vrom Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 3 augustus 2000

Transcriptie

1 vrom Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 3 augustus 2000 De Inspectie Milieuhygiëne (IMH) heeft aan het einde van het eerste kwartaal van dit jaar in de vorm van een «Quick scan» in heel Nederland 57 chemische wasserijen (stomerijen) gecontroleerd op de naleving van een aantal kernbepalingen van het Besluit chemische wasserijen milieubeheer. Over de uitkomsten van één van de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek wordt u door middel van deze brief geïnformeerd. In chemische wasserijen wordt veelal perchloorethyleen (PER; voor «Wat is PER?»: zie bijlage 1) gebruikt voor het reinigen van kleding. In het onderzoek van de IMH is onder andere aandacht besteed aan de voorschriften die verspreiding van PER vanuit chemische wasserijen naar naast- en bovengelegen woningen van derden moeten voorkomen. Om een uitspraak te kunnen doen over de in het genoemde besluit voorgeschreven gasdichtheid van scheidingswanden ofplafonds zijn in 46 boven- of naastliggende woningen 47 metingen uitgevoerd naar het vóórkomen van perchloorethyleen in de binnenlucht van deze woningen. Meetresultaten in relatie tot effecten Uit indicatieve metingen in naast- en bovengelegen woningen is naar voren gekomen dat het binnenmilieu in alle gevallen wordt beïnvloed door de nabijheid van de chemische wasserij. Een en ander uit zich in verhoogde concentraties PER in de binnenlucht, die effecten kunnen hebben op de gezondheid van de bewoners. De gemeten (weekgemiddelde) concentraties variëren van 10 µg/m tot circa µg/m, waarbij de gemeten waarden gelijkmatig verspreid voorkomen in dit hele concentratiegebied. Van de 47 metingen bevinden slechts 14(=30%) zich beneden de norm die voor levenslange blootstelling als een veilige waarde wordt beschouwd voor de gehele bevolking. Deze norm vertegenwoordigt het maximaal toelaatbaar risico (MTR) zoals dat op dit moment in Nederland geldt en bedraagt 250µg/m. Van de overige metingen bevinden 15(=32%) zich boven 250µg/m, maar beneden 1500 µg/m. Tot de laatste grenswaarde (= 6 x MTR) moeten de effecten van blootstelling van enkele maanden tot circa één jaar bij mensen, zo geeft het RIVM aan, zo goed als verwaarloosbaar worden geacht. De overige 18 metingen (= 38%) bevinden zich boven de grenswaarde van 1500 µg/m, met maximale waarden tot de genoemde µg/m. In dit traject is niet aan te geven of, en zo ja op welk moment effecten kunnen optreden bij langdurige blootstelling. Wel is duidelijk dat de kans op effecten groter wordt bij de hoogste blootstellingsconcentraties in combinatie met een langdurige blootstellingshistorie. Een en ander is zowel vanuit gezondheidskundig als beleidsmatig oogpunt een niet aanvaardbare situatie en er dienen in een groot aantal gevallen dan ook snel maatregelen te worden genomen om de blootstelling te verlagen respectievelijk te beëindigen. Voor nadere informatie met betrekking tot normstelling (MTR, MAC in relatie tot PER) en gezondheid verwijs ik naar bijlage 2. Hieronder worden in tabel 1 de gemeten concentraties in relatie tot de mogelijke effecten weergegeven: 1

2 Tabel 1 Meetresultaten in relatie tot effecten Aantal metingen % concentratiebereik effecten µg/m 3 geen effecten, zelfs niet bij levenslange blootstelling µg/m 3 effecten van blootstelling van enkele maanden tot circa één jaar zo goed als verwaarloosbaar > µg/m 3 Hoogst gemeten waarde: ca µg/m 3 effecten zijn niet meer uit te sluiten. Een en ander is gezondheidskundig en beleidsmatig niet acceptabel Maatregelen in relatie tot actietermijnen In 70% van de gevallen moeten de hoge concentraties worden verlaagd door bron- of bron-afschermende maatregelen. Aan de gemeenten is door de IMH in algemene zin gevraagd ervoor te zorgen dat de naleving van het Besluit chemische wasserijen milieubeheer op dit punt in orde komt. Om een indicatie te geven van de termijn waarbinnen de IMH adviseert, dat door het nemen van maatregelen bij de chemische wasserij een beperking van de blootstelling van de betrokken bewoners moet worden aangepakt, is het concentratietraject waarbinnen de metingen zich bevinden verdeeld in enkele actiezones. Zie onderstaande tabel 2. Tabel 2 Actiezone tabel aantal metingen % concentratiebereik actietermijn (orde van grootte) µg/m 3 geen actie µg/m 3 maanden µg/m 3 weken 5 10 > µg/m 3 dagen In bovenstaande tabel is een extra, niet gezondheidskundige, maar bestuurlijke grens opgenomen van µg/m PER, waarboven maatregelen de allerhoogste prioriteit hebben. De IMH heeft bij de gemeenten, als bevoegd gezag, aangedrongen op maatregelen binnen genoemde actietermijnen. Deze maatregelen kunnen variëren van het treffen van maatregelen aan het technische proces van het chemisch reinigen tot het aanbrengen van bouwkundige voorzieningen. Omdat voor het treffen van beide typen maatregelen in de regel minimaal enkele weken tot enkele maanden nodig zijn en de situatie in een aantal ernstige gevallen geen uitstel kan verdragen, wordt door de IMH in die gevallen aan de gemeente gevraagd de activiteiten van de chemische wasserij (tijdelijk) te doen beëindigen. Meetnauwkeurigheid Te uwer informatie moet ten aanzien van de gebruikte meetmethode voor de volledigheid opgemerkt worden dat deze een maximale meetfout kent van 25%. De meetmethode met bijbehorende (on)nauwkeurigheid is echter uitgebreid gevalideerd. In die zin staat zij dan ook niet ter discussie. De meetfout is overigens een maximum en aan de veilige kant geschat. Aangenomen mag worden dat een andere meetmethode vergelijkbare uitkomsten ten aanzien van de gemeten (weekgemiddelde) concentraties 2

3 te zien zal geven. In die zin is het een geïntegreerde meetwaarde van een groot aantal metingen en zal een hernieuwde meting waarschijnlijk geen essentieel andere informatie opleveren. Bij de advisering moet wel rekening worden gehouden met deze fout en kan de individuele situatie aanleiding geven te handelen conform een naastliggende actiezone. Communicatie van meetresultaten De gegevens zijn inmiddels overgedragen aan de gemeenten, die immers het bevoegde gezag zijn. Ook heeft de IMH samen met de betrokken GGD de gegevens individueel besproken met de bewoners. De IMH heeft aan de gemeenten gevraagd in de loop van de komende weken / maanden op de hoogte te worden gesteld van de ondernomen stappen en de bereikte resultaten. Betrokkenheid brancheorganisatie De brancheorganisatie NETEX heeft, na kennis genomen te hebben van de resultaten, aangegeven behulpzaam te willen zijn bij het ontwikkelen en uitvoeren van een programma dat erop gericht moet zijn de verspreiding van PER in de woonomgeving van de onderzochte bedrijven op een aanvaardbaar niveau te brengen. Relatie met het Ontwerp-Besluit textielreinigingsbedrijven milieubeheer/beleidsmatige consequenties Het ontwerp-besluit textielreinigingsbedrijven milieubeheer bevindt zich in een afrondend stadium. Beoogde inwerkingtreding valt op een datum verderop dit jaar. In het ontwerpbesluit zijn met betrekking tot de gasdichtheid van scheidingswanden, scheidingsplafonds en leidingdoorvoeren dezelfde voorschriften opgenomen als in het thans van kracht zijnde Besluit. Additioneel zijn in het ontwerpbesluit voorschriften opgenomen die erop gericht zijn dat na een periode van maximaal vijf jaar vanaf het moment van van kracht worden van het Besluit het MTR voor PER in de woonomgeving van chemische wasserijen niet meer wordt overschreden. Uit overleg met zowel de gemeente Amsterdam als Rotterdam is gebleken dat het huidige voorschrift van het Besluit chemische wasserijen milieubeheer voor een aantal voorkomende situaties niet uitvoerbaar is gebleken. Het blijkt met name praktisch onmogelijk om bij chemische wasserijen in vooroorlogse woongebouwen met houten vloeren/plafonds te voldoen aan de voorgeschreven gasdichte scheidingsconstructies. Vanuit de praktijk van de handhaving verdient daarom een norm in de vorm van toelaatbare PER-concentratie de voorkeur boven een eis van gasdichtheid. In die zin zal ik bezien op welke wijze de nieuwe AMvB nog voor de inwerkingtreding op dit punt eventueel kan worden aangepast. Tot slot: de rest van de woningen nabij chemische wasserijen in Nederland? Gezien de resultaten van deze steekproef zal het onderzoek worden verbreed naar heel Nederland. Naar schatting gaat het om een resterend aantal van 150 bedrijven en zo n 80 gemeenten. De gemeenten zullen het vervolgonderzoek uitvoeren (bevoegd gezag). De Inspectie Milieuhygiëne zal in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dit onderzoek helpen opzetten. Daarnaast zijn RIVM en GGD s beschikbaar voor ondersteuning tijdens de uitvoering. Het in deze brief gepresenteerde beoordelingskader en aanpak zullen 3

4 daarbij ter beschikking van de gemeenten worden gesteld en zullen voor de IMH het uitgangspunt zijn voor dit vervolgonderzoek. Hoogachtend, De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, J. P. Pronk 4

5 Bijlage 1: Wat is PER? bijlage 2: Nadere informatie met betrekking tot normstelling (MTR, MAC in relatie tot PER) en gezondheid Blootstelling bewoners in relatie tot blootstelling werkers in chemische wasserijen 5

6 IMH-onderzoek «Quick-scan chemische wasserijen» Bijlage 1 Wat is PER? Perchloorethyleen (PER, een gechloreerde koolwaterstof, ook bekend onder de naam tetrachloorethyleen) wordt toegepast als reinigingsmiddel bij het chemisch reinigen van kleding. PER ontvet goed en is onbrandbaar. Tijdens het reinigingsproces kan PER-damp vrijkomen in de lucht (lekkages leidingen, uitdampen behandelde kleding). In en om chemische wasserijen kan dit zowel verhoogde PER-gehaltes in de buitenlucht als in de binnenlucht van gebouwen veroorzaken. In chemische wasserijen zelf worden soms gehaltes van tienduizenden µg/m gemeten, en in woningen boven de wasserijen kunnen concentraties in de orde van grootte van enkele duizenden µg/m voorkomen. De achtergrondwaarde van PER in woningen in Nederland ligt tussen 0,5 µg/m en 0,8 µg/m. Inademing van PER kan gezondheidsschade veroorzaken. Daarbij gaat het om effecten op het centrale zenuwstelsel, de lever en de nieren. PER-kengetallen (van laag naar hoog): 0,5 tot 0,8 µg/m of minder: achtergrondwaarde concentratie PER in lucht in Nederlandse woningen. 250 µg/m: de norm die voor levenslange blootstelling als een veilige waarde wordt beschouwd voor de gehele bevolking. Deze norm vertegenwoordigt het «maximaal toelaatbaar risico» (MTR) zoals dat op dit moment in Nederland geldt µg/m: tot deze grenswaarde (= 6 x MTR) moeten de effecten van blootstelling van enkele maanden tot circa één jaar bij mensen, zo geeft het RIVM aan, zo goed als verwaarloosbaar worden geacht. Boven deze waarde zijn effecten niet meer uit te sluiten en wordt geadviseerd binnen een bepaalde termijn (beheers)maatregelen te nemen om de blootstelling aan PER bij bewoners te beëindigen µg/m: geurdrempel voor PER. Eenvoudige uitleg: concentratie PER die nog door 50% van een standaard panel, bestaande uit mensen met een goede neus, geroken kan worden µg/m: bestuurlijke grenswaarde voor PER waarboven geadviseerd wordt «binnen een termijn van dagen» te reageren in de richting van chemische wasserij en bewoners µg/m: voorstel (Gezondheidsraad) voor nieuwe MAC-waarde (zie hieronder) voor PER µg/m: Maximale Aanvaarde Concentratie (MAC-waarde) van PER voor werknemers. Bij de vaststelling van deze wettelijk vastgestelde MAC-waarde, ook wel de luchtgrenswaarde voor de werkplek genoemd «wordt zoveel mogelijk als uitgangspunt gehanteerd dat die concentratie bij herhaalde expositie ook gedurende een langere tot zelfs een arbeidsleven omvattende periode voor zover de huidige kennis reikt in het algemeen de gezondheid van zowel de werknemers als van hun nageslacht niet benadeelt.» µg/m: toegestane maximale concentratie PER boven pas gelost wasgoed in chemische wasserijen (uit: Besluit chemische wasserijen milieubeheer, 1990) 6

7 IMH-onderzoek «Quick-scan chemische wasserijen» Bijlage 2 Nadere informatie met betrekking tot normstelling (MTR, MAC in relatie tot PER) en gezondheid Blootstelling bewoners in relatie tot blootstelling werkers in chemische wasserijen Hieronder worden de achtergronden aangedragen van waaruit gewerkt wordt bij het hanteren van de normen voor PER. Toelichting op normstelling: algemeen en PER Normstelling is, als instrument, bedoeld om mens en milieu te beschermen tegen onaanvaardbare risico s. Die acceptatiegrens voor de algemene bevolking is per stof gelegd bij het maximaal toelaatbaar risico (MTR). Voor PER geldt dat het MTR alle individuen van de bevolking beschermt tegen gezondheidseffecten, ook al zouden zij levenslang en continu worden blootgesteld. Het MTR ligt op het niveau van de WHO Air Quality Guideline (1995). In het NMP is vastgelegd om vóór 2000 voor «prioritaire stoffen», waar PER er één van is, dit MTR te hebben bereikt. Voor PER is dit duidelijk niet gelukt. De tussentijdse (1997) verlaging van het MTR met een factor tien tot 250 µg/m is daaraan mede debet. MTR (250 µg/m) versus MAC ( µg/m) Naast het MTR, dat bedoeld is voor de bescherming van de algemene populatie, bestaat er ook de MAC-waarde ter bescherming van de werknemerspopulatie. Er bestaan essentiële verschillen tussen het MTR en de MAC, die op het oog de indruk kunnen geven van een discrepantie in normstelling. Deze verschillen zijn: In de MAC-waarde zit een maatschappelijke afweging, in het MTR is er bewust voor gekozen dit niet te doen. Een en ander houdt overigens niet in dat de MAC-waarde niet óók gezondheidsschade beoogt te voorkomen. Het MTR is gebaseerd op continue levenslange blootstelling, de MAC is daarentegen gebaseerd op een blootstellingstijd die beperkt is tot de, veel kortere, arbeidsduur. In de arbeidspopulatie wordt rekening gehouden met veel geringere verschillen in gevoeligheid (het zogenaamde «healthy worker effect») dan in de algemene populatie, die immers ook gevoelige groepen als kinderen, zieken en ouderen bevat. Voor de volledigheid volgt in dit kader hieronder de officiële definitie van de MAC-waarde: De MAC-waarde is de maximale aanvaarde concentratie van een gas, damp, nevel of van een stofvormig agens in de lucht op de werkplek. Bij de vaststelling ervan wordt zoveel mogelijk als uitgangspunt gehanteerd dat die concentratie bij herhaalde exposititie ook gedurende een langere tot zelfs een arbeidsleven omvattende periode voor zover de huidige kennis reikt- in het algemeen de gezondheid van zowel de werknemers als van hun nageslacht niet benadeelt. Resumerend kan er een aanzienlijk verschil bestaan tussen MTR en MAC-waarde. Bovendien is de MAC de maximaal aanvaarde let wel: niet aanvaardbare- concentratie in de werkomgeving en gaat het in arbeidssituaties, in tegenstelling tot het milieu, doorgaans om vrijwillig aanvaarde blootstelling, onder arbeidsgezondheidkundig toezicht. Momenteel wordt gewerkt aan een herziening van de MAC-waarde voor PER. Die bevindt zich nog in het beginstadium: het voorstellen van een gezondheidskundige advieswaarde voor werknemers door de Gezondheidsraad. De maatschappelijke discussie moet nog plaatsvinden. Het ziet 7

8 er op dit moment evenwel naar uit dat er wel een lagere waarde uit zal komen. Een waarde in de orde van grootte van µg/m wordt hierbij genoemd. Onderbouwing van het MTR Het MTR voor PER is afgeleid op grond van epidemiologische- en proefdiergegevens, dus voor de bescherming van de mens. Hierbij is er van uitgegaan dat er voor PER een effectdrempel bestaat. Het MTR ligt op het niveau van de WHO Air Quality Guideline (1995). N.B. In mei 2000 heeft de Gezondheidsraad advies uitgebracht over «Vluchtige organische stoffen uit bouwmaterialen in verblijfsruimten». Door de Raad wordt een maximale totale concentratie geadviseerd van 200 µg/m (dus voor alle vluchtige organische stoffen tezamen). Overschrijding van het MTR Het MTR is gebaseerd op een mogelijk levenslange blootstelling. Dit houdt in dat ook effecten die het gevolg zijn van continue chronische blootstelling worden voorkomen. Aangenomen wordt dat kortdurende overschrijding van het MTR geen extra kans op effecten geeft indien deze gecompenseerd wordt door een vergelijkbare onderschrijding (de totale dosis blijft gelijk). Deze aanname kan in principe ruimte bieden voor het accepteren van een tijdelijke overschrijding ten behoeve van de realisatie van noodzakelijke maatregelen. Het is doorgaans moeilijk aan te geven hoe groot die ruimte (mate van overschrijding van het MTR, en tijdsduur daarvan) kan zijn, omdat daarvoor de toxicologische informatie ontbreekt. RIVM-advies Op grond van andere recente evaluaties van PER (EU, arbeidsveiligheid) verwacht het RIVM dat tot een concentratie van µg/m de effecten van blootstelling voor een periode van enkele maanden tot ca. 1 jaar slechts zo goed als verwaarloosbaar moeten worden geacht. Voor een hogere interventiewaarde dan 1500 µg/m is geen gezondheidkundige basis te geven. 8