De Rotterdamse warenmarkten Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma

Transcriptie

1 De Rotterdamse warenmarkten Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma

2 De Rotterdamse warenmarkten Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Stadsontwikkeling Afdeling Beleid, Advies en Programmering Rieke Koskamp Stadsbeheer Stedelijke Inzet Afdeling markten Peter van Veen telefoon (010) december 2012

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Meerjarenperspectief van de warenmarkten Kwaliteit van de markten Marktondernemers krijgen meer verantwoordelijkheid voor de markten Terugtredende overheid Kostendekkende exploitatie van de warenmarkten 6 3. Voortgang Plan van aanpak economische ontwikkeling warenmarkten Branchering Tussentijds plaats toewijzen Plaatsvervanging door bedrijfsleider Toelaten verkoopwagens Dubbele kramen Marktadviescommissies en promotiecommissie 7 4. Uitvoeringsprogramma: maatregelen in Inschrijfstop voor de wachtlijsten Brancheringsbeleid Versobering van de restitutie van marktgeld bij ziekte Geen dubbele vergunningen voor standwerker en vaste plaatshouder Vooruitbetalen en gespreide betaling marktgelden Pilots voor verzelfstandiging van markten Van marktmeesters naar marktbeheerders Geen belemmeringen verkoopwagens Verloten van standwerkersplaatsen Automatisering van de aanwezigheidsregistratie Uitvoeringsprogramma: maatregelen Persoonlijke verantwoordelijkheid in plaats van persoonlijke aanwezigheid Toewijzing van standplaatsen Stedelijke kostendekkende exploitatie Verzelfstandiging van beheer en exploitatie van alle markten 14 Bijlage 1. Begrippen op de markt 15 Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

4 1. Inleiding De warenmarkten hebben echter landelijk te maken met teruglopende cijfers met betrekking tot omzet en bezoekersaantallen. Concurrentie van de gevestigde detailhandel in het goedkope segment is groter geworden. De warenmarkten én de marktkooplieden zullen hierop moeten inspelen. De (economische) omstandigheden zijn de afgelopen jaren voor zowel marktondernemers als de overheid verandert. Dit vraagt om een (nieuwe) herijking van de regels voor de warenmarkten, een andere vorm van beheer en exploitatie en in een aantal opzichten óók een andere houding van de marktkooplieden met betrekking tot de (beschermende) regelgeving, de concurrentieverhoudingen en de eigen verantwoordelijkheid voor het functioneren van de markt als geheel. Marktondernemers zullen zelf initiatief moeten nemen om consumenten te blijven trekken naar de markten. Ook Rotterdam heeft hier mee te maken. Reeds in 2007 is door de brancheorganisaties voor de ambulante handel aangegeven dat markten qua omzet en bezoekersstromen teruglopen. Naar aanleiding hiervan is er een studie gedaan door Economisch instituut Midden en Kleinbedrijf (EIM) naar het functioneren van de Rotterdamse markten..op basis daarvan heeft de gemeenteraad in 2008 de nota Economische Ontwikkeling Warenmarkten, Plan van Aanpak vastgesteld. In dit Plan van Aanpak werd in hoofdlijnen ingegaan op de maatregelen die genomen kunnen worden om de warenmarkten te verbeteren. De maatregelen betroffen onder andere het invoeren van branchering, promotie en commerciële aansturing van de markt. Met de uitvoering van het Plan van Aanpak is in 2009 gestart. Daarnaast is in het kader van de dereguleringsopgave in Rotterdam naar de taak van de gemeente m.b.t. de warenmarkten gekeken. Dit betreft de fundamentele discussie m.b.t. de kerntaken van de gemeentelijke overheid. Conclusie daaruit was dat de markten een economische activiteit zijn waarin de overheid geen rol hoeft te spelen, behoudens haar publieke taak met betrekking tot de openbare orde, veiligheid en milieu in de openbare ruimte. Minder bemoeienis van de overheid met de economische aspecten van de markt en een andere exploitatievorm wordt ook landelijk steeds meer overwogen of ingevoerd in de vorm van verzelfstandiging. De komende jaren zal er een tweesporenbeleid worden gevoerd. Maatregelen ter verbetering van de warenmarkten worden uitgevoerd en gelijktijdig wordt het verzelfstandigingsproces uitgewerkt. Na enkele jaren dienen de beide trajecten in elkaar op te gaan. Dit Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma geeft de visie op de markten weer, er wordt kort de stand van zaken van de uitvoering van het Plan van Aanpak uit 2009 weergeven en vervolgens worden de maatregelen voor 2013 en voor 2014 en verder aangegeven. Het Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma voor de modernisering van de markten is tot stand gekomen in overleg met de brancheorganisaties CVAH, Vetra, RSB en de het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD). De marktondernemers en de deelgemeenten zijn geconsulteerd over de uitgangspunten. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

5 2. Meerjarenperspectief van de warenmarkten Op 13 locaties in de stad worden in Rotterdam iedere week 18 warenmarkten georganiseerd. De functie van de markten is verschillend. De drie grote markten, centrum, zuid en west, vervullen een stedelijke of stadsdeelfunctie, de andere markten zijn wijkmarkten. Goed functionerende markten verhogen de aantrekkelijkheid van de stad en wijk door de aanvulling op het voorzieningenniveau en het vergroten van de levendigheid. Daarbij trekken ze consumenten uit Rotterdam, maar ook van daarbuiten (Centrummarkt en Afrikaandermarkt). Mensen komen naar de markt voor de gezellige sfeer en om elkaar te ontmoeten. Voor een goed functionerende markt zijn een aantal zaken van belang, waaronder een aantrekkelijk divers aanbod, relatie met andere voorzieningen en goed ondernemerschap. Voorop staat dat de warenmarkten een belangrijk onderdeel zijn van het stedelijke voorzieningenniveau van de stad. Zij zijn goed voor het woon- en leefmilieu. Het aantal bezoekers aan de markten in Rotterdam lag in 2011 rond de 15 miljoen. Verder bieden zij ruimte aan veel (nieuwe) ondernemers: in Rotterdam staan ruim marktondernemers ingeschreven voor één of meerdere markten, als vaste plaatshouder op één of meerdere markten (928 ondernemers) of als ondernemer op een wachtlijst. Hiervan woont 40% in Rotterdam. Daarnaast vervullen de wijkmarkten een belangrijke sociale functie. Het is een ontmoetingsplek en zorgt voor levendigheid in de wijk. Daarom wil de gemeente aandacht blijven schenken aan de verbetering van de markten. Het toekomstbestendig maken van de markten is dan ook de centrale doelstelling van het meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma. Dit betekent echter niet dat de overheid alles moet blijven regelen en sturen en de historisch bepaalde exploitatie- en beheervorm in stand moet houden. Bij het toekomstbestendig maken van de markten wordt van de marktondernemers een actievere en meer betrokken houding gevraagd. De kwaliteit van de markten en de houding van de marktondernemers zal mee moeten gaan met de ontwikkelingen van het consumentengedrag en het veranderende aanbod in de gevestigde detailhandel. De volgende aspecten vormen de uitgangspunten voor het meerjarenperspectief. 2.1 Kwaliteit van de markten De levensvatbaarheid van de markten is in de huidige detailhandelscontext gebaat bij kwaliteitsverhoging. Dat is de leidraad voor de veranderingen rond de markt. Differentiatie van het aanbod is daar een van de onderdelen van. Dat betekent ook dat goedkoop aanbod een plaats moet kunnen krijgen, aansluitend op de kenmerken van het verzorgingsgebied van een markt. Inspelen op de wensen van de consument is van groot belang. Een directe invloed op de kwaliteit van het ondernemerschap kan de gemeente vanzelfsprekend niet uitoefenen. Wel kan door een aantal maatregelen de ondernemer de gelegenheid worden gegeven te professionaliseren. Schaalvergroting van ondernemingen is hier een voorbeeld van. Het is een aspect van de kwaliteit van een markt. Schaalvergroting van de ondernemingen zal ruimte worden geboden door uitbreiding van het aantal kramen per onderneming meer gelegenheid te geven. Ook de mogelijkheden van verkoopwagens zal worden gestimuleerd. Verkoopwagens vergen grote investeringen, wat betekent dat continuïteit van de onderneming en de standplaatsen gewaarborgd moeten kunnen worden. Bij markten waar een vermindering van het aantal standplaatsen wordt overwogen hoeft dit niet altijd een verkleining van het marktterrein te betekenen. Per geval zal worden nagegaan of er behoefte is aan meer grotere standplaatsen, bredere looppaden of toevoeging van zitjes e.d. Per markt zal er nagegaan worden of er verbeteringen op maat wenselijk zijn met betrekking tot inrichting en routing op de markt. Juist op de markten waar een herinrichting van de buitenruimte plaats zal vinden of zelfs een totale verplaatsing van de Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

6 markt aan de orde is zal een herbezinning op de routing belangrijk zijn. Ook de branchering van de markten zal worden geëvalueerd. 2.2 Marktondernemers krijgen meer verantwoordelijkheid voor de markten Essentieel voor de toekomst van de markten is een intensivering van de verantwoordelijkheid en betrokkenheid van de marktondernemers. Het gaat niet alleen om zaken als een goede presentatie, verzorgd verkooppunt en schoonhouden en schoon achterlaten van het terrein, maar ook om betrokkenheid van de marktondernemers bij exploitatie en beheer van de markten. Een voorbeeld zou kunnen zijn dat de marktondernemers zelf het ophalen van verpakkingsmateriaal collectief regelen, zowel tijdens de marktdag als na afloop daarvan. De schoonmaakkosten vormen met ruim 25% van de kosten een substantieel deel van de exploitatie. Een ander voorbeeld zijn bijvoorbeeld promotie activiteiten. Wat promotie betreft is een actievere houding noodzakelijk. Het faciliteren daarvan door de gemeente zal daarbij worden afgebouwd: tot nu toe was de betrokkenheid van de marktkooplieden hierbij, ondanks inspanningen van de gemeente, minder dan verwacht. De verantwoordelijkheid voor de promotie van de markten ligt bij de marktkooplieden zelf, zoals dat ook bij de gevestigde detailhandel het geval is. De participatie van de ondernemers bij de bestaande Marktadviescommissies (MAC s) van de drie grote markten zal groter moeten worden. Het animo onder de marktkooplieden bleek in de afgelopen tijd minder groot dan verwacht en gewenst. Pas bij concrete (ruimtelijke) plannen die direct ingrijpen in het functioneren van de markt en de belangen van de kooplieden blijken de MAC s goed te gaan functioneren. Op de markt west (Visserijplein) is er een initiatief van de marktkooplieden zelf om te komen tot verbeteringen, waarbij de deelgemeente verzocht is een actieve rol te spelen in verband met de kwaliteit van het terrein en optimale omvang van de markt op zaterdag. Dit is een goed voorbeeld van een actieve rol van de marktkooplieden. De MAC s zullen langzaam maar zeker van een adviserende rol naar een bepalende rol moeten groeien. Voor de wijkmarkten zal in het kader van een evaluatie van de branchering en een plan van aanpak een vergelijkbare participatie worden georganiseerd. Uiteindelijk zal er naar een vorm van verzelfstandiging toegegroeid moeten worden. 2.3 Terugtredende overheid De verantwoordelijkheid en betrokkenheid van de ondernemers zelf zal op termijn vorm gegeven worden in verzelfstandiging van beheer en exploitatie van de warenmarkten. Reeds in Plan van Aanpak is deze beleidslijn vastgesteld door de gemeenteraad. Van oudsher worden de warenmarkten bestierd door de overheid. De gemeente zorgt nu voor beheer en exploitatie van de markten en de marktondernemers beperken zich tot de eigen onderneming. Het gevolg hiervan is dat de warenmarkten te langzaam inspelen op nieuwe ontwikkelingen en kansen die zich voordoen. Daarbij wordt door de regelgeving ook directe richting gegeven aan de economische aspecten, met name de diversiteit van het aanbod. Vanuit twee gezichtspunten kunnen hier vraagtekens bij worden gesteld. Uit de analyse in het kader van het Uitvoeringsprogramma Meer recht door minder regels (2006) is de conclusie getrokken dat de regelgeving voor de markten is dichtgeslibd en dat de overheid zich meer zou moeten terugtrekken en het commercieel en praktische beheer van de warenmarkten aan private partijen zou moeten overlaten. De kerntaak van de overheid is wat betreft de openbare ruimte, waar de markten immers in georganiseerd worden, de zorg voor openbare orde, veiligheid en milieu. De organisatie van een economische activiteit hoort daar niet bij. De Gemeentewet stelt dat een gemeente markten kan instellen en de plaats daarvan kan aangeven. Op welke wijze het beheer en de exploitatie daarvan plaatsvindt laat de Gemeentewet over ter beslissing aan het gemeentebestuur. Niet minder belangrijk is de verwachting dat door een grotere rol van de marktkooplieden zelf de betrokkenheid, de flexibiliteit en vernieuwingszin groter zal worden, waardoor Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

7 aanpassingen aan de huidige consumentenbehoeften en kwaliteitsverbeteringen sneller kunnen gaan. Het individuele belang wordt dan immers gecombineerd met de verantwoordelijkheid voor de markt als geheel. Dit pleit voor een verzelfstandiging door middel van het onderbrengen van het beheer van de markt bij een stichting of vereniging van de marktondernemers. Op landelijk niveau is door CVAH en het HBD uitgebreid studie gedaan naar de mogelijkheden van verzelfstandiging van markten en er zijn inmiddels een tweetal voorbeelden van markten die door de marktkooplieden zelf worden geëxploiteerd en beheerd. In Amsterdam is dit een nieuw ingestelde markt, de Siermarkt, in Haaksbergen een bestaande markt. Vooralsnog zal verzelfstandiging in Rotterdam bij een aantal kleine markten worden uitgeprobeerd door middel van pilots. De uiteindelijke vorm en fasering van verzelfstandiging zal nader worden onderzocht, mede op basis van de ervaringen met de pilots. Individuele verzelfstandiging van markten kan, maar ook een verzelfstandiging van alle markten in één stichting behoort tot de mogelijkheden. 2.4 Kostendekkende exploitatie van de warenmarkten De gemeenteraad heeft zich eerder uitgesproken voor een kostendekkende exploitatie van de warenmarkten. Dit beleid zal uitgangspunt blijven bij de exploitatie. In de huidige tijd past het niet meer om een economische activiteit op deze wijze te subsidiëren. Voortdurende aandacht voor kostenbeperking is geboden. Hierbij hebben ook de marktondernemers een rol, met name ten aanzien van het schoon houden en schoon opleveren van de markt en hun eigen marktplaats. Zo vormen de schoonmaakkosten ruim een kwart van de totale exploitatiekosten. Ook het verzelfstandigen van de markten zou hier een bijdrage aan kunnen leveren doordat naar verwachting sprake zal kunnen zijn van minder overheadkosten. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

8 3. Voortgang Plan van aanpak Economische Ontwikkeling warenmarkten Sinds de vaststelling van het Plan van Aanpak in 2008 is een aantal actiepunten ter verbetering van de markt in gang gezet of gerealiseerd. Al deze punten zijn besproken met de belangenorganisaties. Hiervoor is een intensieve overlegstructuur opgezet tussen de gemeente en de belangenorganisaties wat de samenwerking met de belangenorganisaties sterk verbeterd heeft. 3.1 Branchering Branchering is het op niveau van branchegroepen aansturen van het aanbod op de warenmarkten. Over de branchering is in het EIM-rapport en het Plan van Aanpak aangegeven dat er verschraling op de drie grote warenmarkten optreedt door onder andere een te veel aan AGF (aardappelen, groenten en fruit) en kleding. In oktober 2010 is een branchering voor de drie grote markten ingevoerd, in de vorm van een globale branche-indeling met een maximum aantal kramen per artikelgroep (plafonds). Dit voorkomt een eenzijdige samenstelling van het aanbod. Met behoud van de rechten van de vaste marktondernemers wordt middels natuurlijk verloop de gewenste diversiteit bereikt. 3.2 Tussentijds plaats toewijzen Voorheen werden alleen één maal per jaar leegkomende standplaatsen toegewezen. Als maatregel om algemene leegstand tegen te gaan is het zogeheten tussentijds plaats toewijzen gerealiseerd. Dit houdt in dat elke vaste plaatshouder, wiens plaats permanent vrijkomt, direct wordt opgevolgd door de eerstvolgende ondernemer op de wachtlijst met het juiste artikel of artikelgroep, in plaats van wachten tot de jaarlijkse plaatstoewijzing. 3.3 Plaatsvervanging door bedrijfsleider In vrijwel alle gemeentelijke Marktverordeningen staat dat de vergunninghouder persoonlijk aanwezig moet zijn. De reden dat de vergunninghouder persoonlijk aanwezig moet is om te voorkomen dat hij zijn marktplaats zou verkopen of verpachten aan iemand anders. Zo kan er geen handel in marktplaatsen plaatsvinden. In Rotterdam is het inmiddels mogelijk voor een vaste plaatshouder om een bedrijfsleider aan te stellen welke de koopman continu mag vervangen om zodoende zelf op een andere markt een kraam te kunnen exploiteren dan wel andere ondernemingsgerelateerde zaken te doen. De huidige ondernemers kunnen daardoor hun onderneming uitbreiden en verder professionaliseren. 3.4 Toelaten verkoopwagens Een aspect bij de verbetering van de kwaliteit van de markten is het toelaten van verkoopwagens. Inmiddels is in de regelgeving de mogelijkheid opgenomen om waar mogelijk een verkoopwagens toe te laten van 10 meter (was 6 meter). Hierdoor kan waar mogelijk een kwaliteitslag worden bereikt in de te voeren producten en in de uitstraling van de markt. Verkoopwagens bieden zowel de ruimte voor nieuwe producten als een oplossing voor de ondernemer om van het zware laad- en loswerk voor de inrichting van de huidige kramen verlost te zijn. 3.5 Dubbele kramen Schaalvergroting van de standplaatsen per ondernemer is ook een belangrijke ontwikkeling op de markt. Rotterdam kent 5 meter kramen. Grotere kramen zijn voor een betere exploitatie in sommige branches en artikelsoorten gewenst. In de marktvoorschriften is dan ook de mogelijkheid opgenomen om waar mogelijk kramen met 10 meter front (een dubbele kraam) uit te geven. Bij de jaarlijkse indelingen van de markten wordt de koopman waar mogelijk in de gelegenheid gesteld een dubbele Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

9 kraam te kiezen. Hiermee wordt de armslag van de koopman en de aantrekkelijkheid van zijn kraam bevorderd. 3.6 Marktadviescommissies en promotiecommissie Ook op het vlak van het meer betrekken van kooplieden is een aantal stappen gezet. Zo zijn er voor de drie grote markten een marktadviescommissie in het leven geroepen om zodoende meer inbreng en participatie van de ondernemers te verkrijgen. Daarnaast is er, om de attractiviteit van de markten mede te bevorderen, eind 2009 een promotiebudget gecreëerd uit de korting op het marktgeld die door het college aan de kooplieden was gegeven. Voor de besteding van dit budget is een speciale promotiecommissie in het leven geroepen bestaande uit vertegenwoordigers van Stadstoezicht en vertegenwoordigers van de kooplieden. Helaas laat de participatie van de kooplieden in beide genoemde commissies nog te wensen over, waardoor ook het gewenste effect minder is dan verwacht. Inmiddels zijn een aantal stappen wel met succes gezet, zoals bijvoorbeeld een aantal sinterklaasvieringen. Deze zijn door de kooplieden en Stadstoezicht vanuit de promotiecommissie geïnitieerd en in samenwerking met diverse winkeliersverenigingen uitgevoerd. Hierdoor zijn complete winkelgebieden inclusief de markten gedurende die periode gepromoot. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

10 4. Uitvoeringsprogramma: maatregelen in Inschrijfstop voor de wachtlijsten De wachtlijsten voor veel van de Rotterdamse markten zijn (te) groot. Mede hierdoor zijn de wachttijden voor een vaste plaats op een markt voor marktondernemers vaak lang geworden. Brancheorganisaties en individuele marktkooplieden klagen hierover. Voor nieuwe ontwikkelingen kunnen lange wachtlijsten i.c. veel belanghebbenden een belemmering zijn. Het verminderen van de omvang van de wachtlijsten is daarom een maatregel die op korte termijn wordt voorgesteld. Een inschrijfstop voor de markten is de snelste methode. Alleen indien een standplaats niet conform de huidige regels kan worden ingevuld en indien geen van de ingeschreven ondernemers van branche (op de gebrancheerde markten) of artikel (op de gesaneerde markten) wil veranderen, kan een nieuwe marktondernemer worden ingeschreven. 4.2 Brancheringsbeleid Differentiatie van het aanbod is een belangrijk element van de kwaliteit van een markt. Samen met de kwaliteit van de presentatie (de verantwoordelijkheid van de marktondernemers) en de kwaliteit van de markt als geheel (schoon, heel, veilig en de indeling) vormt de diversiteit van het aanbod de aantrekkingskracht van de markt. Tegengaan van de verschraling van de markt door te weinig differentiatie wordt momenteel bewerkstelligd door vastgestelde artikellijsten met maximum aantallen per markt (de zogenaamde gesaneerde wijkmarkten) of vastgestelde branchelijsten met plafonds voor de onderscheiden branches (de brancheringsbesluiten voor de drie grote markten Centrum, West en Zuid). Door de globalere indeling in branches krijgen de ondernemers op de grote drie markten meer ruimte om te ondernemen en in te spelen op trends. Een fundamentele vraag is tot hoever de overheid wil sturen op de invulling van de markten. De marktwerking bij m.n. de grote markten is maar zeer beperkt gebleken, waardoor een eenzijdig aanbod ontstond. Voordat het huidige brancheringsbeleid wordt gewijzigd is het wenselijk om een evaluatie van de branchering en sanering van alle markten te maken. Hierbij zal ook aandacht worden besteed aan de wensen van consumenten. Waar daar aanleiding voor is zal dit gekoppeld worden aan verbeterplannen voor individuele markten. Bovendien past een fundamentele keuze t.a.v. de mate van vrijheid van te voeren producten door de marktondernemers bij de verzelfstandiging van de markten, waarop uiteindelijke gekoerst wordt. Hierop zal vooralsnog niet worden vooruit worden gelopen. 4.3 Versobering van de restitutie van marktgeld bij ziekte Indien een marktondernemer ten gevolge van ziekte gedurende een aaneengesloten periode van ten minste 10 weken zijn standplaats niet heeft kunnen (laten) innemen, wordt in Rotterdam het marktgeld gerestitueerd. In de praktijk blijkt dat een groep marktkooplieden zich structureel de eerste maanden van het jaar ziek melden. Op basis van deze regel is bijvoorbeeld in 2011 is aan marktgelden van vaste plaatshouders gerestitueerd. Omdat dit verdisconteerd wordt in de marktarieven heeft dit een verhogend effect daarop. Hetzelfde geldt voor de bijbehorende administratieve handelingen. Om dit tegen te gaan zal de restitutieregeling worden versoberd. Op deze wijze wordt de derving aan marktgelden verminderd, maar kan er wel voor schrijnende gevallen een vangnet worden geboden. 4.4 Geen dubbele vergunningen voor standwerker en vaste plaatshouder De essentie van een standwerker is verkoop door een act. Bij een goede uitoefening van hun vak hebben standwerkers een attractiewaarde voor de markt als geheel. Zij hebben daarom binnen de markt prominente (aangewezen) plaatsen. In de praktijk blijken veel standwerkers in Rotterdam echter feitelijk stille kramers. Voor de kwaliteit van de markt is het belangrijk dat er sprake is van echt standwerken. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

11 Om de kans op daadwerkelijk standwerken te vergroten zal aan marktkooplieden niet meer de mogelijkheid geboden worden om zowel een standwerkersvergunning te hebben én op een gegadigdenlijst lijst voor een vaste staanplaats te staan. De ondernemer zal dus een duidelijke keuze moeten maken voor het standwerken. Deze keuze kan per markt zijn. 4.5 Vooruitbetalen en gespreide betaling marktgelden Er zijn vaste plaatshouders die bij voorkeur hun marktplaats, ook al is die voor het hele jaar aangewezen, per dag betalen. De raadscommissie EHMV heeft verzocht na te gaan of betaling door de vaste plaatshouders per marktdag kan gebeuren middels pinnen op de markt. Dit blijkt mogelijk, maar de invoering daarvan zal tot veel extra kosten leiden (geraamd op ca per jaar). Er is meer capaciteit op de markt zelf nodig en met bijvoorbeeld drie markten op zaterdag betekent dit een aanzienlijk hogere inzet. Daarnaast moet een en ander administratief worden verwerkt. Marktgeld is een belasting en niet direct opeisbaar maar alleen met schriftelijke kennisgeving. Een factuur per betaling is daarom verplicht. Als alternatief wordt per 1 januari 2013 de mogelijkheid worden geboden aan vaste plaatshouders om de marktgelden niet per kwartaal maar maandelijks per automatische incasso te betalen. Dit kan de lasten van de koopman spreiden en is administratief kostenbesparend. De facturering zal daarbij per kwartaal blijven plaatsvinden. 4.6 Pilots voor verzelfstandiging van markten Een fundamenteel uitgangspunt in het meerjarenperspectief is een terugtredende overheid t.a.v. een economische activiteit als de markten. Parallel aan het onderzoeken van de juiste vorm hiervan zijn pilots met verzelfstandiging van enkele kleine markten wenselijk. Momenteel zijn er voor twee markten initiatieven om tot een exploitatie door de marktondernemers zelf te komen, namelijk Rozenburg, Overschie. Ook in Hoek van Holland wordt gedacht aan verzelfstandiging. In Rozenburg is in 2012 in opdracht van de deelgemeente een haalbaarheidsonderzoek gedaan. In Overschie heeft een eerste peiling onder de betrokken marktondernemers plaatsgevonden, met positief resultaat. Ook de deelgemeente Hoek van Holland heeft aangegeven dat zij naar een verzelfstandiging van de markt wil, in combinatie met aanpassingen en in samenhang met het masterplan voor het centrum. Voorwaarden hierbij zijn: alle ondernemers die actief zijn op de markt dienen akkoord te zijn met de verzelfstandiging; hetzelfde juridische regiem geldt voor individueel verzelfstandigde markten; de markten zijn niet afhankelijk zijn van gemeentelijke subsidie; er worden maatregelen genomen ten behoeve van de rechtszekerheid van de huidige vaste plaatshouders; de kosten van de specifieke marktinfrastructuur (stroomkasten, watervoorzieningen, ankerpunten e.d.) worden verdisconteerd in de tarieven voor het gebruik van de openbare ruimte. Voorop gesteld zij dat bij elke vorm van verzelfstandiging voldaan moet worden aan twee essentiële voorwaarden voor verzelfstandiging: een redelijke overgangsperiode in verband met opgebouwde rechten van de marktondernemers en de borging van de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor en uitvoering van de algemene publieke taken in de openbare ruimte, namelijk handhaving van openbare orde, veiligheid en milieu. Bij de juridische vormgeving wordt vooralsnog gedacht aan een publiekrechtelijke overeenkomst met een stichting die het beheer en de exploitatie van de betrokken markt overneemt. De individuele vergunningen met de marktondernemers worden dan vervangen door een organisatievergunning voor de stichting. De stichting geeft vergunningen af aan de individuele ondernemers. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

12 In de pilots wordt gedacht aan het oprichten van een stichting die wordt gevormd door de ondernemers van de betrokken markten. De voor- en nadelen van de verschillende vormen worden nader onderzocht. 4.7 Van marktmeesters naar marktbeheerders De marktmeester heeft als vertegenwoordiger van de beheerder van de markt een belangrijke rol. De marktmeesters zijn toezichthouders en moeten waar nodig de regels handhaven. Als intermediair tussen gemeente en de marktondernemers heeft de marktmeester behalve deze taken ook een faciliterende functie voor de ondernemers op de markt en voor de markt als geheel. Voor het commercieel functioneren van de markt moet de marktmeester de bevoegdheid hebben om naargelang de situatie zaken flexibel en ad hoc te kunnen regelen. Bijvoorbeeld het herschikken van standplaatsen die op een dag leeg blijven en meedenken met de marktkooplieden over maatregelen voor het functioneren van de markt als totaliteit. De marktmeester van de toekomst zou ook een commercieel denkende werknemer moeten kunnen zijn, vergelijkbaar met een winkelcentrummanager. Dit vraagt om meer competenties en bevoegdheden van de marktmeesters. De mogelijkheid om de functie van een aantal van de marktmeesters op te waarderen zal nader bekeken worden, binnen de voorwaarde dat dit geen kostenverhoging met zich meebrengt. 4.8 Geen belemmeringen verkoopwagens Verkoopwagens vormen een belangrijk aspect van de kwaliteit van de markt, met name in de food sector. Verkoopwagens hebben op de markten speciaal aangewezen plaatsen, omdat de omvang vaak groter is dan de standaard marktplaats van 5 meter. In het kader van de uitvoering van het Plan van Aanpak zijn er al maatregelen genomen om verkoopwagens meer ruimte te geven (zie 3.4). Technische uitvoerbaarheid op een marktterrein blijft uiteraard een voorwaarde, de mogelijkheden worden immers beperkt door de schaarste aan ruimte. 4.9 Verloten van standwerkersplaatsen Op de Rotterdamse warenmarkten komen op de marktdag de standwerkers naar de markt en doen mee met de loting ter plaatse voor een standplaats. Het loten gaat met behulp van een bingomolen en moet daarna administratief worden afgehandeld door de marktmeester en vervolgens door de administratie van STZ. Naar aanleiding van aanbevelingen in het integriteitsonderzoeken van ASR (2006) is een systeem van loten ontwikkeld zonder tussenkomst van menselijke handelingen. Met dit systeem van elektronisch verloten van standwerkersplaatsen is een pilot gedaan. Op basis van deze pilot zijn er verbeteringen aangebracht aan de werkwijze. De Rotterdamse Standwerkersbond (RSB) wil alleen meewerken met elektronisch loten wanneer dit op de dag zelf en zichtbaar voor de standwerkers gebeurd. Dit vergt extra investeringen. De vraag kan gesteld worden of 6 jaar na dato nog steeds uitgegaan moet worden van het ASR rapport waarin o.a. de aanbeveling stond om een systeem van loten zonder menselijke tussenkomst in te voeren. De ervaring van de afgelopen jaren leert dat hier geen aanleiding voor is. Gelet ook op de kosten van het elektronische systeem ( per jaar) zal het huidige systeem, namelijk op de dag zelf ter plekke verloten met een bingomolen daarom gehandhaafd blijven Automatisering van de aanwezigheidsregistratie Het bijhouden van de presentie van de koopman op de marktdag is een arbeidsintensief traject. Door de marktmeester wordt de presentie van de vaste plaatshouders bijgehouden alsmede de plaatsing van meelopers op de marktdag. Deze presentie wordt buiten opgetekend bij de plaatstoewijzing van meelopers. Aan het einde van de meeloopronde wordt deze lijst overgenomen en door de marktmeester gecontroleerd. Aan het einde van de marktdag gaat deze lijst naar de administratie van STZ. Door deze Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

13 werkwijze te automatiseren kan de marktmeester gelijk de presentie (aanwezigheid) in het registratiesysteem wijzigen. Deze ontwikkeling betekent een aanwijsbare kostenbesparing. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

14 5. Uitvoeringsprogramma: maatregelen Persoonlijke verantwoordelijkheid in plaats van persoonlijke aanwezigheid Doordat de vergunninghouder of zijn bedrijfsleider verplicht is zelf aanwezig te zijn heeft deze weinig flexibiliteit om zijn onderneming uit te breiden (op meerdere markten tegelijk staan) en soepel over te dragen aan anderen. Hierdoor wordt de animo op investeringen in de onderneming, bijvoorbeeld door aanschaf van een verkoopwagen, verminderd. Ook veroorzaakt het leegstand op de markt doordat de marktkoopman bij ziekte of calamiteit op de dag zelf nog een vervangingsvergunning moet aanvragen. Een en ander wordt ondervangen door de persoonlijke aanwezigheid te vervangen door persoonlijke verantwoordelijkheid, waarbij het de vergunninghouder vrij staat om de vaste staanplaats al dan niet tijdelijk te laten innemen door een ander die aan dezelfde eisen voldoet als de vergunninghouder. De vergunninghouder blijft daarbij volledig verantwoordelijk voor de kraam en de activiteiten van de vervanger. Door de persoonlijke verantwoordelijkheid wordt er minder leegstand van vast uitgegeven plaatsen verwacht en dus zijn er minder dagplaatsen uit te geven. Dagplaatsen worden nu op basis van de wachtlijsten toegewezen aan de zogenaamde meelopers. Dit kan dus een negatief effect hebben op de baten en daarmee het markttarief. Dit weegt echter niet op tegen de voordeel dat de ondernemers hun onderneming verder kunnen professionaliseren. Uitgangspunt blijft dat de huidige regeling met betrekking tot het innemen van de standplaats (ten minste een maal in de twee weken) gehandhaafd blijft. Gelet op het specifieke karakter van het standwerken blijft voor deze groep de persoonlijke plaatsbezetting wel van kracht. 5.2 Toewijzing van standplaatsen Momenteel wordt de invulling van standplaatsen bepaald door wie het langste op een wachtlijst staat, de anciënniteit (binnen de brancheringsvoorschriften). Het systeem brengt met zich mee dat niet op kwaliteit of nieuw artikel binnen een branche plaatsen worden toegewezen. De wens is om de toewijzing niet meer te laten bepalen door deze toevalligheid. De meest vergaande maatregel is het loslaten van de toewijzing op basis van anciënniteit op de wachtlijsten. Hierdoor kan er meer commerciële en flexibeler invulling van de warenmarkten ontstaan. Het afschaffen van de wachtlijsten annex anciënniteit heeft in Rotterdam weinig draagvlak. Het is een drastische en arbeidsintensieve maatregel die vooruit zou lopen op de situatie van verzelfstandiging van de markten. De mogelijkheid om in een selectieprocedure door de overheid op kwaliteit van ondernemers te selecteren zijn bovendien zeer beperkt. Daarom wordt een wijziging van het toewijzingssysteem en het instellen van een selectieprocedure bij het opvullen van vrijgekomen standplaatsen meegenomen bij de verzelfstandiging van de markten. 5.3 Stedelijke kostendekkende exploitatie De markten worden geëxploiteerd op basis van een stedelijke begroting. De negatieve saldi van individuele markten worden gecompenseerd door positieve saldi van andere markten, met name de centrummarkt. Dit maakt het mogelijk om een aantal markten, als onderdeel van het voorzieningenniveau, in stand te houden die als individuele markt niet kostendekkend zijn met het huidige markttarief en het huidige gemeentelijke systeem van doorberekening van kosten. De vraag wordt wel gesteld of het wenselijk is om de markten individueel kostendekkend te laten zijn. Een voordeel zou kunnen zijn dat de betrokken ondernemers van een markt meer kostenbewust kunnen worden ten aanzien van het beheer van hun markt, met name wat betreft het effect van het niet schoon opleveren van de marktplaats. Een kostendekkende exploitatie per markt heeft echter als consequentie een forse tariefsverhoging voor het merendeel van de markten. Een deel van de overheadkosten (ca voor ICT, incasso & facturatie, shared services) is namelijk niet beïnvloedbaar. Daarom blijft een stedelijke exploitatie uitgangspunt. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

15 Kostendekkendheid per individuele markt maakt wel deel uit van haalbaarheidsstudies van de pilots van verzelfstandiging. Tariefdifferentiatie per markt kan ook als optie worden meegenomen bij het onderzoek naar (de wenselijke vorm van) verzelfstandiging van alle Rotterdamse markten. 5.4 Verzelfstandiging van beheer en exploitatie van alle markten Gelet op de uitgangspunten van de visie, namelijk meer verantwoordelijkheid van de ondernemers en een terugtredende overheid, is verzelfstandiging van alle markten het einddoel. Verzelfstandiging van de markten biedt bovendien mogelijkheden om de overheadkosten en de kosten van het schoonmaken van het marktterrein (middels aanbesteding) te verminderen. De route naar verzelfstandiging zal getrapt kunnen plaatsvinden. 1 e stap De pilots voor verzelfstandiging van een aantal kleine markten zal inzicht geven in de haalbaarheid. Daarnaast zal er per markt meer betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de marktondernemers worden georganiseerd, aan de hand van een gezamenlijke evaluatie van de branchering en het opstellen van een plan voor de markten. 2 e stap Onderzoek zal worden gedaan naar het onderbrengen van de exploitatie en het beheer van de gezamenlijke markten in een (gemeentelijke) stichting binnen een termijn van 5 jaar. 3 e stap Afhankelijk van de ervaringen met de pilots en de resultaten van (het onderzoek naar) het gezamenlijk onderbrengen van alle markten in een stichting kan op langere termijn besloten worden of volledige verzelfstandiging van alle markten wenselijk is. Met de verzelfstandiging van alle Rotterdamse markten zal uiteindelijk de route naar een verbetering van de markten en een commerciëler beheer en exploitatie afgelegd zijn. Daarmee zullen de condities voor toekomstbestendige markten in een veranderende economische wereld beter gewaarborgd kunnen zijn. De markt van de toekomst zal daarmee als belangrijke onderdeel van de voorzieningen in Rotterdam, als plaats voor werkgelegenheid én als sociaal element in de wijken kunnen blijven bestaan. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

16 Bijlage 1 Begrippen op de markt Dit begrippenkader is voor de begripsvorming bijgevoegd. Voor de juiste juridische definities wordt verwezen naar de definities in de marktverordening en het marktreglement. Aan onderstaande omschrijvingen kunnen geen rechten worden ontleend. Anciënniteit: op de markten betekent anciënniteit dat de ondernemer die het langst op de markt staat de meeste rechten ( en de beste plek) heeft. Dat speelt vooral een rol bij het vrijkomen van marktplaatsen. De ondernemer met de hoogste anciënniteit heeft de eerste rechten op die vrijgekomen plaats. Ook bij marktverplaatsingen en bij een nieuwe marktindeling is dit begrip belangrijk. Baklijst / bakplaatsen: speciale plaatsen op de markt waar producten voor directe consumptie mogen worden bereidt door middel van het frituren van producten. In verband met de veiligheid voor consumenten en marktkooplieden wordt deze mogelijkheid beperkt op de markt. Bedrijfsleider: degene aan wie door het college is toegestaan om de vaste plaatshouder bij voortduring bij te staan of te vervangen; Branchering: Op de Rotterdamse grote markten geldt branchering. De branchering is bedoeld om een evenwichtige verhouding tussen vraag en aanbod te creëren. Branchering wil zeggen dat alle aangeboden producten worden onderverdeeld in productgroepen. De branche- en artikelindeling Warenmarkten kent de hoofdgroepen Consumptie, Bloemen en Planten en Kramerij. Consumptie: artikelgroep in de branchering. Subgroepen binnen deze branche zijn AGF (aardappelen, groente en fruit) en consumptie overig. Dagplaatsen: Iemand die nog geen vaste plaats heeft op de markt, de meeloper, kan zich s morgens melden bij de marktmeester. Dan wordt gekeken of er vaste plaatshouders niet zijn gekomen en dientengevolge deze plaatsen vrij zijn om als dagplaats te worden toegewezen. De marktmeester verdeelt die plaatsen op basis van de meelooplijst. Dat is de lijst waarop de meelopers staan in volgorde van de eerste dag van melding als meeloper. Dit is ook een anciënniteitlijst. Gesaneerde markt: De kleinere weekmarkten zijn gesaneerd. Dit houdt in dat per branche, hoofdgroep en artikel exact het aantal van elk artikel is bepaald. Klad: een uitbreiding van een staanplaats van 1,20 meter. Kramerij: artikelgroep in de branchering. Subgroepen binnen deze branche zijn kleding en kramerij overig. In deze artikelgroep mogen ondernemers alle producten aanbieden met uitzondering van producten ter consumptie en bloemen en planten. Markt: de warenmarkt, die op de daartoe door het college cq deelgemeente bestuur aangewezen dag en plaats wordt gehouden. Marktmeester: De marktmeester heeft een belangrijke taak voor de warenmarkten. De marktmeester in Rotterdam (fulltime functie) is ambtenaar en door de gemeenteraad aangesteld als toezichthouder op de warenmarkt. Dat houdt in dat hij of zij ondermeer is gebonden aan de Gemeentewet, de AWB (Algemene Wet Bestuursrecht) en aan de Marktverordening. De marktmeester heeft ondermeer de volgende rollen: toezichthouder op de warenmark, gastheer op de markt, sociaal klankbord voor de marktondernemers en informatiebron voor ondernemers en consumenten Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten

17 Marktplaatsen: De Rotterdamse markten kennen vier soorten marktplaatsen op de warenmarkten: vaste marktplaats, dagplaatsen, standwerkersplaatsen en seizoensplaatsen. Meeloper: een gegadigde voor een vaste plaats (ondernemer op de wachtlijst). Persoonlijke aanwezigheid: In vrijwel alle gemeentelijke Marktverordeningen staat dat de vergunninghouder persoonlijk aanwezig moet zijn. Immers alleen natuurlijke personen kunnen een marktvergunning krijgen. In welke rechtsvorm de koopman opereert is verder zijn zaak. De reden dat de vergunninghouder persoonlijk aanwezig moet is om te voorkomen dat hij zijn marktplaats zou verkopen of verpachten aan iemand anders. Seizoensplaatsen: Seizoensplaatsen zijn plaatsen die maar een gedeelte van het jaar worden ingenomen, bijvoorbeeld voor ijs of typische winterartikelen. Standwerkerplaatsen: De Rotterdamse markten kennen speciale plaatsen voor standwerkers. Dat zijn de kooplieden die met hun verkoopverhaal de mensen voor hun kraam verzamelen en dan hun product trachten te verkopen. Vaak zijn het handelaren met demonstratieartikelen. Vaste marktplaats: Dit zijn marktplaatsen die door een vaste plaatshouder worden ingenomen. De toewijzing van een vaste plaats is voor onbepaalde tijd en is de basis van elke markt. Wel kan de vaste plaatshouder in Rotterdam eens per jaar bij het weer volkiezen van een markt in de loting brengen voor het meedingen naar een betere vaste marktplaats. Vaste plaatshouder: degene aan wie een vaste plaats is toegewezen. Volkiezing: eenmaal per jaar vindt een volkiezing plaats waarbij vaste plaatshouders hun plaats in de loting voor een betere plek kunnen brengen en meelopers meedingen naar de overblijvende vaste marktplaatsen. Wachtlijst: de lijst van gegadigden voor een vaste plaats. Voor de inschrijving hierop moeten leges worden betaald en de inschrijving moet elk jaar worden vernieuwd. Meerjarenperspectief en uitvoeringsprogramma Rotterdamse warenmarkten