Leren door werken. De integratie van leren op school en in het bedrijf. Opleiding Officemanagement Friesland College. Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Leren door werken. De integratie van leren op school en in het bedrijf. Opleiding Officemanagement Friesland College. Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss"

Transcriptie

1 Leren door werken De integratie van leren op school en in het bedrijf Opleiding Officemanagement Friesland College Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss CINOP, s-hertogenbosch

2 Colofon Titel: Auteurs: Met dank aan: Tekstredactie: Ontwerp/opmaak: Foto s: Leren door werken : De integratie van leren op school en in het bedrijf Jeroen Onstenk en Ceel Kleiss Team Officemanagement, cursisten en bedrijven van het Friesland College Hilda Scholten (Friesland College) José van den Berg (CINOP) Petra Schulte Evert van de Biezen Rob Schoteldraaijer Uitgave: CINOP, s-hertogenbosch Oktober 2004 CINOP 2004 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN Centrum voor innovatie van opleidingen Friesland College, Postbus 1585 Expertisecentrum Innovatie 5200 BP s-hertogenbosch Postbus 1781 Telefoon: BC Leeuwarden Fax: h.scholten@fcroc.nl EvdB-04099/041008

3 Vooraf Een mens leert vooral in de praktijk: door te doen en te reflecteren op situaties die voor hem belangrijk zijn. Dit is een belangrijke reden voor het Friesland College om te kiezen voor praktijkgestuurd leren en om samen met CINOP Expertisecentrum een aantal praktijksituaties in het onderwijs te beschrijven en analyseren. De opleiding Officemanagement experimenteert met verschillende aanpakken waarvan het kenmerk is dat er geleerd wordt door te werken op echte werkplekken. Bedrijven krijgen een substantiële rol in de opleiding, onder andere via het aanbieden van vacatures als praktijkleerplaats. Het zoekproces dat het gevolg is van deze keuze is spannend. Leren vindt niet plaats in een volledig gecontroleerde en vooraf gestructureerde omgeving, maar antwoorden moeten in de praktijk worden gevonden, vaak met vallen en opstaan.wat is een goede rolverdeling tussen school en bedrijf; hoe spelen docenten in op de vragen van cursisten; wat betekent het om de cursist zelf te laten kiezen/sturen; wat moeten school en bedrijf van elkaar weten? Dit zijn enkele van de vragen die in deze brochure aan de orde komen. Het proces is niet af, de beschrijving is een momentopname, een weergave van een dagelijkse praktijk in het Friesland College. Reflectie op deze ervaringen maakt doorgaande ontwikkeling mogelijk en helpt het Friesland College en ook geïnteresseerde collega s verder op weg met het vormgeven van zinvol, effectief en praktijkgestuurd leren.voor CINOP Expertisecentrum is het een goed voorbeeld van hoe praktijk en theorie elkaar kunnen versterken. Reflectie op praktijkervaringen geeft een impuls aan de verdere ontwikkeling van leren dat praktijksturing als vertrekpunt neemt. Analyse en publicatie van praktijkervaringen als die van het Friesland College leveren een bijdrage aan de verrijking van de praktijktheorie competentiegericht leren en opleiden, waarin leren in en gevoed door de praktijk een cruciale bouwsteen is. Friesland College Liesbeth Vos, vice-voorzitter College van Bestuur CINOP Expertisecentrum Cees Doets, directeur Oktober 2004

4

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren 3 3 Praktijkgestuurd leren bij Officemanagement 7 Het concept 7 De opleiding 8 Praktijk 13 4 Ervaringen en conclusies 17 LEREN DOOR WERKEN

6

7 1Inleiding Deze brochure geeft een beeld van de ontwikkeling en vormgeving van praktijkgestuurd leren in de opleiding Officemanagement van het Friesland College. De tekst is gebaseerd op een onderzoek, uitgevoerd in opdracht van het Friesland College en CINOP Expertisecentrum. Het Friesland College werkt met een onderwijsconcept waarin twee uitgangspunten centraal staan: praktijkgestuurd leren (praktijksituaties zijn uitgangspunt voor elk leerproces); contractrelatie tussen de cursist, de school en het bedrijf. Uit deze uitgangspunten volgen niet alleen tal van consequenties voor de inrichting van het onderwijs, maar er komt ook uit naar voren dat een bredere en actievere rol van bedrijven in inrichting en uitvoering van de opleidingen zeer belangrijk is. Daarbij probeert het Friesland College nieuwe concepten en vormen uit. Deze zijn hier voor de opleiding Officemanagement in beeld gebracht. Het betreft een momentopname van een vernieuwing waar de opleiding nog middenin zit. In het onderzoek is een aantal activiteiten uitgevoerd. Via analyse van documenten (leerplan, onderwijs- en examenreglement, afspraken, informatie voor cursist en bedrijven enzovoort) en een gesprek met de teamleider zijn feitelijke gegevens rond de opleiding Officemanagement in kaart gebracht. Vervolgens is informatie verzameld via gesprekken met of observaties van relevante actoren: bedrijven, unitleiding, teamleider, docenten en cursisten.voor de gesprekken is een gespreksleidraad ontwikkeld, waarin met beperkte variaties een vergelijkbare lijst thema s aan de orde komt. Daarbij hebben we gesproken met organisaties en bedrijven die in het eerste jaar twee dagen praktijkleren aanbieden. In de gesprekken ging het over de achtergronden en overwegingen voor het aanbieden van een stageplaats, al of niet op basis van vacaturevervulling; de organisatie van het leerproces in het bedrijf en de ervaringen met begeleiding, beoordeling, overdracht tussen cursisten in dezelfde functie, contacten met school, verschillen tussen cursisten, organisatie van het werk enzovoort. LEREN DOOR WERKEN 1

8 Daarnaast hebben de teamleider, de direct betrokken docenten en enkele andere docenten input geleverd. Ook maakten we gebruik van notities en artikelen van het Friesland College. Bij de teamleider en docenten stonden vragen centraal rond de plaats van de BPV in de opleiding (omvang, inhoud, doorwerking in en verbinding met schools leren), de consequenties en overwegingen van lerend werken/bpv via vacaturestage en de ervaringen met begeleiding, beoordeling, toedeling van cursisten naar praktijkleerplekken. Ook ging het over de overdracht tussen cursisten in dezelfde baan, contacten met het bedrijf, omgaan met wensen van en verschillen tussen cursisten. Verder zijn vijf cursisten geïnterviewd. Gespreksonderwerpen waren: hun visie op plaats en belang van BPV in de opleiding (omvang, inhoud, verbinding met schools leren), de consequenties en overwegingen van lerend werken/bpv via vacaturestage en vooral de ervaringen met praktijkkeuze, inhoud, begeleiding in het bedrijf en op/door school, beoordeling, overdracht tussen cursisten in dezelfde baan, contacten met het bedrijf enzovoort. De resultaten van de documentanalyse en gespreksrondes zijn in de vorm van stellingen, conclusies en aanbevelingen besproken op een bijeenkomst met vertegenwoordigers van de bedrijven, de teamleiding en docenten. Ze zijn verwerkt in deze brochure. In hoofdstuk 2 wordt het door het Friesland College gekozen onderwijsconcept praktijkgestuurd leren beschreven. Hoofdstuk 3 laat zien hoe dit concept vorm krijgt in het eerste jaar van de opleiding Officemanagement. In hoofdstuk 4 vindt reflectie daarop plaats.we richten de focus vooral op de ervaringen van cursisten en leerbedrijven.tevens worden conclusies geformuleerd bij de ervaringen. Deze zijn in dialoog tussen Friesland College en de CINOP-onderzoekers totstandgekomen. 2

9 2Het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren Een mens leert als hij reflecteert op zijn gedrag in situaties die voor hem belangrijk zijn. Het Friesland College heeft in 1996 gekozen voor een nieuw onderwijsconcept: praktijkgestuurd leren.twee pijlers van dat concept zijn: De praktijk stuurt het onderwijs. Er is een contractrelatie tussen de cursist, de school en het bedrijf. Voor de beroepsopleidingen van het Friesland College houdt het concept in dat cursisten vanaf het begin van hun opleiding te maken hebben met de beroepspraktijk. Doe je een secretaresseopleiding, dan ben je vanaf dag 1 secretaresse. Er is sprake van een contractrelatie waarbij elke partij verantwoordelijkheid heeft. De opleiding is niet vrijblijvend. STURING DOOR PRAKTIJKVRAGEN In praktijkgestuurd leren bepalen en sturen praktijkvragen elke stap in het leerproces. Dat is mogelijk als iedere cursist de kans krijgt om ervaringen op te doen in levensechte praktijksituaties, of dat nu in een bedrijf, een instelling of maatschappelijk relevante werkplek is. In de praktijksituaties trainen cursisten ambachtelijke vaardigheden, verwerven ze kennis en ontdekken leervragen. De vanouds bekende stage, tegenwoordig aangeduid als beroepspraktijkvorming (BPV), maakt onderdeel uit van dit geheel van praktijkervaringen. GOEDE RELATIE MET BEDRIJVEN Het Friesland College zoekt bedrijven en instellingen die werkplekken willen leveren voor cursisten. Dat zullen deze bedrijven eerder doen, als zij er belang bij hebben om direct betrokken te zijn bij opleidingen en leerprocessen. Men wil cursisten zo opleiden dat ze goed zijn voorbereid op een sterk veranderende arbeidsmarkt. Dat betekent opleiden voor beroepen waar vraag naar is in het (regionale) bedrijfsleven. Het Friesland College werkt dan ook zoveel mogelijk samen met het bedrijfsleven. Zo wil het Friesland College afspraken maken over het vervullen van bestaande vacatures en zorgen voor een goede matching tussen de vraag van het bedrijf en de LEREN DOOR WERKEN 3

10 (leer)vraag van de cursist. Het bedrijf wil iemand met bepaalde competenties en de cursist heeft wensen en verwachtingen over wat hij in het bedrijf kan leren. RELATIECONTRACT Het Friesland College ziet cursisten als (beginnende) beroepsbeoefenaars en collega s. Dat betekent dat men ernaar streeft dat cursisten leren om zelf keuzes te maken en zelf (mede)verantwoordelijk te zijn voor hun leerproces. Begeleiding is hierbij heel belangrijk, zinvolle werkplekken ook. Het omgaan met cursisten als toekomstige collega s betekent dat de relatie met cursisten niet vrijblijvend is. Cursist, opleiding en bedrijf zijn alledrie verantwoordelijk, dus duidelijke afspraken zijn een must. Een relatiecontract tussen cursist, school en bedrijf levert in de visie van het Friesland College de beste leerprocessen, leerinhouden, leeromgevingen en beoordelingssituaties op. KERN VAN EEN BEROEP Basis voor een leertraject zijn (kern)competenties. In overleg met de praktijkverlenende bedrijven wordt aan deze competenties gewerkt. De competenties zijn zowel gericht op de technischambachtelijke aspecten van het beroep als op adequaat gedrag in werk en loopbaan. Iedere (kern)competentie bestaat uit kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten. In gesprek met de beroepsmensen worden kritische beroepssituaties bedacht, die de kern vormen van waar het in een bepaald beroep om gaat. Ze vragen van iemand kennis en vaardigheden, maar vooral persoonlijke kwaliteiten (een belangrijke succesfactor in een loopbaan). De kritische beroepssituaties vormen de basis voor het diploma. Ze zijn vanaf de eerste dag bij de cursisten bekend. Omdat persoonlijke kwaliteiten zo belangrijk zijn in werk en loopbaan wordt er veel aandacht besteed aan het herkennen en ontwikkelen van persoonlijkheidsaspecten die van belang zijn voor het zelfstandig vormgeven aan de loopbaan, het je kunnen binden en het op je eigen manier kunnen functioneren in een sociale omgeving. VAN BEGINNER NAAR EXPERT De coach-begeleiders ontwerpen leer- en ontwikkellijnen om stappen in het leerproces zichtbaar te maken. Cursisten maken zich elke stap eigen. Zo kunnen ze eigenaar worden van hun leerproces. Het initiatief komt gedurende de opleiding steeds meer bij hen te liggen. Leer- en ontwikkellijnen beschrijven hoe de ontwikkeling van beginner naar expert eruit ziet. Elk leertraject wordt opgebouwd rond enkele leer- en ontwikkellijnen. Ontwikkellijnen zijn gebaseerd op de (kern)competenties voor een beroep. Ze geven vorm aan iemands persoonlijke ontwikkeling. Leerlijnen richten zich op voor het beroep relevante kennis of vaardigheden. 4

11 BEGELEIDING Prestaties Om competent te worden werken cursisten aan prestaties. Een prestatie is een bondig geformuleerde, uitdagende, (zelf te kiezen) opdracht waaraan een kleine groep cursisten een korte periode kan werken. De opdracht heeft een externe opdrachtgever en een zekere complexiteit. Reflectie voor, tijdens en na afloop van het werken aan een prestatie is de sleutel tot het leren. Zicht hebben op het eigen gedrag en de effecten ervan, vormen de kern van reflectie. Beoordeling en begeleiding zijn erop gericht dit te bevorderen. Portfolio In een portfolio verzamelt een cursist alles wat hij van belang vindt om te laten zien over zijn leerproces. Het is een map met de prestaties die hij geleverd heeft, de kritische beroepssituaties die aan de orde zijn geweest en alles wat hij zelf illustratief vindt voor zijn ontwikkeling. Hierbij wordt de cursist begeleid door een coach-begeleider. Portfolio: ontwikkeling in beeld LEREN DOOR WERKEN 5

12 6

13 3Praktijkgestuurd leren bij Officemanagement Secretaresse of managementassistent worden is secretaresse of managementassistent zijn. In iedere unit van het Friesland College vullen de teams op eigen wijze het onderwijsconcept praktijkgestuurd leren in. Zo ook het team van Officemanagement binnen de unit mbo Zakelijke Dienstverlening. Men wil cursisten opleiden tot competente vakvrouwen. Cursisten die de opleiding starten, zijn vanaf de eerste dag secretaresse. Dat betekent in de visie van het team dat je je ook als een secretaresse gedraagt én dat je zo snel mogelijk kennismaakt met het echte secretaressewerk. Het concept De kern van de visie van Officemanagement is: vakvrouw worden is vakvrouw zijn. Daarin komt zowel tot uitdrukking dat de opleiding cursisten vanaf het begin wil zien als beroepsbeoefenaars, als dat ze veel aandacht wil besteden aan de persoonlijke kwaliteiten. De opleiding Officemanagement wil hier met name voor zorgen door veel aandacht te besteden aan de bedrijfscultuur in betekenisvolle situaties en opdrachten. De cursisten produceren (in plaats van consumeren) en ze kunnen kiezen, ondersteund door een herkenbare structuur. Op basis van deze visie heeft vervolgens de onderwijsvernieuwing plaatsgevonden via de ontwikkeling van leeren ontwikkellijnen, meer coaching in de opleiding, methodische werkbegeleiding (MWB) voor eerstejaars, onderscheid maken in training, coaching, reflectie en leergroepen. Belangrijk is de opbouw rond prestaties en projecten. Er is een nieuwe structuur in de opleiding gebracht. Zittenblijven is verdwenen; cursisten moeten een bepaald programma hebben doorgewerkt voor ze overstappen naar de volgende fase. Keuzevakken zijn ondergebracht in profielen voor de opleiding secretaresse en managementassistent. Derdejaarscursisten werken aan een afstudeerproject. Om dit te kunnen realiseren is er hard gewerkt aan teamvorming. In het docententeam staan nu alle neuzen dezelfde kant op. Er is een vaste teammiddag, waarop collega s elkaar ontmoeten. LEREN DOOR WERKEN 7

14 Docenten zijn coach/begeleider of trainer/vakspecialist, of combineren dat. Scholing voor docenten richtte zich op het onderwijsconcept: coaching, cursisten leren reflecteren, het ontwikkelen van leer- en ontwikkellijnen. Het Friesland College heeft de afgelopen jaren hierin flink geïnvesteerd.veel docenten zijn bereid zich te ontwikkelen en de nieuwe onderwijsvormen uit te proberen. Wij zijn immers allemaal juffen en meesters en willen een ander vertellen hoe ze een probleem op moeten lossen. Docenten die 25 jaar lang klassikaal onderwijs hebben gegeven, moeten ineens coach zijn en cursisten zelf oplossingen laten zoeken.wij moeten bij wijze van spreken met onze handen op de rug gaan staan. En af en toe een pleister op onze mond plakken. Of liever gezegd: een ander type commentaar en feedback geven. Er zijn natuurlijk ook nog toekomstplannen van het team Officemanagement. Ze willen het concept verder uitwerken door vorm te geven aan anders beoordelen, meer vraaggestuurd te werken, nog sterker van consumeren naar produceren te gaan en verschillen tussen cursisten te honoreren. De opleiding De opleiding Officemanagement leidt op tot secretaresse (niveau 3) en junior officemanager (niveau 4). De cursisten kunnen zich specialiseren in medisch, juridisch en internationaal secretaresse of directiesecretaresse.vooral naar juridisch (directie)secretaresses is veel vraag vanuit het werkveld. De unit Officemanagement sluit direct aan bij de dynamische arbeidsmarkt. Er zijn bijvoorbeeld regelmatig contacten met beroepsverenigingen van secretaresses. NIVEAU Op basis van de intake en de vooropleiding wordt bepaald of een cursist de opleiding op niveau 3 of 4 gaat doen. In april/mei van het eerste jaar wordt gekeken op welk niveau de cursist dan functioneert en wordt een keuze voor het vervolg gemaakt. Het verschil in niveau zit in de complexiteit van de taken, maar vooral in de houding en persoonlijke kwaliteiten. Het heeft bijvoorbeeld sterk te maken met de mate van zelfstandigheid waarin een cursist werkt. De opleiding duurt voor beide niveaus drie jaar. Iedere cursist kan een versneld traject van twee jaar volgen.vooral cursisten met een havo-vooropleiding doen dit. KLASSEN EN GROEPEN Het rooster is de afgelopen jaren op de schop gegaan: Niet meer een uurtje Duits, dan een uurtje Engels en vervolgens twee uur Nederlands. Nee, we werken in dagdelen van half negen tot half een en van één tot vijf. Een goede invulling van die dagdelen lukt de ene keer beter dan de andere. Het eerste jaar bestaat nu uit twee groepen van ongeveer dertig cursisten. Een groep wordt onderverdeeld in twee leergroepen en drie methodische-werkbegeleidinggroepen (MWB). In de MWB vindt reflectie op de praktijkdagen plaats (zie pagina 10 en 11). Zo bevat de opleiding methodische werkbegeleiding, vakken en vaktechnische aspecten. Dat komt aan bod door 8

15 coaching, door instructie in leergroepen en in trainingen. De vakken zijn deels (nog) sterk aanbodgericht georganiseerd. Officemanagement biedt ze nu nog aan, los van de leervragen van cursisten. De vaktechnische aspecten als spelling, Excel/Access, representativiteit en dergelijke worden meer vraaggericht georganiseerd in de leergroepen. Een aantal vakken volgen de cursisten in het talenpracticum en studiecentrum. We hebben de afgelopen jaren al een hele serie traditionele lessen geschrapt.we geven nu nog twee uur groepsgewijs tekstverwerken, waar er vroeger zes uur per week op het rooster stonden. Als het aan mij ligt, besteden we er nog minder instructietijd aan. Met een studiewijzer, zelfstudie in het studiecentrum en door veel echte praktijkopdrachten te doen, zijn ze aan het eind van de opleiding zeer vaardig met tekstverwerken. De docenten en de onderwijsassistent geven in de eerste maand van de opleiding vóór alle cursisten de praktijk ingaan voorbereidende trainingsbijeenkomsten, zoals een telefoontraining, een intensieve training typevaardigheid, vergadertechniek en een workshop representatie. De cursisten vinden dit belangrijk en een nuttige hulp in hun praktijk. Kunt u uw naam even spellen? LEER- EN ONTWIKKELLIJNEN Officemanagement ontwikkelt momenteel keuzeaanbod op basis van geïnventariseerde leervragen. Cursisten kunnen zich dan inschrijven. Hiervoor werkt het team met leer- en ontwikkellijnen. Leerlijnen gaan over beroepsrelevante vakinhouden (kennis, vaardigheden), ontwikkellijnen betreffen persoonlijke bekwaamheden. Er zijn voor het eerste jaar leerlijnen ontwikkeld. De ontwikkellijnen zijn al vastgesteld voor de drie leerjaren: een doorlopende ontwikkellijn van persoonlijke kwaliteiten. LEREN DOOR WERKEN 9

16 De kerncompetenties van een beroep zijn door de het team zelf uitgewerkt in leer- en ontwikkellijnen. Het gedrag van een beginner en van een expert worden omschreven in concrete aandachtspunten. Op de leerlijnen staan de vaardigheden en de kennis van een vak omschreven. De huidige leerlijnen voor de opleiding Officemanagement zijn: Archiveren en post verwerken Computervaardigheden Mondelinge communicatie/telefoon/balie Notuleren Plannen en organiseren/regelen Schriftelijke communicatie Tekstverwerken Leerlijn mondelinge communicatie/telefoneren De beginner weet niet wie er aan de telefoon is, maakt geen of onvolledige telefoonnotities. De expert echter begroet de klant correct, maakt volledige notities, maar blijft ook rustig als er zich tegelijkertijd andere werkzaamheden aandienen. In de ontwikkellijnen zijn de attidudes en persoonlijke kwaliteiten van de (directie)secretaresse beschreven. De ontwikkellijnen voor de opleiding Officemanagement zijn: Feedback geven/ontvangen Flexibiliteit Nauwkeurigheid Oplossingsgericht handelen Pro-actief handelen Reflecteren Representativiteit Zelfbewust zijn Ontwikkellijn pro-actief handelen De beginnend (directie)secretaresse heeft een zeer beperkt beeld wat tot haar taken behoort. Ze wacht af tot ze werk krijgt. Ze werkt in het hier en nu. De expert onderneemt echter zelf initiatief, kijkt om zich heen en vraagt anderen. 10

17 METHODISCHE WERKBEGELEIDING (MWB) Een belangrijk onderdeel in het programma is de methodische werkbegeleiding, die in het eerste half jaar eens per week plaatsvindt en in het tweede half jaar eens per twee weken. Een MWBsessie duurt ongeveer twee uur en is vooral gericht op reflectie op de praktijkdagen. De cursisten bespreken de ervaringen op hun werkplekken, bijvoorbeeld omgaan met kritiek. Ze horen dan van elkaar hoe ze tegen soortgelijke problemen aanlopen en welke oplossingen ze vinden. Ook controleren ze het werk van elkaar. Hun studieplanning, absentie, knelpunten en ervaringen in de opleiding kunnen ook onderwerp van de MWB zijn. Er vindt ook een transfer vanuit de praktijk naar instructie plaats, bijvoorbeeld hoe kritiek op elkaar te leveren in de les. De cursisten kunnen gedeeltelijk zelf de inhoud van de methodische werkbegeleiding bepalen. De sessies worden begeleid door een docent van de opleiding. De methodische werkbegeleiding functioneert ook als leeromgeving voor het verwerven van secretariële competenties. Elke cursist moet één keer per acht weken de sessie notuleren en is de keer daarop de voorzitter. De voorzitter stelt ook de agenda op. De eerstejaars hebben van tevoren geen instructie gehad in vergaderen en notuleren. Toen de eerste cursist in september voor de eerste keer notuleerde, was er amper sprake van een lay-out. De tweede keer waren de notulen per agendapunt ingedeeld. De derde keer waren de agendapunten genummerd en spraken ze elkaar aan op taalfouten. Ze maken er een sport van om taalfouten bij elkaar op te sporen. Het Groot Secretaressedictee Een slimme notulist laat haar werk, voordat ze het inlevert, door een andere cursist controleren. Na ongeveer tien weken leveren ze heel goede notulen. Een secretaresse moet de Nederlandse taal voortreffelijk beheersen. Ze leren van elkaar en wij geven af en toe aanwijzingen, LEREN DOOR WERKEN 11

18 bijvoorbeeld over formeel en informeel taalgebruik. Per toerbeurt zijn de cursisten voorzitter.van de week vroeg ik of de voorzitter na enige discussie over een bepaald agendapunt dit punt wilde samenvatten. Bij het volgende agendapunt vroeg de notulist om de samenvatting. De methodische werkbegeleiding is ook belangrijk voor het docententeam. Na de MWB s vindt er een sturende vergadering plaats, waarin MWB-docenten met elkaar de stand van zaken bespreken. ROL DOCENTEN: VOORAL COACHING Het team Officemanagement bestaat uit zeven personen, die merendeels in deeltijd werken. Docenten geven deels nog groepsgewijs instructie, maar werken sinds de invoering van het nieuwe onderwijsconcept veel meer één-op-één of met kleine groepen.van de cursisten wordt zelfstandigheid en zelfstudie verwacht. Je zult ergens die tijd vandaan moeten halen. Dus moet je ook onderdelen schrappen of soms juist met zeer grote groepen werken. Het team wil cursisten actief laten nadenken en reflecteren op houding en gedrag via coaching. Coaching vormt de kern: tijdens de begeleidingsgesprekken op de praktijkplek of bij de stage (BPV), op de terugkomdagen en in de methodische-werkbegeleidinggroepen. Deze manier van onderwijs is intensief. De docent moet alert blijven op problemen, zoals conflicten bij het samenwerken of mislukte opdrachten. De docenten merken dat het veel energie en tijd kost om het concept praktijkgestuurd leren aan de cursisten uit te leggen. De tweedejaarscursisten werken beter dan de eerstejaars, omdat ze het concept beter begrijpen. De aansluiting bij de bedrijven is er met dit concept op vooruit gegaan, alleen al omdat iedereen begrippen gebruikt die ook in het bedrijf worden gehanteerd, zoals POP. Docenten zijn enthousiast over praktijkgestuurd leren. Ze halen veel werkplezier uit hun rol van coach, maar ook uit die van trainer/vakspecialist. PORTFOLIO EN POP De cursisten krijgen, mede door hun praktijkervaringen en de feedback van de coachende docenten, geleidelijk beter zicht op hun sterke en zwakke punten. Het is de bedoeling dat eerstejaars op basis van hun werkervaringen en leer- en ontwikkellijnen een portfolio opbouwen. In het kader van feedback en begeleiding wordt er gezorgd voor vertraagde tijd. Dit houdt in dat de cursisten regelmatig een individueel gesprek met een docent hebben. Dan worden twee sterke en twee zwakke punten in de ontwikkel- en leerlijnen aangegeven en wordt besproken welke twee punten de cursist wil ontwikkelen. Dit wordt vastgelegd in het persoonlijk ontwikkelplan (POP). Het is een contract dat de cursist met zichzelf aangaat. Het is de bedoeling dat het POP ook wordt besproken in de bedrijven. 12

19 Portfoliogesprek BEOORDELEN Bij dit andere concept van opleiden hoort anders beoordelen, waarbij de prestaties en opdrachten centraal staan. We moeten leren loslaten om van tevoren in eindtermen te denken. Daar kijken we aan het eind van een prestatie naar. Dan blijkt dat het elke keer weer meevalt. Er zijn altijd meer eindtermen afgetoetst dan we vooraf dachten. Toetsen zijn geschrapt. Er is ingezet op integraal beoordelen en gestart met aanleg van het portfolio, waarin de cursisten hun ontwikkeling aan kunnen tonen. Portfolio past goed als beoordelingsinstrument en cursisten experimenteren met het samenstellen van hun portfolio s. Ze stoppen er bijvoorbeeld telefoonnotities in die ze op de werkplek hebben gemaakt, echte brieven die ze hebben geschreven, notulen, berichten, een memo of een videoband van een telefoongesprek. De map geeft een goed beeld van de ontwikkeling van een cursist. Het Friesland College wil het bedrijfsleven betrekken bij de eindbeoordeling van de cursisten in de zogenaamde panelgesprekken. Een lastige vraag blijft voor het college hoe je individuen wat het schooldeel betreft beoordeelt, terwijl de groep een prestatie heeft geleverd. GOED OP WEG Op school is er veel veranderd. De teamleider: Als ik nu na drie jaar rondloop, zie ik dat we resultaat hebben. Ik zie groepjes meiden heel actief aan de slag. Ze hebben lol in hun opdrachten, ze confronteren elkaar, ze vinden het leuk om de theorie erbij te halen. Het snoep is verdwenen, de tassen zijn van tafel, de jassen zijn uit. Alleen het gevecht tegen kauwgom moet nog iedere dag gevoerd worden. LEREN DOOR WERKEN 13

20 Praktijk Het aandeel praktijk is in de opleiding uitgebreid.twee dagen per week in het eerste leerjaar en gedurende 20 weken vier dagen per week in leerjaar 2 en 3. De kwaliteitseisen aan praktijkbedrijven zijn verhoogd. In 2002 startte het experiment met de vacature-praktijkplek. In 2003 is de vacature-praktijkplek onderdeel van de opleiding geworden. Sindsdien zijn er bij Officemanagement twee soorten praktijkplekken: de vacature-praktijkplek en de gewone praktijkplekken. Friesland College werft onder bedrijven waar het voor de tweede- en derdejaarsstages al contacten mee heeft. Bedrijven melden zich ook wel spontaan. Sommige cursisten brengen zelf praktijkplekken in.veel cursisten werken op het Friesland College zelf. In totaal zijn er ongeveer 40 praktijkplaatsen, waarvan 20 binnen of gerelateerd aan het eigen Friesland College.Van de 20 buiten Friesland College zijn er in 2003 ongeveer 10 nieuw. De praktijkorganisaties wisselen nogal, soms zijn het eenmalige praktijkplaatsen. Ook in de volgende leerjaren neemt de praktijk een grote plek in: Jaar Praktijk 2 dagen in de week gedurende het gehele jaar eerste half jaar 20 weken (4 dagen), één maal per 4 weken terugkomdag (reflectie) tweede half jaar 20 weken (4 dagen), één maal per 4 weken terugkomdag (reflectie) Praktijkgehalte Officemanagement Daarnaast wordt het tweede en derde jaar ingevuld met veel prestaties of projecten. Deze brochure gaat in op de praktijk in het eerste jaar. DE VACATURE-PRAKTIJKPLEK Een speciale vorm van praktijk is de vacature-praktijkplek. Het is een praktijk die via de vervulling van een bij een bedrijf bestaande vacature wordt ingevuld. In de vorm van een experiment is de unit hier in het schooljaar 2002/2003 mee begonnen. In 2003/2004 werken negen (van de zestig) cursisten op een vacature-praktijkplek. Zes cursisten lopen praktijk bij de educatieve afdelingen van twee asielzoekerscentra (AZC s). De vacature-praktijkplek voor drie andere cursisten is bij verschillende afdelingen van het Friesland College zelf (Educatie, Administratief Serviceteam, Personeelszaken). De organisaties die een vacature-praktijkplek aanbieden krijgen twee cursisten voor de prijs van één werknemer, of zoals bij de AZC s: voor acht uur werk betalen ze vier uur. De werkgever betaalt het minimumloon aan het team. Cursisten krijgen geen salaris, maar extra begeleiding. Het team heeft hiervoor een speciale medewerker (onderwijsassistent) aangesteld, 14

21 betaald met het geld van de bedrijven (werkgevers). De onderwijsassistent bezoekt elke vacature-cursist een keer per twee of drie weken. De andere cursisten krijgen één keer per praktijkperiode (een half jaar) bezoek van een docent, tenzij zich een probleem voordoet. De cursisten op een vacature-praktijkplek krijgen aan het eind van hun praktijkperiode een bonus, door de afdeling te betalen uit het vacaturegeld. Bij het gewone praktijkbedrijf krijgen de eerstejaars van het bedrijf soms een praktijkvergoeding, soms een cadeau of bonus bij vertrek. In principe zou de unit wel meer vacature-praktijkplekken willen. Er zijn er nog geen ideeën hoe het aantal uitgebreid zou kunnen worden. OFFICE FOR YOU Een ander goed voorbeeld van praktijkgestuurd leren is het werken op het secretariaatsbureau van de unit Officemanagement zelf: Office for You (gewone praktijkplek). De stagiairs ontvangen s morgens een aantal opdrachten, waar ze van begin tot het eind verantwoordelijk voor zijn (prestaties). Als ze vastlopen, vragen ze hulp aan de tweedejaars of aan een docent-coach. ( ) Die docent zegt dan niet wat ze moeten doen, maar stelt vragen ( ). Een docent, die coach is, laat cursisten zélf oplossingen zoeken. En die coach vraagt door. Soms hebben ze specialistische hulp nodig. Dan zoeken ze een vakspecialist, bijvoorbeeld een ICT-docent of een docent secretariaatspraktijk. Of ze pakken een boek, waarin staat hoe je mailings en etiketten maakt. Trial-and-error is een beproefde methode. Zelf oplossingen zoeken is een belangrijk gegeven. Het bedrijfsleven vraagt dat ook van zijn medewerkers. De clou van het geheel is natuurlijk dat een cursist die een keer zelf heeft uitgezocht hoe je een mailing moet maken, dat de volgende keer ook kan. Werkoverleg bij Office for You LEREN DOOR WERKEN 15

Vormgeving van SLB in de praktijk

Vormgeving van SLB in de praktijk Vormgeving van SLB in de praktijk Inhoudsopgave Inleiding...2 Het eerste leerjaar...2 Voorbeeld Programmering Studieloopbaanbegeleiding (SLB) niveau 3-4...3 POP en Portfolio...8 Vervolg...10 Eisma-Edumedia

Nadere informatie

EEN LEVEN LANG LEREN

EEN LEVEN LANG LEREN EEN LEVEN LANG LEREN Martin van der Dong, 48 allround operator mengvoeder Agrifirm, Meppel Waarom ben je een EVC-traject gaan volgen? Wat was je motivatie? Mijn werkgever Agrifirm besloot om voor alle

Nadere informatie

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Hoe presenteer ik mijzelf? Wat wil ik? Zorg voor je carrière Door het dagelijkse contact met mijn coach

Nadere informatie

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT TOELICHTING ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT TOELICHTING OP HET PORTFOLIO EN EXAMEN Het examen Oriëntatie op de Nederlandse arbeidsmarkt gaat over werk vinden en werk houden in Nederland. Als

Nadere informatie

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe Accountmanager Accountmanager onderhoudt relaties met bedrijven en organisaties met het doel voor praktijkleren binnen te halen. Hij kan nagaan welke bedrijven hebben, doet voorstellen voor bij bedrijven

Nadere informatie

Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A

Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Thema 12: Het vinden van werk Praktijkkern c: Kiezen en solliciteren naar passende stageplek Thema Praktijkkern 12. Het vinden

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding 1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding De afsluitende bijeenkomst van het Leonardo-project Key to Mobility vond plaats in september 2011. Het resultaat van het project was een trainingscursus

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

Jouw praktische weg naar het hbo. Onderdeel van AOC Oost

Jouw praktische weg naar het hbo. Onderdeel van AOC Oost Jouw praktische weg naar het hbo Onderdeel van AOC Oost 2014 2015 2Informatie Het Groene Lyceum 2014-2015 Lekker praktisch bezig zijn maar wel op een hoog niveau. Is dat ook voor jou de leukste route naar

Nadere informatie

Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4

Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 De mbo-opleiding secretaresse niveau 3 / management assistent niveau 4 is bedoeld voor secretaresses en management assistenten die geen mbo-diploma

Nadere informatie

De Verticale Ondernemerskolom Twente: Project 301

De Verticale Ondernemerskolom Twente: Project 301 De Verticale Ondernemerskolom Twente: Project 301 ROC van Twente - Hengelo In januari 2004 is de afdeling Handel van het toenmalige ROC Oost- Nederland, School voor Economie en ICT, locatie Hengelo - nu

Nadere informatie

Werkgroep portfolio & coaching. portfolio handleiding

Werkgroep portfolio & coaching. portfolio handleiding portfolio handleiding Werkgroep portfolio & coaching 1 De plaats van portfolio in het leren op het VMBO. In enkele notities en werkdocumenten is het kader voor het nieuwe onderwijs geschetst. Dit komt

Nadere informatie

Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A

Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Thema 12: Het vinden van werk c: Kiezen en solliciteren naar passende stageplek Thema 1 Introles De leerling oriënteert zich op

Nadere informatie

30 DAGEN FOCUS TRAINING

30 DAGEN FOCUS TRAINING BROCHURE 30 DAGEN FOCUS TRAINING Voor medewerkers van woningcorporaties In samenwerking met de corporatie-academie Informatie colofon en aanmeldprocedure: zie einde brochure Simpel en snel leren op je

Nadere informatie

Training Resultaatgericht Coachen

Training Resultaatgericht Coachen Training Resultaatgericht Coachen met aandacht voor zingeving Herken je dit? Je bent verantwoordelijk voor de gang van zaken op je werk. Je hebt alle verantwoordelijkheid, maar niet de bijbehorende bevoegdheden.

Nadere informatie

secretaresse! niveau 3 en! management assistent niveau 4!

secretaresse! niveau 3 en! management assistent niveau 4! secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 De mbo-opleiding secretaresse niveau 3 / management assistent niveau 4 is bedoeld voor secretaresses van KLM die geen mbo-diploma hebben. VAKMANSCHAP

Nadere informatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie Persoonlijke ontwikkeling en socialisatie analyseren / plannen / creëren / representeren van jezelf (LOCO) 1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

Nadere informatie

Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden

Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden zeker gedeeltelijk niet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Voor discussies heb ik geen tijd, ík beslis. Medewerkers met goede voorstellen

Nadere informatie

Competenties De Fontein

Competenties De Fontein Competenties De Fontein We werken met de volgende 4 competenties: 1. Verantwoordelijkheid 2. Samenwerken 3. Organisatie en planning, zelfstandigheid 4. Motivatie - In klas 1 wordt gewerkt aan de volgende

Nadere informatie

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Contractcatering

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Contractcatering Samenvatting rapportage Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid Contractcatering In samenwerking met: Rijnland Advies 1 Inleiding Even terugkijken.. De komende jaren verandert de arbeidsmarkt

Nadere informatie

Ik ben. Eerlijk. Geduldig. Creatief. Gestructureerd. Communicatief. Geïnteresseerd. Geeft aandacht WWW.IKBENHARRIE.NL

Ik ben. Eerlijk. Geduldig. Creatief. Gestructureerd. Communicatief. Geïnteresseerd. Geeft aandacht WWW.IKBENHARRIE.NL Ik ben Geïnteresseerd Creatief WWW.IKBENHARRIE.NL Communicatief Geeft aandacht Eerlijk Gestructureerd Geduldig Harrie is ontwikkeld door CNV Jongeren en Vilans, met dank aan de support van UWV en Instituut

Nadere informatie

Het functioneringsgesprek

Het functioneringsgesprek Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Werknemer Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Inhoudsopgave Inleiding... 5 Wat is een functioneringsgesprek?... 7 Waarom is een functioneringsgesprek

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

De Sleutel tot het benutten van potentie

De Sleutel tot het benutten van potentie De Sleutel tot het benutten van potentie Wat is potentie eigenlijk? Een snelle blik in een woordenboek levert de volgende resultaten op: het kunnen; dat waartoe iemand of iets toe in staat is; vermogen.

Nadere informatie

NIEUW PEDAGOGISCH ELAN voor INNOVATIE VMBO. Shoot for the moon. Even if you miss it, you will land among the stars

NIEUW PEDAGOGISCH ELAN voor INNOVATIE VMBO. Shoot for the moon. Even if you miss it, you will land among the stars NIEUW PEDAGOGISCH ELAN voor INNOVATIE VMBO Shoot for the moon. Even if you miss it, you will land among the stars Jan Geurts, PAT Onderwijsinnovatie Nieuwegein, 13 mei 2004 AGENDA 1. KRITIEK OP HET VMBO

Nadere informatie

Onderwerp Opdracht. 1. Competentiescan. Ondersteun een cursist bij het opstellen van een persoonlijk ontwikkelingsplan voor de opleiding.

Onderwerp Opdracht. 1. Competentiescan. Ondersteun een cursist bij het opstellen van een persoonlijk ontwikkelingsplan voor de opleiding. Onderwerp 1. Competentiescan Geef met behulp van de competentiescan aan wat u als leercoach-in-opleiding al beheerst en wat u wilt leren. 2. Intake Bespreek met een cursist de competentiescan. 3. Persoonlijk

Nadere informatie

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT WOORDENLIJST ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT Arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is de markt van werk. Op de arbeidsmarkt wordt werk aangeboden en op de arbeidsmarkt zoeken mensen naar een baan. Bijvoorbeeld:

Nadere informatie

Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk

Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk De jongeren die zich aanmelden bij Maljuna Frato hebben een grote afstand tot de arbeidsmarkt en hebben weinig of geen zicht op hun mogelijkheden, kwaliteiten

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

Handleiding. voor. praktijkbegeleiders

Handleiding. voor. praktijkbegeleiders Handleiding voor praktijkbegeleiders Versie: februari 2011 Inhoud: Inleiding... 3 Kerntaken van een praktijkbegeleider... 3 Voorbereidend gesprek met de cursist... 4 Feedback geven... 4 Begeleiden van

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

De 6 Friesland College-competenties.

De 6 Friesland College-competenties. De 6 Friesland College-competenties. Het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken. Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen. Het vermogen om in te schatten in welke

Nadere informatie

projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016

projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016 projectplan professionaliseringstraject Technisch College Velsen Samenwerkingsverband VO Zuid-Kennemerland 2014-2016 Doelstellingen professionaliseringstraject Het SWV heeft als doelstellingen voor het

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Het werkveld. Kennis en vaardigheden

Het werkveld. Kennis en vaardigheden Eindkwalificatie propedeuse opleiding Communicatie Vanuit de visie van Biesta dient uitgebalanceerd onderwijs te leunen op drie pijlers, namelijk persoonlijke ontwikkeling, socialisatie en kwalificatie.

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is

Doel van deze presentatie is Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)

Nadere informatie

Studiegids. Praktijkroutes Praktijkgestuurd leren binnen bedrijven. Maatwerk Geef je eigen opleiding vorm

Studiegids. Praktijkroutes Praktijkgestuurd leren binnen bedrijven. Maatwerk Geef je eigen opleiding vorm Studiegids Praktijkroutes Praktijkgestuurd leren binnen bedrijven Maatwerk Geef je eigen opleiding vorm Persoonlijke + Meer dan alleen beroepsgericht Studiegids Praktijkroutes 2015-2016 Friesland College

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Op het Nova College leer je een vak. Bijvoorbeeld verpleegkundige, monteur of kok. Dat kies je zelf, waarschijnlijk samen met je

Op het Nova College leer je een vak. Bijvoorbeeld verpleegkundige, monteur of kok. Dat kies je zelf, waarschijnlijk samen met je GELOOF IN JEZELF Jij verwacht dat je bij ons een vak kunt leren. Dat je goed onderwijs krijgt, zodat je kennis opbouwt die je nodig hebt voor later. Dat je tijdens je stage werkervaring kunt opdoen die

Nadere informatie

Trainingen en workshops voor praktijkopleiders en leidinggevenden. Jouw talent, onze ambitie!

Trainingen en workshops voor praktijkopleiders en leidinggevenden. Jouw talent, onze ambitie! Trainingen en workshops voor praktijkopleiders en leidinggevenden Jouw talent, onze ambitie! Je vindt het belangrijk om te blijven investeren in je eigen ontwikkeling. Zeker als je nieuwe vaardigheden

Nadere informatie

HaKa Nederland b.v. 24-11-2012

HaKa Nederland b.v. 24-11-2012 EVC in de Jeugdzorg HaKa Nederland b.v. 24-11-2012 EVC in de jeugdzorg Wat is EVC? EVC staat voor Erkennen van Verworven Competenties. Het is een instrument waarmee werknemers hun kennis en ervaring -

Nadere informatie

Nieuwe kansen voor intermediairs

Nieuwe kansen voor intermediairs 1 Bemiddeling van werkzoekenden met een arbeidsbeperking Nieuwe kansen voor intermediairs De komende jaren is het aan werk helpen van werkzoekenden met een arbeidsbeperking een groot thema. In 2026 moet

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

Competentiemeter docent beroepsonderwijs

Competentiemeter docent beroepsonderwijs Competentiemeter docent beroepsonderwijs De beschrijving van de competenties in deze competentiemeter is gebaseerd op: - de bekwaamheidseisen uit de Algemene Maatregel van Bestuur als uitwerking van de

Nadere informatie

Ons. Onderwijs. Kwaliteit in onderwijs

Ons. Onderwijs. Kwaliteit in onderwijs Ons Onderwijs Kwaliteit in onderwijs Voorwoord Bij Marianum staat de ontwikkeling van de leerling voorop. Wij staan voor aantrekkelijk en afgestemd onderwijs, gemotiveerde leerlingen en goede eindresultaten.

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Opbouw sollicitatiegesprek

Opbouw sollicitatiegesprek Opbouw sollicitatiegesprek Voorbereiding Bespreek vooraf met collega( s) waarmee u de selectie doet welke punten beslist aan de orde moeten komen. Maak vooraf afspraken met de collega( s) waarmee u de

Nadere informatie

POP. Persoonlijk Opleidings Plan. Tim Tegelaar. Lekkerkerk 07-10-2012. De Haagse Hogeschool

POP. Persoonlijk Opleidings Plan. Tim Tegelaar. Lekkerkerk 07-10-2012. De Haagse Hogeschool POP Persoonlijk Opleidings Plan Tim Tegelaar Lekkerkerk 07-10-2012 De Haagse Hogeschool Naam Tim Tegelaar Studentnummer 12090948 origineel 07-10-2012 update - bedrijfsmentor Dhr. P. den Ouden bedrijfscoach

Nadere informatie

LOOPBAANVAARDIGHEID LOOPBAANLEREN HOOFDSTUK 1

LOOPBAANVAARDIGHEID LOOPBAANLEREN HOOFDSTUK 1 LPBAANVAARDIGHEID LPBAANLEREN HFDSTUK 1 Loopbaanvaardigheid Alle ogen zijn gericht op je reisdoel: het diploma van de opleiding die je volgt. Dat diploma bewijst straks dat jij je beginnend beroepsbeoefenaar

Nadere informatie

Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten

Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten OPDRACHTFORMULIER Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met een medestudent

Nadere informatie

NIEUW PEDAGOGISCH ELAN TECHNISCH VMBO HEERLEN. Het gaat niet om wat ik vertel, maar om wat u hoort

NIEUW PEDAGOGISCH ELAN TECHNISCH VMBO HEERLEN. Het gaat niet om wat ik vertel, maar om wat u hoort NIEUW PEDAGOGISCH ELAN TECHNISCH VMBO HEERLEN Het gaat niet om wat ik vertel, maar om wat u hoort Bijeenkomst: Kijk eens anders naar techniek Jan Geurts, Heerlen 24 november 2004 AGENDA 1. KRITIEK OP HET

Nadere informatie

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen.

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Zelfstandig werken Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Visie Leerlinggericht: gericht op de mogelijkheden van

Nadere informatie

Porfolio. Politie Vormingscentrum

Porfolio. Politie Vormingscentrum Porfolio 1. Inleiding 2. Wat is een portfolio? Hoe gebruik je het portfolio Reflectieverslagen Persoonlijke leerdoelen formuleren Werkwijze en denkmodel om opgaven/problemen op te lossen 1. INLEIDING Ligt

Nadere informatie

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van

Nadere informatie

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek.

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Begaafde leerlingen komen er vanzelf... toch? Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Teambijeenkomsten Anneke Gielis Begaafde leerlingen

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10

Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10 Van: Klas: 1 Inhoud: Handleiding Portfolio pag. 3 Deel 1. Dit ben ik pag. 6 Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10 Deel 3. Ervaringen pag. 11 3.1 stage (binnen schooltijd)

Nadere informatie

- VERTROUWELIJK - RAPPORTAGE EFFECT METING ONTWIKKELINGSACTIVITEITEN. Naam: C.P.A. Kandidaat. Datum onderzoek

- VERTROUWELIJK - RAPPORTAGE EFFECT METING ONTWIKKELINGSACTIVITEITEN. Naam: C.P.A. Kandidaat. Datum onderzoek - VERTROUWELIJK - RAPPORTAGE EFFECT METING ONTWIKKELINGSACTIVITEITEN Naam: C.P.A. Kandidaat Datum onderzoek De resultaten van dit assessment center mogen slechts geïnterpreteerd worden vanuit de vraagstelling

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

8 uitgangspunten. Leerbedrijf BAVA => BaVa Leerwerktraject => LWT Leerwerkhuis => LWH De Vip groep => VIP. 1 doelgroepomschrijvingen

8 uitgangspunten. Leerbedrijf BAVA => BaVa Leerwerktraject => LWT Leerwerkhuis => LWH De Vip groep => VIP. 1 doelgroepomschrijvingen 8 uitgangspunten De deelnemende scholen willen uitgaan van dezelfde uitgangspunten. Helaas is het nog niet mogelijk om al die punten te verwezenlijken. De verschillende scholen geven aan hoever de zaken

Nadere informatie

Voor elke competentie dient u ten eerste aan te geven in welke mate deze vereist is om het stageproject succesvol te (kunnen) beëindigen.

Voor elke competentie dient u ten eerste aan te geven in welke mate deze vereist is om het stageproject succesvol te (kunnen) beëindigen. FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN NAAMSESTRAAT 69 BUS 3500 3000 LEUVEN, BELGIË m Stageproject bijlage 1: Leidraad bij het functioneringsgesprek Naam stagiair(e):.. Studentennummer:. Huidige opleiding

Nadere informatie

dit gaat over mij en mijn vak het is snel en gemakkelijk en je ziet wat je hebt bereikt

dit gaat over mij en mijn vak het is snel en gemakkelijk en je ziet wat je hebt bereikt nieuw in mijn functie, had ik snel en goed overzicht wat er speelde in mijn team ik heb met COSMO in kaart waar ik zelf voor sta we zien een grote groei van de ontwikkelingen in de teams nu hebben we veel

Nadere informatie

Outplacement: voor de werknemer

Outplacement: voor de werknemer Outplacement: voor de werknemer Ontslag: een keerpunt voor werkgever en werknemer De aanleiding tot outplacement is een toekomstig ontslag. Dat kan zijn door een reorganisatie of omdat werknemer en werkgever,

Nadere informatie

IMPLEMENTEREN KUN JE LEREN teamontwikkeling

IMPLEMENTEREN KUN JE LEREN teamontwikkeling IMPLEMENTEREN KUN JE LEREN teamontwikkeling Observaties team/werkgroep in steekwoorden STARTNOTITIE LEERLIJN PROMOTIE Sterke punten Betrokkenheid, veel inzet, welwillendheid, improviserend vermogen, gretigheid,

Nadere informatie

Gras groeit sneller door eraan te trekken!

Gras groeit sneller door eraan te trekken! Gras groeit sneller door eraan te trekken! Ontwikkel de competenties van je medewerkers Ton van Dongen en Jan Harmen Rietman Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen 1 waarom zijn competenties belangrijk?

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn.

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn. Werkstukwijzer Deze werkstukwijzer helpt je om een werkstuk in elkaar te zetten. Je vult eerst een formulier in. Op dit formulier komt te staan waar je werkstuk over gaat en hoe je het aanpakt. Met behulp

Nadere informatie

Leerjaar Doelstelling opdracht. Activiteit Betrokkenen Loopbaancompetenties. Motievenreflectie Kwaliteitenreflectie

Leerjaar Doelstelling opdracht. Activiteit Betrokkenen Loopbaancompetenties. Motievenreflectie Kwaliteitenreflectie LOB matrix KWC afdeling SMS Noteer in onderstaand schema alle activiteiten die jij als professional of binnen de afdeling waar je werkzaam bent mee gewerkt wordt. Dit kunnen losse instrumenten zijn zoals

Nadere informatie

Thema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips

Thema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Thema Kernelementen Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Tips voor de trainer: Doseer je informatie: less is more. Beoordeel wat je gymnasten doen, niet wie ze

Nadere informatie

Thermometer leerkrachthandelen

Thermometer leerkrachthandelen Thermometer leerkrachthandelen Leerlijnen en ontwikkelingslijn voor leerkrachten van WSKO 1 Inleiding Leerkracht zijn is een dynamisch en complex vak. Mensen die leerkracht zijn en binnen onze organisatie

Nadere informatie

De weg van traditioneel vmbo naar intersectoraal vmbo

De weg van traditioneel vmbo naar intersectoraal vmbo Van Theorie naar Praktijk De weg van traditioneel vmbo naar intersectoraal vmbo In deze bijdrage slaat junior adviseur Marloes Zewuster van CINOP de brug tussen de theorie van het intersectorale vmbo en

Nadere informatie

Handreiking voor het opstellen van het implementatieplan taal en rekenen. Korte versie

Handreiking voor het opstellen van het implementatieplan taal en rekenen. Korte versie Handreiking voor het opstellen van het implementatieplan taal en rekenen Korte versie Colofon Titel Handreiking voor het opstellen van het implementatieplan taal en rekenen Auteur Christel Kuijpers en

Nadere informatie

Gevraagd: Bekwame praktijkopleiders!

Gevraagd: Bekwame praktijkopleiders! Gevraagd: Bekwame praktijkopleiders! Leerbedrijven geven leerlingen de kans om ervaring op te doen in het beroep waarvoor zij opgeleid worden. Zij vervullen daarmee een belangrijke en onmisbare rol voor

Nadere informatie

Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement?

Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement? Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement? Definitie outplacement Outplacement is een geheel van begeleidende diensten en adviezen die in opdracht van

Nadere informatie

BPV-praktijkboek. Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent

BPV-praktijkboek. Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent BPV-praktijkboek Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent Crebocode 90440, dossier 2013-2014 Bedrijfsnaam :. Naam Student : Cohort :.. Wat is een BPV werkboek Dit BPV werkboek maakt onderdeel uit van de Opleiding

Nadere informatie

Outplacement: voor de werknemer

Outplacement: voor de werknemer Outplacement: voor de werknemer Ontslag: een keerpunt voor werkgever en werknemer De aanleiding tot outplacement is een ontslag. Dat kan zijn door een reorganisatie of omdat werknemer en werkgever, om

Nadere informatie

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Bij het begeleiden van leeractiviteiten kun je twee aspecten aan het gedrag van leerkrachten onderscheiden, namelijk het pedagogisch handelen en het didactisch handelen.

Nadere informatie

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING:

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Leadership: Weet jij wat jouw hart sneller doet kloppen? Communiceren en continue verbeteren met

Nadere informatie

Ontdekkend Leren en Werkend leren

Ontdekkend Leren en Werkend leren Ontdekkend Leren en Werkend leren Motivatie Even voorstellen * Andrea de Groot: teamleider bovenbouw daarvoor: (v)mbo * Ria van Tuinen: opleidingsdirecteur daarvoor: teamleider vso mlk * Kennemer Praktijkschool

Nadere informatie

MBO Bonaire Zakelijke dienstverlening 2013/2014

MBO Bonaire Zakelijke dienstverlening 2013/2014 SGB MBO SECTOR ADMINISTRATIE KAYA KORONA 4 KRALENDIJK TEL. +599 717 8142 WWW.SGBONAIRE. COM create create your your future future @ MBO Bonaire Zakelijke dienstverlening MBO Bonaire 2013/2014 Sector zakelijke

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

SW-B-K1-W3 (C) Oefenopdracht C Niveau 4 Crebo: Cohort: Geldig vanaf

SW-B-K1-W3 (C) Oefenopdracht C Niveau 4 Crebo: Cohort: Geldig vanaf SW-B-K1-W3 (C) Versterkt de eigen kracht van de groep Oefenopdracht C Niveau 4 Crebo: 23185 Cohort: Geldig vanaf 01-08-2015 Colofon * Daar waar hij staat, wordt ook zij bedoeld en omgekeerd. * Waar cliënt

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE

BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE HANDREIKING BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE REGIEGROEP BEOORDELEN SEPTEMBER 2009 INLEIDING In deze uitgave vertellen wij je op welke manier je in het Friesland College beoordeeld wordt. Er bestaan

Nadere informatie

Plan van aanpak Coaching 1

Plan van aanpak Coaching 1 Plan van aanpak Coaching 1 Opdrachtgever: ROC Leiden Ter Haarkade 6a Docent-Mentor ROC Leiden M. Wesseling (m.wesseling@rocleiden.nl) 06-83014442 Opdracht: Het begeleiden/coachen van een eerstejaars student

Nadere informatie

Projectmatig werken voor de secretaresse

Projectmatig werken voor de secretaresse Nationale Secretaresse Dag 2009 www.secretary.nl/officemanagement Schriftelijke cursus in vijf lessen met twee bijeenkomsten Startdatum 9 april 2009 Projectmatig werken voor de secretaresse Postzegel niet

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

HAALT MEER UIT ONDERWIJS. Uw partner in Brede School activiteiten

HAALT MEER UIT ONDERWIJS. Uw partner in Brede School activiteiten HAALT MEER UIT ONDERWIJS Uw partner in Brede School activiteiten Dit is WIJS! WIJS vindt dat leren vooral leuk moet zijn. Vanuit deze gedachte verbinden we educatie en entertainment aan elkaar. Door een

Nadere informatie

Wie de schoen past. Kaleidoscoop op het ROC ASA, voor studenten opleiding onderwijsassistent en SPW

Wie de schoen past. Kaleidoscoop op het ROC ASA, voor studenten opleiding onderwijsassistent en SPW Wie de schoen past Kaleidoscoop op het ROC ASA, voor studenten opleiding onderwijsassistent en SPW Het ROC ASA in Amsterdam heeft de afgelopen drie jaar het programma Kaleidoscoop ingevoerd. Daardoor volg

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Bijlage 5 Interviewformulier studieadviseurs

Bijlage 5 Interviewformulier studieadviseurs Bijlage 5 Interviewformulier studieadviseurs Studentnummer: Naam aanmelder: Stap 1. Welkom heten en uitleggen wat het onderzoek inhoudt (Tijd: 5 minuten) Landelijk en bij de FEM is er sprake van een hoge

Nadere informatie

Bijdehand met Levend Leren

Bijdehand met Levend Leren Bijdehand met Levend Leren De structuur en inhoud van een slimme generatieve aanpak van het werk voor meer- en hoogbegaafde kinderen. Bureau voor Levend Leren (BLL) ontwikkelde de inhoudelijke pijlers

Nadere informatie

Praktijk oriëntatie. Maatschappelijke zorg. Niveau 3 + 4

Praktijk oriëntatie. Maatschappelijke zorg. Niveau 3 + 4 Praktijk oriëntatie Maatschappelijke zorg Niveau 3 + 4 Reader voor studenten Schooljaar 2018-2019 Inhoudsopgave Voorblad Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 1.Inhoud Praktijk oriëntatie Voor wie is Praktijk oriëntatie?

Nadere informatie