Ik zou maar stoppen, als ik jou was.

Transcriptie

1 Universiteit van Amsterdam FACULTEIT DER MAATSCHAPPIJ EN GEDRAGSWETENSCHAPPEN Media & Communicatie Instituut Ik zou maar stoppen, als ik jou was. Een onderzoek naar het effect van fear appealing foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren op de attitude van jongeren ten aanzien van stoppen met roken en de intentie van jongeren om te stoppen met roken. Eva Kruiper Masterscriptie Commerciële Communicatie en Voorlichting Scriptiebegeleider: Mario Keer 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding p Theoretisch kader p Attitude, intentie & gedrag p Fear appeal p Het Extended Parallel Proces Model p Stoppen met roken volgens het Extended Parallel Proces Model p Methode p Participanten p Procedure p Vragenlijst 1: voormeting p Vragenlijst 2: nameting p Resultaten p Hypotheses p Controle variabelen p Conclusie & Discussie p Getuigen de foto s van een te hoog fear appeal? p In hoeverre hebben de foto s effect op angstgevoelens, attitude & intentie? p Tot slot p. 23 LITERATUUR p. 25 BIJLAGE I: Codeboek p. 27 BIJLAGE II: Vragenlijst p. 31 2

3 SAMENVATING Antirookcampagnes komen steeds dichter bij de roker. Zo is de EU van plan om angstaanjagende foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren te plaatsen. De foto s getuigen van fear appeal, een veelgebruikte techniek in gezondheidscampagnes waarbij angst wordt opgewekt bij het publiek. Het fear appeal dat de foto s uitdragen is mogelijk te hoog. Bovendien hebben rokers naar alle waarschijnlijkheid moeite om het aanbevolen gedrag dat bij antirookcampagnes hoort aan te nemen, aangezien roken zeer verslavend werkt. Kortom, er wordt een vraagteken gezet bij de effectiviteit van foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren. Onderzocht is of de foto s effect hebben op gedragsvoorspellers als de attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken. Hierbij werd gekeken naar evaluatiefactoren afkomstig uit het Extended Parallel Proces Model: de waargenomen dreiging en waargenomen effectiviteit. Middels een voor- en na- survey is er een experiment uitgevoerd. Verwacht werd dat participanten die de foto s als dreigend ervaren meer angst ervaren dan participanten die de foto s niet als dreigend ervaart. Daarnaast werd verwacht dat er bij participanten die de waargenomen effectiviteit hoog inschatten, er meer attitudeverandering en meer intentieverandering optreedt (in positieve zin) dan bij participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten. Er zijn, op één resultaat na, geen significante resultaten gevonden. Met een grotere steekproef waren de resultaten wellicht wel significant geweest. Enkel met betrekking tot de langetermijn intentie is er een significant resultaat gevonden. Een verklaring hiervoor schuilt wellicht in het feit dat participanten die de waargenomen effectiviteit hoog inschatten en participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten tijdens de voormeting al significant verschillen op de variabele lange-termijn intentie om te stoppen met roken. 3

4 1. Inleiding Rokers worden tegenwoordig niet alleen via de media gewaarschuwd voor de negatieve gevolgen van roken, de verpakkingen van de rookwaren zelf dragen ook hun steentje bij. Sinds 1 mei 2002 staan er op pakjes sigaretten, shag en sigaren veertien verschillende waarschuwingsteksten, een initiatief dat genomen werd door de Europese Unie. De teksten staan in ieder EU-land in hun eigen taal op de pakjes en geven informatie weer over de gevaren van roken voor de gezondheid. Roken is dodelijk, Rokers sterven jonger, Roken veroudert uw huid Alle teksten lijken dezelfde boodschap uit te dragen: Ik zou maar stoppen, als ik jou was. Nog nooit eerder werden rokers en moment suprême geconfronteerd met de risico s van hun (rook)gedrag. Deze directe methode van communiceren lijkt met betrekking tot rokende jongeren te werken: 1 op de 3 rokende jongeren tussen de 13 en 18 jaar is minder gaan roken sinds er waarschuwende teksten op sigarettenpakjes staan. Het probleem blijkt echter nog lang niet opgelost als je de rokende jeugd van tegenwoordig van de andere kant bekijkt: Jongeren roken gemiddeld 7 sigaretten per dag, bijna 1 op de 3 rokende jongeren denkt er niet over om te stoppen met roken en meer dan 1 op de 3 jongeren van 16 jaar en ouder heeft in de afgelopen 4 weken gerookt (STIVORO, 2006). De waarschuwingsteksten op pakjes sigaretten een andere rookwaren boeken dus wel succes, maar lang niet alle sigaretten worden uitgedrukt na het lezen ervan. Nog (te)veel jongeren beginnen op jonge leeftijd met roken. Eind 2004 maakte de EU bekend dat waarschuwingen op pakjes sigaretten en andere rookwaren daarom angstaanjagender moeten worden. De EU is van plan om in de toekomst in alle EU-landen foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren te zetten die de ernst van de gevaren van roken krachtig onderstrepen. In sommige landen wordt dit al gedaan. Er worden hiervoor twee categorieën foto s gebruikt. Enerzijds zijn er expliciete foto s waarop te zien is welke schade roken allemaal toe kan brengen aan het lichaam, bijvoorbeeld een foto van een kankergezwel. Anderzijds zijn er foto s van een jonge vrouw met een lege kinderwagen en de foto s van een slap hangende sigaret, waarmee indirect gesuggereerd wordt dat roken kan leiden tot onvruchtbaarheid en impotentie. De foto s op de pakjes sigaretten en andere rookwaren getuigen van fear appeal. Boodschappen met fear appeal trachten een gedragsverandering teweeg te brengen door de doelgroep angst aan te jagen over de negatieve consequenties van hun gedrag. De opgewekte 4

5 angst wordt als ongewenste emotie ervaren en omdat men daar vanaf wil, zou angst motiveren om het gedrag - in positieve zin - te veranderen (Hoeken, 1998). Door enge foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren te plaatsen, wordt geprobeerd om bij rokers angst op te wekken, wat rokers zou moeten motiveren om te stoppen met roken. Wellicht getuigen de foto s van een te hoog fear appeal. Uit onderzoek is gebleken dat een boodschap met een te hoog fear appeal teveel angst opwekt en vaak geen effect heeft: men negeert de boodschap en er vind dus geen gedragsverandering plaats (Job, 1988; Janis, 1967). Indien de foto s inderdaad getuigen van een te hoog fear appeal, dan zou dus eigenlijk de werking van de foto s in twijfel getrokken. In dit onderzoek wordt echter de werking van fear appeal in twijfel getrokken. Op basis van het Extended Parallel Proces Model (EPPM) van Witte (1994) kan namelijk gesteld worden dat om een gedragsverandering teweeg te brengen het opwekken van angst niet voldoende is. Bovendien zou angst niet altijd motiveren tot gedragsverandering in positieve zin. Deze gegevens, tezamen met het feit dat de Europese regering van plan is om de foto s in de toekomst in alle EU-landen op pakjes sigaretten en andere rookwaren te plaatsen, maakt dat een onderzoek naar de effecten van de foto s zowel interessant als van belang is. Omdat attitude en intentie een belangrijke rol spelen met betrekking tot gedragsverandering (de Vries, Dijkstra & Kuhlman, 1988), wordt in dit onderzoek onderzocht in hoeverre de foto s op sigarettenpakjes effect hebben op de attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken. De onderzoeksvraag luidt: In hoeverre hebben fear appealing foto s op sigarettenpakjes invloed op de attitude van jongeren ten aanzien van stoppen met roken en de intentie van jongeren om te stoppen met roken, en welke rol speelt angst hierbij? 5

6 2. Theoretisch kader Welke rol spelen attitude en intentie bij gedragsverandering? 2.1 Attitude, intentie & gedrag Een directe voorspeller van gedrag is de intentie om het gedrag uit te voeren. Met betrekking tot rookgedrag blijkt de intentie om te roken sterk gerelateerd te zijn aan daadwerkelijk roken (Conrad, Flay & Hill, 1992). Een belangrijke factor die van invloed is op de intentie is de attitude. Een attitude kan omschreven worden als een opvatting of houding ten aanzien van het uitvoeren van bepaald gedrag, in dit geval rookgedrag. Een attitude bestaat uit overtuigingen en evaluaties met betrekking tot gedrag en daaruit volgt een positieve of een negatieve attitude ten aanzien van het gedrag. Mensen genereren over het algemeen een positieve attitude ten aanzien van bepaald gedrag indien men ervan overtuigd is dat dit gedrag positieve gevolgen met zich mee zal brengen. Omgekeerd zullen mensen een negatieve attitude genereren ten aanzien van gedrag waarvan zij verwachten dat het gedrag negatieve gevolgen met zich meebrengt (Fishbein & Ajzen, 1975). Uit onderzoek is gebleken dat rokers vooral de positieve effecten van roken op korte termijn belangrijk vinden en dat rokers over het algemeen een positieve attitude hebben ten aanzien van roken. Niet-rokers daarentegen hebben meestal een negatieve attitude ten aanzien van roken en letten meer op de negatieve gevolgen van roken op lange termijn, dat wil zeggen: de gevolgen die roken voor de gezondheid heeft (van Harreveld, van der Pligt, de Vries & Andreas, 2000). De waarschuwende teksten die tegenwoordig op pakjes sigaretten en andere rookwaren worden geplaatst benadrukken de gezondheidsrisico s van roken. Omdat er nog (te) veel mensen roken heeft de EU besloten om meer angstaanjagende waarschuwingen op pakjes sigaretten en andere rookwaren te plaatsen: angstaanjagende foto s met een hoog fear appeal gehalte. Wat is fear appeal precies, en waarom leidt een te hoog fear appeal tot afwijzing van een boodschap? 6

7 2.2 Fear Appeal Een veelgebruikte definitie van fear appeal luidt als volgt: A fear appeal is a persuasive communication that attempts to motivate the recipients into safer behavior by arousing fear. (Rogers, 1983) Centraal in deze omschrijving staat dat een fear appeal een gedragsverandering teweeg probeert te brengen door angst op te wekken. Fear appeals brengen echter dikwijls geen gedragsverandering teweeg (Job, 1988). Dit heeft te maken met the inverted U theory of fear (Janis, 1967). Volgens deze theorie bestaat er een omgekeerde u-vormige relatie tussen angst en attitudeverandering: een boodschap met fear appeal die geen angst, of daarentegen juist heel veel angst opwekt, zou tot weinig attitude- en dus gedragsverandering leiden. De meeste attitudeverandering vindt volgens de theorie plaats wanneer een boodschap met fear appeal een matige hoeveelheid angst opwekt, dus niet te veel, maar ook niet te weinig. Angst leidt dus niet altijd tot attitude- en dus gedragsverandering. Uit onderzoek is gebleken dat fear appeals alleen effectief zijn indien het publiek de appeal als dreigend ervaart, en wanneer er naast de appeal een oplossing wordt aangeboden in de vorm van gedrag (om zo de opgewekte angst te verminderen) (Rogers, 1983). Als het aanbevolen gedrag gemakkelijk uitvoerbaar is en effectief is ter voorkoming van de dreiging, dan zal men sneller geneigd zijn het gedrag over te nemen (Das, 2001). Samengevat voldoet een effectief fear appeal dus aan vier eisen (zie fig. 1). 1. Fear appeal mag niet te laag, maar ook niet te hoog zijn. 2. Fear appeal dient als dreigend te worden ervaren. 3. Fear appeal biedt een oplossing aanbevolen gedrag. 4. Aanbevolen gedrag is makkelijk uitvoerbaar en effectief. Figuur 1. Vier kenmerken waaraan een fear appeal moet voldoen om effectief te zijn. Met betrekking tot roken is het twijfelachtig of fear appeals aan punt 4 kunnen voldoen. Het aanbevolen gedrag bij antirookcampagnes spreekt uiteraard voor zich: stoppen met roken. Stoppen met roken is effectief gedrag om de gezondheidsrisico s van roken tegen te gaan, maar is voor veel mensen niet makkelijk uitvoerbaar aangezien roken zeer verslavend werkt. Hoe kan een antirookcampagnes waarin fear appeal wordt toegepast toch een positief effect hebben op het rookgedrag? Om deze vraag te beantwoorden dient er meer inzicht te worden verkregen in de manier waarop men een boodschap met fear appeal verwerkt. 7

8 2.3 Het Extended Parallel Proces Model Het Extended Parallel Proces Model (EPPM) van Witte (1994) geeft antwoord op de vraag hoe mensen een boodschap met fear appeal verwerken. Ook volgens het EPPM is alleen het opwekken van angst niet voldoende om een gedragsverandering teweeg te brengen. Sterker nog, angst motiveert niet altijd tot gedragsverandering in positieve zin. Volgens het model bestaan er namelijk twee processen die erop gericht zijn om het gevoel van angst te reduceren. Enerzijds is er het danger control proces, waarbij de fear appeal middels protectie motivatie het beoogde effect bereikt. Anderzijds is er het fear control proces, waarbij de fear appeal dankzij defensie motivatie geen effect heeft op gedrag (zie fig. 2). In welk proces men zich uiteindelijk bevindt hangt volgens het EPPM af van de manier waarop men een boodschap met fear appeal evalueert. Het model maakt daarbij een onderscheid tussen twee evaluaties die men maakt bij het evalueren van een boodschap: waargenomen dreiging en waargenomen effectiviteit. Deze evaluatiefasen komen overeen met punt 2 en punt 4 van figuur 1. Figuur 2. Extended Parallel Proces Model In de eerste evaluatiefase - de waargenomen dreiging - worden de ernst van de dreiging en de kwetsbaarheid voor de dreiging ingeschat. Indien men de ernst van de dreiging en/of de kwetsbaarheid voor de dreiging laag inschat, en men zich dus niet bedreigd voelt, dan zal er geen angst worden ervaren en zal er geen motivatie ontstaan om het aanbevolen gedrag op te volgen. 8

9 Wanneer men zowel de ernst van de dreiging als de kwetsbaarheid voor de dreiging hoog inschat, en men dus de waargenomen dreiging positief inschat, dan zal men angst ervaren. Hierdoor zal er motivatie ontstaan om het gedrag op te volgen dat in de boodschap wordt aanbevolen om de dreiging te voorkomen. Men zal echter eerst een tweede evaluatie doorlopen: de waargenomen effectiviteit. In de tweede evaluatie wordt zowel de responseffectiviteit als de eigeneffectiviteit van het aanbevolen gedrag ingeschat. De responseffectiviteit duidt op de effectiviteit die het aanbevolen gedrag heeft om negatieve gevolgen van het ongewenste gedrag te verminderen. Bij eigeneffectiviteit gaat het erom of iemand zichzelf in staat acht het aanbevolen gedrag uit te kunnen voeren. De mate van eigen effectiviteit hangt sterk samen met de intentie om niet te roken of te stoppen met roken, en is daarmee een belangrijke indicator voor eventuele veranderingen in het rookgedrag van jongeren (Koolhaas & Willemsen, 2005). Indien men de responseffectiviteit en/of de eigen effectiviteit van het aanbevolen gedrag laag inschat, dan zal men niet het gevoel hebben zich tegen de dreiging te kunnen beschermen. Het fear appeal is in dat geval te hoog en volgens het EPPM zal er in dit geval defensie motivatie ontstaan, waarbij men defensief gedrag vertoont om het gevoel van angst te reduceren. Denk hierbij aan reacties als afwijzing van het aanbevolen advies en/of het goedpraten van het ongewenste gedrag. Dit proces wordt het fear control proces genoemd, waarbij de boodschap met fear appeal geen effect heeft op het desbetreffende gedrag. Wanneer men zowel de responseffectiviteit als de eigen effectiviteit van het aanbevolen gedrag hoog inschat, dan zal men wel het gevoel hebben zich tegen de dreiging te kunnen beschermen - namelijk door het aanbevolen gedrag aan te nemen. Volgens het EPPM zal er in dit geval protectie motivatie ontstaan waarbij men protectief gedrag vertoont om het gevoel van angst te reduceren. Dit proces wordt danger control genoemd, waarbij het aanbevolen gedrag geaccepteerd wordt en de boodschap met fear appeal dus wel effect heeft op het gedrag. 9

10 2.3.1 Stoppen met roken volgens het Extended Parallel Proces Model Volgens het EPPM kan men een boodschap met fear appeal dus op drie manieren verwerken: 1. De fear appeal werkt niet. De waargenomen dreiging wordt laag ingeschat. Men ervaart geen angst en er ontstaat geen motivatie om het aanbevolen gedrag aan te nemen. 2. De fear appeal werkt niet. De waargenomen dreiging wordt hoog ingeschat, maar de waargenomen effectiviteit wordt laag ingeschat. Men ervaart angst en er zal defensie motivatie ontstaan om deze angst te reduceren, waarbij men defensief gedrag vertoont zoals het afwijzen van het aanbevolen advies of het goedpraten van het ongewenste gedrag (fear control proces). 3. De fear appeal werkt wel. Zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit wordt hoog ingeschat. Men ervaart angst en er zal protectie motivatie ontstaan om deze angst te reduceren, waarbij men protectief gedrag vertoont zoals het accepteren van het aanbevolen gedrag (danger control proces). Met betrekking tot de foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren kan de waargenomen dreiging beschreven worden als de negatieve gevolgen van roken voor de gezondheid. Het aanbevolen gedrag hierbij kan beschreven worden als stoppen met roken. Aangezien de foto s krachtig onderstrepen welke negatieve effecten roken heeft voor de gezondheid, kan verwacht worden dat rokers de ernst van de dreiging hoog inschatten. Het is echter nog maar de vraag of rokers zich bij het zien van de foto s ook kwetsbaar zullen voelen voor de dreiging. Indien rokers de waargenomen dreiging hoog inschatten, dan zullen zij angst ervaren en gemotiveerd raken om te stoppen met roken. Maar wordt de waargenomen effectiviteit ook hoog genoeg ingeschat om daadwerkelijk te stoppen met roken? Verwacht zou kunnen worden dat rokers de responseffectiviteit hoog inschatten aangezien het aanbevolen gedrag effectief is om zich tegen de waargenomen dreiging te beschermen. Met andere woorden: stoppen met roken is effectief om de negatieve gevolgen van roken voor de gezondheid te verminderen. Echter gezien het feit dat roken zeer verslavend werkt, zullen veel rokers mogelijk de eigen effectiviteit laag inschatten. Deze rokers zullen angst ervaren en het gevoel hebben zich niet tegen de dreiging te kunnen beschermen. De foto s getuigen in dat geval van een te hoog fear appeal. Er zal defensie motivatie ontstaan, waarbij defensief gedrag wordt vertoond om het gevoel van angst te reduceren. Het aanbevolen gedrag zal worden afgewezen en het ongewenste gedrag - rokenzal mogelijk worden goedgepraat. Rokers houden zichzelf wellicht voor dat roken lang zo slecht nog niet is, dat roken ontspant of dat roken goed is voor de spijsvertering. 10

11 Indien rokers zowel de responseffectiviteit als de eigen effectiviteit van het aanbevolen gedrag hoog inschatten, dan wordt de waargenomen effectiviteit van het aanbevolen gedrag dus hoog ingeschat. Rokers zullen zich bij het zien van de foto s op sigarettenpakjes bedreigd voelen, maar het gevoel hebben zich tegen de dreiging te kunnen beschermen. Er zal in dit geval protectie motivatie ontstaan, waarbij protectief gedrag wordt vertoond om het gevoel van angst te reduceren, zoals het accepteren van het aanbevolen gedrag. De foto s hebben in dat geval wel effect hebben op het rookgedrag. Hieruit volgen de volgende hypotheses: H 1 Participanten die de waargenomen dreiging hoog inschatten zullen na blootstelling aan de foto s meer angst ervaren dan participanten die de waargenomen dreiging laag inschatten. H 2 Bij participanten die zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit hoog inschatten zal na blootstelling aan de foto s meer attitudeverandering ten aanzien van stoppen met roken optreden dan bij participanten die de waargenomen dreiging hoog inschatten maar de waargenomen effectiviteit laag inschatten. H 3a Bij participanten die zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit hoog inschatten zal na blootstelling aan de foto s meer korte termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreden dan bij participanten die de waargenomen dreiging hoog inschatten maar de waargenomen effectiviteit laag inschatten. H 3b Bij participanten die zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit hoog inschatten zal na blootstelling aan de foto s meer lange termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreden dan bij participanten die de waargenomen dreiging hoog inschatten maar de waargenomen effectiviteit laag inschatten. 11

12 3. Methode 3.1 Participanten Dit onderzoek is uitgevoerd aan de hand van het afnemen van een online vragenlijst. In totaal hebben 95 participanten ( 36 mannen, 59 vrouwen) deelgenomen aan het onderzoek. De gemiddelde leeftijd is 24,6 jaar. De jongste participant is 18 jaar. De oudste participant is 25 jaar. Het opleidingsniveau ligt hoog. 82 % van de participanten volgt een wetenschappelijke opleiding of heeft deze reeds afgerond. De participanten die aan dit onderzoek mee hebben gedaan, roken gemiddeld tussen 5 en de 15 sigaretten per dag en roken gemiddeld tussen de 3 en de 5 jaar. De participanten die deelnamen aan dit onderzoek zijn op basis van het EPPM in twee basisgroepen te onderscheidden, welke weer onderverdeeld kunnen worden in twee groepen: Groep 0: De waargenomen dreiging is laag ingeschat. Groep 0a: Zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit zijn laag ingeschat. Groep 0b: De waargenomen dreiging is laag ingeschat, de waargenomen effectiviteit is hoog ingeschat. Groep 1: De waargenomen dreiging is hoog ingeschat. Groep 1a: Zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit zijn hoog ingeschat. Groep 1b: De waargenomen dreiging is hoog ingeschat, de waargenomen effectiviteit is laag ingeschat. Participanten die tot groep 0 behoorden voelden zich niet bedreigd door de foto s en ervaarden geen angst na blootstelling aan de foto s. De foto s getuigen in dat geval van een te laag fear appeal, waarbij te weinig angst (of geen angst) wordt opgewekt om gedragsverandering teweeg te brengen. Participanten uit groep 0 zijn onder te verdelen in participanten die zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit laag inschatten (groep 0a) en participanten die de waargenomen dreiging laag inschatten maar de waargenomen effectiviteit hoog inschatten (groep 0b). Er zijn in dit onderzoek geen hypotheses opgesteld met betrekking tot groep 0a en groep 0b, omdat hierover geen theoretische bevindingen zijn gedaan. Indien participanten de waargenomen dreiging hoog inschatten, dan behoren zij tot groep 1. Participanten die vervolgens de waargenomen effectiviteit hoog inschatten behoren tot groep 1a. Participanten die vervolgens de waargenomen effectiviteit laag inschatten 12

13 behoren tot groep 1b. Participanten uit groep 1b voelen zich bedreigd door de foto s, maar hebben het gevoel zich niet tegen de dreiging te kunnen beschermen. In dat geval getuigen de foto s wellicht van een te hoog fear appeal, waarbij teveel angst wordt opgewekt om een gedragsverandering teweeg te brengen. 3.2 Procedure Voorwaarde om deel te nemen aan het onderzoek was dat participanten zich bevinden in de leeftijdgroep waar jongeren toe behoren. In dit onderzoek wordt hieronder de leeftijdgroep van jaar verstaan. Daarnaast dienden de participanten die deelnamen aan dit onderzoek te roken. De online vragenlijst die in dit onderzoek gebruikt is, bestaat uit twee vragenlijsten (zie fig. 3). Na het invullen van het vragenlijst 1 kreeg iedere participant zes online foto s te zien die in andere landen reeds op pakjes sigaretten en andere rookwaren worden geplaatst. Alle participanten zijn blootgesteld aan dezelfde zes foto s. De vragenlijst is opgenomen in de Bijlage II. Vragenlijst 1 6 Vragenlijst 2 Persoonskenmerken F Bekendheid met de foto s Attitude t.a.v. roken O Attitude t.a.v. foto s Attitude t.a.v. stoppen met roken T Attitude t.a.v. roken Intentie om te stoppen met roken O Attitude t.a.v. stoppen met roken Intentie om te stoppen met roken S Waargenomen dreiging Waargenomen effectiviteit Angst Figuur 3. Twee vragenlijsten: één vóór de blootstelling aan de 3 foto s, één ná de blootstelling aan de 3 foto s Vragenlijst deel 1: voormeting Middels het eerste deel van de vragenlijst zijn persoonlijke kenmerken van participanten gemeten. Deze vragenlijst diende ook als voormeting van de controlevariabele attitude ten aanzien roken en de variabelen attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken. 13

14 Onafhankelijke variabelen (voormeting) Persoonskenmerken Allereerst is aan de participanten gevraagd om zijn of haar sekse aan te geven ( jongen/man, meisje/vrouw ) en hun leeftijd in te vullen. Daarna werd aan de participanten gevraagd welke opleiding ze volgen of gevolgd hebben ( IVBO/VBO, MAVO/VMBO, HAVO/VWO, MBO, HBO, WO ). Er is ook aan de participanten gevraagd hoe lang zij al roken ( minder dan een jaar, 1-2 jaar, 2-3 jaar, 3-4 jaar, 5 jaar of langer ) en hoeveel sigaretten (of shagjes) zij per dag roken ( minder dan 5 sigaretten/shagjes, 5 10 sigaretten/ shagjes, sigaretten/ shagjes, sigaretten/ shagjes, sigaretten/ shagjes, sigaretten/ shagjes, meer dan 40 sigaretten/ shagjes ). Attitude ten aanzien van roken (controle variabele) In vragenlijst 1 werd de controlevariabele attitude ten aanzien van roken gemeten omdat deze van invloed kan zijn op het effect van de foto s. De attitude ten aanzien van roken is gemeten aan de hand van één stelling, namelijk Roken is voor mij. Deze onvolledige stelling dienden participanten volledig te maken aan de hand van vier verschillende zevenpuntsschalen (Ajzen, 1991), namelijk van voordelig (1) tot nadelig (7), van goed () tot slecht (7), van plezierig (1) tot onplezierig (7) en van betekenisvol (1) tot betekenisloos (7). De antwoorden op deze stellingen vormend een schaal waarmee de attitude wordt weergegeven die participanten hadden ten aanzien van roken voordat zij werden blootgesteld aan de drie foto s die in dit onderzoek gebruikt worden. Deze schaal bleek betrouwbaar te zijn (α = 0,708). Attitude ten aanzien van stoppen met roken De attitude ten aanzien van stoppen met roken werd in vragenlijst 1 eveneens gemeten aan de hand van één stelling, namelijk Stoppen met roken is voor mij. Deze onvolledige stelling dienden participanten volledig te maken aan de hand van vier verschillende zevenpuntsschalen (Ajzen, 1991), namelijk van voordelig (1) tot nadelig (7), van goed (1) tot slecht (7), van plezierig (1) tot onplezierig (7) en van betekenisvol (1) to betekenisloos (7). De antwoorden op deze stellingen vormen een schaal welke de attitude weergeeft die participanten hebben ten aanzien van stoppen met roken voordat zij worden blootgesteld aan de drie foto s die in dit onderzoek gebruikt worden. Deze schaal bleek redelijk betrouwbaar te zijn (α = 0,617). 14

15 Intentie om te stoppen met roken Er zijn in dit onderzoek twee intenties gemeten, namelijk de korte-termijn intentie en de lange-termijn intentie. De korte-termijn intentie om te stoppen met roken werd gemeten aan de hand van twee stellingen die gebaseerd zijn op werk van Ajzen (1991): Ik verwacht over drie maanden gestopt te zijn met roken en ik wil over drie maanden gestopt zijn met roken. De stellingen dienden beantwoord te worden aan de hand van een vijfpunts-likertschaal die liep van helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5) (Baarda, de Goede en Kalmijn, 2000; Likert, 1932). De antwoorden op deze stellingen vormen samen een schaal die weergeeft in hoeverre participanten de intentie bezitten om op korte termijn te stoppen met roken voordat zij werden blootgesteld aan de zes foto s die in dit onderzoek gebruikt worden. Deze schaal bleek zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,961). De lange termijn intentie om te stoppen met roken werd eveneens gemeten aan de hand van twee stellingen die gebaseerd zijn op werk van Ajzen (1991): Ik verwacht ooit te stoppen met roken en Ik wil ooit stoppen met roken. Deze stellingen dienden beantwoord te worden aan de hand van dezelfde schaal die bij de stellingen gebruikt zijn om de korte-termijn intentie te meten. De antwoorden op deze stellingen vormen samen een schaal welke weergeeft in hoeverre participanten de intentie bezitten om op lange termijn te stoppen met roken, voordat zij werden blootgesteld aan de drie foto s die in dit onderzoek gebruikt worden. Deze schaal bleek eveneens zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,933) Vragenlijst deel 2: nameting Na het zien van de foto s dienden de participanten het tweede gedeelte van de vragenlijst in te vullen. Hier werden allereerst twee controle variabelen gemeten, namelijk de bekendheid met de foto s en de attitude ten aanzien van de foto s. Vervolgens heeft middels dit gedeelte van de vragenlijst de nameting plaatsgevonden, waarbij opnieuw de attitude ten aanzien van roken, de attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken werd gemeten, als ook de waargenomen dreiging, de waargenomen effectiviteit van stoppen met roken, en de mate waarin participanten angst ervaren na het zien van de foto s. 15

16 Onafhankelijke variabelen (nameting) Bekendheid met foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren (controlevariabele) Er zal worden nagegaan of participanten bekend zijn met de drie foto s die in dit onderzoek worden toegepast of met soortgelijke foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren. Deze controlevariabele heeft wellicht invloed op de manier waarop participanten de foto s verwerken waaraan ze in dit onderzoek zijn blootgesteld en is gemeten aan de hand van één vraag: Heb je de foto s die je zojuist hebt bekeken, of soortgelijke foto s, al eens eerder gezien? Er waren drie antwoordmogelijkheden bij deze vraag, namelijk nee, nog nooit, ja, een paar keer, ja, al heel vaak. De antwoorden op deze stellingen vormen een schaal welke weergeeft in hoeverre participanten bekend zijn met de foto s die in dit onderzoek worden getoond of soortgelijke foto s die op pakjes sigaretten en andere rookwaren worden geplaatst. Attitude ten aanzien van foto s (controlevariabele) Bekendheid met de foto s of soortgelijke foto s gaat wellicht gepaard met een attitude ten aanzien van de foto s. Deze attitude heeft wellicht invloed op het effect van de foto s. De attitude ten aanzien van de foto s werd gemeten aan de hand van stellingen die gebaseerd zijn op werk van Etter, Perneger en Ronchi (1998): Dit soort foto s maken mij bewust van de negatieve gevolgen van roken, Dit soort foto s helpen mij om te stoppen met roken, Het is een goed initiatief om dit soort foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren te plaatsen. De stellingen dienden beantwoord te worden aan de hand van een vijfpunts- likertschaal van helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5). De antwoorden op deze stellingen vormen samen een schaal welke de attitude weergeeft die participanten hadden ten aanzien van de foto s nadat zij waren blootgesteld aan de zes foto s die in dit onderzoek gebruikt worden. Deze schaal bleek zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,857). Waargenomen dreiging De waargenomen dreiging uit het EPPM van Witte (1994) bestaat uit de waargenomen ernst van de dreiging en de waargenomen kwetsbaarheid voor de dreiging. De waargenomen ernst van de dreiging werd gemeten aan de hand van drie stellingen: Ik geloof dat wat er op dit soort foto s te zien is, ernstig is, Ik geloof dat wat er op dit soort foto s te zien is, serieus is, Ik geloof dat wat er op de foto s te zien is, veelzeggend is. De waargenomen kwetsbaarheid werd eveneens gemeten aan de hand van drie stellingen: Als ik blijf roken, dan loop ik risico om gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond op te lopen, Als ik blijf 16

17 roken, dan is het waarschijnlijk dat ik te maken krijg met gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond, Als ik blijf roken, dan is het mogelijk dat ik te maken krijg met gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond. Alle zes de stellingen zijn gebaseerd op het werk van Witte et. al (1996) en dienden eveneens beantwoord te worden aan de hand van een vijfpunts-likertschaal van helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5). De gemiddelde scores van participanten op deze stellingen vormen samen een schaal welke weergeeft in hoeverre participanten de foto s op sigarettenpakjes als dreigend ervaren. Deze schaal is vervolgens gedichotomiseerd. Indien de gemiddelde score van participanten tussen de 0 en 3 ligt, dan geeft dit een laag ingeschatte waargenomen dreiging weer, terwijl gemiddelde scores tussen 3 en 5 een hoog ingeschatte waargenomen dreiging aangeven. Deze schaal bleek zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,879). Waargenomen effectiviteit De waargenomen effectiviteit uit het EPPM van Witte (1994) bestaat uit de responseffectiviteit van het aanbevolen gedrag en de eigen effectiviteit om het aanbevolen gedrag aan te nemen. De eigen effectiviteit werd gemeten aan de hand van drie stellingen: Ik ben in staat om te stoppen met roken, Stoppen met roken is een makkelijke manier om de risico s van roken tegen te gaan en Stoppen met roken komt van pas om de risico s van roken tegen te gaan. De responseffectiviteit werd eveneens gemeten aan de hand van drie stellingen: Stoppen met roken helpt gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond tegen te gaan, Stoppen met roken is een effectieve manier om gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond tegen te gaan en Als ik stop met roken, wordt de kans kleiner dat ik met gezondheidskwalen die op dit soort foto s worden getoond te maken krijg. Alle zes de stellingen zijn gebaseerd op het werk van Witte et. al (1996) en dienen beantwoord te worden aan de hand van een vijfpunts-likertschaal van helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5) (Baarda, de Goede en Kalmijn, 2000; Likert, 1932). De gemiddelde scores van participanten op deze stellingen vormen samen een schaal welke weergeeft in hoeverre participanten zichzelf in staat achten om te stoppen met roken. Deze schaal is eveneens gedichotomiseerd. Indien gemiddelde scores van participanten tussen de 0 en 3 liggen, geeft dit een laag ingeschatte waargenomen effectiviteit weer, terwijl gemiddelde scores tussen 3 en 5 een hoog ingeschatte waargenomen effectiviteit aangeven. Deze schaal bleek eveneens zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,843). 17

18 Afhankelijke variabelen Opnieuw zijn de attitude ten aanzien van roken, de attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken gemeten. Deze variabelen zijn op dezelfde manier gemeten als in het eerste gedeelte van de vragenlijst is gedaan. Dit om de verschilscores te kunnen meten. Angst Het wel of niet ervaren van gevoelens van angst is gemeten aan de hand van twee stellingen: De foto s maken mij bang en Ik vind de foto s eng. De stellingen dienden beiden beantwoord te worden aan de hand van een vijfpunts- likertschaal van helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5). De scores op de stellingen vormen samen een schaal welke weergeeft in hoeverre participanten gevoelens van angst ervaarden na blootstelling aan de foto s op sigarettenpakjes. Deze schaal bleek zeer betrouwbaar te zijn (α = 0,850). 18

19 4. Resultaten Zoals al eerder naar voren kwam, zijn er in dit onderzoek op basis van het EPPM twee basisgroepen onderscheidden: Groep 0: De waargenomen dreiging is negatief ingeschat. Uit dit onderzoek blijkt dat 36 van de 95 participanten de waargenomen dreiging laag inschatten (M = 2,40, SD = 0,63). Er is nagegaan waarom deze relatief grote groep participanten de foto s niet als dreigend ervaren. Gebleken is dat veel van de rokers die tot deze groep behoren, van mening zijn dat de foto s geen waarheidsgetrouw beeld weergeven. De foto s zouden zijn gephotoshopt en dus geen reden vormen tot paniek. Groep 1: De waargenomen dreiging is positief ingeschat. 59 van de 95 participanten schatten de waargenomen dreiging van de foto s positief in (M = 4,07, SD = 0,67). 53 van de 95 participanten behoren tot groep 1a en schatten zowel de waargenomen dreiging (M = 1,44, SD =,68) als de waargenomen effectiviteit laag in (M = 2,88, SD = 0,13). Enkel 6 van de 95 participanten behoren tot groep 1b. Deze participanten schatten de waargenomen dreiging hoog in (M = 3,47, SD = 0,19), maar schatten de waargenomen effectiviteit laag in (M = 1,59, SD = 0,63). 4.1 Hypotheses Hypothese 1 Groep 1 zal na blootstelling aan de foto s meer angst ervaren dan groep 0. Om na te gaan of participanten die de waargenomen dreiging positief inschatten, meer angst ervaren na blootstelling aan de foto s dan participanten die de waargenomen dreiging negatief inschatten, is er een Mann Whitney toets uitgevoerd. Het blijkt dat participanten uit groep 1 (Gemiddelde rangordescore 51,33) inderdaad meer angst hebben ervaren na blootstelling aan de foto s dan participanten uit groep 0 (Gemiddelde rangordescore 42,54). Dit verschil is echter niet significant (U = 865,500; p > 0,05). Hypothese 1 wordt verworpen. 19

20 Hypothese 2 Bij groep 1a zal na blootstelling aan de foto s meer attitudeverandering ten aanzien van stoppen met roken optreden dan bij groep 1b. Om na te gaan of er bij participanten die de waargenomen effectiviteit positief inschatten, meer attitudeverandering ten aanzien van stoppen met roken optreedt dan bij participanten die de waargenomen effectiviteit negatief inschatten, is er een Mann Whitney toets uitgevoerd. Het blijkt dat er bij participanten uit groep 1a na blootstelling aan de foto s inderdaad meer attitudeverandering is opgetreden (Gemiddelde rangordescore 30,41) dan bij participanten uit groep 1b (Gemiddelde rangordescore 26,42). Dit verschil is echter niet significant (U = 137,500; p > 0,05). Hypothese 2 wordt verworpen. Hypothese 3 H 3a Bij groep 1a zal na blootstelling aan de foto s meer korte termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreden dan bij groep 1b. Om na te gaan of er bij participanten die de waargenomen effectiviteit positief inschatten meer korte termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreedt dan bij participanten die de waargenomen effectiviteit negatief inschatten, is er een Mann Whitney toets uitgevoerd. Het blijkt dat er bij participanten uit groep 1a na blootstelling aan de foto s juist minder korte termijn intentieverandering is opgetreden (Gemiddelde rangordescore 28,00) dan bij participanten uit groep 1b (Gemiddelde rangordescore 40,83). Dit verschil is echter niet significant (U = 94,000; p > 0,05). Hypothese 3a wordt verworpen. H 3b Bij groep 1a zal na blootstelling aan de foto s meer lange termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreden dan bij groep 1b. Om na te gaan of er bij participanten die de waargenomen effectiviteit positief inschatten meer lange termijn intentieverandering om te stoppen met roken optreedt dan bij participanten die de waargenomen effectiviteit negatief inschatten, is er een Mann Whitney toets uitgevoerd. Het blijkt dat er bij participanten uit groep 1a na blootstelling aan de foto s inderdaad meer lange termijn intentieverandering is opgetreden (Gemiddelde rangordescore 30,29) dan bij participanten uit groep 1b (Gemiddelde rangordescore 27,42). Dit verschil is significant (U = 143,500; p < 0,05). Hypothese 3b wordt aangenomen. 20

21 4.2 Controlevariabelen Naast het toetsen van de hypotheses zijn ook een aantal controlevariabelen getoetst. Dit is eveneens aan de hand van een Mann Whitney toets gedaan. Hypothese 1: Groep 0 & groep 1 Het blijkt dat groep 0 (Gemiddelde rangordescore 39,72) en groep 1 (Gemiddelde rangordescore 53.05) significant verschillen op de variabele korte termijn intentie (voormeting) (U = 764,000; p < 0,05). Ook blijkt dat groep 0 (Gemiddelde rangordescore 29,68) en groep 1 (Gemiddelde rangordescore 59,18) significant verschillen op de variabele attitude ten aanzien van de foto s (U = 402,500; p < 0,05). De groepen blijken niet significant te verschillen op andere controlevariabelen, zoals sekse, leeftijd, opleiding, rooktijd, het aantal sigaretten dan men per dag rookt, bekendheid met de foto s, attitude ten aanzien van roken (voormeting), attitude ten aanzien van stoppen met roken (voormeting), en de lange termijn intentie. Hypothese 2 en hypothese 3: Groep 1a & groep 1b Het blijkt dat groep 1a (Gemiddelde rangordescore 31,53) en groep 1b (Gemiddelde rangordescore 16,50) significant verschillen op de variabele lange termijn intentie (voormeting) (U = 78,000; p < 0,05). De groepen blijken niet significant te verschillen op andere controlevariabelen, zijnde sekse, leeftijd, opleiding, rooktijd, het aantal sigaretten dan men per dag rookt, bekendheid met de foto s, attitude ten aanzien van de foto s, attitude ten aanzien van roken (voormeting), attitude ten aanzien van stoppen met roken (voormeting), en de korte termijn intentie. 21

22 5. Discussie & conclusie Antirookcampagnes komen steeds dichter bij de roker. Vroeger waren antirookcampagnes vooral te bezichtigen op banners of op de Televisie. Tegenwoordig worden er waarschuwende teksten op de pakjes sigaretten en andere rookwaren zelf geplaatst. In andere landen worden er zelfs foto s op de pakjes geplaatst die de ernst van de gevaren van roken krachtig onderstrepen. De EU is van plan om in de toekomst in alle EU-landen foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren te zetten. In dit onderzoek wordt de vraag gesteld of dit wel een goed plan is. De foto s getuigen van fear appeal, een veelgebruikte techniek in gezondheidscampagnes waarbij angst wordt opgewekt bij het publiek. Deze angst zou motiveren tot attitude- en gedragsverandering (Rogers, 1983). Een effectief fear appeal dient echter aan meerdere kenmerken te voldoen dan alleen het opwekken van angst Rogers, 1983; Das, 2001). Allereerst mag een fear appeal niet te veel, maar ook niet te weinig angst opwekken. Met andere woorden, een fear appeal mag niet te hoog of te laag zijn. Ten tweede zal een fear appeal als dreigend moeten worden ervaren wil deze überhaupt invloed hebben. Ten derde dient een effectief fear appeal naast haar dreiging ook een oplossing aan te bieden in de vorm van gedrag. Tot slot moet het aanbevolen gedrag effectief zijn ter voorkoming van de dreiging die de fear appeal uitdraagt, en moet het gedrag makkelijk uitvoerbaar zijn. De foto s die op pakjes sigaretten en andere rookwaren worden geplaatst zien er zo angstaanjagend uit, dat deze wellicht teveel angst opwekken en dus getuigen van een te hoog fear appeal. Daarnaast werkt roken zeer verslavend, wat tot gevolg heeft dat het aanbevolen gedrag dat bij antirookcampagnes hoort stoppen met roken voor veel rokers niet makkelijk uitvoerbaar is. Daarom is er in dit onderzoek onderzocht of de foto s effect hebben op gedragsvoorspellers als de attitude ten aanzien van stoppen met roken en de intentie om te stoppen met roken. 5.1 Getuigen de foto s van een te hoog fear appeal? Er is allereerst onderzocht of de foto s wellicht getuigen van een te hoog fear appeal. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de foto s op pakjes sigaretten en andere rookwaren niet een te hoog fear appeal uitdragen. Uit de resultaten blijkt dat de foto s maar volgens 6 participanten getuigen van een te hoog fear appeal. Deze participanten beschouwen de foto s 22

23 als dreigend, maar achtten zichzelf niet in staat het aanbevolen gedrag aan te nemen. Met andere woorden: De waargenomen dreiging wordt hoog ingeschat, maar de waargenomen effectiviteit wordt laag ingeschat. Daartegenover getuigen de foto s volgens 36 participanten van een te laag fear appeal. De foto s worden niet als dreigend ervaren en er wordt geen angst opgewekt. Volgens veel van deze participanten zouden de foto s zijn gephotoshopt en dus geen reden vormen tot paniek. Het lijkt het zo te zijn dat een fear appeal dat door de één als te hoog wordt bestempeld, door een ander als te laag kan worden opgevat. Of een fear appeal te hoog of te laag is, hangt dus blijkbaar ook af van de persoon die aan de fear appeal wordt blootgesteld. Dit vormt wellicht een interessant onderwerp voor volgend onderzoek met betrekking tot fear appeals. 5.2 In hoeverre hebben de foto s effect op attitude & intentie? Omdat volgens Extended Parallel Proces Model (EPPM) van Witte (1994) het opwekken van angst niet altijd motiveert tot attitude- en gedragsverandering in positieve zin, is in dit onderzoek de werking van fear appeal in twijfel getrokken. Op basis van het EPPM werd verwacht dat participanten die de waargenomen dreiging hoog inschatten, meer angst zouden ervaren dan participanten die de waargenomen dreiging laag inschatten (hypothese 1). Uit de resultaten blijkt dat dit inderdaad het geval, waaruit geconcludeerd kan worden dat wanneer een fear appeal als dreigend wordt ervaren, er inderdaad meer angst wordt opgewekt dan wanneer de fear appeal niet als dreigend wordt ervaren. Dit komt overeen met veronderstellingen uit het EPPM en het principe van fear appeal. Het verschil in angstscores tussen de twee groepen participanten is echter niet significant en biedt daarom onvoldoende bewijs om hypothese 1 aan te nemen. In de tweede hypothese die op basis van het EPPM werd opgesteld, werd verwacht dat er bij participanten die zowel de waargenomen dreiging als de waargenomen effectiviteit hoog inschatten, meer attitudeverandering ten aanzien van stoppen met roken zou optreden (in positieve zin) na blootstelling aan de foto s dan bij participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten. Uit de resultaten blijkt dat dit inderdaad zo is. Echter is het verschil in attitudeverandering tussen beiden groepen niet significant en biedt het daarom onvoldoende bewijs om hypothese 2 aan te nemen. 23

24 In de derde en laatste hypothese die in dit onderzoek werd opgesteld, werd verwacht dat participanten die de waargenomen effectiviteit hoog inschatten, zowel een hogere kortetermijn intentie (hypothese 3a) als een hogere lange-termijn intentie (hypothese 3b) hebben om te stoppen met roken dan participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten. Uit de resultaten blijkt dit voor een deel te kloppen. Het verschil tussen beiden groepen in de korte-termijn intentieverandering is niet significant en biedt daarom onvoldoende bewijs om hypothese 3a aan te nemen. Met betrekking tot de lange-termijn intentie om te stoppen met roken is er wel een significant verschil gevonden tussen participanten die de waargenomen effectiviteit hoog inschatten en participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten. Uit de resultaten is gebleken dat als men de waargenomen effectiviteit hoog inschat, de foto s meer effect hebbent op de lange-termijn intentie om te stoppen met roken dan wanneer men de waargenomen effectiviteit laag inschat. Een verklaring voor dit significante verschil schuilt wellicht in de controle variabele lange-termijn intentie (voormeting). Participanten die de waargenomen effectiviteit hoog inschatten en participanten die de waargenomen effectiviteit laag inschatten blijken namelijk in de voormeting al significant te verschillen op de variabele lange-termijn intentie om te stoppen met roken. Of de foto s daadwerkelijk effect hebben op de lange termijn intentie is dus nog maar de vraag, en dit vormt dan ook één van de beperkingen aan dit onderzoek. Een andere grote beperking is dat er, op één bevinding na, geen significante resultaten gevonden zijn in dit onderzoek. Met een grotere steekproef zouden de resultaten wellicht wel significant geweest zijn. 5.3 Tot slot Op één hypothese na kunnen de hypotheses die dit onderzoek onderzocht zijn worden verworpen vanwege het ontbreken van significante verschillen in de resultaten. De kans is groot dat er bij een grotere steekproef wel significante resultaten zouden zijn gevonden. Een interessante bevinding in dit onderzoek is dat een fear appeal niet per definitie te hoog of te laag kan worden genoemd, omdat dit per persoon kan verschillen. Dit zorgt ervoor dat het toepassen van fear appeals in gezondheidscampagnes omstreden lijkt, omdat van tevoren niet goed kan worden voorspeld op welke manier de fear appeal verwerkt zal worden. Onderzoek met betrekking tot fear appeals is en blijft daarom belangrijk. 24

25 LITERATUUR Ajzen, I. (1991). The theory of planned behaviour. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, Baarda, D. B., Goede, M. P. M., de & Kalmijn, M. (2000). Basisboek Enquêteren en gestructureerd interviewen. Groningen: Wolters- Noordhoff. Conrad, K. M., Flay, B. R., & Hill, D. (1992). Why children start smoking cigarettes: Predictors of onset. British Journal of Addiction, 87, Das, E.H.H.J., (2001). How fear appeals work: Motivational biases in the processing of feararousing health communications. Proefschrift, Universiteit Utrecht. Etter JF, Perneger TV, Ronchi A (1998). Collecting saliva samples by mail. Am J Epidemiol,147: Fishbein, M. & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behaviour: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley. Hoeken, H, (1998). Het ontwerp van overtuigende teksten: Wat onderzoek leert over de opzet van effectieve reclame en voorlichting. Bussum: Coutinho. van Harreveld, F.,van der Pligt, J., de Vries, N.K. & Andreas, S. (2000). Belief importance and accessibility in expectancy-value models. British JournalofSocialPsychology, 39 (3), Janis, I.L. (1967). Effects of fear arousal on attitude change: Recent developments in theory and experimental research. Advances in Experimental Social Psychology, 4, Job, R.F.S. (1988). Effective and ineffective use of fear in health promotion campaigns. American Journal of Public Health, 78,

26 Koolhaas, C. & Willemsen, M. (2005). Jongeren en de sociale druk om (niet) te roken: veranderingen tussen 1998 en STIVORO. Likert, R. (1932). A Technique for the Measurement of Attitudes. Archives of Psychology, 140, Rogers, E.M. (1983). Diffusion of Innovations. New York: Free Press. STIVORO rookvrij. (2006). Roken, de harde feiten: Jeugd Den Haag: STIVORO voor een rookvrije toekomst. Witte, K. (1994). Fear control and danger control: A test of the extended parallel process model. Communications Monographs, 61(2), Witte, K., Cameron, K.A., McKeon, J.K., Berkowitz, J.M. (1996). Predicting Risk Behaviors: Devlopment and Validation of a Diagnostic Scale. Journal of Health Communication, Volume 1, pp Vries, H. de, Dijkstra, M., Kuhlman, P. (1988). Self-efficacy: the third factor besides attitude and subjective norm as a predictor of behavioural intentions. Health education research 3, nr.3, pp