I INHOUDSTAFEL... 2 II ABSTRACT... 4 III INLEIDING... 5 IV LITERATUURSTUDIE Televisie, een geschiedenis Publieke omroep in Europa...

Transcriptie

1 Dalemans Ilse Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Communicatiewetenschappen Werkcollege SBM Prof. Jo Pierson Scriptiebegeleider: Iris Jennes Academiejaar

2 I INHOUDSTAFEL... 2 II ABSTRACT... 4 III INLEIDING... 5 IV LITERATUURSTUDIE Televisie, een geschiedenis Publieke omroep in Europa Publieke omroep in België Commerciële televisie in Vlaanderen Commerciële televisiezenders vandaag Vlaamse MediaMaatschappij SBS Belgium Belgacom en Telenet Overige zenders Van analoog naar digitaal Digitaal signaalverwerking Digitaal uitzenden Digitaal ontvangen High Definition televisie Digitale transportkanalen DVB-C of Digital Video Broadcasting-Cable DVB-T of Digital Video Broadcasting-Terrestrial DVB-S of Digital Video Broadcasting-Satellite Digitale TV via telefoonlijn (ADSL) Reclame op digitale televisie Macht aan de kijker Reclame heruitgevonden Televisie als reclamemedium Besluit V Empirisch onderzoek Onderzoeksopzet Methodologische literatuurstudie

3 1.1.1 Expert interviews Selectie respondenten Dataverwerking SWOT-analyse Onderzoeksbevindingen Bevindingen uit expert interviews Aanloop naar digitale televisie Meten is weten? Dalende reclame-inkomsten voor zenders Macht van distributeurs Mediaconcentratie Openbare omroep Toekomstvisie SWOT-analyse Besluit VI Algemeen besluit Woord van dank VII Bibliografie IIX Bijlagen

4 Sinds in 2005 digitale televisie in Vlaanderen werd geïntroduceerd, heeft intussen meer dan de helft van de Vlaamse huishoudens toegang tot digitale televisie. Technologische vernieuwingen geeft meer macht aan de kijker om te bepalen wat hij wenst te kijken en wanneer. Ze zijn niet langer verplicht vast te houden aan de zendschema s opgelegd door de omroepen. Voor commerciële TV-zenders, die een businessmodel hanteren dat gebaseerd is op inkomsten van adverteerders, zijn de gevolgen inmiddels voelbaar. Meer kijkers skippen reclameblokken waardoor zenders inkomsten zien verloren gaan. In een interviewronde met vijf experts wordt gevraagd naar diens visie over de toekomst van commerciële TV-zenders. Uiteindelijk blijken meerdere factoren een sleutelrol te spelen in een mogelijke koers voor de toekomst voor private omroepen. Trefwoorden: commerciële omroepen; digitale televisie; reclame-inkomsten; toekomstvisie; expert interviews 4

5 Sinds 2005 heeft de Vlaamse kijker toegang tot digitale televisie. Intussen is de technologie aan een heuse opmars bezig en vinden meer en meer gezinnen de weg naar digitale televisie. Als we de cijfers van de verspreiding van digitale TV bij Vlaamse gezinnen bekijken, spreken die voor zich. Begin 2006 hadden zo n gezinnen digitale tv in huis. Anno 2011 heeft meer dan een op de twee gezinnen toegang tot digitale televisie. Een kijker die het digitaal signaal wenst te ontvangen, dient zich als abonnee aan te sluiten bij één van de distributeurs van digitale televisie in Vlaanderen. Die laatste voorziet een settop box in de woonkamer van de abonnee waarlangs die het digitaal signaal kan ontvangen. De kijker wordt met deze technologie instrumenten aangereikt om zelf te bepalen wat hij wanneer wenst te bekijken en is bijgevolg niet langer gebonden aan de zendschema s die door de zenders worden opgelegd. Hij krijgt ook toegang tot nieuwe mogelijkheden door digitale televisie, bijvoorbeeld een elektronische programmagids en het Video-on-Demand aanbod van de zenders. De rode knop applicatie zorgt voor interactiviteit tussen kijker en omroep. Deze nieuwe technologie werd door vele wetenschappers en onderzoekers vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines reeds onder de loep genomen, ook binnen het sociaalwetenschappelijk vakdomein. Binnen het communicatiewetenschappelijk onderzoek stelt het gros van de uitgevoerde studies de consument of de digitale TV-kijker centraal en gaat peilen naar diens consumptiepatroon of diens houding ten aanzien van verschillende aspecten van de nieuwe technologie. Met dit onderzoek wensen we de materie langs een andere kant te benaderen. We bekijken de evolutie van analoge naar digitale televisie door de bril van de commerciële TV-zenders. Om gericht te werk te kunnen gaan, werd naar een meer specifieke invalshoek toegewerkt. Uit de actualiteit, enerzijds, en een verkennende lezing in vakliteratuur anderzijds, hebben we volgend onderzoeksthema afgebakend: De houding van commerciële TV-zenders in Vlaanderen en hun toekomst in het digitale TV-tijdperk. Deze onderzoeksthematiek werd verder geconcretiseerd door het opstellen van twee onderzoeksvragen. Doorheen het onderzoek zal getracht worden deze onderzoeksvragen te beantwoorden om aldus tot een algemene conclusie te komen. Het gaat om volgende onderzoeksvragen: 1. Welke gevolgen heeft de komst van digitale televisie voor commerciële TV-zenders in Vlaanderen? 5

6 2. Hoe gaan commerciële TV-zenders om met deze gevolgen? Hoe anticiperen commerciële TV-zenders in Vlaanderen op de opmars van digitale TV? Ten einde een antwoord te kunnen formuleren op deze onderzoeksvragen, zullen we een explorerend onderzoek uitvoeren naar de gevolgen van digitalisering voor private omroepen en hoe zij hiermee omgaan en eventueel nu al anticiperen op wat nog komen zal. Er is immers al een redelijke hoeveelheid aan wetenschappelijk materiaal voor handen om ons op te baseren. Toch zullen we hier dieper op ingaan en de literaire bronnen en wetenschappelijke artikels vanuit een andere invalshoek benaderen dan voorheen meestal het geval was. We doen dit in twee stappen: literatuurstudie en empirisch onderzoek. In de literatuurstudie worden begrippen gecontextualiseerd en verduidelijkt hoe deze verder in het onderzoek zullen meegenomen worden. Hier wordt de geschiedenis van televisie in Vlaanderen geschetst met extra aandacht voor de liberalisering van de audiovisuele markt in de jaren 80 waarna België afstapte van een staatsmonopolie op televisie en de overstap maakte naar het duale systeem zoals we dat vandaag nog kennen. Er wordt daarnaast een overzicht gegeven van de commerciële spelers die vandaag actief zijn in Vlaanderen om zodoende een beter zicht te krijgen op het huidige televisielandschap. Vervolgens wordt het verschil tussen een analoog en een digitaal signaal duidelijk gemaakt en ook de manieren waarop men een digitaal signaal kan ontvangen. Verder onderwerpen we ook reclame op digitale televisie aan een kritische blik. Ten slotte zetten we de voornaamste bevindingen van de literatuurstudie op een rij in een besluit. Voor de literatuurstudie wordt een beroep gedaan op bestaande wetenschappelijke literatuur evenals krantenartikels en eerder uitgevoerde studies door derden. Het tweede luik van de paper vormt het empirische deel. Hier worden bevindingen uit de literatuurstudie in toetsbare hypothesen gegoten om aldus een antwoord te formuleren op de onderzoeksvragen. De gehanteerde onderzoeksmethode is die van expert interviews. Vijf mediadeskundigen worden vergelijkbare interviewtopics voorgelegd met betrekking tot commerciële TV-zenders in het digitale televisietijdperk. Op basis van de informatie die voortkomt uit de interviewronde wordt de huidige situatie van private omroepen in een digitaal televisietijdperk geschetst, alsook factoren die mee bepalend zullen zijn voor de toekomstige koers van commerciële TV-zenders. 6

7 Alvorens we verder kunnen gaan op de centrale onderzoeksvraag en het beantwoorden ervan, dienen enkele begrippen verduidelijkt en afgebakend te worden. Allereerst wordt televisie als medium onder de loep genomen en diens evolutie in Vlaanderen. Sinds het ontstaan van televisie is dit medium niet meer weg te denken uit de huiskamer van gezinnen. Nochtans heeft televisie er inmiddels een turbulente loopbaan opzitten en werd diens doodvonnis meermaals voorspeld. Dit onderdeel verschaft een korte terugblik op de evolutie van televisie. In België werd de eerste televisieavond uitgezonden in oktober 1953 hoewel de technische mogelijkheden voor televisie al eerder bestonden. Experimenten met TV gaan zo ver terug als 1839, terwijl de eerste televisietoestellen verkrijgbaar waren in de jaren 20 maar torenhoge prijzen van de toestellen ontmoedigden de aankoop ervan. Na de Tweede Wereldoorlog was het economisch en maatschappelijk klimaat gunstig voor de televisie om verder te groeien dan een experimenteel medium. 1 In Europa speelde de British Broadcasting Corporation, kortweg BBC, in het Verenigd Koninkrijk een vootrekkersrol op het gebied van inrichting van televisie 2. Zij waren immers als een van de eerste wereldwijd met een zendvergunning. Daar de eerste televisie-uitzendingen over de ether waren, had het Verenigd Koninkrijk, een eiland zijnde wel een erg groot voordeel. Terwijl op het vasteland geruzied werd over etherfrequenties, stoorden de uitzendingen vanuit het Verenigd Koninkrijk niemand en visa versa. Wanneer men over inrichting van televisie spreekt, wordt vaak het onderscheid gemaakt tussen Amerikaanse model en Europese model. Het Amerikaanse model dat vanuit commerciële belangen ontstond en verder groeide. Privé-initiatieven met als één gemeenschappelijk doel: winst maken. Daartegenover staat het Europese model dat voorkomt 1 CHAPMAN (Jane). Comparative Media History An Introduction: 1789 to the Present. Cambridge, Polity Press, 2005, p BURGELMAN (Jean-Claude). Omroep en Politiek in België. Het Belgisch audio-visuele bestel als inzet en resultante van de naoorlogse partijpolitieke machtsstrategieën ( ). Brussel, BRT, 1990, p146. 7

8 uit andere overwegingen, namelijk dienst aan de gemeenschap 3. Het Amerikaanse model wordt wel eens beschreven als een tweerichtingsmodel, waarbij de zenders programma s aan de kijkers bezorgen en tegelijk kijkers aan adverteerders 4. Bijgevolg dient de programmatie afgestemd te worden op de grootst gemene deler. Een groot kijkersaandeel maakt de zender nu eenmaal aantrekkelijk voor adverteerders. In België werd de televisie ingericht naar Europees model, naar model van de BBC. Om de neutraliteit van TV te vrijwaren, werden commerciële aspecten buiten spel gehouden. Enkel zo zou de omroep de burgers van informatie, cultuur en educatie kunnen voorzien 5. De bevoegdheid voor televisie werd in eerste instantie toegevoegd aan het Nationaal Instituut voor Radio (NIR) dat in 1953 verantwoordelijk was voor de eerste uitzendingen in België. Televisie bleef niet lang een Belgische bevoegdheid maar werd geregionaliseerd. Een eerste stap was in 1960 met de oprichting van BRT/RTB als navolging van NIR. De scheiding werd pas volledig voltrokken in 1977 waarna het omroepbestel definitief gesplitst werd en respectievelijk bevoegdheid werd van de Vlaamse en Franse Gemeenschap 6. Saeys 7 verduidelijkt dat de openbare omroep in Vlaanderen de afkeer van reclaminkomsten met het doel de gemeenschap maximaal te kunnen dienen, volhield. De omroep leefde van jaarlijkse dotaties van de nationale overheid, die belastingen inde onder de noemer kijk-en luistergeld. In de jaren 1980 werd in heel Europa, ook in Vlaanderen, de politieke en economische druk stevig opgevoerd om de liberalisering van de audiovisuele markt. De eerste stappen om het openbare omroepmonopolie te doorbreken kwamen er begin jaren 80 voor radio. Daar dit buiten het bestek van deze paper valt, wordt hier niet dieper op ingegaan. Enkele jaren later werd ook het politiek en maatschappelijk debat gevoerd om het monopolie van de openbare omroep te vervangen door een stelsel van mededinging. 8 Deze plannen voor 3 GOOSSENS (Cas). Radio en televisie in Vlaanderen een geschiedenis. Leuven, Davidsfonds, 1998, p OTTEN (Rik). Achter televisie: Omroepmarkten en structuren in West-Europa. Antwerpen, Garant, 2005, p , p FOSTER (R.). Public Broadcasters: Accountability and Efficiency. Edingburgh, Edingburgh University Press, 1992, p DE BENS (Els). The Future of Public Service Broadcasting in Belgium: Opportunities and Impediments. In: DONGES (P) & PUPPIS (M) eds. Die Zukunft des öffentlichen Rundfunks Internationale Beiträge aus Wissenschaft und Praxis. Köln, Herbert van Halem Verlag, 2003, p SAEYS (Frieda). Statuut, organisatie en financiering van de openbare omroep in Vlaanderen, in DHOEST (Alexander) & VAN DEN BULCK (Hilde). Publieke televisie in Vlaanderen: een geschiedenis. Gent, Academia Press, 2007, p IBIDEM. 8

9 de oprichting van een commerciële televisieomroep werd wettelijk ondersteund door de goedkeuring van het Kabeldecreet in Twee jaar later werd de licentie voor de eerste commerciële televisieomroep toegekend aan VTM 9. Als gevolg van de wet op etherreclame, die stelt dat één omroep televisiereclame mag uitzenden, verkreeg VTM samen met haar licentie ook een reclamemonopolie en dit voor maar liefst achttien jaar 10. Er bood zich een nieuwe dynamiek van het Vlaamse medialandschap aan, met de komst van een concurrentiële zender. Voorheen was het marktaandeel grotendeels verdeeld tussen Nederlandse zenders en de Vlaamse openbare zender. Met de komst van VTM werd de monopoliepositie van de toenmalige BRT (Belgische Radio- en Televisieomroep) doorbroken. Dhoest 11 licht toe dat de openbare omroep eind jaren 80 reeds met dalende kijkcijfers te kampen had, met de komst van een commerciële concurrent zakte het marktaandeel van de BRT nog verder. In tegenstelling tot de informatieve en educatieve programmatie van de openbare omroep, zette VTM in op entertainment, hetgeen bij de kijker in de smaak viel. De BRT bond de strijd aan door in te zetten op kwaliteit in een poging zich aldus te onderscheiden van het populaire VTM 12. Hoewel het niet de openbare omroep is als onderwerp van deze paper, bepaalt zij wel voor een (groot) deel mee de markt. Wat het Vlaams parlement als missie meegeeft aan de openbare omroep in Vlaanderen, in hun beheersovereenkomst, heeft directe gevolgen voor de andere spelers, meer bepaald de commerciële zenders 13. Men kan er immers niet naast dat de VRT een belangrijke voortrekkersrol op zich genomen heeft gedurende het inburgeringsproces van digitale televisie 14. Of de VRT dit discours moet voortzetten of bedankt wordt voor bewezen diensten en de markt zijn gang moet laten gaan, worden verhitte discussies over gevoerd. 15 De 9 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP VLAAMSE MEDIARAAD. Concentratie en pluralisme in de media. Brussel, Vlaamse Mediaraad, 2002, zie bijlage SAEYS (Frieda). Op. Cit. 2007, p DHOEST (Alexander). Ontspanning: van bijkomende opdracht tot kerntaak, in DHOEST (Alexander) & VAN DEN BULCK (Hilde). Publieke televisie in Vlaanderen: een geschiedenis. Gent, Academia Press, 2007, p IBIDEM. 13 VAN DEN BULCK (Hilde). De identiteit van de openbare omroep in het digitale tijdperk. Een stakeholder analyse, in VAN DEN BULCK (Hilde) & DHOEST (Alexander). Media/Cultuur/Identiteit Actueel onderzoek naar media en maatschappij. Gent, Academia Press, 2008, p Achter de schermen bij de VRT, in InterConnect, 2006, nr.20, p.4-9. [Online] zie bijlage 4 [16 februari 2011]. 15 Tweespraak: Digitale kanalen publiek of privaat?, in Wijzers, juni [Online] zie bijlage 3: p. 6 [15 november 2010]. 9

10 meningen zijn erg uiteenlopend 16. Deze discussie uitdiepen, valt buiten de scope van dit onderzoek. Het is geenzins het opzet van deze paper om de geschiedenis van elk mediaconcern tot in detail op te rakelen, wel om een overzicht te bieden van de spelers die vandaag actief zijn in het Vlaamse televisielandschap. Het volgende onderdeel tracht een beeld te schetsen op basis van het rapport 2010 Mediaconcentratie in Vlaanderen van de Vlaamse Regulator voor de Media 17 (VRM), de waakhond van de Vlaamse mediasector. Nog even opmerken dat de openbare omroep, hoewel goed voor het grootste marktaandeel in televisie, hier niet vermeld wordt aangezien zij geen commerciële omroep is. Op 6 mei werd het bericht verspreid dat de commerciële omroepen in Vlaanderen zich verendigd hadden in een vzw. Hiermee worden voor het eerst samenwerkingsverbanden tussen vtm, 2BE, Vitaya, JIM, vtmkzoom, VT4, VijfTv, TMF, MTV, Nickelodeon, Kanaal Z en Acht geformaliseerd in Private Omroepen Federatie (POF). Er wordt sterk benadrukt dat de afzonderlijk spelers uiteraard concurrenten blijven maar de POF laat hen toe met verenigde krachten te strijden voor gemeenschappelijke belangen Vlaamse MediaMaatschappij De Vlaamse Mediamaatschappij (VMMa) werd in 1987 opgericht onder de naam Vlaamse Televisie Maatschappij (VTM). In het Kabeldecreet van 1987 was opgenomen dat de minstens 51% van het kapitaal van de nieuwe zender in handen moest zijn van de Vlaamse dag- en weekbladpers. Deze clausule werd toegevoegd aan het decreet op vraag van die laatste, die vreesden voor de concurrentie van televisiereclame. 19 De Vlaamse Mediamaatschappij vandaag is een 50/50 joint venture tussen Roularta Media Group en De Persgroep. Na VRT is VMMa de tweede grootste speler op de Vlaamse televisiemarkt 20. De VMMa had reeds een sterke positie weten te veroveren door als eerste commerciële televisiezender een zendlicentie voor VTM te verwerven. Deze licentie ging in 1989 gepaard met een exclusiviteit op televisiereclame gedurende achttien jaar. Toen de 16 VAN DEN BULCK (Hilde). Op. Cit. 2008, p VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA, Mediaconcentratie in Vlaanderen: rapport 2010, Brussel, Vlaamse Regulator voor de Media, 2010, p N.N, Vlaamse private televisieomroepen verenigen zich in vzw, in De Morgen, 6 mei 2011 [Online] zie bijlage3: p. 8 [7 mei 2011]. 19 SAEYS (Frieda). Op. Cit. 2007, p VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA. Op. Cit. 2010, p

11 VMMA lucht kreeg van de plannen van SBS om in Vlaanderen een zender op te richten in volgende paragraaf wordt hier verder op ingegaan - anticipeerde ze hierop door nog voor de lancering van VT4, een tweede kanaal te introduceren K2 - later KanaalTwee, 2BE sinds Intussen heeft de Vlaamse Mediamaatschappij jongerenzender JIMtv gelanceerd in 2001 en een digitale zender voor kinderen VTMKzoom en hun ouders 22. Eind 2010 nam VMMa de zender Vitaya over. Vitaya is een generalistische zender met een overwegend vrouwelijk kijkerspubliek, waarmee de VMMa hoopt op nieuwe aandacht van adverteerders 23. Ook Vitaliteit, de digitale themazender, behoort nu tot de portfolio van VMMa SBS Belgium In 1994 besliste de mediagroep SBS (Scandinavian Broadcasting System) voet aan wal te zetten in het Vlaamse medialandschap. In februari 1995 startten de uitzendingen van VT4, een nieuwe zender in Vlaanderen. Toenmalig Vlaams minister van Cultuur weigerde VT4 toe te laten op de kabel om de reclame-exclusiviteit van VTM die bij haar opstart in 1989 een reclamemonopolie werd gegarandaard voor achttien jaar- niet te doorbreken. De nieuwe omroep werd niet toegelaten in België en zond in eerste instantie uit vanuit het Verenigd Koninkrijk. 25 VT4 bleef echter niet bij de pakken zitten en diende een klacht in bij de Europese Commissie om het monopolie van VTM tenniet te doen. De Europese Commissie oordeelde dat de overeenkomst met VTM in strijd was met de mededingingsregels, de regels voor vrije markt. In 1998 werd het het reclamemonopolie van VTM vervolgens opgeheven 26. VT4 verwierf uiteindelijk in 2002 een Vlaamse licentie. De Belgische vestiging van SBS werd SBS Belgium nv, ook nadat SBS in 2007 werd overgenomen door de Duitse mediaholding ProSiebenSat. 1 Media. 27 In 2004 lanceerde SBS Belgium een tweede zender, VijfTv. VijfTv mikt op een jong vrouwelijk doelpubliek tussen 20 en 49 jaar. SBS kan met deze zender adverteerders een 21 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP VLAAMSE MEDIARAAD. Opt. Cit., VMMtv Onze merken. [Online] zie bijlage 3: p. 8 [ ]. 23 VANGELDER (Jozef). Vitaya vindt onderdak bij VMMa, in De Tijd, 6 november 2010, p Over Vitaya/VMMa. [Online] zie bijlage 3: p.4 [2 februari 2011]. 25 WERBROUCK (Stefaan). De VRT en Europa: tussen cultuur en concurrentieverslaving, in Knack Extra, 2010, september. 26 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP VLAAMSE MEDIARAAD. Opt. Cit PRO SIEBEN SAT. 1 GROUP, Activities, s.d. [Online] zie bijlage 3: p.4 [13 februari 2011]. 11

12 nichepubliek aanbieden 28. Met twee zenders is SBS Belgium de derde grootste speler op het gebied van televisie in Vlaanderen 29. Woensdag 20 april 2011 werd het nieuws publiekelijk gemaakt dat ProSiebenSat.1 SBS Belgium verkocht heeft aan De Vijver, de holding boven onder meer productiehuis Woestijnvis. Voor deze overname kon De Vijver op financiële steun rekenen van Corelio voordien al aandeelhouder van de mediaholding- en van Sanoma Magazines 30. Met deze overname zal De Vijver in de toekomst in staat zijn om eigen programma s van productiehuizen Woestijnvis en De Mensen via hun eigen zender tot bij de kijker te brengen Belgacom en Telenet Omroepsignaalverdelers of distributeurs Belgacom en Telenet hebben volgens het rapport van de VRM zich ook op de omroepmarkt gestort. Belgacom had dit jaar voor het zesde jaar op rij de exclusieve rechten in huis om voetbalwedstrijden van de eerste klasse van het Belgisch voetbal uit te zenden. 32 En via Video-On-Demand (VOD) kan de Belgacom-abonnee toegang krijgen tot programma s die via de lineaire kanalen Adrenaline, Family, Premiere en Zoom worden gepromoot. 33 Telenet, op zijn beurt, kan uitpakken met Prime, Studio 100 en tot voor kort Gunk TV. Prime is betaaltelevisie, verkrijgbaar via extra abonnement voor Telenet-abonnees. Studio 100 richt zich op jonger kijkers, terwijl Gunk TV de zender was voor gamers. 34 In februari van dit jaar werd aangekondigd dat eind maart de uitzendingen van Gunk TV zouden worden stopgezet VijfTV: De SBS zender voor actieve vrouwen, in OMD Ad Rem Flash, 7 december 2004 [Online] zie bijlage 3: p. 7[13 februari 2011]. 29 VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA, Op. Cit., 2010, p DUMON (Pieter), Koningskoppel Van Hecke-Vandenhaute halt Vlaams tv-landschap ondersteboven, in De Morgen, 20 april 2011, p DECKMYN (Dominique) & DROEVEN (Valerie). Overname VT4 gooit alles overhoop, in De Standaard, 20 april 2011, p. D2. 32 N.N. Belgacom laat nog niet in kaarten kijken over voetbalcontract, in Het Belang van Limburg, 13 april [Online] zie bijlage 3: p. 1 [20 april 2011]. 33 VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA, Op. Cit. 2010, p IBIDEM. 35 GUNKtv stop ermee, in De Morgen, 18 februari [Online] zie bijlage 3: p. 7 [23 februari 2011]. 12

13 1.4.4 Overige zenders Concentra Media begon in 2009 met de - uitsluitend digitale - televisiezender Acht. Acht is in heel Vlaanderen te ontvangen en zit in het basispakket van zowel Telenet Digital TV als Belgacom TV. 36 Het rapport van de VRM geeft nog mee dat er verder ook nog verschillende kleine zenders zijn, elk gericht op een eigen, beperkt publiek. Voor de volledigheid worden nog enkele voorbeelden meegegeven: Kanaal Z, Actua TV, Event TV, Kust Television, Life!TV, S TV en Icon Europe. In het rapport 37 van 2010 van de VRM is onderstaande grafiek terug te vinden die het marktaandeel van de Vlaamse zenders (in gemiddelde kijktijd in 2009) in beeld brengt. Figuur 1: Marktaandelen van de Vlaamse zenders in gemiddelde kijktijd in Uit deze grafiek is af te lezen dat de openbare omroep met één en Canvas/Ketnet samen goed voor 41% - op het grootste marktaandeel kon rekenen in 2009, gevolgd door VMMa met een totaal van 31%. Uit onderstaande grafiek blijkt dat dit niet altijd het geval was. Vóór 2000 kon VTM op een groter markaandeel rekenen dan diens tegenhanger bij de openbare omroep, één VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA, Op. Cit, 2010, p IDEM p IDEM p IDEM p

14 Figuur 2: Evolutie van de aandelen van Vlaamse zenders in gemiddelde kijktijd 40 In dit hoofdstuk werd een poging gedaan een algemeen beeld te schetsen van televisie in Europa en meer bepaald in Vlaanderen. De overgang van een staatsmonopolie op uitzendingen naar het zogenaamde duale systeem waarbij commerciële en openbare omroepen langs elkaar bestaan, werd overgebracht. Tenslotte werd een overzicht gegeven van commerciële televisiezenders die tot op heden actief zijn in het Vlaamse televisielandschap. Hoewel televisie sinds haar begin al aan verschillende veranderingen en uitdagingen het hoofd wist te bieden, spraken deskundigen in de aanloop naar digitale televisie alsnog over de grootste relovutie sinds de opstart van het medium. In een volgend onderdeel wordt nader ingegaan op de overgang van analoge naar digitale televisie. 40 IDEM, p

15 Digitalization is the general word for the computerization of all data transmission, storage and processing employing the binary code, [ ]. It is currently best known in reference to the replacement of analogue by digital transmission of television signals, leading to a large increase in potential channel capacity and scope for interactivity. 41 McQuails definitie van digitalisering beschrijft in een notendop wat het proces precies inhoudt. Wat de intrede in het digitale tijdperk voor televisiezenders betekent, wordt hieronder beschreven. Relevante technologische details worden geschetst en de verschillende manieren om een digitaal signaal in Vlaanderen te ontvangen - via kabel, ether, satelliet, telefoonlijn- worden toegelicht. Kenmerkend aan analoge televisie is dat het signaal als één vast pakketje wordt verzonden en ongewijzigd ontvangen door de gebruiker. Programmatie (geluid en beeld) en reclameblokken worden door de zender (de encoder) in een bepaalde volgorde geplaatst en analoog verzonden naar de kijker. Deze kijker krijgt deze informatie op analoge wijze door het televisietoestel gepresenteerd. Een dergelijk pakketje informatie neemt veel bandbreedte in beslag. Bij analoge televisie via de kabel konden ongeveer dertigtal kanalen ontvangen worden. 42 Analoge televisie kan naast de kabel ook worden ontvangen via satelliet of via de ether. Dezelfde transportkanalen blijven nog steeds gelden voor digitale televisie. Hoe verschilt digitale televisie dan van analoge? Volgens de definitie van Van Dale zijn digitale gegevens, in tegenstelling tot analoge, gebaseerd op cijfers. 43 Zoals uit deze definitie blijkt, werkt digitale signaalverwerking met cijfers uit het binaire stelsel, met enen en nullen. Door toepassing van compressietechnieken, MPG-1 of diens opvolger MPG-2, worden deze gegevens langs zenderzijde samengedrukt (gecomprimeerd) tot een veel efficiëntere numerieke voorstelling. Gecombineerd met extra data zoals klank, ondertiteling wordt het signaal vervolgens naar de huiskamer van de kijker 41 MCQUAIL (Dennis). Mass Communication Theory. Londen, Sage, 2010, p GODDEN (Fra ns). Digitale televisie: meer én beter, in EOS, 1999, jg. 16, nr. 4, p Van Dale Online, digitaal, [Online] earchquery=digitaal, zie bijlage 3: p. 7 [25 januari 2011]. 15

16 doorgestuurd. 44 Beelden worden digitaal verzonden, maar enkel die beelden die veranderen. Delen van het beeld die niet wijzigen, dienen niet meegezonden te worden zodat de transportcapaciteit minder groot hoeft te zijn 45. Hierdoor kan bijna 95% van de informatie gewoon achterwege gelaten worden. 46 Een gecomprimeerd beeld van een stilstaand landschap kost dus bijvoorbeeld veel minder capaciteit dan dat van een ontploffingsscène. 47 Aan de ontvangerszijde kan het volledige beeld gereconstrueerd worden aan de hand van een minimum aan informatie. De reconstructie gebeurt door een digitale decoder 48. Doordat digitale televisie op een efficiënte manier televisiesignalen kan doorgeven, kan er meer informatie via hetzelfde signaal worden verzonden. Goukens 49 verklaart nader. Een kanaal met een bandbreedte van 8 MHz kan één programma verzenden op analoge manier. Bij digitale televisie kunnen er door compressie acht tot tien programma s (afhankelijk van de grootte van programma s) worden doorgegeven via het kanaal. Het digitale signaal is dus veel compacter dan het analoge. Bijgevolg kunnen meerdere programma s tegelijk verstuurd worden en ontstaat er meer ruimte op de bandbreedte voor meer zenders. Op deze manier vinden honderden zenders hun weg naar de huiskamer. Daarenboven is de beeld- en geluidskwaliteit aanzienlijk Digitaal uitzenden De overschakeling van analoog naar digitaal gaat weliswaar gepaard met de nodige kosten. Zowel zender als ontvanger dient investeringen te doen om digitale televisie te kunnen verzenden en ontvangen. Volgens Godden 50 is dat de reden dat digitale televisie op de lange baan werd geschoven. De VRT geeft thans aan al bijna 15 jaar geleden de overschakeling gemaakt te hebben naar digitale productieapparatuur. Naar mening van de VRT is het doordat België één van de sterkst bekabelde landen is de kabel bereikt in België 97% van de gezinnen- dat de Belgische kijker niet onmiddellijk voordeel ziet in digitale televisie. Via de kabel kunnen kijkers al ongeveer dertigtal zenders ontvangen. 51 Een andere situatie treft men in het Verenigd Koninkrijk, waar het leeuwendeel van de bevolking beperkt is tot 4 à 5 44 GODDEN (Frank). Op. Cit. 1999, p GOUKENS (Lode). Digitale televisie op oude kijkkast, in EOS, 1995, jg.12, nr.11, p GODDEN (Frank). Op. Cit. 1999, p VERHAEGH (Stefan). Digitale tv maakt kabel overbodig, in Natuur & Techniek, 2000, jg. 68, nr. 6, p GOUKENS (Lode).Op. Cit.1995, p IBIDEM. 50 GODDEN (Frank). Op. Cit. 1999, p Achter de schermen bij de VRT. Op. Cit. 2006, p

17 zenders via satellietontvangst. Volgens Godden 52 is het dan ook niet verrassend dat net dit land als eerste in Europa digitale televisie lanceerde Digitaal ontvangen De investeringen blijven, zoals eerder aangehaald, niet beperkt tot zenders. Zij kunnen wel een digitaal signaal doorsturen, maar oude (analoge) televisietoestellen zijn niet in staat dit signaal uit te 'begrijpen'. Daarvoor dient de kijker zich een settop box wat niet meer betekent dan kastje op de televisie - aan te schaffen. Deze settop box of decoder, vertaalt de digitale stroom van enen en nullen naar een signaal dat een analoog televisietoestel kan uitzenden. 53 De verwachtingen zijn dat op langere termijn analoge toestellen geleidelijk vervangen zullen worden door diens digitale opvolgers. 54 Dan zou dergelijk apparaatje als een decoder overbodig worden, aangezien digitale televisietoestellen wel overweg kunnen met digitale signalen. Gelijktijdig met de opmars van 'gewone' digitale televisie, of Standard Digital Television, werd een nieuwe televisietechniek ontwikkeld, namelijk High Definition Television, kortweg HDTV. HDTV is hetzelfde als digitale televisie, enkel met nog een betere beeld- en geluidkwaliteit. 55 Omdat een HDTV-signaal erg veel bandbreedte inneemt, wordt voor dit signaal een aparte compressietechniek voorzien: MPEG-4 AVC (Advanced video coding). Deze techniek verkleint het HDTV-signaal zodat het nog evenveel transportcapaciteit nodig heeft als een gecomprimeerd signaal van Standard Digital Television. Met andere woorden, betere beeldkwaliteit en meer ruimte op de kabel. Zo kan het zenderaanbod nog uitbreiden. Bij het begin van de verspreiding van digitale televisie zag Europa de nood aan één officiële Europese standaard voor digitale televisie, bekend als Digital Video Broadcasting of kortweg DVB. Deze standaardnorm is tot stand gekomen na de organisatie van een consortium in 1993 waar de meest uiteenlopende belanghebbenden van televisie in Europa aan bijgedragen hebben. Dankzij het succes van deze Europese norm, werd DVB wereldwijd erkend als de 52 GODDEN (Frank). Op. Cit. 1999, p IBIDEM. 54 VERHAEGH (Stefaan). Op. Cit. 2000, p TELENET High definition televisie [Online] zie bijlage 3: p. 5 [2 maart 2011]. 17

18 standaardnorm voor digitale uitzendingen, zowel voor radio als televisie. 56. Zoals eerder dit hoofdstuk aangehaald, kan digitale televisie, net zoals analoge televisie, op verschillende manieren tot in de huiskamer geraken. Voor elk van die manieren, werd een andere variant van de Europese standaardtechnologie ontwikkeld. 57 Een overzicht van de verschillende digitale transportkanalen 58 : DVB-C of Digital Video Broadcasting-Cable Een eerste manier op digitaal te kijken is via de kabel. DVB-C 59 is ontworpen zodat de kabelnetwerken, reeds bestaande voor analoge televisie, niet zouden omgevormd moeten worden. Doordat België en Vlaanderen geniet van een zeer hoog kabelpercentage, maken de meeste Vlaamse digitale kijkers gebruik van dit transportkanaal. 60 Digitale televisie via de kabel wordt in Vlaanderen aangeboden door Telenet. Eind 2010 voorzag Telenet meer dan 1,1 miljoen kijkers van digitale televisie 61 en is marktleider in Vlaanderen als distributeur van digitale televisie DVB-T of Digital Video Broadcasting-Terrestrial Digital Video Broadcasting-Terrestrial beschrijft Verhaegh 63 als aardse digitale televisie, bij ons beter gekend als uitzendingen via de ether. Het signaal wordt door de lucht verspreid en opgevangen door antennes op het dak van de consument. De allereerste televisie-uitzendingen vorige eeuw gebeurde via de ether, weliswaar analoog. De Europese Commissie heeft beslist dat binnen de Europese Unie alle analoge televisie-uitzendingen via de ether ten laatste in 2012 uitgeschakeld dienen te worden en verplicht de lidstaten zodoende over te schakelen naar digitale televisie-uitzendingen via de ether. In Vlaanderen zijn analoge televisieuitzendingen via de ether tot een eind gekomen eind 2008, aldus de beslissing van de Vlaamse Regering 64. In Vlaanderen maakte enkel de VRT gebruik van analoge ethertelevisie, via 56 VERHAEGH (Stefaan). Op. Cit. 2000, p MORRIS (S.) & SMITH-CHAIGNEAU (A.).Interactive TV Standards: A Guide to MHP, OCAP, and JavaTV. Oxford, Foxal Press, 2005, p Achter de schermen bij de VRT. Op. Cit. 2006, p Digitaaltvkijken.be [Online], zie bijlage 3: p. 3 [ 2 februari 2011]. 60 N.N. Digitale televisie in België: hoe het ermee staat, in Backstage, mei 2010, nr. 29, p LEMMENS (Karsten). Mobistar zit met televisie-probleem, in De Standaard, 10 februari 2011, p TELENET Blog- Telenet jaarresultaten, 24 februari [Online] zie bijlage 3 p. 5 [26 februari 2011]. 63 VERHAEGH (Stefaan). Op. Cit. 2000, p BOURGOIS (Geert). Televisie via antenne vanaf eind 2008 volledig digitaal. Brussel, Vlaams Ministerie van Media, 2007, zie bijlage: p. 6 18

19 zendmasten op aarde 65. Ook digitale ethertelevisie blijft uitsluitend toegepast door de VRT. De kijker dient naast een antenne om signaal te ontvangen, ook een settop box aan te schaffen die het digitaal signaal vertaalt naar een analoog televisietoestel. 66 Volgens cijfers blijft het aantal gezinnen dat digitale TV enkel via de ether ontvangt, beperkt tot minder dan 1% eind DVB-S of Digital Video Broadcasting-Satellite Een derde kanaal om digitale televisie in de huiskamer te brengen, is via satelliet. Op deze manier wordt het digitale signaal vanuit de studio naar een satelliet in de ruimte verzonden, die het signaal rechtstreeks doorzendt naar de schotelantenne van de gebruiker. 68 Om digitaal te kijken via satelliet, heeft de kijker ook nog een decoder nodig om het digitale signaal om te vormen tot informatie die voor de analoge TV herkenbaar is. 69 In Vlaanderen wordt digitale TV via satelliet enkel aangeboden door TV Vlaanderen dat begin dit jaar kon rekenen op bijna abonnees. 70 Figuur 3: Digitale televisie via satelliet Digitale TV via telefoonlijn (ADSL) Digitale kijkers kunnen zich tenslotte ook nog behelpen met hun telefoonlijn. ADSLtechnologie is gebaseerd op het zenden en ontvangen van digitale signalen. Koperdraden maken dataverkeer mogelijk. Oorspronkelijk werd de techniek aangewend voor telefonie. Met de komst van internet, kon via dezelfde koperdraden internetverbinding gerealiseerd worden. Vandaar dat naar deze technologie ook wel eens verwezen wordt als IPTV, digitale televisie 65 Digitaaltvkijken.be. Op. Cit. [Online] [2 februari 2011]. 66 Achter de schermen bij de VRT. Op. Cit. 2006, p Digitale televisie in België: hoe het ermee staat, in Backstage, mei 2010, nr. 29, p TV Vlaanderen Digitaal Wat heeft u nodig? [Online] zie bijlage 3: p.6 [5 februari 2001]. 69 Digitaaltvkijken.be. Op. Cit. [Online] [2 februari 2011]. 70 KRIEK (Jarco). Satellietbereik in België stijgt fors, 27 maart 2011 [Online], zie bijlage 3:p. 3 [30 maart 2011]. 71 TV Vlaanderen Digitale televsie Hoe werkt het? [Online] zie bijlage 3: p. 6 [13 februari 2011]. 19

20 via internet. Belgacom, de enige aanbieder van deze technologie in Vlaanderen, ging in 2005 van start met Belgacom TV 72. Belgacom TV biedt digitale televisie aan via de telefoonlijn. 73 Een decoder is ook bij dit transportkanaal nodig opdat de kijker digitale televisie kan ontvangen. Begin dit jaar overschreed Belgacom de kaap van 1 miljoen afnemers voor digitale televisie via ADSL en is hiermee de tweede grootste aanbieder van digitale televisie. 74 Midden 2010 werd door mediaregie IPB een balans opgemaakt Digitale televisie in België: hoe het ermee staat. Met deze studie trachtte men een stand van zaken op te nemen, 15 jaar na de lancering van digitale televisie in Europa. Uit de resultaten van deze studie blijkt dat medio 2010 van alle gezinnen in Vlaanderen die een TV bezitten, 38% digitale televisie in huis heeft. 21% van de Belgische gezinnen met TV kiezen voor Telenet tegenover 12% voor Belgacom TV. Het aandeel van digitale televisie uitsluitend via de ether en dat van digitale TV via satelliet blijft beperkt tot elk 1% Belgacom Wat heb ik nodig?, [Online], zie bijlage 3: p. 1 [13 februari 2011]. 73 Achter de schermen bij de VRT. Op. Cit. 2006, p N.N. Meer dan één miljoen Belgacom TV-kijkers, in De Morgen, 25 februari 2011 [Online], Belgacom-TV-kijkers.dhtml, zie bijlage3: p. 4 [3 maart 2011]. 75 Digitale televisie in België: hoe het ermee staat, in Backstage, mei 2010, nr. 29, p