Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 1 e graad secundair onderwijs
|
|
- Adam Maas
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 1 e graad secundair onderwijs
2 Inhoud Inleiding Werking van het educatief pakket Onderzoekssteekkaarten 1 per delfstof fiche klei fiche leem fiche zand fiche grind fiche mergel 2 per fabricaat Proefjes fiche dakpan fiche baksteen fiche geëxpandeerde kleikorrel fiche asfalt fiche beton fiche glas 4.1 doorlaatbaarheidsproef 4.2 kneedbaarheidsproef 4.3 schudproef Bijlage Lijst van vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen waarbij dit pakket aansluit.
3 Inleiding Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen meer dan steenkool alleen! Vlaanderen staat voor een grote uitdaging met betrekking tot zijn natuurlijke rijkdommen. In Vlaanderen moeten voldoende oppervlaktedelfstoffen (klei, leem, grind en diverse zandsoorten) ontginbaar gemaakt worden opdat de grondstoffenvoorziening niet in gevaar komt. Tegelijk mag de ontginning van oppervlaktedelfstoffen geen aanslag vormen op mens en milieu. Een maatschappelijk verantwoorde ontginning van oppervlaktedelfstoffen enerzijds en de kennisopbouw en -verspreiding over de Vlaamse ondergrond anderzijds zijn twee belangrijke elementen die de Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond en Natuurlijke Rijkdommen (ALBON) van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie hanteert om deze doelstellingen te bereiken. Om jongeren beter vertrouwd te maken met de natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen en met de toepassingen van de Vlaamse ondergrond, stelt ALBON een educatieve en interactieve tool ter beschikking van alle leerlingen uit het secundair onderwijs. Zo kunnen leerlingen uit de drie graden op een rijkelijk geïllustreerde manier kennismaken met de minerale grondstoffen van de ondiepe ondergrond in Vlaanderen (zand, leem, klei grind, mergel...) en hun toepassingen (bakstenen, dakpannen, glas, beton...) Bovendien krijgen ze een kijk op het onderzoek naar de valorisatie van de diepe ondergrond. Een pedagogische en op de praktijk afgestemde interactieve tool biedt mooie kansen om de boodschap over te brengen.
4 Werking van het educatief pakket 1 opzet Doelstelling Dit pakket wil de leerlingen op een aantrekkelijke en didactisch verantwoorde wijze onderdompelen in de natuurlijke rijkdommen van Vlaanderen. De interactieve tool waarop elk pakket geënt is, heeft als instap een kaart van Vlaanderen. Op deze kaart worden de verschillende delfstoffenregio s zichtbaar via mouse-over. Elke delfstoffenregio in Vlaanderen biedt de leerlingen degelijk onderbouwde informatie rond geologie, ontginning, verwerking, nabestemming en het debat dat naar aanleiding van een ontginningslocatie wordt gevoerd. Het ruime aanbod aan foto- en filmmateriaal maakt het geheel visueel tastbaar. Dit pakket is bedoeld als introductie en is dus zeker niet exhaustief. Wel wil dit pakket een handig instrument zijn om aanvullend of ondersteunend te kunnen inpikken op bepaalde lesonderwerpen. De raakpunten met de eindtermen vindt u alvast in de bijlage. 2 Gebruik Twee pistes Het educatief pakket voor de eerste graad laat de leerlingen de natuurlijke rijkdommen via twee pistes ontdekken: van delfstof tot fabricaat of van fabricaat tot delfstof. Beide pistes maken gebruik van de bijbehorende onderzoekssteekkaarten. De eerste piste benadert de natuurlijke rijkdommen vanuit de delfstof zelf (5 fiches: klei, zand, leem, grind en natuursteen). Voor de tweede piste vertrekken we vanuit het fabricaat (6 fiches: dakpan, baksteen, geëxpandeerde kleikorrel, asfalt, beton en glas). U kiest dus zelf de invalshoek van waaruit u de natuurlijke rijkdommen wil behandelen.
5 Aan de slag Stap 1 huistaak Elke leerling krijgt een onderzoeksfiche mee naar huis. De taak bestaat erin de onderzoeksvragen op de fiche tegen de volgende les te beantwoorden. De antwoorden vinden de leerlingen op de website Een voorbeeld. Er zijn 25 leerlingen in de klas en u kiest voor de invalshoek delfstoffen. Er zijn 5 fiches die u kan verdelen, er zullen dus 5 groepen kunnen worden gevormd waarvan de leerlingen dezelfde opdracht moeten uitvoeren. Stap 2 klassikale verwerking De volgende les zitten alle leerlingen met hetzelfde thema (zij die dezelfde fiche als huistaak mee kregen) samen aan tafel. In een kort overleg wisselen ze de resultaten van hun opzoekwerk uit. Op die manier vervolledigen ze hun eigen onderzoeksfiche. Daarna spreken de leerlingen af hoe ze hun gezamenlijk opzoekwerk gaan voorstellen aan de klas. Want dat is de bedoeling. De verschillende onderzoeksteams stellen hun delfstof of hun fabricaat voor aan de volledige klas. Als leerkracht kunt u waar nodig extra duiding geven. Om de leerlingen ook proefondervindelijk kennis te laten maken met de verschillende delfstoffen, integreerden we drie proefjes (doorlaatbaarheids-, kneedbaarheids- en schudproef) die gemakkelijk in de klas uitgevoerd kunnen worden. U vindt alle fiches voor de leerlingen bij deze handleiding. U kunt ze vrij voor de leerlingen kopiëren. Bovendien kunnen zowel deze handleiding als de fiches naar believen gedownload worden van www. ikdoorgrondvlaanderen.be. Tip: neem vooraf met de jongeren het document Overzicht website door. Zo weten ze waar ze de informatie kunnen vinden.
6 Onderzoekssteekkaarten Om de leerlingen van de eerste graad vlot en zelfstandig hun weg te laten vinden in het complexe labyrint van de natuurlijke rijkdommen, bevat dit educatief pakket overzichtelijke onderzoekssteekkaarten. Er zijn twee reeksen voorhanden. De eerste reeks neemt een concrete delfstof als uitgangspunt. Aan de hand van een aantal vragen worden alle facetten van deze delfstof onder de loep genomen. Bij de tweede reeks verloopt alles in omgekeerde zin en ligt het vertrekpunt dus bij het fabricaat. Ook hier komt de leerling beetje bij beetje alles te weten over de verschillende luiken van de interactieve tool. 1 per delfstof fiche klei fiche leem fiche zand fiche grind fiche mergel 2 per fabricaat fiche dakpan fiche baksteen fiche geëxpandeerde kleikorrel fiche asfalt fiche beton fiche glas
7 klei DELFSTOF PAG. 1/2 Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de verschillende regio s waar men klei ontgint. Noteer de verschillende soorten klei Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente waar een kleigroeve ligt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Pittem bevindt zich ten westen van Brussel.
8 klei DELFSTOF PAG. 2/2 Benoem de stappen van het productieproces van klei tot baksteen. Tip: zoek de informatie in het menu Verwerking stap 1: stap 6: stap 2: stap 7: stap 3: stap 8: stap 4: stap 9: stap 5: stap 10: Van klei worden niet alleen bakstenen gemaakt. Welke eindproducten bestaan er nog? Geef per eindproduct ook de regio aan waar de klei ontgonnen wordt. Verdiep je in de nabestemmingen ontgonnen wordt. van vroegere groeves in de verschillende regio s waar klei Welke soorten nabestemming tref je aan? 4. Tref je bij de andere delfstoffen (leem, zand, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: zand: grind: mergel:
9 LEEM DELFSTOF PAG. 1/2 Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen waar men leem ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar leem ontgonnen wordt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Lanaken bevindt zich ten zuidoosten van Antwerpen Benoem de stappen van het productieproces van leem tot baksteen Tip: zoek de informatie in het menu Verwerking stap 1: stap 6: stap 2: stap 7: stap 3: stap 8: stap 4: stap 9: stap 5:
10 LEEM DELFSTOF PAG. 2/2 Van leem worden niet alleen bakstenen gemaakt. Wat is een andere toepassing? Verdiep je in de nabestemmingen van vroegere groeves in de regio waar leem ontgonnen wordt. Welke soorten nabestemming tref je aan? Tref je bij de andere delfstoffen (klei, zand, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? Zo ja, welke? klei: zand: grind: mergel:
11 ZAND DELFSTOF PAG. 1/3 Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de verschillende regio s waar men zand ontgint. Noteer de verschillende soorten zand Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar zand ontgonnen wordt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Geraardsbergen bevindt zich ten zuiden van Gent
12 ZAND DELFSTOF PAG. 2/3 Benoem de stappen van het productieproces van kwartszand tot glas. stap 1: stap 6: stap 2: stap 7: stap 3: stap 8: stap 4: stap 9: stap 5: stap 10: Van zand wordt niet alleen glas gemaakt. Welke andere toepassingen kent zand? Link deze toepassingen telkens aan een regio. 1: 6: 2: 7: 3: 8: 4: 9: 5:
13 ZAND DELFSTOF PAG. 3/3 Verdiep je in de waaier aan nabestemmingen in de regio s waar zand ontgonnen wordt. Som de verschillende nabestemmingen hier op. 4. Tref je bij de andere delfstoffen (leem, klei, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? klei: leem: grind: mergel:
14 GRIND DELFSTOF PAG. 1/2 Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de regio waar men grind ontgint. Noteer de regio. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar grind ontgonnen wordt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld Dilsen-Stokkem ligt ten zuidoosten van Brugge. Benoem de stappen van het productieproces van grind tot beton. Tip: zoek de informatie in het menu Verwerking stap 1: stap 4: stap 2: stap 5: stap 3: stap 6:
15 GRIND DELFSTOF PAG. 2/2 Verdiep je in de nabestemmingen van vroegere groeves in de regio waar grind ontgonnen wordt. Welke soorten nabestemming tref je aan? Tref je bij de andere delfstoffen (leem, zand, klei, natuursteen) nog andere nabestemmingen aan? klei: leem: zand: mergel:
16 mergel DELFSTOF pag. 1/1 Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen een regio waar men nog mergel ontgint. Noteer de regio. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente waar men mergel ontgint. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Riemst ligt ten zuidoosten van Antwerpen. Leg kort uit waarvoor men mergel gebruikt. Tip: zoek de informatie in het menu Verwerking
17 DAKPAN klei FABRICAAT PAG. 1/3 Begeef je naar de verwerkingspagina s een dakpan kan vervaardigen. van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstof(fen) je Noteer de naam van deze delfstof. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de (verschillende) regio( s) waar men deze delfstof(fen) ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Zwevegem ligt ten zuiden van Brugge
18 DAKPAN FABRICAAT PAG. 2/3 Benoem de verschillende stappen om dakpannen te produceren. 1: 6: 2: 7: 3: 8: 4: 9: 5: De delfstof(fen) waarvan dakpannen gemaakt worden, wordt (worden) ook nog voor andere doeleinden gebruikt. Welke eindproducten bestaan er nog? Geef per eindproduct ook de ontginningsregio aan. Een denkvraag: Achterhaal waarom niet elke delfstof even geschikt is om dakpannen te produceren. Welke delfstof(fen) is (zijn) geschikt? Welke niet? Waarom? Voer het kneedbaarheidsproefje uit en zoek een verklaring voor de resultaten.
19 dakpan FABRICAAT PAG. 3/3 Verdiep je in de nabestemmingen van de vroegere groeves in de verschillende regio s waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Welke soorten nabestemming tref je aan?. 4. Tref je bij de andere delfstoffen (leem, zand, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: zand: grind: mergel:
20 BAKSTEEN FABRICAAT PAG. 1/3 Begeef je naar de verwerkingspagina s baksteen kan vervaardigen. van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstoffen je een Noteer de naam van deze delfstoffen op je werkblad. Geef aan welke delfstof het meest wordt gebruikt. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de (verschillende) regio( s) waar men deze meest gebruikte delfstof ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef (per regio) de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof ontgonnen wordt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Kortemark ligt ten zuidoosten van Antwerpen
21 BAKSTEEN FABRICAAT PAG. 2/3 Benoem de verschillende stappen om bakstenen te produceren. stap 1: stap 6: stap 2: stap 7: stap 3: stap 8: stap 4: stap 9: stap 5: stap 10: De delfstoffen waarvan bakstenen gemaakt worden, worden ook voor andere doeleinden gebruikt. Welke eindproducten bestaan er nog? Geef per eindproduct ook de ontginningsregio aan. Een denkvraag: Achterhaal waarom niet elke delfstof even geschikt is om bakstenen te produceren. Welke delfstoffen zijn geschikt? Welke niet? Waarom? Voer het kneedbaarheidsproefje uit en zoek een verklaring voor de resultaten.
22 baksteen FABRICAAT PAG. 3/3 Verdiep je in de nabestemmingen delfstoffen ontgonnen worden. van de vroegere groeves in de verschillende regio s waar deze Welke soorten nabestemming tref je aan? Klei: 4. Leem: Tref je bij de andere delfstoffen (zand, grind, natuursteen) nog andere nabestemmingen aan? zand: grind: mergel:
23 geëxpandeerde kleikorrel FABRICAAT PAG. 1/2 Begeef je naar de verwerkingspagina s van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstof je een geëxpandeerde kleikorrel kan vervaardigen. Noteer de naam van deze delfstof op je werkblad. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de regio( s) waar men deze delfstof ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof ontgonnen wordt. Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Rumst ligt ten noordoosten van Brussel. Benoem de verschillende stappen om kleikorrels te produceren. 1: 4: 2: 5: 3:
24 geëxpandeerde kleikorrel FABRICAAT PAG. 2/2 De delfstof waarvan kleikorrels gemaakt worden, wordt ook nog voor andere doeleinden gebruikt. Welke eindproducten bestaan er nog? Een denkvraag: Achterhaal waarom niet elke delfstof even geschikt is om kleikorrels te produceren. Welke delfstoffen zijn geschikt? Welke niet? Waarom? Voer het kneedbaarheidsproefje uit en zoek een verklaring voor de bekomen resultaten. Verdiep je in de nabestemmingen ontgonnen wordt. van de vroegere groeves in de regio s waar deze delfstof Welke soorten nabestemming tref je aan? 4. Tref je bij de andere delfstoffen (leem, zand, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: zand: grind: mergel: Ga na waarvoor geëxpandeerde kleikorrels gebruikt worden.
25 BETON FABRICAAT PAG. 1/2 Begeef je naar de verwerkingspagina s van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstof(fen) je beton kan vervaardigen. Noteer de naam van deze delfstof(fen) op je werkblad. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de (verschillende) regio( s) waar men deze delfstof(fen) ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld Dilsen-Stokkem ligt ten zuidoosten van Brugge
26 BETON FABRICAAT PAG. 2/2 Benoem de verschillende stappen om beton te produceren. stap 1: stap 4: stap 2: stap 5: stap 3: stap 6: De delfstof(fen) waarvan beton gemaakt wordt, wordt (worden) ook nog voor andere doeleinden gebruikt. Welke eindproducten bestaan er nog? Verdiep je in de nabestemmingen ontgonnen wordt (worden). van de vroegere groeves in de regio s waar deze delfstof(fen) Welke soorten nabestemming tref je aan? Grind: Zand Limburg: Tref je bij de andere delfstoffen (leem, klei, zand, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: klei: zand: mergel:
27 ASFALT FABRICAAT PAG. 1/2 Begeef je naar de verwerkingspagina s van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstof(fen) je asfalt kan vervaardigen. Noteer de naam van deze delfstof(fen) op je werkblad. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de (verschillende) regio( s) waar men deze delfstof(fen) ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Dilsen-Stokkem ligt ten zuidoosten van Brugge.
28 ASFALT FABRICAAT PAG. 2/2 Benoem de verschillende stappen om asfalt te produceren. stap 1: stap 4: stap 2: stap 5: stap 3: stap 6: De delfstof(fen) waarvan asfalt gemaakt wordt, wordt (worden) ook nog voor andere doeleinden gebruikt. Welke eindproducten bestaan er nog? Verdiep je in de nabestemmingen ontgonnen wordt (worden). van de vroegere groeves in de regio s waar deze delfstof(fen) Welke soorten nabestemming tref je aan? Tref je bij de andere delfstoffen (leem, klei, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: klei: mergel:
29 GLAS FABRICAAT PAG. 1/2 Begeef je naar de verwerkingspagina s van de delfstoffenzones en zoek uit met welke delfstof(fen) je glas kan vervaardigen. Noteer de naam van deze delfstof(fen) op je werkblad. Zoek op de algemene kaart van Vlaanderen de (verschillende) regio( s) waar men deze delfstof(fen) ontgint. Duid deze regio s aan op de blinde kaart van Vlaanderen. Meer kaartmateriaal vind je op Geef de naam van een gemeente met een groeve waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Gebruik daarvoor de legende van de kaartjes op de website. Situeer deze gemeente op basis van de windrichting ten opzichte van Brussel, Antwerpen, Gent Bijvoorbeeld: Mol ligt ten noorden van Hasselt.
30 GLAS FABRICAAT PAG. 2/2 Benoem de verschillende stappen om glas te produceren. stap 1: stap 6: stap 2: stap 7: stap 3: stap 8: stap 4: stap 9: stap 5: stap 10: Glas kent oneindig veel toepassingen. Som er drie op. Som ook vijf andere producten op die gemaakt worden met de delfstof die voor glas gebruikt wordt Verdiep je in de nabestemmingen van de vroegere groeves in de regio s waar deze delfstof(fen) ontgonnen wordt (worden). Welke soorten nabestemming tref je aan? Tref je bij de andere delfstoffen (leem, klei, grind, mergel) nog andere nabestemmingen aan? leem: klei: grind: mergel:
31 4. Proefjes 4.1 Proefje doorlaatbaarheid Dit heb je nodig: 3 potjes of grote glazen 3 koffiefilters Een maatbeker Grof zand Fijn zand Klei Water Elastiekjes (die rond de potjes kunnen) Zo ga je te werk: Bevestig de koffiefilters met de elastiekjes bovenin de potjes. Zorg dat er voldoende ruimte onder de filters in de potjes is. Doe grof zand in één van de filters en gebruik de maatbeker om het volume te meten. Doe eenzelfde hoeveelheid fijn zand in een andere filter. En evenveel klei in de laatste filter. 4. Giet (als het kan gelijktijdig) eenzelfde hoeveelheid water in de drie filters. Beschrijf en verklaar wat je ziet.
32 4.2 Proefje kneedbaarheid Dit heb je nodig: een hoopje zand een klomp klei Zo ga je te werk: Neem het zand en probeer het hoopje te kneden. Neem nu de klei en probeer ook dit te kneden. Beschrijf wat er gebeurt. Observeer nu ook even de korrels uit de verschillende hoopjes. Duid de juiste stelling aan: o Zandkorrels zijn beter zichtbaar en dus groter dan kleikorrels. o Zandkorrels zijn kleiner dan kleikorrels en niet zo goed zichtbaar. Probeer nu een verband te leggen tussen kneedbaarheid en korrelgrootte: o Hoe groter de korrels, hoe makkelijker kneedbaar het materiaal is. o Hoe kleiner de korrels hoe makkelijker kneedbaar het materiaal is.
33 4.3 Schudproef Niet alle korrels zijn even zwaar. Dat weet je. Maar welke korrels zijn nu eigenlijk de zwaarste? En hoe kan je dat weten? Doe de schudproef! Dit heb je nodig: potje lepel (fles) water* klei, zand, leem en grind Zo ga je te werk: Doe een lepeltje klei en een lepeltje zand in het potje. Vul het potje met water tot iets over halfweg. Sluit het potje goed af met het deksel. 4. Schud flink met het potje. 5. Zet het potje neer. Raak het niet meer aan. De verschillende delfstoffen in het potje zullen naar beneden zakken, dat duurt even. Beschrijf wat je ziet. o De zand- en kleikorrels hebben zich vermengd en verspreid over het volledige potje. o De zand- en kleikorrels hebben zich vermengd en zijn naar de bodem gezakt. o De zand- en kleikorrels vormen een zandlaagje en een kleilaagje. Het zandlaagje ligt boven op het kleilaagje. o De zand- en kleikorrels vormen een zandlaagje en een kleilaagje. Het zandlaagje ligt onder het kleilaagje. Verklaar waarom! o Zandkorrels zijn groter en daardoor zwaarder dan kleikorrels. Door hun gewicht zakken ze naar de bodem. o Kleikorrels zijn groter en daardoor zwaarder dan zandkorrels. Door hun gewicht zakken ze naar de bodem. o Kleikorrels en zandkorrels zijn even groot. Daardoor zijn ze even zwaar en vermengen ze zich in het water. Eventueel kan je nu ook een lepeltje leem en grind toevoegen en je onderzoek voortzetten!
34 5. Bijlage Lijst Van Vakgebonden En Vakoverschrijdende Eindtermenn VAKGEBONDEN A-STROOM B-STROOM AARDRIJKSKUNDE Landschap en kaart 1, 2, 3, 4, 5* Het natuurlijke milieu 1 Bodem en ondergrond 9, 10, De mens en het landschap 4.1 het landelijke landschap 21, 22, 23* 4.2 het industrielandschap 24, het verkeer in het landschap 31, 32, 33* 4.4 het toeristische en recreatieve landschap 34, 35, 36* 5. De eigen leefruimte 37, 38 MAATSCHAPPELIJKE VORMING OF GESCHIEDENIS en AARDRIJKSKUNDE (eerste graad b-stroom: ontwikkelingsdoelen) Dimensie ruimte 18. aan de hand van concrete inrichtingselementen een landelijk, stedelijk, toeristisch en industrieel landschap van elkaar onderscheiden. 4. Thema De school en haar omgeving 2 herkennen door gericht waarnemen of na onderzoek een aantal landschappen in de eigen omgeving. 5. Thema de woning 28. het wonen in functie van het klimaat, het bouwmateriaal, het landschap, de samenlevingsvorm, de levensstijl en de beroepsactiviteit verklaren. 6. Thema de stad in verleden en heden 30. herkennen en verklaren in een stad sporen uit het verleden.
35 VAKOVERSCHRIJDEND VOOR A-STROOM EN B-STROOM GEMEENSCHAPPELIJKE STAM 1, 2, 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 18, 19, 20, 21, 24, 25, 26 CONTEXT 4 2, 5 CONTEXT 6 5, 6 CONTEXT 7 7 ICT 1, 2, 3, 4 LEREN LEREN 1, 2, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13
Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 2 e graad secundair onderwijs
Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 2 e graad secundair onderwijs Inhoud 1. 2. 3. 4. 5. Inleiding Werking van het educatief pakket Mogelijke onderzoeksvragen 3.1 Economie 3.2 Aardrijkskunde
Nadere informatieEducatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 3 e graad secundair onderwijs
Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 3 e graad secundair onderwijs Inhoud 1. 2. 3. 4. Inleiding Werking van het educatief pakket Mogelijke vragen voor het interview 3.1 aan de geoloog
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Arne Wagemans Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: Aardrijkskunde Geschiedenis Stagebegeleider
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Ilona Betzhold Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: Aardrijkskunde-geschiedenis Stagebegeleider
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE OPDRACHTEN
ZAND BOVEN WATER LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE Rotterdam is een van de grootste havens in de wereld en de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam.
Nadere informatiewegwijs in de website
wegwijs in de website Op www.ikdoorgrondvlaanderen.be staat alles wat je moet weten over de Vlaamse ondergrond. Hier moet je dus zijn om de opdrachten uit het educatieve pakket op te lossen. Is het niet
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE ANTWOORDEN
ZAND BOVEN WATER LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE Rotterdam is een van de grootste havens in de wereld en de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam.
Nadere informatieWisten jullie dat tandpasta gemaakt wordt met kwartszand? Behalve enkele experts, onder
Vrijdag 3 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Presentatie educatieve website www.ikdoorgrondvlaanderen.be Geachte burgemeester Van Durme, Dank
Nadere informatiea. vakgebonden eindtermen p. 2 b. leerplandoelstelllingen in het vrij onderwijs (VSKO) p. 3
VELDWERK LANDSCHAP DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in het
Nadere informatieLeerlingenblaadjes Proefonderzoek van grondsoorten
1) Waterdoorlaatbaarheid grondsoorten 1. Werkwijze 1.1. Materialen & Middelen Grondstoffen - Staal zand - Staal leem - Staal klei (droog) Materialen - koffiefilter(3) - filterzakje(3) - recipiënt voor
Nadere informatieLeg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij.
GROND NADER BEKEKEN Opdracht 1. Kennismaken Leg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij. We gaan de grondsoorten onderling vergelijken. De volgende vragen
Nadere informatieD1 - Karakteristieke werkwijze D2 - Vakinhouden (kgt cursief) D3 - Karakteristieke denkwijzen
Titel: Dekzand in Nederland Vak: Aardrijkskunde Domein: Systeem aarde Sector: Vmbo 3D aspect: denkwijze: patronen werkwijze: modelontwikkeling en -gebruik 1. Intro In deze opdracht gaan de leerlingen op
Nadere informatieBijlage 5 5.I. colade. Op naar de top. Arschoot Elien. Economische groei. 4 de jaar ASO. D hauwers Fien. Lerarenhandleiding.
colade Op naar de top Arschoot Elien Economische groei 4 de jaar ASO D hauwers Fien Lerarenhandleiding Lootens Jolien 1 Beste leerkracht, Heb je het soms ook moeilijk om de leerlingen hun aandacht bij
Nadere informatieEerste graad A-stroom
EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van
Nadere informatiebedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2
6. Waterproef Tijdens deze activiteit: Doen de kinderen proefjes met water, kleurstof en olie, waarbij zij vooraf voorspellen wat zij denken dat er zal gebeuren, dit vervolgens uitproberen en een verklaring
Nadere informatieGrafix. Arschoot Elien. Herhaling grafieken. 4 de jaar ASO. D hauwers Fien. Lerarenhandleiding. Instructieboekje Grafix.
Grafix Arschoot Elien Herhaling grafieken 4 de jaar ASO D hauwers Fien Lerarenhandleiding 1 Lootens Jolien Bijlage 2 Beste leerkracht, Heb je het soms moeilijk om de leerlingen hun aandacht bij de les
Nadere informatieUITBREIDING/ SEDIMENTATIEPROEF
UITBREIDING/ SEDIMENTATIEPROEF Oriënteren - onderzoeksvraag Onderzoeksvraag: Welk van de onderzochte stalen vertoont dezelfde sedimentatie als het staal dat gevonden werd in de buurt van het slachtoffer?
Nadere informatieGrond onder je voeten
Grond onder je voeten Hé hé, wie heeft z n voeten niet geveegd? Overal ligt modder. Kijk allemaal onder je schoenen! Loop je even door de tuin en daar begint het gezeur. Grond op de vloer vinden we blijkbaar
Nadere informatieMonitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid. Studiedag VPO 3 oktober 2017 Workshop 4 Bodem en ondergrond in beeld
Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid (MDO) Studiedag VPO 3 oktober 2017 Workshop 4 Bodem en ondergrond in beeld Overzicht presentatie 1. Inleiding - Wat is het MDO? 2. Werkwijze MDO
Nadere informatieReflectiekaart. Wat moeten ze kunnen/kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen. Wat ga je evalueren? Hoe ga je evalueren?
Reflectiekaart 3.2.2.16 Proefondervindelijk vaststellen dat een plant water, lucht, licht, een geschikte temperatuur en voedingsstoffen nodig heeft om te kiemen en te groeien. Omschrijf wat kinderen volgens
Nadere informatieGELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK
GELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK 1. TOELICHTING Tijdens het bezoek aan de Democratiefabriek hebben jullie kunnen vaststellen dat bepaalde elementen essentieel zijn om tot democratie te komen.
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Bryan Bisschops Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: AA - BI Stagebegeleider DLO: H. Verstappen
Nadere informatieRoestig land. De Wijstgronden
Roestig land De Wijstgronden Verslag van de lezing en excursie van Professor R. T. van Balen en Nico Ettema voor de Werkgroep Geologie en Landschap. Bedafse Bergen, Uden. 10.00-1600 uur. Een mooie herfstdag.
Nadere informatieTHEMA 9: MIJN OMA EN OPA WONEN IN BRAZILIË. webversie
THEMA 9: MIJN OMA EN OPA WONEN IN BRAZILIË 2 Onze wereld is een wereld van verschil. Geen twee mensen zijn gelijk. Samenleven in diversiteit is de uitdagende maar verrijkende opdracht. Zo groeit, voorbij
Nadere informatieFRUIT VAN BIJ ONS! LEKKER BEZIG. Kort lesoverzicht
ONDERBOUW Kort lesoverzicht Voortaak Fruit meebrengen van thuis Instap 25 Smaakt het zoet of zuur? Fruitproeverij Kern 25 Fruit van bij ons Actieve inoefening Uitbreiding 25 Inheemse of uitheemse fruitsoorten
Nadere informatieVakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs
t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst op schoolmaat (16+) Eindtermen 3 de graad secundair onderwijs 1. inleiding In de tijdelijke tentoonstelling Aalst 1815-1830. Geschiedenis van een provinciestad tijdens
Nadere informatieNaam: Sara Michels. Vakkencombinatie: Wiskunde Aardrijkskunde. Stagebegeleider: Mevr. Ann Schellemans
LESONTWERP BaSO Naam: Sara Michels UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Wiskunde Aardrijkskunde Stagebegeleider:
Nadere informatieWa W rm r t m e Inlage
Inlage Proef 1 nattigheid - 1 Erlenmeyer (nr. 10) - 1 Rubberen stop (nr. 18) - Heet water Doe wat heet water in de erlenmeyer. Doe de stop erop en kijk wat er gebeurt. Kun je dit beschrijven? Proef 2 Frisse
Nadere informatieALGEMENE VOORWAARDEN VERKEERSWEKEN SECUNDAIR ONDERWIJS SCHOOLJAAR
ALGEMENE VOORWAARDEN VERKEERSWEKEN SECUNDAIR ONDERWIJS SCHOOLJAAR 2019-2020 Als je een Verkeersweek reserveert, ga je akkoord met onderstaande afspraken. Deze algemene voorwaarden gelden als een contract.
Nadere informatieLesbeschrijving. Lagerhuis
Lesbeschrijving Lagerhuis Aan de hand van deze 2 lessen voeren de leerlingen een lagerhuisdiscussie over de Schelde. hierin komen de verschillende belangen rondom natuur & miliieu, veiligheid en economie
Nadere informatieALGEMENE VOORWAARDEN VERKEERSWEKEN SECUNDAIR ONDERWIJS
ALGEMENE VOORWAARDEN VERKEERSWEKEN SECUNDAIR ONDERWIJS SCHOOLJAAR 2018-2019 Als je een Verkeersweek reserveert, ga je akkoord met onderstaande afspraken. Deze algemene voorwaarden gelden als een contract.
Nadere informatieLespakket De mysterieuze eicode docentenhandleiding
Lespakket De mysterieuze eicode - pagina 2 Dit lespakket van de Stichting Blij met een Ei is onderdeel van de campagne Het ei vertelt die gefinancierd is met steun van de Europese Unie. Het lespakket bestaat
Nadere informatie1.1. Kennis en inzicht in verband met het historisch referentiekader
1. Kennis en Inzicht 1.1. Kennis en inzicht in verband met het historisch referentiekader 1. verduidelijken de begrippen generatie, decennium, eeuw, millenium aan de hand van historische evoluties, vertrekkend
Nadere informatieVoorbereidende les Waterwolf in waterland
Voorbereidende les Waterwolf in waterland ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Lesactiviteit: Een polder, dijk of boot maken Groep: 4
Nadere informatieDuik in Brabant Water
Duik in Brabant Water Gratis lesmateriaal over drinkwater voor het basisonderwijs Schoon water is belangrijk. Voor iedereen. Schoon water heb je nodig. Om te drinken natuurlijk. En om te douchen, te wassen,
Nadere informatie1. GESTEENTEN IN ONZE LEEFRUIMTE
3. gesteenten 1 1. GESTEENTEN IN ONZE LEEFRUIMTE 1. Het onderscheid tussen bodem en ondergrond. Alle natuurlijke materialen van de aardkorst zijn gesteenten. Gesteenten zijn niet altijd vast, ze kunnen
Nadere informatieEen nieuw licht op afvalbeheer
Een nieuw licht op afvalbeheer DOSSIER samen > motiveren Da s proper is een initiatief van FOST Plus vzw en komt voort uit de samenwerking tussen de gewesten en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden
Nadere informatieJonge reporters in het Federaal Parlement
1 Inleiding Met de DVD Jonge reporters en de bijbehorende website zijn het Federaal Parlement en de Koning Boudewijnstichting de uitdaging aangegaan om jongeren van de derde graad secundair onderwijs (bso,
Nadere informatieBouwmaterialen door de eeuwen heen
Bouwmaterialen door de eeuwen heen 1. Kies bouwmaterialen voor jouw huis Stel dat jij op een dag de kans krijgt om zelf een huis te verbouwen of te bouwen. Welke materialen zou jij kiezen voor de constructie
Nadere informatieLuisteractiviteit 48: Zoektocht
Luisteractiviteit 48: Zoektocht Eindterm: De cursist kan de informatie overzichtelijk ordenen in informatieve teksten zoals een aankondiging, een klacht en een waarschuwing. Context: Ruimtelijke Oriëntering
Nadere informatieBIOTOOPSTUDIE HET BOS
BIOTOOPSTUDIE HET BOS DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in
Nadere informatieDIDACTISCHE OPDRACHT AARDRIJKSKUNDE 3
DIDACTISCHE OPDRACHT AARDRIJKSKUNDE 3 1. ARTIKEL PASSEND BIJ MOESSON-AZIE 1.1 ARTIKEL 1. 1 Tijdschrift : QUEST p 97, 08/2014 auteur: L., Geelen. 1 1.2 ANALYSE 1.2.1 LEERVRAAG EN LEERPLANDOEL WAAR KOMT
Nadere informatieProefjes. Jouw werkbladen in de klas. In de klas. versie A. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Proefjes Jouw werkbladen in de klas In de klas Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! versie A Onderzoek in de klas Groep 7-8 Leerlingen In de klas versie 04-2014 1 Onderzoek
Nadere informatieVoorbereiding post 3. Met het water mee Groep 1-2-3
Voorbereiding post 3 Met het water mee Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Met het water mee, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel
Nadere informatieVerloop. Quiz. Rollenspel. Debat. U kunt verschillende werkvormen kiezen:
Da' s proper Wat is Da s proper!? Da s proper! is een educatieve workshop voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs. De workshop maakt hen bewust van afvalbeheer, zwerfvuil en duurzame consumptie en
Nadere informatieFedactio Federatie van Actieve Verenigingen van België
Over Fedactio Koepelorganisatie 54 Verenigingen actief in verschillende domeinen in Brussel, Vlaanderen en Wallonië gemeenschappelijke doel : actieve bijdrage leveren aan de sociale cohesie www.fedactio.be
Nadere informatieeindtermen basisonderwijs
STAM op schoolmaat eindtermen basisonderwijs inhoudstafel 1. inleiding...3 2. leergebied overschrijdende eindtermen...3 2.1. ICT...3 2.2. sociale vaardigheden...3 3. eindtermen leergebieden...4 3.1. muzische
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieWerkbladen In de klas. Proefjes. Naam. groep 7-8. School. Klas. Versie A
Proefjes groep 7-8 Naam School Werkbladen In de klas Versie A Klas Onderzoek in de klas Wetenschappelijk onderzoek wordt vaak in een laboratorium gedaan. Maar sommige onderzoeken kun je ook thuis of in
Nadere informatieWaarvoo Doen Nu r m t aak je? aa at m k j W e het? STANGENBILJART Wa? t a e ru h t i t b e k r e e sta W o w e a o h t H?
Doen Wat maak je? Nut Waarvoor maak je het? STANGENBILJART Hoe werkt het? Hoe Waaruit bestaat het? Wat Nut Maak je eigen volksspel DIT HEB JE NODIG Schrijfgerei Kladblaadje Dit werkblad OPDRACHT: -> Los
Nadere informatieLABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL
LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL Kinderen bewust leren omgaan met afval Leren Afval Beheren Op school (LABO) is een educatieve workshop die leerlingen uit de tweede en derde
Nadere informatieSecundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen
Eindtermen educatief project Korstmossen, snuffelpalen van ons milieu 2 de en 3 de graad SO Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen I. Gemeenschappelijke
Nadere informatieMuseum Sloten. Weegspel
Museum Sloten Weegspel SPELUITLEG houten kistje met verschillende gewichtjes; de producten die je gaat wegen; antwoordkaarten, kladpapier, pen en potlood; dit boekje met uitleg en opdrachten. Er zijn 9
Nadere informatieHoofdstuk I: Eindtermen de basics
Maatschappelijk debat eindtermen Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Inhoud Inleiding... 2 Gewoon lager onderwijs... 2 Kleuteronderwijs... 2 Gewoon secundair onderwijs... 3 Buitengewoon onderwijs... 4 Overzichtstabel...
Nadere informatieIVV Sint-Vincentius. Welkom in de eerste graad! Accent op Techniek-wetenschappen en Welzijn & maatschappij
IVV Sint-Vincentius Welkom in de eerste graad! Accent op Techniek-wetenschappen en Welzijn & maatschappij Basisvisie op de eerste graad in IVV Sint-Vincentius Vanuit het pedagogisch project van onze school
Nadere informatieEindtermen en ontwikkelingsdoelen voor explorer in de B-stroom. Gemeenschappelijke vakoverschrijdende eindtermen
Eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor explorer in de B-stroom Gemeenschappelijke vakoverschrijdende eindtermen Gemeenschappelijke stam : (communicatief vermogen) brengen belangrijke elementen van communicatief
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Toon Steenssens UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Aardrijkskunde
Nadere informatieEINDTERMEN Bosbiotoopstudie
EINDTERMEN Bosbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde De mens en het landschap Het landelijk landschap 22 milieueffecten opnoemen die in verband kunnen gebracht worden
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatie> In plaats van losse filmpjes of niet-methodische materialen
Inleiding Nieuwe zaken koppelt geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek aan actualiteit. Met aantrekkelijke en flexibel inzetbare lessen op basis van het laatste nieuws, brengt Nieuwe zaken wekelijks
Nadere informatieBIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE
BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE 1 e GRAAD 1 LESUUR GIDS VOOR DE LEERKRACHT 2 BIO ETEN & WETEN - GIDS VOOR DE LEERKRACHT BIO: ETEN & WETEN DOELEN AANSLUITING BIJ (DETAILS ZIE BIJLAGE EINDTERMEN) De leerlingen
Nadere informatie2. Zijn aarde, grond en bodem drie omschrijvingen van hetzelfde? Geef met behulp van bovenstaande bronnen een omschrijving van deze drie begrippen.
Vragen en opdrachten Bodem van Nederland ORIENTATIE BODEM... 1 BODEMVORMING... 2 ZANDGRONDEN... 5 HOOGVEEN:... 7 LAAGVEEN... 8 ZEEKLEI... 9 RIVIERKLEI... 9 LÖSSGROND... 10 DE BODEMKAART VAN NEDERLAND...
Nadere informatieDe kracht van Archimedes
1 Studie dag en KVCV De kracht van Archimedes DEEL 1 Korte omschrijving van het lesonderwerp Door een paar originele experimenten, de kracht van Archimedes ontdekken en de gegevens waarnemen die de grootte
Nadere informatieAanbod educatief materiaal
Aanbod educatief materiaal DIENST MILIEU WEVELGEM Energiemeter Boskoffer Kaboutercaddy Recyclagekoffer Boomgaardkoffer Compostkoffer Landschapskoffer Boeboekstas Mister Jekkes spel Spelbord zwerfvuilrapport
Nadere informatiePersdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010
Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persbericht Wat vind je in de virtuele edukit? Een dynamische website Activiteiten in detail De algemene campagne ikgeeflevenaanmijnplaneet.be
Nadere informatieDe auto s van de toekomst Handleiding leerkracht
De auto s van de toekomst Handleiding leerkracht Aantal lestijden: ± 5 Graad: 2 e Jaar: 1 e en 2 e Gelinkte vakken: aardrijkskunde, biologie, chemie, Nederlands, economie, P.O. 1. Korte inhoud De titel
Nadere informatieGebruiken en begrijpen van de formele breuknotatie.
Titel Vruchtentaart Groep / niveau Groep 5/6 Leerstofaspecten Benodigdheden Organisatie Bedoeling Voorwaardelijke vaardigheden Lesactiviteit Gebruiken en begrijpen van de formele breuknotatie. Leerkracht:
Nadere informatieEen project van Jeelo gaat zo
Handleiding groep 3-8 Een project van Jeelo gaat zo Wijzers Jeelo heeft gele wijzers om samen met leerlingen te verkennen hoe een project van Jeelo in elkaar zit. Voor groep 3-4 wijzer 2007 Zo gaat een
Nadere informatiegroen in de stad BIOTOOPWANDELING BIOTOOPWANDELINGleidraad natuurreservaat bourgoyen-ossemeersen biotoopstudie 1 MO biotoopstudie
groen in de stad BIOTOOPWANDELING natuurreservaat bourgoyen-ossemeersen 1 MO 01 Gewoon doen Deze wandeling met een biotooptas is ontwikkeld door het Natuur- en Milieucentrum De Bourgoyen, Milieudienst
Nadere informatieOEFENINGEN ROND WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK AAN PRINCESS ELISABETH ANTARCTICA-STATION
2014 OEFENINGEN ROND WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK AAN PRINCESS ELISABETH ANTARCTICA-STATION Het educatief pakket Polar Quest werd gerealiseerd door de International Polar Foundation. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieWerkbladen In NEMO. Fenomena. Naam. groep 7-8 School. Klas
Werkbladen In NEMO Fenomena Naam groep 7-8 School Klas Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele eerste verdieping staat in het teken van wetenschap. De werkbladen zijn opgedeeld in twee delen: Deel A, Wetenschap
Nadere informatieEindtermen Natuurwetenschappen. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs.
Voor de eerste graad van het secundair onderwijs. 11 januari 2010 MOTIVERING VOOR HET INDIENEN VAN VERVANGENDE EINDTERMEN NATUURWETENSCHAPPEN Een belangrijk onderscheid tussen de door de Vlaamse regering
Nadere informatieSheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?
Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat
Nadere informatieSTAM op schoolmaat. eindtermen secundair onderwijs
STAM op schoolmaat eindtermen secundair onderwijs inhoudstafel 1. 2. inleiding...3 VOETEN...3 3. vakgebonden eindtermen - 1ste graad...4 3.1. A-stroom...4 3.1.1. 3.1.2. aardrijkskunde...4 artistieke /
Nadere informatieTOPS & FLOPS. Feedback geven en ontvangen. Inhoud
Feedback geven en ontvangen Inhoud Doelgroep Vakgebied Duur Materialen Doelen In deze les leren leerlingen feedback geven en ontvangen. Leerlingen denken na over de manier waarop je feedback formuleert
Nadere informatieNaar een voedingsbeleid op school
Naar een voedingsbeleid op school ing Jongeren en evenwichtig eten, het is niet altijd evident. Voor scholen is het een uitdaging om vanuit hun educatieve takenpakket hierbij een handje te helpen. De klaspraktijk
Nadere informatieRekenoefening groep 7 Doel
Rekenoefening groep 7 Doel Voortzetten en bedenken van reeksen met hele getallen Herhaald springen met sprongen van + en -1 in het getallengebied tot en met 2018 Materiaal Voor iedere leerling een wisbordje
Nadere informatieProeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes
Proeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes Ingrediënten 170 g tomatenpuree 1 ui 1 bosje koriander olijfolie kurkuma 500 g gekookte kikkererwten uit blik kaneel 1 teentje look gember 1 bosje
Nadere informatieDoor verschillende grondsoorten te combineren kun je een stevige ondergrond maken. Wie maakt het beste fundament voor een huis op een heuvel?
Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Lesbrief voor leerkracht Uitdaging Door verschillende grondsoorten te combineren kun je een stevige ondergrond maken. Wie maakt het beste fundament voor een huis
Nadere informatieDODE HOEK.
Doen Wat maak je? Nut Waarvoor maak je het? DODE HOEK Hoe werkt het? Hoe Waaruit bestaat het? Wat Nut Мaak een uitvinding die het probleem van de dode hoek oplost DIT HEB JE NODIG Schrijfgerei Kladblaadjes
Nadere informatieDe Oude Kaasmakerij. Algemeen
Lesbrief De Oude Kaasmakerij Algemeen Deze lesbrief is opgemaakt voor het lager onderwijs. Voor leerlingen uit eerste, tweede en derde graad van het basisonderwijs werd een specifieke rondleiding uitgewerkt
Nadere informatieNascholingstraject Europa Programma Module 1: februari 2015 Module 2: april 2015
Nascholingstraject Europa Programma Module 1: 16-17 februari 2015 Module 2: 13-14 april 2015 Ryckevelde vzw Beweging voor Europees burgerschap T 050 35 27 20 info@ryckevelde.be www.ryckevelde.be Dit programma
Nadere informatieBeroepsgerichte Vorming, opleiding handel en administratie of Project Algemene Vakken
ONTBIJT OP SCHOOL De jongeren organiseren zelf een ontbijt op school. Ze bepalen hoe het ontbijt er zal uitzien en staan ook in voor de praktische organisatie. Hiervoor moeten ze een heel aantal zaken
Nadere informatieVerkeersborden. Eindtermen. Doelgroep. Lesdoel. Lager onderwijs: Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie BASISONDERWIJS
Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie BASISONDERWIJS Doelgroep Tweede graad van de lagere school. Lesdoel De leerlingen kennen de juiste betekenis van de voornaamste verkeersborden voor voetgangers
Nadere informatieWerkkatern 6 Welkom in onze provincie
1 Les 1 en 2 Mijn provincie Naam: Klas: 1 Mijn provincie op kaart Voer eerst volgende opdrachten uit op de kaart van je provincie - Kleur de gemeente waarin je school staat rood - Kleur je provinciehoofdplaats
Nadere informatieFenomena. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1
Fenomena Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1 Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele
Nadere informatieHet kiemen van zaden
Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Ilona Betzhold & Bryan Bisschops Vakkencombinatie: aa-ge & aa-bio UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee
Nadere informatieSamenhang tussen liter en deciliter, centiliter en milliliter (spel)
Samenhang tussen liter en deciliter, centiliter en milliliter (spel) Domein Plaats in de leerlijn Moment van aanbieden - Inhoud - Inh 7.1, 7.2 en 7.3-2 e helft groep 7 Doel - Inh 7.1: in betekenisvolle
Nadere informatielesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:
lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen
Nadere informatieLatijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen
Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,
Nadere informatieJe eigen nieuwjaarsbrief
Je eigen nieuwjaarsbrief Doelgroep Eerste, tweede, derde graad Aard van de activiteit De leerlingen schrijven zelf een nieuwjaarsbrief voor hun ouders. Vooraf Verzamel allerhande nieuwjaarsbrieven: tekstjes
Nadere informatieLaat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek
Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen
Nadere informatieLeren als een expert!
Leren als een expert! Welk vak vind jij lastig? Wiskunde, of juist Frans? Ken je iemand die heel goed is in dat vak? En heb je wel eens aan diegene gevraagd hoe hij/zij voor dat vak leert? Als je dat weet,
Nadere informatieONTRAFEL MET JE KLAS DE VELE GEHEIMEN VAN DE NATUUR! EDUCATIEVE PROJECTEN SECUNDAIR ONDERWIJS
ONTRAFEL MET JE KLAS DE VELE GEHEIMEN VAN DE NATUUR! EDUCATIEVE PROJECTEN SECUNDAIR ONDERWIJS EEN BOS, MEER DAN BOMEN ALLEEN VERNIEUWD! De leerlingen vergelijken twee bostypes die opmerkelijke verschillen
Nadere informatie