Jeugd en alcohol. plan van aanpak juni 2012 Afdeling. Maatschappelijke Ontwikkeling

Transcriptie

1 Kerkplein 2 T (0343) Postbus 200 F (0343) AE Doorn E info@heuvelrug.nl Jeugd en alcohol plan van aanpak Datum 8 juni 2012 Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling

2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Lokaal alcoholgebruik jongeren: de cijfers Doelen Plan van aanpak voor alcoholmatiging Aanpak: maatwerk Combinatie van maatregelen is voorwaarde Ingangen en maatregelen Thuis Onderwijs Vrije tijd Werk Vasthouden en versterken van al ingezette maatregelen Drie sporen: regelgeving & beleid communicatie handhaving Gecombineerde inzet Monitoren en evalueren Projectorganisatie Projectstructuur Bestuurlijke en personele consequenties Communicatie en kick off Financiën Beschikbaar budget Mogelijk andere middelen Slotwoord Bijlage bij Voorgenomen wijzigingen Drank- en Horecawet (DHW)

4 1 Inleiding In onze gemeente zien we in de verschillende dorpen een zorgelijke ontwikkeling omtrent het alcoholgebruik onder jongeren. De toename van het gebruik sluit aan bij het landelijke beeld. Het alcoholgebruik door jongeren wordt de laatste jaren als een groot probleem ervaren. Niet alleen wordt in publicaties vermeld dat Nederlandse jongeren al op jonge leeftijd drinken, ook drinken zij vaak en veel. Nederlandse scholieren gaan bij een landenvergelijking in Europa aan kop met het drinken van alcohol. Ofschoon het gebruik van alcohol per hoofd van de bevolking de laatste jaren licht aan het dalen is, is het alcoholgebruik onder jongeren dat niet. Naast de gevolgen voor de gezondheid van onze jongeren, is het gebruik van alcohol een belangrijke reden dat jongeren in aanraking komen met de politie doordat ze overlast veroorzaken. Deze overlast brengt maatschappelijke kosten met zich mee. Om hier meer inzicht in te krijgen en een effectief beleid te ontwikkelen dat gericht is op de bevordering van alcoholmatiging bij jongeren, zal de gemeente op verschillende beleidsterreinen in samenwerking met organisaties en lokale partners een samenwerking starten. Eén van de eerste stappen in dit samenwerkingstraject is het laten onderzoeken van het gebruik van alcohol door jongeren, zodat een helder, empirisch beeld ontstaat van de ernst van de problematiek in deze regio. Dit 4-jaarlijkse onderzoek vond plaats in het najaar van 2011 en is uitgevoerd door GGD Midden Nederland. De resultaten zijn onlangs bekend gemaakt. Deze cijfers fungeren als 0-meting. Op basis van de onderzoeksresultaten en de opgenomen aanbevelingen, dient er een gezamenlijke aanpak tot stand te komen gericht op de bevordering van alcoholmatiging bij jongeren. Voor de periode is een aantal doelen gesteld ( 3), waarbij ruimte is voor maatwerk naar identiteit van de verschillende dorpen ( 4). In 5 zijn deze doelen uitgewerkt in concrete maatregelen. De kracht van de aanpak zit in de samenhang van die maatregelen. De aanpak verloopt grofweg langs drie sporen: communicatie, gemeentelijke regelgeving en last but not least handhaving ( 6). Dit plan van aanpak sluit in de paragrafen 7 en 8 af met de organisatie, planning en de financiële kant van dit project. Dat we met onze inzet aan het begin staan van een cultuurverandering, zijn de slotwoorden in 9. 2

5 2 Lokaal alcoholgebruik jongeren: de cijfers Het gebruik van alcohol op jonge leeftijd heeft ernstige gevolgen voor de hersenontwikkeling, het sociaal functioneren en het presteren op school. Jong beginnen met drinken van alcohol verhoogt de kans op alcoholproblemen op latere leeftijd. Uit onderzoek van de GGD Midden-Nederland in 2012 in onze gemeente blijkt dat het aantal jongeren op het voortgezet onderwijs dat in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek alcohol heeft gedronken hoger is vergeleken met het regionaal gemiddelde (41% versus 38%). Opvallend is ook dat een groot deel van de jongeren al onder de 16 jaar alcohol heeft gedronken en ook zelf heeft gekocht. Binge drinken, in een kort tijdsbestek meer dan 5 alcoholische dranken nuttigen, onder jongeren is overeenkomstig met het regionaal gemiddelde (28% versus 27%).1 Opvallend is dat jongeren die al alcohol drinken ook veel drinken per keer. Op het basisonderwijs wordt door 42% van de bovenbouwleerlingen wel eens alcohol gedronken. Regionaal is dit 48%. 2 De cijfers in de Gezondheidsatlas van de GGD geeft het volgende beeld: UH Regio UH Regio Alcoholgebruik ooit, jarigen (klas 2 en 4) Alcoholgebruik ooit, beneden 16 jaar Alcoholgebruik afgelopen 4 weken, jarigen (klas 2 en 4) Alcoholgebruik afgelopen 4 weken, beneden 16 jaar Bingedrinken (% totale populatie), jarigen (klas 2 en 4) Bingedrinken (% totale populatie), beneden 16 jaar Bingedrinken (% van de drinkers), jarigen (klas 2 en 4) Bingedrinken (% van de drinkers), beneden 16 jaar Ouders keuren alcoholgebruik niet af (% van de drinkers), jarigen (klas 2 en 4) Ouders keuren alcoholgebruik niet af (% van de drinkers), beneden 16 jaar Hoe komen ze eraan? 63% van de alcoholdrinkende jongeren (onder de 16 jaar) in de gemeente gaf aan zelf nooit alcohol te kopen, maar het te krijgen. Als jongeren alcohol kopen doen ze dit het meest frequent in de supermarkt. Opvallend is dat 37% van de alcoholdrinkende jongeren jonger dan 16 jaar zelf wel eens alcohol koopt, bijvoorbeeld in de slijterij, supermarkt of café. 1 Bron: Gezondheidsatlas GGD Midden-Nederland april Bron: Resultaten Schoolkracht Basisonderwijs. GGD Midden Nederland

6 Wat vinden de ouders ervan? Bij 35% van de alcoholdrinkende jongeren onder de 16 keuren de ouders het goed of zegt er niets van dat ze alcohol drinken. 37% van de ouders van alcoholdrinkende jongeren raadt het af, verbiedt het of vindt dat de jongere minder moet drinken. De ouders van 28% van de jongeren weten niet dat hun kind alcohol drinkt. In 2008 was dit percentage nog 13%, er wordt dus door meer jongeren stiekem gedronken. Er is een duidelijke relatie tussen de mate waarin ouders het drinkgedrag van hun kind goedkeuren en de leeftijd van de jongere: naarmate de jongere de 16 jaar nadert, des te vaker keurt de ouder het drinkgedrag van de jongeren goed. Ook is er een duidelijke relatie tussen de mate waarin de ouders het drinkgedrag goedkeuren en de hoeveelheid en frequentie van het alcoholgebruik van de jongere. Wat kost het de samenleving? Jaarlijks kost het ge(mis)bruik van alcohol de samenleving 2,6 miljard euro. Deze kosten zijn onder te verdelen in kosten voor de verslavingzorg (68 mln euro), algemene gezondheidszorg (115 mln euro), werk/productiviteitsverlies (1.554 mln euro) en misdrijven/overtredingen (841 mln euro). Alcoholgebruik onder jongeren is een landelijk probleem. Een probleem dat ook op gemeentelijk niveau zichtbaar wordt. (Stichting Consument en Veiligheid, 2010). 4

7 3 Doelen Alcoholmisbruik is zorgelijk. Dat signaal uit de samenleving én het overheidsbestuur klinkt overduidelijk. Dat vraagt om een ander type maatregelen dan nu toegepast en meer samenhang tussen de reeds bestaande maatregelen. Maatregelen waarbij we durven een andere cultuur in de omgang met alcohol neer te zetten. Wellicht voelt dat in de beginfase vooral als een tegencultuur. Iemand zal de eerste stap moeten zetten. De hoofddoelstelling: Het alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van 10 tot 18 jaar is in 2016 harder gedaald dan het gemiddelde in onze regio. In 2020 is het alcoholgebruik in de leeftijd van 10 tot 18 jaar 5% afgenomen. Subdoelen: a. De startleeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol gebruiken verhogen naar 16 jaar. b. Bewustwording bij ouders en jongeren van de schadelijkheid van alcoholgebruik. c. Voorkomen van schadelijk alcoholgebruik bij jongeren van 16 tot 24 jaar. d. Verminderen en voorkomen van openbare orde problematiek en overlast, gerelateerd aan alcoholgebruik. Indicatoren: Cijfers GGD gemeenterapportage 2012 (0-meting) en Cijfers politie (nader af te spreken). De focus ligt op de leeftijdsgroep jaar. De startleeftijd lijkt met 10 jaar erg laag te liggen. Deze vroegtijdige aanpak van de problematiek is niet zonder reden. Jeugdigen in de leeftijd van 10 tot 12 jaar staan aan het begin van de fase dat ze alcohol gebruiken en zijn daardoor nog beter beïnvloedbaar en ontvankelijk voor voorlichting en educatie. Juist in de preventie is deze leeftijdscategorie het meest effectief bereikbaar. Verder zijn ouders bij deze leeftijdcategorie het best te betrekken en is er de beste mogelijkheid voor handhaving. Ook in de handhaving is de groep tot 16 jaar goed te bereiken. Daarboven ligt het accent op voorlichting. Deze hoofddoelstelling en de maatregelen uit dit Plan van Aanpak sluiten aan bij de Projectopdracht Jeugd en Alcohol met daarin het verzoek handen en voeten te geven aan de nieuwe Drank en Horeca wet (DHW) in combinatie met de wens een alcoholmatigingsproject op te zetten voor de jeugd van Utrechtse Heuvelrug. 5

8 De nieuwe Drank- en horecawet is op 22 mei 2012 door de Eerste Kamer vastgesteld. De wet treedt per 1 januari 2013 in werking. Gemeenten hebben daarna één jaar de tijd om de uitvoering van deze wet op orde te krijgen. De implementatie van de DHW vraagt om een apart traject dat niet binnen dit Plan van Aanpak jeugd en alcohol past. Het kan pas effectief worden als de wet is aangenomen. Dit traject zal in een aparte werkgroep vorm krijgen. Beide werkgroepen gaan uiteraard samen werken. Het Plan van Aanpak Jeugd en alcohol dient wel als input voor de visie- en beleidsvorming rond de uitvoering van de DHW. Zo dienen de onderwerpen uit dit Plan van aanpak ook opgenomen te worden in de prioritering binnen het handhavingsprogramma. Los van de implementatie van de wet kunnen op het gebied van alcoholmatiging bij de jeugd al wel diverse trajecten en maatregelen in gang worden gezet. Dat beschrijven we in deze notitie. Dit Plan van aanpak richt zich op de drie beleidsterreinen die direct betrokken zijn bij jeugd en alcohol: Onderwijs en Jeugd, Gezondheid(szorg) en Openbare orde en veiligheid. Overige beleidsterreinen zullen indien nodig er ook bij betrokken worden. Per beleidsterrein zijn werkdoelen geformuleerd: Onderwijs en Jeugd: het gebruik als centraal thema bij jeugdigen aan de orde stellen, betrokkenheid van professionals vergroten, inzet van onderwijs en ouders vergroten, uitbreiding van voorzieningen vanuit jongerenwerk en alternatieven bieden voor (hang)jongeren en specifieke groepen probleemgebruikers. Gezondheidszorg: het gebruik als gezondheidsprobleem op de agenda krijgen, tegengaan van excessief gebruik, in beeld krijgen van specifieke probleemgebruikers, versterken afstemming jongerenwerk en hulpverlening en verbeteren van de toegang en aanbod van verslavingszorg en afstemming met 1 e lijnszorg. Openbare orde en veiligheid: het bestrijden van (uitgaans)geweld en vernielingen (zie bijvoorbeeld horecaconvenant zoals getekend op 1 november 2011). Tevens het terugdringen van de verkoop van alcohol aan minderjarigen door supermarkten, horeca etc. Dit is ook opgenomen in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). De werkdoelen op het gebied van Onderwijs en Jeugd en Gezondheidszorg zijn met name gericht op preventie. Voor een optimaal effect kiezen we voor samenwerking met Openbare Orde & Veiligheid en Vergunning & Handhaving om zo ook de handhaving te kunnen borgen. 6

9 4 Plan van aanpak voor alcoholmatiging 4.1 Aanpak: maatwerk In onze gemeente hebben de zeven dorpen veel gemeenschappelijk. Daarom is een gezamenlijke, eenduidige aanpak van groot belang. Eén beeld, één geluid, dorpsgrenzen werken niet belemmerend. Dat neemt niet weg dat er per dorp verschillen zullen zijn qua problematiek, cultuur, aanpak van het jongerenwerk etc. Met deze plaatselijk bepaalde kenmerken willen wij (conform het wijk- en dorpsgericht werken) in het Plan van Aanpak rekening houden, zodat met maatwerk elk dorp er het optimale uit kan halen. 4.2 Combinatie van maatregelen is voorwaarde Laten we beginnen tegen elkaar, in alle realiteit, te zeggen dat een vermindering van het alcoholgebruik in de leeftijd jaar geen eenvoudige opgave is. In een bepaald opzicht roeien wij tegen de stroom van de praktijk in. Het probleem is groot. Gelukkig wordt dat nu onderkend en is er ook landelijk het inzicht dat dit niet langer kan. De persoonlijke én maatschappelijke schade is te groot. Er is een bestuurlijke voedingsbodem voor ingrijpender maatregelen. Althans, maatregelen die verder gaan dan neutrale of vriendelijke voorlichtingscampagnes uit het recente verleden. Die zijn nauwelijks effectief gebleken. Voorlichting is, zo blijkt, alleen effectief als het gepaard gaat met regelgeving en handhaving. De combinatie van regelgeving/beleid/zorgstructuren. communicatie/voorlichting (actief, doelgericht) en handhaving (mogelijkheden nieuwe Drank en Horeca wet) is essentieel voor het welslagen van een aanpak tot gebruiksvermindering. Het ontbreken van één van de drie verlamt ook het effect van de andere twee. Een brede, samenhangende aanpak is essentieel. 4.3 Ingangen en maatregelen Wij zien een aantal ingangen waarlangs een vermindering van het alcoholgebruik zou kunnen plaatsvinden. Waar wordt gedronken? Waar kan gesproken en gehandeld worden aangaande het alcoholgebruik? We steken in op de vindplaatsen (hotspots) van jongeren: a) Thuis b) Onderwijs c) Vrije tijd d) Werk 7

10 In de navolgende paragrafen wordt telkens eerst de situatie van de vindplaats en daarna de mogelijke maatregelen beschreven. Dit zijn telkens specifieke maatregelen. Daaronder of daaraan voorafgaand is een aantal algemene maatregelen nodig: 1. Algemene voorlichting en communicatie. Als drager is algemene communicatie nodig en sluiten we aan bij de landelijke publiekscampagnes. Men moet het overal tegenkomen, om de olievlekwerking van bewustwording en onderling gesprek te stimuleren. Het gaat om de agendasetting van het thema. Een werkgroep communicatie zal worden gevormd om dit uit te werken. 2. Nieuwe taken gemeente omtrent handhaving. Door de wijzigingen in de nieuwe DHW en daar mee onder andere de decentralisatie van het toezicht naar gemeenten verandert het nodige aan de mogelijkheden die gemeenten straks hebben om het alcoholgebruik te handhaven. Een compleet overzicht van de nieuwe taken en mogelijkheden van de gemeente staat uitgewerkt in bijlage Voorbeeldfunctie van participerende organisaties: deze zijn alcoholvrij! Dat betekent dat wij ernaar streven dat openbare bijeenkomsten van de gemeente (en dus ook gemeentelijke openbare recepties) in 2012 alcoholvrij worden. De impact van deze maatregel is groter dan menigeen denkt. Hiermee draag je als gemeente zelf uit dat je alcoholmatiging belangrijk vindt. Met deze voorbeeldfunctie wordt een andere cultuur in de omgang met alcohol uitgedragen. Dit kan gevoelig liggen. Bestuurlijke rugdekking is hiervoor noodzakelijk. 4. Creëren van draagvlak; een belangrijke voorwaarde voor het slagen van het project is het creëren van intern en extern draagvlak. De onderstaande specifieke maatregelen vormen een lange lijst van mogelijkheden. Deze zijn voor een groot deel aanvullend op elkaar en moeten worden gezien in een meerjarenperspectief. De uitvoering willen wij laten plaatsvinden in de periode Invulling ervan is afhankelijk van beschikbare middelen. 4.4 Thuis In veel gevallen leren jongeren thuis alcohol te gebruiken. Ouders hebben een belangrijke voorbeeldfunctie. Ten positieve, in hun eigen omgang met alcohol en in het stellen van grenzen. Ten negatieve, als overmatig alcoholgebruik gewoon is. Wij ervaren dat er bij ouders nog erg veel onwetendheid is over de effecten van alcohol, terwijl in hun handen een belangrijke sleutel ligt om verstandig met alcohol om te gaan. Mogelijke maatregelen: 1. Homeparties. Dit beproefde recept wordt, aanvullend op de algemene voorlichting, aangeboden door Instellingen voor Verslavingszorg (bijvoorbeeld Centrum Maliebaan (CMB)) en werkt volgens het tupperwareparty -principe. Vanuit bijvoorbeeld wijkplatforms of langs andere buurtcontacten worden heel gericht mensen uit de wijk en de naaste omgeving bereikt in hun vertrouwde omgeving (thuis, met een groep). De doelgroep is ouders die langs de algemene weg niet bereikt worden. 2. Boete of Kanskaart: fout met jongere? Ouders aanspreken! Als een jongere vanaf 12 jaar in de fout gaat met alcohol (door een delict te plegen), krijgen de jongere en zijn/haar ouders én een brief + huisbezoek én moeten zij met de jongere op een cursus over alcoholmisbruik. De keuze die voorgehouden wordt: òf boete betalen òf op cursus (let wel: dit is op vrijwillige basis, wij kunnen niet dwingen). Dit project betreft een samenwerking met Centrum Maliebaan(CMB). 8

11 4.5 Onderwijs Op twee manieren is het onderwijs in beeld. Ten eerste als plaats van vorming : kennisoverdracht, bewustwording en toepassing (denk aan schoolfeesten). Hier kan een duidelijke norm neergelegd worden. In de tweede plaats is de school een plaats waar problemen zich voordoen (want er is een markt ) en gesignaleerd en doorgeleid kunnen worden. Zowel het primair als het voortgezet onderwijs kennen interne zorgstructuren, waarin maatwerk voor jongeren geleverd kan worden. Alcoholgebruik is tot dusverre een wat onderbelicht thema in diverse zorgadviesteams (ZAT s). Ook zijn het beleid en de handhaving ten aanzien van schoolfeesten en dealen en gebruiken rondom schoollocaties niet levend. Omdat het hier beleid van scholen betreft, vraagt dit een inspanning van de gemeente om scholen in dit plan te betrekken. Er is reeds een convenant Veilige School opgesteld. Hier zal zo mogelijk bij aangesloten worden. Mogelijke maatregelen: 1. Primair onderwijs: infoproject mét ouders. In groep 7/8 kan het project De Gezonde School en genotmiddelen worden uitgevoerd. Ouders worden op school uitgenodigd voor die presentatie. Deze aanpak is interactief en gaat dus verder dan enkel kennisoverdracht. Dit product wordt aangeboden door GGD Midden Nederland. 2. Voortgezet onderwijs: adequate voorlichting. Het lespakket Gezonde school en genotmiddelen kent 4 componenten: beleidsadvies aan scholen, voorlichting aan leerlingen, deskundigheidsbevordering van docenten en betrokkenheid van de ouders. De opbouw van het digitale lespakket sluit in het gehele VO-onderwijs aan op de belevingswereld van de leerlingen. Dit product wordt aangeboden door Centrum Maliebaan. 3. Voortgezet onderwijs (en basisonderwijs), maatregelen voor alcoholmatiging: voor zover nog niet doorgevoerd, een verbod op alcoholgebruik dan wel maatregelen voor alcoholmatiging op school en schoolfeesten. Denk ook aan alcoholvrije feesten, borrels, personeelsfeesten, ingangscontrole en sancties. Dit vraagt om een convenant met een intensieve voorlichting op scholen. 4. Voortgezet onderwijs: thema in zorgstructuur. Alcoholgebruik moet een vast agendapunt worden in de bespreking in de zorgadviesteams (ZAT s). 4.6 Vrije tijd Hoe komen jongeren in hun vrije tijd aan alcohol? De drempel naar het kopen van alcohol is bijzonder laag: in de supermarkt, op de sportclub, in het uitgaanscircuit. Deze drempel moet aanzienlijk verhoogd worden. Het beperken van de verkrijgbaarheid is een van de succesfactoren in het alcoholmatigingsbeleid. Wat kunnen commercieel belanghebbenden als winkeliers, kantinebeheerders en horeca hieraan bijdragen? Hoe krijgen wij hen zover? Onder deze categorie valt ook het gebruik van alcohol in de openbare ruimte of de confrontatie met gevolgen in de openbare ruimte. Denk aan overlast, vandalisme etc. Jongerenwerk maakt onderdeel uit van het vrije tijdsgebeuren en kenmerkt zich door de specifieke gerichtheid op probleemjongeren en risicogroepen. Zij hebben vanuit hun werk meer zicht op en toegang tot de doelgroep. Het (ambulante) jongerenwerk wordt geïnitieerd vanuit de gemeente, waarbij vindplaatsen voor jongeren een middel zijn om deze groep te bereiken. 9

12 Mogelijke maatregelen: 1. Verbod op gebruik van alcohol in de openbare ruimte. Voor zover niet geregeld, regelen in APV en dit handhaven. Dit vraagt politie-inzet voor de leeftijdscategorie tot 16 jaar (inzet van de Boete of Kanskaart (bon òf cursus)). 2. Nonalcohol-feesten stimuleren en faciliteren. Mogelijkheid om het concept Happy Drinks uit te rollen. Happy Drinks biedt horeca een alcoholvrij alternatief. Concept kan in verschillende settings uitgerold worden. Jongerenwerk kan getraind worden in het maken van de alcoholvrije cocktails die geserveerd worden tijdens feesten en evenementen. 3. Afspraken met verenigingen en sportclubs: stimuleren via de gemeentelijke banden (subsidie van clubs, tapvergunningen, andere vergunningen of faciliteiten) en handhaven van alcoholverbod voor jongeren in kantines. De maatregelen dienen zo te zijn dat jongeren onder de 16 niet met alcohol in aanraking komen. Bijvoorbeeld door het verbieden van het schenken van alcohol tijdens de speeluren van deze leeftijdscategorie. Deze regels worden vastgelegd in de APV. Overtreding van regels of afspraken kan consequenties hebben voor vergunningen van de vereniging. Controle van de politie op IVA (Instructie Verantwoord Alcohol schenken) van degene die achter de bar staat. Bij signalen van misbruik extra alcoholcontroles uitvoeren. Handhaving van deze afspraken tijdens bijvoorbeeld hockeyfeesten is noodzakelijk. 4. Evenementen: verantwoording voor handhaving regels bij organisator. In plaats van de handhaving van regels en overlast op grote evenementen bij de politie te leggen, kan via de evenementenvergunning de organisator van een evenement verplicht worden voor gecertificeerde beveiliging te zorgen. De organisatie kan hier bijvoorbeeld een particulier beveiligingsbedrijf voor inzetten of tijdens evenementen een schenkverbod instellen tot uur. Er is een duidelijke jaarplanning van (risico)evenementen waar extra gehandhaafd wordt. Denk hierbij aan bijvoorbeeld: het Bloemencorso, Oud en Nieuw, Kermis, etc. 5. Horeca-convenant over deurbeleid in-and-out: dronken jongeren moeten bij binnenkomst al geweigerd worden. De exploitant is verantwoordelijk voor handhaving van de leeftijdsgrens én verantwoord gebruik door zijn/haar klanten. Het deurbeleid is hierin een belangrijk middel. Een bepaalde mate van overlast (de norm daarvoor is te bepalen) kan gevolgen hebben voor de vergunning. Afspraken met de horeca maken om mee te werken aan afspraken over toelatingsbeleid, schenken onder invloed, alcoholmatiging, happy hours en verkoopacties, e.d. 6. Verbod op alcoholreclame in de openbare ruimte. Dit betekent dat een uitsterfbeleid wordt ingezet voor buitenreclame in bushokjes, reclamezuilen, op horecagelegenheden etc. De invoering van een reclamecode voor alcoholhoudende dranken is mogelijk. 7. Jongerenfeesten moeten gemeld of aan vergunning gebonden worden, omdat: daarmee de vindplaats voor preventiemaatregelen bekend is; handhavers zich kunnen richten op handhaving op die plekken en tijden. 8. Inzet van een mysteryshoponderzoek. Voor controles op verkoop van drank aan 16min kan een incognito persoon ingezet worden om verkoop te testen in bijvoorbeeld supermarkten en sportkantines. 9. Drempelverhoging in de supermarkt. Convenant met supermarkten over: Uitbreiding van informatievoorziening in de supermarkt over het verbod op alcoholverkoop aan jongeren onder 16 (of 18 jaar). Dit is meer dan een klein stickertje bij de kassa. Training van caissières (vaak jaar oud) om tegen (bijna)-leeftijdsgenoten NEE te verkopen als zij alcohol willen kopen. 10. Aandacht voor alcoholgebruik opnemen in de opdracht van het jongerenwerk. Onderdeel van hun werk is het bespreekbaar maken, signaleren en doorverwijzen bij alcoholproblematiek. 10

13 11. Pilot veldwerker. Impuls voor de extra kwaliteit in het jongerenwerk om probleemdrinkende jongeren toe te leiden naar zorg. Hiervoor kan een veldwerker van Centrum Maliebaan worden ingezet. Deze persoon signaleert, stapt concreet op probleemjongeren af en kan begeleiden richting een zorgtraject. 12. De jongerenruimtes zijn altijd al alcoholvrij en blijven dat ook. En dit wordt gehandhaafd. 13. Campings. Het is bekend dat er op de campings binnen de gemeente door jongeren behoorlijk wordt gedronken. Er zal gekeken worden naar mogelijkheden hier middels interventies (jongerenwerk) op in te steken en te handhaven. Belangrijk bij elk van deze maatregelen is dat het met de partners in het veld (en via/met hen met de jongeren) bespreekbaar wordt gemaakt. Juist door de bespreking in bijvoorbeeld jeugdhonken en sportkantines wordt draagvlak gecreëerd voor een gezond alcoholgebruik. 4.7 Werk Werk is de laatste ingang die genoemd wordt in dit plan van aanpak. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen de werkgever van jongeren in de leeftijd van de doelgroep en de werknemer als ouder en dus als voorbeeldfiguur. Er zullen vooralsnog in dit Plan van Aanpak geen concrete interventies omschreven worden die in de werksetting zullen worden uitgevoerd. 11

14 5 Vasthouden en versterken van al ingezette maatregelen Naast de te nemen maatregelen zoals in het vorige hoofdstuk beschreven, zijn op verschillende terreinen al stappen gezet in de aanpak van alcoholmatiging. Deze ontwikkelingen willen we stimuleren en versterken. Het gaat om ontwikkelingen die al door de gemeente zijn ingezet maar ook om initiatieven van bijvoorbeeld bedrijven of organisaties. Zo hebben de sportorganisaties in de gemeente al afspraken gemaakt hoe met alcoholmatiging tijdens sportfeesten moet worden omgegaan en ook hoe ouders daarin betrokken kunnen worden. Een aantal slijterijen heeft het initiatief genomen het ageviewersysteem te installeren waardoor personen alleen drank kunnen kopen wanneer ze daartoe qua leeftijd gerechtigd zijn. Gemeente, Politie, het Openbaar Ministerie en Koninklijke Horeca Nederland hebben het horecaconvenant ondertekend. In het convenant zijn afspraken tussen de deelnemende partijen vastgelegd. Doel van het convenant is de veiligheid in de horeca te versterken en overlast te voorkomen. 12

15 6 Drie sporen: regelgeving & beleid communicatie handhaving 6.1 Gecombineerde inzet Overmatig alcoholgebruik is een serieus probleem dat om een serieuze en ambitieuze aanpak vraagt. De maatregelen die genomen worden zullen dan ook stevig en overtuigend moeten zijn. Dat vraagt voor de toekomst een grote, gecombineerde inzet op: Regelgeving en beleid: het doel moet een goede bestuurlijke en juridische basis hebben in: Besluit van het gemeentebestuur om één hoofdlijn van beleid te hanteren; Up to date vergunningenbestand; Systeem dat een duidelijk en eenvoudig overzicht kan weergeven van afgegeven vergunningen, APV s, relevante verordeningen; Convenanten en afspraken met verstrekkers van alcohol: over commitment (draagvlak) én handhaving; Er is een afzonderlijke afstemming met de gemeenten Veenendaal, Zeist en Wijk bij Duurstede noodzakelijk. Veel jongeren uit de Utrechtse Heuvelrug gaan daar naar school en maken gebruik van de horeca aldaar. Communicatie: de boodschap zal breed uitgedragen moeten worden, zichtbaar zijn Naar het publiek: de toon van de boodschap moet steviger, minder vriendelijk dan afgelopen jaren. Aansluiten bij landelijke campagnes. De boodschap en de boodschapper moeten hetzelfde uitstralen (voorbeeldfunctie). (Gebruik van verschillende lokale media); Met het werkveld: draagvlakvorming. Afspraken met alcoholverstrekkers enerzijds en met zorgverleners anderzijds. Dit is een intensief proces; Onderlinge afstemming tussen gemeenten over gemeentegrens overstijgende zaken. Handhaving. Gemeente, Politie, Voedsel- en Warenautoriteit (VWA)(tot 2013) en het Openbaar Ministerie zullen nauw moeten samenwerken in een platform handhaving. Er worden afspraken gemaakt over de gezamenlijke c.q. afgestemde inzet: waar, omvang, werkwijze. De handhaving bij alcohol richt zich op: Verkrijgbaarheid (sport, supermarkten, uitgaanscircuit); Meldingen van overlast over horeca; Meldingen van gebruik in de openbare ruimte. Sluitingstijden, leeftijdsgrenzen, vergunningvoorwaarden etc. zijn hun werkterrein. De projectmatige samenwerking tussen gemeente, (VWA) en politie maakt dat het werkveld weer op z n tellen moet gaan passen in de omgang met alcohol. Speerpunten zullen zijn de supermarkten, sportkantines, 13

16 schoolfeesten, illegale feesten en de reguliere horeca. Met het je komt ons overal tegen zal ook het gemeentelijk beleid weer serieuzer genomen gaan worden. Na de periode van 1 jaar evalueren wij onze deelname. Zowel voor de handhaving bij de overtredingen in alcoholgebruik zal preventie (mét Communicatie) vooraf moeten gaan én hand-in-hand moeten gaan met Toezicht & Handhaving. Op deze manier wint de aanpak ook aan draagvlak bij onze partners in het veld. Deze drie sporen komen in feite neer op: zeg wat je doet, doen wat je zegt en je daaraan houden. Wie dit nalaat is bezig met een kansloze operatie en papiervulling. De mogelijke maatregelen in één oogopslag: Beleid en regels (fundament, visie en uitvoering) Communicatie (informeren, uitdragen en signaleren) Toezicht en handhaving (zorgen dat wat afgesproken is wordt nageleefd) Voorbeeldfunctie gemeente Primair en voortgezet onderwijs: alcohol(preventie) onderdeel schoolbeleid Voortgezet onderwijs: maatregelen voor alcoholmatiging Voortgezet onderwijs: thema in zorgstructuur Afspraken met verenigingen en sportclubs Horecaconvenant Verbod alcoholreclame in openbare ruimte Aandacht voor alcoholgebruik opnemen in de opdracht jongerenwerk Stimuleren van betrokkenheid van huisartsen en ziekenhuizen Algemene voorlichting en communicatie Homeparties Primair onderwijs: infoproject met ouders Voortgezet onderwijs: adequate voorlichting en betrekken ouders Nonalcohol-feesten stimuleren Drempelverhoging supermarkt Deskundigheidsbevordering horecapersoneel en jongerenwerkers en supermarkt personeel Boete of Kanskaart Verbod op alcohol in openbare ruimte Evenementen: verantwoordelijkheid voor handhaving van regels bij de organisator Jongerenfeesten moeten gemeld of aan vergunning gebonden worden Inzet van mysteryshop onderzoek Toezicht op alcoholgebruik campings 14

17 6.2 Monitoren en evalueren De hoofddoelstelling van het project zal worden gemonitord aan de hand van de gezondheidsmonitor van de GGD. De gemeenterapportages in 2012 vormen de 0-meting. De cijfers van 2016 vormen de eerste evaluatie. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een 0-meting te doen in het kader van de huidige handhaving van de verkoop van alcohol. Dit wordt gedaan middels een mysterieshop onderzoek. Dit onderzoek kan door verschillende partijen worden uitgevoerd. De verschillende doelstellingen en subdoelstellingen die in dit project worden gehanteerd zullen worden uitgewerkt in een kort evaluatieplan. 15

18 7 Projectorganisatie 7.1 Projectstructuur De projectorganisatie die dit Plan van Aanpak zal gaan uitvoeren ziet er als volgt uit: Bestuurlijk trekker zijn de burgemeester en de wethouder jeugd en volksgezondheid. De aansturing vindt plaats in een halfjaarlijks overleg met de politie en de directeur van Welnuh (jongerenwerk). De afstemming met de scholen vindt plaats in het reguliere, dorpsgewijze LEA-overleg. De projectleiding ligt bij de ambtenaar volksgezondheid (afdeling MO). Er worden twee werkgroepen geformeerd. De eerste werkgroep bestaat uit jongerenwerk, politie en ambtenaren van de diverse disciplines (Openbare orde en veiligheid, Vergunning en handhaving, Jeugdgezondheidszorg, Volksgezondheid en Communicatie). De werkgroep heeft contact met de HSI, Centrum Maliebaan en HALT. De tweede werkgroep houdt zich bezig met de uitwerking van de Drank- en horecawet en bestaat in ieder geval uit medewerkers Openbare orde en veiligheid en Vergunning en handhaving. De projectleider verzorgt jaarlijks een rapportage voor het LEA-overleg. Rapportage aan de raad verloopt via de reguliere stukken in het kader van de planning & controlcyclus. 7.2 Bestuurlijke en personele consequenties Voor het kunnen bereiken van de doelen moet aan een aantal voorwaarden voldaan worden: a) Bestuurlijk draagvlak. Intern Gemeente zal bestuurlijk op één lijn moeten komen: één gezamenlijk beleid. Extern Bereidheid en commitment bij instellingen en organisaties stimuleren en behouden. Het jaar 2012 zal vooral gebruikt worden om één netwerk van toegewijde samenwerking tot stand te brengen. Dit vormt de basis om vanaf 2013 een aantal gezamenlijke maatregelen te nemen. b) Beschikbaarheid van personeel Ten opzichte van het alcoholbeleid dat nu sluimert, is dit Plan van Aanpak een grote stap vooruit. Deze impuls vraagt, naast geld, echter ook handen en voeten in de vorm van menskracht. 16

19 De gemeente zal permanent een actieve inbreng leveren in de vorm van een medewerker die 3-4 uur per week bijdraagt aan het project. Op jaarbasis is dit uur. 7.3 Communicatie en kick off Een ander alcoholbeleid betekent een cultuurverandering. Communicatie, langs diverse invalshoeken en op diverse hotspots, is een belangrijke drager om dat te bereiken. Er zal uitgedragen én uitgeleefd moeten worden dat we het anders gaan doen, dat we het niet meer pikken, dat er grenzen zijn. Om dit uit te werken en effectief in te zetten zal een werkgroep communicatie worden opgezet en ingezet. De kick off van het Plan van Aanpak wordt gepland in het najaar van

20 8 Financiën 8.1 Beschikbaar budget Het plan wordt financieel gedekt uit middelen voor het gezondheidsbeleid, voor onderwijsbeleid, voor het veiligheidsplan van Openbare orde en veiligheid en uit jeugd- en jongerenwerk. Middelen beschikbaar uit: Bedrag 2012 beschikbaar Kadernota gezondheid Onderwijs (resterende middelen na afschaffing cafetariamodel) Openbare orde en veiligheid Jongerenwerk Totaal We proberen met de middelen die wij hebben of we ook bij partners en externen extra middelen te genereren, waardoor we extra activiteiten kunnen ondernemen. In 2012 kunnen we nog gebruik maken van de externe projectleiding van de GGD. We willen daarom in 2012 een kick-off organiseren voor een brede groep betrokken organisaties. 8.2 Mogelijk andere middelen We gaan naast de beschikbare financiering op zoek naar externe middelen om in de toekomst meer budget voor dit thema beschikbaar te krijgen, zodat we ook meer maatregelen/acties kunnen uitvoeren. Dit zal extra ambtelijke inzet vergen. We proberen met de middelen die wij hebben of we ook bij partners en externen middelen kunnen genereren zodat er in totaal meer beschikbaar komt voor de activiteiten waar we op in willen zetten. Als we geen externe middelen kunnen genereren dan zullen we onze ambities naar beneden moeten bijstellen. Dat betekent dat we dan minder activiteiten ondernemen. Daarnaast zullen we in het overleg met basisscholen inbrengen dat we een deel van de middelen, die voorheen voor het cafetariamodel beschikbaar waren, nu gericht willen inzetten voor voorlichtingsprogramma s voor kinderen en hun ouders op alle basisscholen. We stellen de scholen voor om de helft van de resterende subsidie voor basisonderwijs na afschaffing van het cafetariamodel ( ) voor dit doel in te zetten. Over het overgangsjaar 2013 (afbouwjaar cafetariamodel) gaan we in overleg met de scholen. 18

21 9 Slotwoord Dit project is een volgend stapje in een langdurig traject dat uiteindelijk moet uitmonden in het resultaat alcoholmatiging. Net als bij de aanpak van roken is dit een proces van zeer lange adem omdat het een verandering van cultuur is. Dat is geen gemakkelijke opgave. Immers, alcohol is overal. Het is onderdeel van onze cultuur. Hoe kun je grenzen stellen in een zee van alcohol? Dit vraagt de durf om te zeggen dat het niet meer gaat, de grenzen van het betamelijke zijn bereikt. In persoonlijke en sociale gezondheid kunnen we de neerwaartse spiraal tegengaan. Het is aan de overheden gezamenlijk om dat aan de orde te stellen, bespreekbaar te maken en daden te stellen. Met dit Plan van Aanpak willen wij een begin maken met een tegencultuur. 19

22 Bijlage bij 4.2 Samenvatting wijzigingen Drank- en Horecawet (DHW) 1. Het vergunningstelsel wordt vereenvoudigd. Dat houdt in dat de vergunning op naam komt van de eigenaar/bedrijf. Leidinggevenden worden niet meer op de vergunning vermeld. Deze worden vermeld in de bijlage bij de vergunning. Bij een nieuwe leidinggevende is er een meldingsplicht. Als er een niet operationele leidinggevende is dan hoeft hij/zij geen verklaring Sociaal Hygiëne te hebben. 2. Er is een landelijk formulier dat gebruikt moet worden. 3. Beslistermijn voor het afgeven van de vergunning wordt 8 weken. 4. De burgemeester heeft een nieuwe rol. Verschillende bevoegdheden om een horeca- of slijtvergunning te schorsen, last onder dwangsom opleggen bij overtreding verbod. 5. Gemeente wordt toezichthouder. Burgemeester kan toezichthouders (Boa s) aanwijzen. Bestuurlijke Boete bij overtreding regels DHW. Hiervoor moet een handhavingsprogramma worden opgesteld waarin wordt aangegeven waarop wordt gehandhaafd, en welk prioriteit het heeft. 6. Het bezit van alcohol onder 16 jaar is strafbaar in de openbare ruimte. Hij/zij is niet strafbaar in de supermarkt of slijterij maar wel zodra hij/zij met alcohol buiten staat. Supermarkt of slijterij krijgt bij constatering een sanctie opgelegd (zie punt 4). 7. Nieuwe regels met betrekking tot paracommercie. Er moet een verordening paracommercie gemaakt worden. 8. Er zijn ook nog wat wijzigingen met betrekking tot ontheffing art. 35. Er zijn verschillende wijzigingen die betrekking hebben op de vergunningverlening en het proces van vergunningverlening. De nieuwe DHW is hierin leidend. In het alcholmatigingsbeleid moet rekening worden gehouden met de wijzigingen die betrekking hebben op de doelgroep verwoord in het beleid. Bijvoorbeeld dat het bezit van alcohol onder de 16 jaar strafbaar is. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met de handhaving van de beleidsregels. Dat houdt in dat de gestelde regels handhaafbaar moeten zijn en worden meegenomen in het handhavingsprogramma dat nog gemaakt moet worden. 20