IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen

Transcriptie

1 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Aan Van Kornelis de Waard (Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied); Susanne Ritsma (Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied) Jeroen Schrijver b.a. Frans Cornelis (gemeente Amsterdam, V&OR tunnelbeheerder) Kopie aan Behandeld door Ruud Willersen (gemeente Amsterdam, Teamleider verkeersleiding) Rein de Haas (Veiligheidsbeambte) Paul van Rossum (Projectmanager renovatie IJtunnel) Bart Duijvestijn (Arcadis) Charlotte Boschloo (Arcadis) Datum 26 april Inleiding Ter voorbereiding op de uitvoering van de wijziging van de tunnelventilatie in de IJtunnel is op 23 december 2015 de aanvraag voor de omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen ingediend. Uit de bijbehorende kwantitatieve risicoanalyse volgt dat de filefrequentie een belangrijke parameter is ten aanzien van het berekende veiligheidsniveau. Bij aanvraag van de vergunning is aangegeven dat de filemonitoring onderdeel uitmaakt van de voorbereidingen voor de openstellingsvergunning. In het aanvullende schrijven van 24 februari jl. is door de gemeente Amsterdam aangegeven dat de monitoring van file zal starten in het voorjaar van 2016 en vervolgens periodiek zal worden uitgevoerd. Vooruitlopend hierop heeft de omgevingsdienst in haar van 24 maart verzocht aanvullend inzicht te geven door een Plan van Aanpak filemonitoring te vragen. In deze memo wordt het bedoelde Plan van Aanpak uiteengezet. Aanleiding filemonitoring In de Wet aanvullende regels veiligheid wegtunnels (Warvw) artikel 6 is voorgeschreven dat voor een wegtunnel een kwantitatieve risicoanalyse (QRA) moet worden uitgevoerd met het model QRA tunnels 2.0 en dat het groepsrisico dat hiermee wordt berekend moet voldoen aan de norm. Omdat het eventueel voorkomen van files in de IJtunnel een significante invloed heeft op dit groepsrisico, is voor de QRA aanvullende informatie nodig over de files die in de IJtunnel ontstaan.

2 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 2 van 7 Doel filemonitoring Het doel van de filemonitoring is het verkrijgen van inzicht in de filefrequentie zodat een meer realistische inschatting kan worden gemaakt van het groepsrisico. De filemonitoring dient dan ook zodanig te worden uitgevoerd dat de invoerparameters van QRA tunnels aangaande file kunnen worden afgeleid uit de informatie uit geregistreerde files. Daarmee kan dan getoetst worden of voldaan wordt aan de wettelijke norm voor het groepsrisico. Daarnaast heeft de filemonitoring ten doel inzicht te krijgen in de effectiviteit van maatregelen om file te voorkomen. File in QRA tunnels Definitie file Wanneer er in het QRA tunnels het begrip file gehanteerd wordt, wordt hiermee een file benedenstrooms van een incident bedoeld. Met benedenstroomse file wordt aangeduid dat er stilstaand verkeer aanwezig is, in de rijrichting gezien voorbij het incident. Een benedenstroomse file is (nagenoeg) stilstaand verkeer in de tunnel, of buiten de tunnel waarbij de staart van de file de tunnel ingroeit. Veiligheidsrisico s file File is een belangrijke parameter in de risicoberekeningen van tunnels met langsventilatie omdat in geval van brand het ventilatiesysteem niet kan functioneren zoals bedoeld. Bij inschakeling van de ventilatie in de rijrichting worden immers de aanwezigen benedenstrooms van een brand direct bedreigd door de rook en hitte. Uit berekeningen voor de IJtunnel volgt dat het in een dergelijke situatie vaak beter is de langsventilatie niet aan te zetten. Daarmee worden dan wel mensen beneden en bovenstrooms bedreigd doordat rook en hitte beide kanten op stromen. In sectie I en II, waar afzuigventilatie aanwezig is, wordt in het geval van file alleen de afzuigventilatie ingeschakeld in de sectie waar de brand is. Daarmee wordt rook afgezogen waardoor het invloedsgebied van rook en hitte wordt verkleind. In sectie 0 en III is geen afzuigventilatie aanwezig. In geval van file benedenstrooms en brand in één van deze secties zal bij file de langsventilatie zodanig worden geschakeld dat de rook langzaam via het dichtstbijzijnde tunnelportaal de tunnel uit wordt geblazen (brand in sectie 0 ventileren richting zuid; brand in sectie III ventileren richting noord). Het behoud van stratificatie (laagvorming aan het plafond) zorgt er dan voor dat over all gezien sprake is van grotere overlevingskansen dan bij de inschakeling van de volledige langsventilatie. Parameters file ten behoeve van QRA tunnels QRA tunnels kent, om files te karakteriseren, de volgende modelparameters: De filefrequentie in de spits, op de dag en in de nacht. De maximale tijdsduur voor de opbouw van een benedenstroomse file in de tunnelbuis. Het aantal rijstroken waarover een benedenstroomse file zich kan opbouwen in de tunnelbuis.

3 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 3 van 7 Om de files in de IJtunnel te vertalen naar deze parameters zijn de volgende karakteristieken van de files van belang: De filefrequentie (kans van voorkomen). De maximaal beschikbare tijd voor benedenstrooms verkeer om de tunnel uit te rijden en de rijsnelheid. De duur van de file. De lengte van de file. Het aantal rijstroken waarover een file zich kan opbouwen. Filefrequentie De filefrequentie betreft het aantal keren per etmaal dat in een periode (spits, dag, nacht) file optreedt. Het model houdt geen rekening met de duur (tijdsperiode) dat er file staat, maar rekent met het aantal keren dat een file ontstaat. Voor de IJtunnel, waarbij nabij de uitgang van de westbuis verkeersregelinstallaties aanwezig zijn, is het mogelijk dat in een zelfde (spits)periode, meerdere keren file ontstaat. Maximaal beschikbare tijd voor benedenstrooms verkeer om de tunnel uit te rijden en de rijsnelheid Op basis van de bedreigende situatie voor benedenstrooms verkeer, is sprake van file als dit verkeer niet sneller kan afstromen dan de snelheid waarmee de tunnelventilatie opstart en vervolgens de rook in de rijrichting wegduwt. Rekening houdend met de tijdsduur totdat de ventilatie wordt bediend (hetzij automatisch hetzij handmatig) en de aanlooptijd van de tunnelventilatie wordt uitgegaan van een maximaal beschikbare duur voor stilstand benedenstrooms van een incident met brand, van 60 seconden. In paragraaf van het Definitief Ontwerp voor de tunnelventilatie is berekend dat bij een rijsnelheid van 10 tot 20 km/h voertuigen benedenstrooms van de brand niet door het rookfront worden ingehaald. Voor de definitie van file is in dit geval sprake als de rijsnelheid lager is dan 20 km/h. In praktijk is een snelheid van 20 km/h niet waar te nemen, monitoring zal zich daarom richten op stilstaand of zeer langzaam rijdend verkeer. Verwacht moet worden dat deze benadering geen significant ander resultaat oplevert. Duur van de file De duur van de file kan worden gedefinieerd als de tijdsduur waarin in het betreffende meetgebied sprake is van verkeer met een rijsnelheid lager dan 20 km/h. Lengte van de file De lengte van de file is van belang om te bepalen hoeveel mensen zich in de tunnel benedenstrooms van een eventueel incident kunnen bevinden. Deze lengte is afhankelijk van de tijdsduur voor de opbouw van een file. Het aantal rijstroken waarover een file zich kan opbouwen Onderdeel van de procedure voor filebestrijding in de westbuis is bij een dreigende fileterugslag in de tunnel één van beide rijstroken op de Nieuwe Leeuwarderweg uit verkeer te nemen. Het aantal rijstroken waarop file in de tunnel staat kan dus één of twee ( en onder Nemo drie) zijn.

4 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 4 van 7 File monitoring door logging van het GSV protocol Om actief de filefrequentie zoveel mogelijk te reduceren gebruikt de verkeersleiding het protocol Geen Stilstaand Verkeer (GSV). Zoals beschreven in de scenarioanalyse wordt dit protocol ingezet wanneer de verkeersleiding waarneemt dat buiten de tunnel het verkeer onvoldoende kan afstromen en fileterugslag dreigt richting de tunnel. In bijlage A is het GSV protocol opgenomen waarin tevens de loggingsmomenten zijn opgenomen. Loggings momenten zijn: Start script 404. Afkruisen linkerrijstrook westbuis tot Kraaienpleinbrug. Verstarren stoplichten noord. Einde script 404. Uit de logging van het GSV programma volgt het begin en einde van een periode met (dreigende) congestie, danwel file fileterugslag in de tunnel (fase 2 van het GSV programma wordt gestart als: File groeit door uitgang westbuis ). Hieruit volgt niet of het een stilstaande file is die eenmalig ontstaat, of een file met langzaam rijdend verkeer waarbij eigenlijk telkens opnieuw een file ontstaat. Uit observaties van de maand april 2016, waarin dagelijks op basis van camerabeelden congestie wordt geanalyseerd, zal worden nagegaan in hoeverre observaties gebaseerd op het protocol beschikt zijn om de file frequentie te bepalen. Op basis van het deze observaties zal indien nodig de wijze van monitoring worden geoptimaliseerd. Monitoring GSV protocol (korte termijn) Het GSV protocol is eerder gebruikt om in het voorjaar van 2015 de filefrequentie te meten. Het inzetten van script 404 wordt automatisch vastgelegd, op basis van deze data kan worden nagegaan hoe vaak een periode met (dreigende) congestie optreedt. Het script voor het afkruisen van de linkerrijstrook westbuis tot Kraaienpleinbrug wordt vastgelegd in een ander systeem, voorlopig is ervoor gekozen dit handmatig vast te leggen. De frequenties van beide maatregelen kunnen worden uitgelezen. Op basis van de observaties van de maand april zal in mei 2016 worden nagegaan of en hoe de wijze van monitoring wordt geoptimaliseerd. Monitoring GSV protocol (lange termijn) Voor verdere optimalisatie van monitoring van het GSV protocol zal het volgende worden uitgevoerd: Sectie aanduidingen worden aangebracht in de tunnel zodat de verkeersleiding op de monitorbeelden kan zien in welke sectie zich langzaam rijdend of stilstaand verkeer bevindt. Het aanbrengen van deze aanduidingen is voorzien tijdens de zomerwerken Als dit is gebeurd zal de monitoring van het GSV Protocol worden aangevuld met het registreren van het door file overschrijden van sectiegrenzen. Het aan en uitzetten van de scripts van het GSV programma in de besturingssystemen van de IJtunnel worden reeds gelogd. Nagegaan zal worden of optimalisatie van de registratie mogelijk is zodat op een meer eenvoudige wijze de filefrequentie kan worden gemeten. In het IJtunneltracé te onderzoeken of de detectielussen van de afdeling verkeerssystemen gebruikt kunnen worden voor aanvullende informatie. Nagegaan wordt of het mogelijk is hieruit aanvullende informatie te krijgen. Het is vooralsnog niet duidelijk of hiermee aanvullende informatie kan worden verkregen.

5 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 5 van 7 Onderzoek naar congestie Uit verkeerstellingen van de verkeersintensiteiten in de IJtunnel blijkt dat de maand april de drukste maand van het jaar is. De filefrequentie in de westbuis is maatgevend, in de oostbuis staat zelden file. De westbuis is het drukst in de ochtendspits (stad in). Aanvullend op de monitoring via het GSV programma is daarom besloten om in de periode van 1 april tot 30 april 2016 op alle werkdagen de verkeersbeelden van camera 01, w9, w10 (einde westbuis en uitrit westbuis) op te slaan. Over de genoemde periode zal vervolgens op basis van de opgeslagen beelden een analyse worden gemaakt van de fileparameters, hiermee is bij het schrijven van deze notitie reeds een start gemaakt. De combinatie van het daadwerkelijk terugslaan van de file tot in de tunnel en de loggings van de scriptinzet geeft een beeld van twee dingen: filefrequentie (geteld) effectiviteit van het script (als er veelvuldig wordt gescript, maar weinig file in de buis ontstaat) In mei 2016 zullen de eerste resultaten bekend zijn en wordt een eerste beeld verkregen of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. Maatregelen In de brief van de tunnelbeheerder bij aanvraag van de omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen zijn de volgende maatregelen genoemd om het risico dat samenhangt met de filevorming te reduceren: Aanscherpen van het GSV protocol door mogelijk eerder in te grijpen of in eerdere fasen meer rigoureuze ingrepen te doen. De ingrepen betreffen met name het bovenstrooms (voor de ingang van de tunnel) uit bedrijf nemen van een rijstrook. Het toepassen van een druppellicht / tunneldoseerinstallatie op de toeleidende wegen. Genoemde maatregelen kunnen aanvullend toegepast worden indien de filefrequentie te hoog is. Omdat het huidige tunnelontwerp reeds mogelijkheden biedt om instroom te beperken (via afkruisen van een rijstrook), of de tunnel te sluiten (d.m.v. verkeerslichten en afsluitbomen) zijn genoemde maatregelen optioneel en kunnen deze later worden toegevoegd ter optimalisatie. Naar onze mening hoeven ze daarmee geen onderdeel uit te make van de huidige vergunningsaanvraag. Een andere maatregel is om in geval van een incident het benedenstroomse verkeer uit de tunnel voorrang te geven zodat ondanks de congestie alsnog zo snel mogelijk de tunnel kan worden uitgereden. Deze mogelijkheid is bij aanvraag van de omgevingsvergunning aangeduid als de oplosknop. De tunnelbeheerder heeft inmiddels besloten een dergelijke functionaliteit te implementeren. Verwacht wordt dat dit medio 2017 kan zijn gerealiseerd. Deze oplosknop wordt in eerste instantie toegevoegd aan het systeem om in geval van een calamiteit het verkeer benedenstrooms zoveel mogelijk te laten afstromen. Mocht blijken dat de hierboven genoemde maatregelen onvoldoende zijn, dan zal worden onderzocht of deze knop ook tijdens normaal bedrijf incidenteel kan worden gebruikt om files af te laten stromen.

6 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 6 van 7 Planning De planning van de evaluatie van gegevens is als volgt: In mei/juni 2016 vindt een evaluatie plaats van het eerder genoemde file onderzoek op basis van de videobeelden. In augustus 2016 zullen de resultaten van het hiervoor genoemde onderzoek en de logboekregistraties worden geanalyseerd. In september 2016 zullen de consequenties van de onderzoeken opnieuw worden getoetst met het QRA model. Op basis hiervan zal besloten worden of extra maatregelen noodzakelijk zijn. De eerste stap zal, indien nodig, aanscherping van het GSV protocol zijn. Dit zal indien noodzakelijk operationeel zijn in oktober Als nog meer maatregelen nodig zijn dan zal een tunneldoseerinstallatie voor drukke periode in de loop van 2017 operationeel worden. Mogelijk kan extra gebruik van de oplosknop een alternatief zijn voor de maatregel genoemd onder de vorige bullet. Uiteindelijk zal op basis van representatieve monitoringsgegevens een QRA som worden gemaakt waarmee wordt aangetoond dat voldaan wordt aan de risiconorm. Deze toets maakt onderdeel uit van het veiligheidsbeheerplan dat de basis is voor de aanvraag van de openstellingsvergunning. De (geoptimaliseerde) wijze van monitoring (logging scripts GSV) zal jaarlijks worden geanalyseerd. Omdat de periode april de drukste periode van het jaar is zal in 2017 opnieuw een analyse van congestie plaatsvinden via het analyseren van de camerabeelden in Deze wijze van aanvullende toetsing zal jaarlijks worden herhaald totdat wordt vastgesteld dat wijze van monitoring voldoende betrouwbaar is. In het veiligheidsbeheerplan dat wordt gemaakt voor de aanvraag van de vergunning tot openstelling zal dit worden beschreven. Tevens wordt daarin geborgd hoe jaarlijks kan worden getoetst dat de filefrequentie binnen de norm blijft.

7 IJtunnel: PvA Filemonitoring en volgorde van eventueel te nemen maatregelen Pagina 7 van 7 BIJLAGE A: PROTOCOL GSV

8 Start Schouwen Onderdoorgang West En Oprit PH-kade Ontstarren stoplichten Herstellen westzuidwest En Noteren File Onderdoor PH-kade File Oprit PH-kade Inzetten Script 404 en inzet Schouwen of file Doorgroeit uitgang westbuis Uitzetten script 404 En File groeit door Uitgang westbuis Afkruizen linker rijstrook westbuis tot kraaienplnbrug, Daarna pijlen en inzet. Schouwen of File doorgroeit File uitgang Westzuidwest SOS detectie W9 Uitverkeernemen Linkerrijstrook en SOS detectie Diversen in tunnel Schouwen of File in tunnel blijft Aangroeien File blijft groeien Verstarren stoplichten Noord en File neemt af Tot uitgang Westbuis Ontstarren stoplichten Noord en