Inhoudsopgave. Inleiding Organische stoffen Eiwitten Koolhydraten Vetten Nucleïnezuren 48 1 CELBIOLOGIE 21

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Inleiding 18 1 CELBIOLOGIE Inleiding Aantal en soorten cellen Cellen in organen Veroudering DNA en genen Opbouw van het hoofdstuk Algemene bouw en functie van een cel De cel en zijn omgeving Cel, weefsel en orgaan Stofwisseling Stoffen: anorganisch versus organisch Afmetingen van de cel en zijn onderdelen De celfuncties vergeleken met die van een fabriek Het celmembraan De celkern De celorganellen Het celskelet en de celbewegingen Onderzoekstechnieken: atomen en moleculen Krachten tussen atomen Materie: massa en energie De elementen Krachten tussen atomen Organische stoffen Eiwitten Koolhydraten Vetten Nucleïnezuren Celdeling Inleiding De celcyclus Regulatie van de celdeling DNA-replicatie Meiose en genetische recombinatie Epiloog 62 2 PATHOLOGIE (ziekteleer) Inleiding Geschiedenis Diagnostisch onderzoek Specialisatie van de behandelend arts Ontwikkeling van de preventieve geneeskunde Opbouw van het hoofdstuk: hoofd groepen van ziektemechanismen Genetische afwijkingen Overerving: dominante en recessieve genen Chromosoomafwijkingen Multifactoriële aandoeningen 67 5

2 medische basiskennis Kanker Polymorfisme Micro-organismen als ziekteverwekker Bacteriën Virussen Overige micro-organismen en parasieten Traumatische beschadiging Oorzaken Wondkenmerken Stoornissen van de homeostase Homeostase als fenomeen Stoornis van de doorbloeding Overige stoornissen van de homeostase Tumoren Goedaardig en kwaadaardig Soorten kanker Carcinogenen en mutatie Prognose en verloop Mogelijkheden tot preventie Ontsteking Algemene kenmerken Lontmechanismen Regelmechanismen Fagocytose Algemene verschijnselen van een ontsteking 85 3 IMMUNOLOGIE Inleiding De betrokkenheid van het immuun systeem bij ziekten Kernbegrippen in de immunologie Infectieziekten Besmettingswegen Opbouw van het hoofdstuk Evolutie van het immuunsysteem Randvoorwaarden in de evolutie Organische stoffen en DNA De genetische code Signaalmoleculen Antigene eigenschappen Doel van kennis van de evolutie Antistoffen en B-lymfocyten B-lymfocyten en lymfoïde weefsel Op elk slot (antigeen) past slechts één sleutel (antistof) Weefseltypering Embryologische ontwikkeling van B-lymfocyten Chemische reacties van antigeen-antistof complexen Indeling van de antistoffen in klassen T-lymfocyten T-lymfocyt en de thymus T-helpercel en aids Functie van de T-helpercel Cytotoxische T-lymfocyt Deactivering van het immuunsysteem Actieve en passieve immuniteit Ontsporingen van het immuunsysteem Auto-immuunziekten Allergie Onderdrukking van het immuunsysteem Algemeen overzicht Het natuurlijke immuunsysteem Het adaptieve immuunsysteem 113 6

3 inhoudsopgave 4 SUIKERSTOFWISSELING; SUIKERZIEKTE (diabetes mellitus) Inleiding Twee vormen van diabetes mellitus Wat is er aan de hand bij suikerziekte? De betekenis van suiker voor het lichaam Wat is suiker? Suikerhormonen Opbouw van het hoofdstuk Suikerhuishouding Glucose Insuline Glucagon Adrenaline Glucocorticoïden Kwetsbaarheid van de insulinefunctie Invloed van insuline op de eiwiten vethuishouding Acute stoornissen in de suikerhuishouding Hypoglycemie Hyperglycemie Complicaties van suikerziekte op de lange termijn Processen bij een chronisch verhoogde glucoseconcentratie Micro-angiopathie Neuropathie Macro-angiopathie en hypertensie Suikerziekte: type 1 en type Type 1 (vroeger ook wel getypeerd als insuline-afhankelijke diabetes mellitus, maar nu niet meer opportuun omdat tegenwoordig ook veel type 2 diabetes patiënten met insuline behandeld worden) Type 2, (insuline-resistente diabetes mellitus) Zwangerschapsdiabetes Zorgaspecten van suikerziekte Leeftijd Toediening van insuline Risico op hypoglycemie-aanvallen Angst voor late complicaties Coping en coördinatie van de zorg Casuïstiek BLOEDSOMLOOP; HARTFALEN Inleiding Eigenschappen van de bloedsomloop Moeheid als eerste symptoom bij hartfalen Hoofdoorzaak van hartfalen Doodsoorzaak nummer één Opbouw van het hoofdstuk Bouw en functie van hart en bloedsomloop Ligging van het hart Bouw van het hart Hartactie Prikkelsysteem Drukveranderingen in het hart Bloeddruk Bloedverdeling over het bloedvatensysteem Hartminuutvolume Rol van zenuwstelsel en hormoonstelsel Weefseldoorbloeding Pathofysiologie van hartfalen Oorzaken van hartfalen 153 7

4 medische basiskennis 5.5 Behandeling van hartfalen De patiënt met hartfalen Casuïstiek: acute longembolie Pathofysiologie Verschijnselen Medisch onderzoek en behandeling Herstel en nabehandeling Publicatie Samenvatting ADEMHALING; LONGEMFYSEEM Inleiding Celademhaling Ademgassen Gastransport Longventilatie COPD Opbouw van het hoofdstuk Bouw en functie van de longen Adembeweging Luchtwegen Gasuitwisseling Longcirculatie Gastransport Ademhalingsregulatie Chronische obstructieve longaandoening (COPD) Pathogenese Symptomen en diagnostiek Behandeling Epidemiologie Longtransplantatie Casuïstiek Chronische luchtweginfectie Chronische bronchitis Conclusie SPIJSVERTERING; DIKKEDARM- KANKER Inleiding Een lange buis voor de voedselverwerking Darmcellen zijn kwetsbaar voor de ontwikkeling van kanker Opbouw van het hoofdstuk Functies van het spijsverteringsstelsel Beweging (motoriek) Vertering (digestie) Opname (absorptie) Onderdelen van het spijsverteringsstelsel Mond- en keelholte (pharynx) Slokdarm (oesophagus) Maag (gastrium) Dunne darm (intestinum tenue), alvleesklier (pancreas) en galblaas (vesica fellea) Lever (hepar) Dikke darm (colon) Functiestoornissen van het spijsverteringsstelsel Keel en slokdarm Maag Dunne darm Alvleesklier Galblaas Dikke darm Ileus ( acute buik ) Kanker Epidemiologie Turnover van darmepitheel 197 8

5 inhoudsopgave Carcinogenese Rol van genen in de ontwikkeling van kanker Behandeling en verzorging van de kankerpatiënt Verschillende stadia in het kankerproces Incidentiegegevens naar onderdeel van maagdarmkanaal, geslacht en leeftijd Diagnostische aspecten Behandelingsaspecten Verzorgingsaspecten Prognose Casuïstiek: prikkelbare darm UITSCHEIDING; NIERFALEN Inleiding Zuiveren van bloed Tijdelijk zonder nierfunctie Uitscheiding Opbouw van het hoofdstuk Bouw en functie van de nier Filtratie Reabsorptie Concentratiegradiënt Secretie en synthese Hormoonproductie Nierfalen Acute nierinsufficiëntie Chronische nierinsufficiëntie Kunstmatige dialyse Klassieke dialyse Peritoneale dialyse Prognose van de dialysepatiënt Hemodialyse en niertransplantaties in de gezondheidszorg SKELET; REUMA Inleiding Skeletmateriaal: bot, kraakbeen en bindweefsel Celtypen en materiaaleigenschappen Steunweefsel in zachte organen Reuma Opbouw van het hoofdstuk Steunfunctie: van molecuul tot compleet lichaam Celskelet Weefselskelet: vezels en grondsubstantie Differentiatie en specialisatie van steunweefsel Vorming en afbraak van bot Gewrichten Embryonale ontwikkeling van gewrichten Bewegingsvrijheid Schokabsorptie Smering Kapselfuncties Artrose Reumatoïde artritis Ziekteproces Epidemiologie Verloop van de ziekte Immunologische aspecten Behandeling Casuïstiek 240 9

6 medische basiskennis 10 ZENUWSTELSEL; BEROERTE Inleiding Hersenen: moeilijk te doorgronden Zintuigen en spieren: automatisme versus aandacht Pijngewaarwording en reflexen De geest Beroerte Opbouw van het hoofdstuk Bouw van het zenuwstelsel Inleiding: vergelijking tussen mens en dier Beschrijving van de bouw van het zenuwstelsel Functies van het zenuwstelsel Inleiding: vegetatief en animaal Vegetatieve zenuwstelsel Grote hersenen (cerebrum) Kleine hersenen (cerebellum) Hersenstam (truncus cerebri) Ruggenmerg (medulla spinalis) Betekenis van het zenuwstelsel voor lichaam en geest Bouw en functie van de zenuwcel (neuron) Zenuwsignaal: een elektrisch proces Signaaloverdracht: een chemisch proces Vormen en afmetingen van neuronen Plasticiteit Bijzondere aspecten Cerebrovasculair accident (CVA) Inleiding Epidemiologie Risicofactoren Symptomatologie Behandeling Casuïstiek BEWEGING; MOBILITEITS- STOORNISSEN Inleiding Automatische piloot Oorzaken van stoornissen in de mobiliteit Gevolgen van een beperkte mobiliteit Opbouw van het hoofdstuk Ontwikkeling van de motoriek Reflexen Sensomotoriek Psychomotoriek Evenwicht Inleiding Evenwichtsorgaan Ogen Proprioceptieve zintuigen Coördinatievermogen Spieren Pezen, beenderen en gewrichten Motoneuronen Bewegingsprogramma Bewegingscoördinatie Betekenis van het evenwicht tijdens bewegen Uithoudingsvermogen Inleiding Betekenis van de zuurstofvoorziening Moeheid, vermoeidheid en fitheid Valrisico Hoogtevrees Valangst Risicohomeostase

7 inhoudsopgave 11.7 Begeleiding van mobiliteitsproblemen in de gezondheidszorg Casuïstiek Spierkramp Letsels Spierkater Kenmerken Casuïstiek Hobby s Werk Familie Faillissement STRESS, VERMOEIDHEID EN BURN-OUT Inleiding Plaats van dit hoofdstuk Stress Vermoeidheid Burn-out Opbouw van het hoofdstuk Lichaam en geest Historie De evolutie en de functies van het emotionele brein Computationele verwerking van informatie en cognitieve controle Prestatie en vermoeidheid Fysieke en mentale belasting Belasting en belastbaarheid Stress Omschrijving Persoonlijkheid Psychosomatische klachten Psychobiologisch evenwicht Homeostase Fysiologische regelsystemen en stress Gevoel en gevoelens Burn-out Energie VERSLAVING; ALCOHOLMISBRUIK Inleiding Het gebruik van alcoholische dranken Categorieën van alcoholgebruikers Dosis-afhankelijkheid Chronisch alcoholgebruik en gezondheid Opbouw van het hoofdstuk De invloed van alcohol op het zenuwstelsel Alcohol als product van de natuur Eigenschappen van alcohol Alcohol en zenuwcel Hypothese over het werkings mechanisme van alcohol op de hersenen De stofwisseling van alcohol De plaats van alcohol in de voedselconsumptie De functie van de lever in de stof wisseling van alcohol Van alcohol naar azijnzuur De levercapaciteit voor de alcoholverwerking De energiewaarde van alcohol Alcohol verstoort de verwerking van andere stoffen Alcohol en voeding Het effect van alcohol op de voedselconsumptie

8 medische basiskennis Beschadiging van het darmstelsel Diagnostiek en behandeling Alcohol en orgaanafwijkingen Lever Alvleesklier (pancreas) Spijsverteringsstelsel Hart en bloedvaten Zenuwstelsel Foetaal alcoholsyndroom Alcoholproblemen Alcoholmisbruik en dorst Alcoholzucht (craving) Alcoholtolerantie Alcoholafhankelijkheid en alcoholabstinentie Casuïstiek STEMMINGSSTOORNISSEN; DEPRESSIE Inleiding Depressie: aandoening of bijverschijnsel? Depressie: behandeling met medicijnen of psychotherapie? Opbouw van het hoofdstuk Klinische verschijnselen Depressie in de Oudheid Symptoomcategorieën Specificaties van symptomen Classificatie van depressie Epidemiologie Randvoorwaarden bij het epidemiologische onderzoek Onderzoekspopulaties Bijzondere bevindingen Verloop Kwetsbaarheidsmodel Depressie-concept Erfelijkheid Persoonlijkheid Neurotransmitters en hormonen Limbisch systeem Neurotransmissie Werking van medicijnen Werking van een slaapkuur Werking van psychotherapie Therapie Inleiding Medicijnen Psychotherapie Elektroconvulsieve therapie (ECT) Synthese SYNDROOM VAN DOWN (trisomie 21) Inleiding Mongooltje Trisomie Geestelijke ontwikkeling Opbouw van het hoofdstuk Mechanisme van chromosoomafwijkingen Celdeling Ontwikkeling van de eicel Bijzondere vormen van het syndroom van Down Prenatale diagnostiek Risico-zwangerschap Vlokkentest en vruchtwaterpunctie Screeningstest

9 inhoudsopgave 15.4 Uiterlijke kenmerken Herkenning bij de geboorte Hoofd en lichaamsvorm Motoriek Zwakzinnigheid Afwijkingen van organen Team van specialisten Hart Keel, neus en oren Ogen Maag en darmen Schildklier Skelet en tanden Voortplanting Immuunsysteem en kanker Neurologische en psychiatrische stoornissen ONTWIKKELING EN GROEI Inleiding De bevruchte eicel Het leven in de baarmoeder De hulpeloosheid van de pasgeborene Ontwikkeling en groei naar volwassenheid De ontwikkeling van het embryo De bevruchting van de eicel Van bevruchte eicel tot compleet embryo (0 tot 8 weken) De foetale fase en de geboorte Kenmerken van de lichaamsgroei Veranderingen van weefsel tijdens de groei Veranderingen na de geboorte Het eerste levensjaar Ademen, drinken en ontlasten Ontwikkeling van de motoriek Ontwikkeling van de taal Ontwikkeling van emoties en cognitieve functies Ontwikkeling en groei van peuter tot puber Lengte en gewicht Motoriek en conditie Emotionele en cognitieve ontwikkeling Puberteit en adolescentie Lichamelijke veranderingen Op zoek naar de eigen identiteit VEROUDERING Inleiding Hoe oud wordt de mens? Ouder worden of veroudering? Lichamelijke versus geestelijke processen Gezondheid en welzijn Theorieën over veroudering Inleiding Verschillen in levensduur (levensverwachting) tussen diersoorten Waardoor veroudert een organisme? Conclusie Ouderdomsaandoeningen Inleiding Bloedvaten Bloed Hart Longen Maagdarmstelsel Nieren en urinewegen Immuunstelsel

10 medische basiskennis Hormoonstelsel Hersenen en zenuwen Bewegingsapparaat Zintuigen Huid Sterven Inleiding Acute dood Ziekbed Palliatieve sedatie en euthanasie DIAGNOSTIEK 18.1 Inleiding Wat is diagnostiek? Presentatie van de klachten Beleving van de klachten Diagnostisch versus screeningsonderzoek De rol van de huisarts Anamnestisch onderzoek Inleiding Verslaglegging en dossiervorming Pijn Moeheid Heteroanamnese Samenvatting Lichamelijk onderzoek Inleiding Onderdelen van het lichamelijk onderzoek Samenvatting Aanvullend onderzoek Inleiding Onderzoek van het bloed Bloedcellen Bloedplasma of bloedserum (plasma zonder stollingseiwit) Onderzoek van een weefselmonster op cellen en moleculen Endoscopie Beeldvormende technieken Röntgenstraling Computer Tomografie (CT-scan) Echoscopie Magnetic Resonance Imaging (MRI, kernspinresonantie) Positron Emissie Tomografie (PETscan) Elektrografie Inleiding Elektrocardiografie (ECG) Elektro-encefalografie (EEG) Elektromyografie (EMG) Psychiatrisch onderzoek Inleiding DSM, Diagnostic Statistical Manual of Mental Disorders THERAPIE 19.1 Algemene inleiding Begrippen Genezen (cure) of verzorgen (care) Patiënt of cliënt De variatie in het patiëntgedrag De werkwijze van artsen en paramedici Het vraagstuk van de effectiviteit van een therapie Hoofdpijn Lage rugpijn en chiropraxie Wetenschappelijk onderzoek van chiropractische en andere behandelvormen in de alternatieve gezondheidszorg

11 inhoudsopgave Psychische klachten en schizofrenie Categorieën van therapieën naar organisatie en doel Inleiding Niveaus in de gezondheidszorg Niveaus van specialisatie in de gezondheidszorg Doelstelling van de therapie Indeling van vormen van therapie naar materie en energie Inleiding Toelichting op de bouw en de werking van het atoom Therapie met medicijnen (geneesmiddelen) Inleiding Historie Regelingen omtrent geneesmiddelen Soorten geneesmiddelen Antihypertensiva Ontstekingsremmende geneesmiddelen Therapie door chirurgische ingrepen (heelkunde) Historie Indeling van de chirurgie naar kenmerken De procedure van een operatie Magneetveldtherapie Elektromagnetische straling Inleiding Gammastraling Röntgenstraling Ultraviolette straling Licht Infraroodstraling Microgolven Radiogolven Laser Kanker Inleiding Wat is kanker? Methoden van behandeling Historie Indeling van borstkanker in stadia Beschrijving van de behandeling Interactieve therapieën in de geestelijke gezondheidszorg 504 Boekenlijst 507 Register 509 Verklarende woordenlijst 521 Over de auteur Therapie door overige behandelingen met materie als medium (aangrijpingspunt) Therapie met behulp van energie Inleiding Warmte en koude (temperatuur) Mechanische energie (massage) Elektrische energie