V I T I N F O. Het klimaat indexeren met het oog op de toekomst
|
|
- Brigitta de Vries
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het klimaat indexeren met het oog op de toekomst Als we als definitie van terroir die van een deskundige als Gerard Seguin blijven hanteren (terroir is een interactief ecosysteem, inclusief klimaat, bodem en wijnstok, dat op een bepaalde locatie voorkomt), in dit kader even zonder de daarbij horende nuanceringen, dan speelt klimaat daarin een belangrijke rol. Een vaak onvoorspelbare rol ook, die er met de klimaatverandering voor een deel nog onvoorspelbaarder op is geworden. In grote lijnen weten we wel wat de toekomst ons op dit gebied gaat brengen: de gemiddelde temperatuur in Nederland stijgt ruim twee keer zo snel als wereldwijd en in de late zomer valt er steeds meer neerslag aan de kust. En we weten ook wat er op dat gebied de laatste jaren al is gebeurd: de gemiddelde temperaturen in Nederland in 2006 en 2007 zijn vergelijkbaar met het klimaat in midden-frankrijk tegen het eind van het vorige decennium. Onderstaand kaartje uit het rapport De toestand van het klimaat in Nederland 2008 dat het KNMI vorig jaar juli heeft uitgebracht, spreekt wat dat betreft boekdelen. De jaargemiddelde temperatuur zoals die op Nederlandse stations in 2006 en 2007 werd geregistreerd, was gelijk aan het langjarig gemiddelde ( ) van de temperatuur van steden in Frankrijk, op een afstand van 600 tot 800 km zuidelijk van ons land. (bron: KNMI)
2 Het klimaat schuift naar het noorden op. Hoe snel is nog open voor discussie, maar dát het gebeurt staat vast. Met alle gevolgen vandien, bijvoorbeeld voor de temperatuur of het aantal zomerse dagen (zie hieronder). Links het waargenomen gemiddeld aantal zomerse dagen (maximum temperatuur >= 25 0 C) per jaar voor de periode ; en rechts de klimaatscenario s voor 2050 voor vier plaatsen in ons land. (bron: KNMI) Met het noordwaarts schuiven van het klimaat schuift de noordgrens van het gebied geschikt voor wijnbouw mee die kant op. Hoe snel en tot waar is ook hier nog open voor discussie (zie voor een voorbeeld hiernaast), maar dát het gebeurt staat ook vast.
3 Datzelfde geldt eigenlijk ook voor druivenrassen binnen de voor wijnbouw geschikte zone: ook de bandbreedte van zo n twee graden waarbinnen die het het beste doen, schuift mee op naar het noorden. Greg Jones, een Amerikaanse klimatoloog die zich de afgelopen jaren steeds meer is gaan specialiseren in (de gevolgen van) klimaatverandering voor de wijnbouw wereldwijd, gebruikt op conferenties over dit onderwerp ondermeer de hieronder weergegeven beelden om dat fenomeen te illustreren. We krijgen dus overal te maken met hogere temperaturen en in de late zomer met steeds meer regen aan de kust. Zoveel durven klimatologen wel te voorspellen. Ook dat we vaker onstuimiger weer krijgen, met zware regenval, onweer en hagel. Met dat laatste fenomeen hebben wijngaardeniers ook dit seizoen helaas weer volop kennis mogen maken. Maar wanneer, hoe vaak en in welke mate, daar durft geen enkele klimatoloog of meteoroloog voorspellingen over te doen. Niet op landelijk niveau, niet op regionaal niveau en al helemaal niet op lokaal niveau. Als niemand echt vooruit kan kijken, helpt achterom kijken soms.
4 Om zicht te krijgen op welke klimatologische omstandigheden in het algemeen en welke temperaturen in het bijzonder het beste passen bij een bepaald druivenras, wordt veel gewerkt met indexen met namen die vaak verwijzen naar de ontwikkelaars daarvan: Winkler Index, Gladstones Index, Fregoni Index, Huglin Index. In dit kader beperken we ons tot deze twee: de VE-som waar we hier nog veel mee werken, en de Huglin Index waar we als het aan ons ligt in de toekomst mee gaan werken. VE-som De VE-waarde op een bepaalde dag wordt als volgt berekend: (hoogste temperatuur overdag 10 o C) + (laagste temperatuur s nachts - 10 o C)/2. De ruwe VE-som is de som van de zo berekende VE-waarden voor de periode van 1 april tot 1 oktober. Dat levert met de voor ons land geldende vermenigvuldigingsfactor K (in het zuiden 1,064, in het noorden 1,072) de eigenlijke VE-som op. Die dient vervolgens op perceelsniveau weer verder te worden gecorrigeerd, afhankelijk van de ligging ervan: voor een zuidhelling moet daar 100 o C bij worden opgeteld, voor een beschutte ligging tussen de 100 o C en 150 o C en voor een steenachtige of kalkrijke bodem 50 o C. Voor de wijnbouw in zijn algemeenheid wordt een ondergrens voor de zo berekende VE-som op perceelsniveau aangehouden van o C, voor druivenrassen gelden eigen VE-sommen. Voor Regent en Rondo bijvoorbeeld wordt normaal gesproken een VE-som van minimaal o C aangehouden, voor Cabernet Sauvignon een VE-som van minimaal o C. In artikelen over wijnbouw in ons land kom je nog vaak de gemiddelde ruwe VE-som voor de periode tegen. Die lag ergens tussen de 650 in het noorden en 850 o C in Zeeland. Het werken met deze ruwe VEsom op regionaal niveau of de volgens de hiervoor vermelde criteria gecorrigeerde VE-som op perceelsniveau is volgens ons om een aantal redenen niet meer van deze tijd: de cijfers zijn op zich al erg gedateerd; het werken met een langjarig (30 jaar) gemiddelde is met het oog op de klimaatverandering niet meer actueel; en de correctiefactoren die voor de berekende VE-som mogen worden meegenomen, zijn op zijn zachtst gezegd nogal arbitrair. Huglin-index De Huglin Index is genoemd naar Pierre Huglin die zijn index voor het eerst publiceerde in zijn boek Biologie et écologie de la vigne. De waarde op een dag wordt als volgt berekend: (gemiddelde temperatuur - 10 o C) + (hoogste temperatuur - 10 o C)/2 * K. De Huglin Index is de som van de zo berekende waarden voor de periode van 1 april tot 1 oktober. Als ondergrens voor wijnbouw wordt een waarde van aangehouden Müller-Thurgau Pinot Blanc, Pinot Gris Pinot Noir, Chardonnay, Riesling Cabernet Franc Cabernet Sauvignon, Merlot Ugni Bkanc Grenache De Huglin Index geeft een beter beeld van de groeiomstandigheden van de druivenplant als het om de temperatuur gaat dan de VE-som en leent zich (zo mogelijk nog belangrijker) veel beter voor vergelijkingen op internationaal niveau, omdat de Huglin Index als norm is gaan gelden binnen de wijnbouwwereld. Reden voor ons om voortaan met deze index te gaan werken en niet meer met de VE-som. Het is in onze ogen van groot belang voor de toekomst van de wijnbouw in ons land dat wijngaardeniers op niet al te lange termijn meer zicht krijgen op de gevolgen van de klimaatverandering voor hun wijngaard in het algemeen en - in ieder geval om te beginnen - op de Huglin Index van hun perceel of percelen en (vooral!) op de ontwikkeling daarvan van jaar tot jaar in het bijzonder, zodat ze beter onderbouwde keuzes kunnen gaan maken. Bijvoorbeeld als het gaat om het aanplanten van die druivenrassen die geschikt zijn en de komende jaren vooral ook geschikt blijven voor hun perceel. Meetstation Weerstations zijn er in alle soorten en maten. En prijzen. Om de prijs een beetje redelijk te houden hebben we gekozen voor de samenstelling van een eenvoudig meetstation dat bestaat uit een zogenaamde weerhut (zie de foto op de volgende pagina) waarin een datalogger in de vorm van een USB-stick is bevestigd. Die datalogger slaat elk half uur twee meetgegevens op, naast de temperatuur ook de relatieve luchtvochtigheid. In totaal kunnen metingen in de datalogger worden opgeslagen, goed voor bijna een jaar gebruik, meer dan genoeg voor dit doel dus.
5 In de wijngaard wordt het meetstation op een hoogte van 1,5 meter aan een paal of iets dergelijks bevestigd, op een voor de wijngaard typerende plek. Hoewel de USB-stick in de weerhut grotendeels is afgeschermd tegen directe zonnestraling, adviseren we om, om een juiste meting mogelijk te maken, het meetstation op te hangen op een schaduwplek, weg van reflecterende voorwerpen of oppervlakken en goed geventileerd (dus bijvoorbeeld niet midden in de loofwand). Aan het eind van het seizoen wordt de datalogger uit de weerhut gehaald, naar ons opgestuurd en bij ons uitgelezen, waarna de meetgegevens worden opgeslagen en bewerkt tot de Huglin Index op wijngaardniveau, om daarna een eerste vergelijking met de Huglin Index op regionaal niveau te kunnen maken. Het resultaat hiervan wordt aan de betrokken wijngaard ter beschikbaar gesteld. De datalogger wordt vervolgens gecontroleerd, opnieuw geprogrammeerd en eind maart van het volgende jaar vóór verzending geactiveerd, opgestuurd en weer in het weerstation bevestigd. Vorig jaar hebben we met 10 meetstations gewerkt, dit jaar zijn we het seizoen op 1 april begonnen met 15 meetstations. Die kosten nog geen 100 euro per stuk en gaan jarenlang mee met als enige kostenpost ieder jaar een nieuwe batterij. Ervaringen 2009 Het is en blijft gevaarlijk om conclusies te trekken op basis van metingen die nog maar gedurende een deel van één seizoen, het seizoen 2009, zijn gedaan. Dat doen we dan ook niet. Wel vallen een paar dingen op bij een vergelijking tussen de temperaturen gemeten op 10 locaties tijdens 4 weken in juli en 1 week in september. Dat leverde bijvoorbeeld een Huglin Index op die voor de warmste locatie ruim 26% hoger was dan voor de minst warme (zie hieronder) Huglin Index
6 Een aantal aannames worden ook al voorzichtig bevestigd. Zo scoren enigszins beschut liggende locaties al direct veel beter dan aan weer en wind blootgestelde. De gemiddelde temperatuur in juli vertoonde een geringere spreiding (16,9 18,6) dan in september (16,7 18,7), een hoogteverschil van 60 meter kan een verschil in temperatuur tussen hoog en laag opleveren dat oploopt tot 4% bij de gemiddelde temperatuur. Een op 200 meter boven de zeespiegel gelegen wijngaard heeft een lagere gemiddelde temperatuur dan een min of meer op zeeniveau gelegen wijngaard. Daar staat dan weer tegenover dat het temperatuurverschil tussen overdag en s nachts in het oosten en zuiden groter is dan in het westen, voor wijnmakers geen onbelangrijk gegeven. En om aan te geven dat er ook inhoudelijk een fors verschil bestaat tussen de gemeten VE-som en de gemeten Huglin Index: die laatste ligt hoger dan de eerste met een factor die uiteenloopt van 1,26 tot 1,49. Toch nog even terug naar de VE-som en wat het gedurende een aantal jaren meten van de temperatuur voor praktisch resultaat kan opleveren. Eildert Delger heeft voor zijn wijngaard De Hessenpas in Hattem sinds 2001 de VE-som voor de periode 15 april tot en met 15 oktober bijgehouden en sinds 2004 ook de hoeveelheid neerslag in mm in dezelfde periode van het jaar. Dat levert het onderstaande beeld op VE-som neerslag Het zou goed zijn als zoveel mogelijk wijngaarden net als Eildert op een onderling op elkaar afgestemde wijze de ontwikkeling van in ieder geval temperatuur en indien mogelijk ook van neerslag en/of luchtvochtigheid gingen bijhouden, waarbij onze voorkeur zoals al aangegeven nadrukkelijk uitgaat naar het daarbij hanteren van de Huglin Index omdat die het veel eenvoudiger maakt om ook tot vergelijkingen op internationaal gebied te kunnen komen. Tot slot nog een paar recente persberichten die duidelijk maken dat we niet meer tot de noordelijke voorhoede op wijnbouwgebied behoren. In het eerste wordt gemeld dat Schleeswijk-Holstein, net onder Denemarken gelegen op 54 graden noorderbreedte, nog een stukje noordelijker dan Groningnen dus, nu ook officieel het meest noordelijke wijnbouwgebied van Duitsland is. Het tweede persbericht komt uit Frankrijk en maakt melding van de verzending van duizenden Franse wijnstokken naar de regio Altaï in Mongolië in het kader van een Russisch regeringsprogramma om wijnbouw in Siberië verder te ontwikkelen. In datzelfde kader heeft Siberië in 2002 al in de stad Biysk een wijnbouwcentrum met een eigen laboratorium en proefstation gekregen.
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieIr. Stan Beurskens (Msc)
Inleiding over de kansen voor Nederland als gevolg van het veranderende klimaat Hebben de kansen te maken met het klimaat of de nieuwe ontwikkelingen? Ir. Stan Beurskens (Msc) Achtergrond Bachelor degree:
Nadere informatieWat hebben we te bieden vandaag
Wat hebben we te bieden vandaag Inleiding met smaak/reuktest Tour de Vin de France Bubbelwijn Champagne Alsace (Elzas) Loire Bourgogne Beaujolais Côtes du Rhône Languedoc-Roussillon Bordeaux Le Tour de
Nadere informatieVeranderend weer en klimaatverandering
Veranderend weer en klimaatverandering Mensen reageren op het weer. Trek je een T-shirt aan of wordt het een trui? Ga je met de tram omdat het regent, of neem je de fiets omdat het toch droog blijft? Is
Nadere informatieBestudeer de bronnen 1 en 2 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen.
Aarde Opgave 3 Klimaat in Siberië Bestudeer de bronnen 1 en 2 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen. Gebruik de bronnen 1 en 2 en de atlas. In zowel Chatanga als Ojmjakon valt weinig neerslag
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieEen les met WOW - Temperatuur
Een les met WOW - Temperatuur Weather Observations Website VMBO WOW handleiding 1 Colofon Deze handleiding is gemaakt door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) in opdracht van het
Nadere informatieEen les met WOW - Temperatuur
Een les met WOW - Temperatuur Weather Observations Website HAVO - VWO WOW handleiding 1 Colofon Deze les is gemaakt door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) in opdracht van het
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieThema 5 Weer en klimaat
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 5 Weer en klimaat Samenvatting Wordt het warm vandaag? De stralen van de zon zorgen voor warmte op aarde. De zon geeft niet altijd dezelfde temperatuur. Doordat
Nadere informatieAustralië. GSM blends
Australië De Australische wijnindustrie is in de wereld de vierde grootste exporteur van wijn met ongeveer 750 miljoen liter per jaar op de exportmarkt en ongeveer 40% van de productie wordt in eigen land
Nadere informatieRISICOSIGNALERING Hitte
RISICOSIGNALERING Hitte Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Hitte De temperatuur volgt een jaarlijkse cyclus die samenhangt met de zonnestand. Deze jaarlijkse cyclus is duidelijk zichtbaar
Nadere informatieLeren voor de biologietoets. Groep 8 Hoofdstuk 5
Leren voor de biologietoets Groep 8 Hoofdstuk 5 Weer of geen weer 1 Het weerbericht Het weer kan in Nederland elke dag anders zijn. Daarom luisteren en kijken wij vaak naar weerberichten op de radio en
Nadere informatiejan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2009 Jaar 2009: zeer zonnig en vrij droog Voor een uitgebreide beschrijving van het weer in 2009 zie: http://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/2009/jaar Maximumtemperatuur
Nadere informatieMeteorologische gegevens,
Bron: KNMI (2003, 2009). Indicator 2 februari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De
Nadere informatieAardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.
Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.
Nadere informatieMeteorologische gegevens,
Bron: KNMI (2010, 2011). Indicator 30 november 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Voor
Nadere informatieWerkblad:weersverwachtingen
Weersverwachtingen Radio, tv en internet geven elke dag de weersverwachting. Maar hoe maken weerdeskundigen deze verwachting, en kun je dat niet zelf ook? Je meet een aantal weergegevens en maakt zelf
Nadere informatie3 november 2014. Inleiding
3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte
Nadere informatieKlimaatverandering & schadelast. April 2015
Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering
Nadere informatie6.6. Boekverslag door I woorden 4 april keer beoordeeld. Onderwerp: wijn
Boekverslag door I. 1820 woorden 4 april 2005 6.6 455 keer beoordeeld Vak Frans Onderwerp: wijn Inleiding: Ik houd mijn spreekbeurt over wijn. Over deze onderwerpen ga ik vertellen: 1. wijnsoorten 2. de
Nadere informatieDomaine Pehu-Simonet Verzenay Champagne Grand Cru
Domaine Pehu-Simonet Verzenay Champagne Grand Cru Champagne Pehu-Simonet is een klein familiaal huis waar David Pehu na 3 generaties het roer heeft overgenomen. Zij zijn al die tijd trouw gebleven aan
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Nadere informatieHoe smartphonegebruikers. weerstations werden. Hidde Leijnse
Hoe smartphonegebruikers mobiele weerstations werden Hidde Leijnse Hoe smartphonegebruikers mobiele weerstations werden Aart Overeem 1,2, James Robinson 4, Hidde Leijnse 1, Gert-Jan Steeneveld 2, Berthold
Nadere informatietoelichting casus module wijnbouw
toelichting casus module wijnbouw door Gerhard Horstink Thema: invloed van klimaat op wijnbouw en kwaliteit van de druiven Inleiding De wijnstok kan zich aan vele klimaattypen aanpassen en de enige belemmering
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatiejan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2017 Jaar 2017: Zeer warm, zeer zonnig en aan de natte kant 2017 was met een gemiddelde temperatuur van 10,9 C het vierde zeer warme jaar op rij. Net als de drie voorgaande jaren eindigde 2017 in de top-10
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. november 2014
Maandoverzicht van het weer in Nederland november 2014 November 2014: Zeer zacht, zeer zonnig en droog Met veel zon en weinig wind ging de maand november bijna zomers van start. Op 1 november beleefde
Nadere informatieProeven. Druivenras. Vier witte en vier rode wijnen. Wijn 1. Wijn 1. Wijn & 26 september Uiterlijk. Geur.
Druivenras Proeven 19 & 26 september 2016 Wijn wordt gemaakt van druiven Elk druivenras heeft zijn specifieke kenmerken, die vaak ook in de wijn tot uitdrukking komen, zoals: Schildikte Pigment Zuren Suikergehalte
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatieZoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat
Nadere informatieWOW-NL in de klas. Les 2 Aan de slag met WOW-NL. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 2 1
WOW-NL in de klas Les 2 Aan de slag met WOW-NL Primair Onderwijs bovenbouw WOW-NL Les 2 1 Colofon Het lespakket WOW-NL is ontwikkeld door De Praktijk in opdracht van het KNMI, op basis van lesmaterialen
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatiejan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2015 Jaar 2015: Warm, zeer zoning en normale hoeveelheid neerslag De gemiddelde jaartemperatuur in is uitgekomen op 10,9 C, tegen 10,1 C normaal. Daarmee eindigde 2015 op een gedeelde vijfde plaats in
Nadere informatieEvolutie van het klimaat in België
Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in
Nadere informatieStadstemperatuur in beeld met smartphonewaarnemingen
Stadstemperatuur in beeld met smartphonewaarnemingen Aart Overeem, James Robinson, Hidde Leijnse Gert-Jan Steeneveld, Berthold Horn, Remko Uijlenhoet NVBM minisymposium Mobiele Meteorologie vrijdag 11
Nadere informatie- 1 - april mei juni juli augustus september maand
- 1 - ER Smog in zomer In dit bulletin wordt een overzicht gegeven van de smogsituatie in de periode april tot en met september voor de stoffen O 3, PM, SO 2, en NO 2. In de zomerperiode van zijn er 7
Nadere informatieKlimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen.
Samenvatting door Annique 1350 woorden 16 mei 2015 7,3 333 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Klimaten Paragraaf 2.2 Weer en klimaat Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. oktober 2015
Maandoverzicht van het weer in Nederland oktober 2015 Oktober 2015: Vrij koud, droog en normale hoeveelheid zon Met een gemiddelde temperatuur van 9,9 C tegen een langjarig gemiddelde van 10,7 C was oktober
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Nadere informatieInhoudsopgave hoofdstuk 15
-248- Inhoudsopgave hoofdstuk 15 Samenvatting hoofdstuk 15 Tabellen: 15.1 Grondgebied van Delft en bevolkingsdichtheid in Delft, Haaglanden, Zuid-Holland en Nederland op 1 januari 15.2 Oppervlakte en grondgebruik
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
Nadere informatieBouwen met klimaatverandering
Bouwen met klimaatverandering Daar was eens een mannetje, dat was niet wijs, Dat bouwde zijn huisje al op 't ijs; 't Begon te dooien, maar niet te vriezen, Toen moest dat mannetje zijn huisje verliezen
Nadere informatiePERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD
PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD HET KLIMAAT Het klimaat is, zo luidt de officiële definitie, het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Dat wil zeggen dat het klimaat in een bepaald
Nadere informatieGeografie en bodemsoorten
D.O. Toro Als historisch wijnbouwgebied heeft Toro de laatste vijftien jaar een enorme comeback gemaakt. Zijn rijke, rijpe en krachtige rode wijnen, gemaakt van de inheemse Tinta del Torodruif, lieten
Nadere informatiejan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2014 Jaar 2014: Uitzonderlijk warm, zeer zonnig en vrij droog Met een gemiddelde jaartemperatuur van 11,7 C tegen een langjarig gemiddelde van 10,1 C was 2014 het warmste jaar sinds het begin van de regelmatige
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. december 2015
Maandoverzicht van het weer in Nederland december 2015 December 2015: Record zacht, droog en zonnig Met in een gemiddelde temperatuur van 9,6 C is december met afstand de zachtste decembermaand sinds tenminste
Nadere informatieAan de slag met WOWhandleiding
Aan de slag met WOWhandleiding Weather Observations Website HAVO - VWO WOW handleiding 1 Colofon Deze handleiding is gemaakt door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) in opdracht
Nadere informatieSpanje. www.spaansewitte.nl 1
Spanje Spanje beslaat het grootste deel van het Iberisch Schiereiland en is het op twee na grootste land van Europa. Het strekt zich uit van de Pyreneeën, die de grens met Frankrijk vormen in het noorden
Nadere informatieA bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen
A bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen Herman Limpens en Jasja Dekker Effecten van klimaatverandering op vleermuizen?? Vooral: analyserende speculerende verhalen
Nadere informatieWitte wijnen uit NIEUW-ZEELAND
Witte wijnen uit NIEUW-ZEELAND Algemeen De eerste wijnstokken werden uit de Australische Hunter Valley meegenomen en in 1819 ten noorden van Auckland geplant. Eind 19e eeuw arriveerden emigranten uit Dalmatië
Nadere informatieVERANDEREN VAN KLIMAAT?
VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen
Nadere informatieJaar 2016: Zeer warm, zeer zonnig en aan de droge kant
2016 Jaar 2016: Zeer warm, zeer zonnig en aan de droge kant Met een gemiddelde temperatuur van 10,7 C komt 2016 net in de top 10 van warmste jaren sinds 1901. De wintermaanden januari en februari waren
Nadere informatieAan de slag met WOW-BE handleiding
Aan de slag met WOW-BE handleiding Weather Observations Website - Belgium WOW-BE handleiding 1 Colofon Deze handleiding is gebaseerd op de handleiding voor WOW-NL (gemaakt door het Koninklijk Nederlands
Nadere informatieKans op extreme neerslag
Kans op extreme neerslag Aart Overeem, KNMI Wageningen University & Research (Kees Lemcke, KNMI) Down the Drain, Ede 18 april 2017 Overzicht presentatie Inleiding Hoe meet je regen met weerradars? De kans
Nadere informatieProefdoos: Rood Toppers
Proefdoos: Toppers 2010 Heras Cordon Vendimia Seleccionada Rioja Alta Uniek in Nederland. De Heras Cordon wijn is de enige Spaanse wijn welke wordt geschonken in het Vaticaaan. Wij mogen deze wijnen exclusief
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieOude en nieuwe wijnwereld
Oude en nieuwe wijnwereld KREEFTSKEERKRING EVENAAR STEENBOKSKEERKRING Oude wereld Nieuwe wereld De productie in Europese wijnlanden is veel groter dan in de landen daarbuiten. Van de totale hoeveelheid
Nadere informatieVLUCHTEVALUATIE Zaterdag 18 Mei 2013
VLUCHTEVALUATIE Zaterdag 18 Mei 2013 In bovenstaande afbeelding is een overzicht weergegeven van de vluchten, (met ZIMOA ondersteunende afdelingen) en daarbij de route naar de locatie van de eerst aankomende
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatieCGM/ Aanbieding onderzoeksrapport: "Crop volunteers and climate change"
Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Dhr. J.J. Atsma Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 20 september 2011 KENMERK ONDERWERP CGM/110920-02 Aanbieding onderzoeksrapport: "Crop volunteers
Nadere informatieEen zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
Nadere informatie1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?
1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat
Nadere informatieWinterspelen in Vancouver, Canada
Winterspelen in Vancouver, Canada Van 12 tot en met 28 februari vinden de 21 e Olympische Winterspelen in Canada plaats. Nederland doet met verschillende sporten mee en maakt vooral kans op medailles bij
Nadere informatieBeknopt Stormrapport 17 juli 2004
Beknopt Stormrapport 17 juli 24 1. ANALYSE Situatie op 17.7.24 12u GMT : langs de voorzijde van een koufront, dat zich uitstrekt over de nabije Atlantische Oceaan, wordt er warme, potentieel onstabiele
Nadere informatieAantal van Turkse variëteiten zijn de Yapıncak en Papazkarası, geteeld in Thracië; de Sultaniye van de Egeïsche kust.
Turkije In dit land dat bol staat van de druiven wordt slechts éénderde tot wijn geperst, éénderde wordt als tafeldruif gebruikt en het laatste deel als rozijn verwerkt. Hoewel van oorsprong een stokoud
Nadere informatieJAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2013
JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2013 Het Oceanografisch Meteorologisch Station (OMS) was tot en met april 2013 gehuisvest in het Havengebouw aan de Slijkensesteenweg in Oostende. In mei 2013
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieTHEMA 4 - WEERSVOORSPELLING
THEMA 4 - WEERSVOORSPELLING WERKFICHE 6: weerelementen afleiden van de WOW-website Doelen: Leerlingen sommen de vier weerelementen op (U) Leerlingen benoemen de juiste eenheden bij elk weerelement. Stappenplan
Nadere informatieAlbert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006
Nadere informatieJAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2014
JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2014 Het Oceanografisch Meteorologisch Station (OMS) is sinds 2013 gehuisvest in het MRCC-gebouw aan het Maritiem Plein op Oostende Oosteroever. De waarnemingen
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland
Maandoverzicht van het weer in Nederland augustus 2013 Augustus 2013: Vrij warm, gemiddeld over het land droog en zonnig Augustus was een vrij warme maand met in een gemiddelde temperatuur van 18,1 C tegen
Nadere informatieKwalificatie / herkomstbenaming. De nieuwe druiven in deze degustatie. Bonarda. Torrontés
Woord vooraf Argentinië is met ruim 200.000 hectare wijngaard verreweg de grootste wijnproducent van Zuid- Amerika. Het is ook een land dat, min of meer in navolging van het buurland Chili, kwalitatief
Nadere informatieVan klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen
Nadere informatieW I J N C O M M A N D E R I J L I V I N U S : W O E 2 3 J A N 2 0 0 8. Washington State: onbekend is onbemind
W I J N C O M M A N D E R I J L I V I N U S : W O E 2 3 J A N 2 0 0 8 Washington State: onbekend is onbemind Geografische situering Washington State : klimaat Regen en mist uit het westen worden tegengehouden
Nadere informatieEen les met WOW - Wind
Een les met WOW - Wind Weather Observations Website VMBO WOW handleiding 1 Colofon Deze handleiding is gemaakt door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) in opdracht van het KNMI
Nadere informatieManieren om een weersverwachting te maken Een weersverwachting kun je op verschillende manieren maken. Hieronder staan drie voorbeelden.
Weersverwachtingen Radio, tv en internet geven elke dag de weersverwachting. Maar hoe maken weerdeskundigen deze verwachting, en kun je dat niet zelf ook? Je meet een aantal weergegevens en maakt zelf
Nadere informatieLichtervelde Familie Augustyn 13 september 2008 KENNISMAKING MET. Gido Van Imschoot
Lichtervelde Familie Augustyn 13 september 2008 KENNISMAKING MET BELGISCHE WIJNEN Gido Van Imschoot Heuvelland 2005 Hageland 1997 Haspengouw 2000 2004 Vin de Pays Côtes du Sambre et Meuse des Jardins de
Nadere informatieInhoud 1. Wat voor weer wordt het? 3 2. Het weerbericht 4 3. Temperatuur 5 4. Wind 5. Neerslag 6. Bewolking Filmpje Pluskaarten Bronnen 17
Het weer Inhoud. Wat voor weer wordt het? 3 2. Het weerbericht 4 3. Temperatuur 5 4. Wind 7 5. Neerslag 9 6. Bewolking 2 7. Filmpje 4 Pluskaarten 5 Bronnen 7 Colofon en voorwaarden 8 . Wat voor weer wordt
Nadere informatieWitte Wijnrestanten. Domaine du Tariquet Classic Gros Manseng Sauvignon ½ fles 10,- Colombard Ugni Blanc Côtes de Gascogne Frankrijk 0,75 Liter 20,-
Witte Wijnrestanten Domaine du Tariquet Classic Gros Manseng Sauvignon ½ fles 10,- Colombard Ugni Blanc Côtes de Gascogne Frankrijk 0,75 Liter 20,- Allée du sud Cuvée Marie Van der Valk 80% Clairette 20,-
Nadere informatieWijn geschiedenis in Macedonië
Wijn geschiedenis in Macedonië Iedere wijn heeft zijn eigen verhaal. Het verhaal van de Macedonische wijnen is hartelijk, vriendelijk en kleurrijk omdat de druiven worden geteeld in vruchtbare regio's
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. augustus 2017
Maandoverzicht van het weer in Nederland augustus 2017 Augustus 2017: Aan de koele kant, normale hoeveelheid zon en regen Augustus was aan de koele kant met in een gemiddelde temperatuur van 17,2 C tegen
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6
Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6 Samenvatting door een scholier 1392 woorden 15 januari 2014 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs AARDRIJKSKUNDE PW 4.1 T/M 4.6 H 4 1 *Reliëfkaart:
Nadere informatieFranse gletsjer smelt drie keer zo snel dan normaal!!!!
Inleiding. In het weekend van 5 en 6 december start in de meeste skigebieden het skiseizoen 2015/2016. Dat gebeurt ook in Hinterglemm. Aangezien vrouw Holle nog niet echt heeft uitgepakt, heeft de organisatie
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door J. 181 woorden 13 januari 2016 6,1 48 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra 2.1 Klimaten A Waardoor is het bij de evenaar warm? In bron
Nadere informatieHet weer: docentenblad
Het weer: docentenblad Over weerstations Overal in de wereld zijn weerstations te vinden. Daar wordt op eenzelfde manier en met dezelfde instrumenten, namelijk volgens eisen van de Wereld Meteorologische
Nadere informatieHet Nationaal Meteorologisch Centrum is te bereiken op het tel no: / Mail adres:
Het Nationaal Meteorologisch Centrum is te bereiken op het tel no: 597-325206 /597-325190 Mail adres: infometeozan@publicworks.gov.sr WEERS T.B.V. SURINAME Geldig van 19.30lt 22 december tot 19.30lt 23
Nadere informatieToelichting maandoverzicht van het weer in Nederland
Bezoekadres Wilhelminalaan 10 3732 GK De Bilt Postbus 201 3730 AE De Bilt T 030-220 69 11 F 030-221 04 07 www.knmi.nl Toelichting maandoverzicht van het weer in Nederland 1 Inleiding In het Maandoverzicht
Nadere informatieEen les met WOW - Wind
Een les met WOW - Wind Weather Observations Website HAVO - VWO WOW handleiding 1 Colofon Deze les is gemaakt door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) in opdracht van het KNMI Redactie:
Nadere informatieWijndag Zuid Limburg 5 september 2015
Wijndag Zuid Limburg 5 september 2015 Een twaalftal leden en aanhang namen deel aan de door Tjeu georganiseerde wijndag in Zuid Limburg. Apostelhoeve Ons eerste proefadres was de alom bekende Apostelhoeve,
Nadere informatieQbus weerstation. Voor het sturen van screens, zonnewering, in functie van het weer (locatie & lichtniveau zon, wind, neerslag).
Qbus weerstation Voor het sturen van screens, zonnewering, in functie van het weer (locatie & lichtniveau zon, wind, neerslag). Stap 1: Aanmaken van weerstation en uitgangen Voeg het weerstation toe aan
Nadere informatieFactsheet KNMI waarschuwingen temperatuur
Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur Factsheet Temperatuur figuur 1 Schematisch overzicht van hoogste maximum- en minimumtemperaturen in De Bilt, gebaseerd op metingen over het tijdvak 1901- Risicosignalering
Nadere informatie1. Algemeen klimatologisch overzicht, zomer
Klimatologisch seizoenoverzicht zomer 219 1. Algemeen klimatologisch overzicht, zomer 219... 1 2. Klimatologisch overzicht voor Ukkel, zomer 219.. 4 Overzicht van de seizoenswaarden sinds 1981.........
Nadere informatie2 topdomeinen uit Napa Valley
Proefavond 20 december 2014 2 topdomeinen uit Napa Valley Bruno De Witte Nadat we in 2007 Californië in zijn geheel als wijnregio hebben besproken en een aantal wijndomeinen geproefd, beperken we ons nu
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. juli 2008
Maandoverzicht van het weer in Nederland juli 2008 Juli 2008: Juli 2008: Warm, nat en een normale zonneschijnduur Voor een uitgebreide beschrijving van het weer in juli 2008 zie: http://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/2008/juli
Nadere informatie21, 22 & 23 oktober n 3-daagse tour door haar wijngaarden inclusief proeverijen 320,00 pp. organiseert
21, 22 & 23 oktober 2019 organiseert n 3-daagse tour door haar wijngaarden inclusief proeverijen 320,00 pp (Toeslag 2 nachten 1 persoonskamer 70,00) Deze reis is exclusief annuleringskosten, verzekeringen
Nadere informatieImpactproject ontwikkeling instrument hittestress voor steden en dorpen in het landelijk gebied
Impactproject ontwikkeling instrument hittestress voor steden en dorpen in het landelijk gebied Inleiding Volgens de klimaatscenario s van het KNMI neemt het aantal periodes met hitte in de komende decennia
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. juni 2008
Maandoverzicht van het weer in Nederland juni 2008 Juni 2008: Juni 2008: Warm, zonnig en gemiddeld over het land vrij droog Voor een uitgebreide beschrijving van het weer in juni 2008 zie: http://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/2008/juni
Nadere informatieMaandoverzicht van het weer in Nederland. mei 2008
Maandoverzicht van het weer in Nederland mei 2008 Mei 2008: Mei 2008: Uitzonderlijk warm, zeer zonnig en vrij droog Voor een uitgebreide beschrijving van het weer in mei 2008 zie: http://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/2008/mei
Nadere informatie