ONGEMAKKELIJKE WAARHEDEN. Jaap van Duijn NVB Jaarcongres 3 november 2011

Transcriptie

1 ONGEMAKKELIJKE WAARHEDEN Jaap van Duijn NVB Jaarcongres 3 november

2 1 DE HOOFDLIJNEN Structureel lage groei in het Westen: lage beroepsbevolkingstoename beperkte productiviteitsstijging Groei wordt sinds 2008 nog verder afgeremd door het ontschuldingsproces ( deleveraging ) Euro is een zelfveroorzaakt extra probleem voor Europa Hierdoor is het Westen kwetsbaar voor een nieuwe recessie De volgende grote recessie zal niet later dan in 2013 beginnen

3 2 DE ZWAKSTE CONJUNCTUURCYCLUS SINDS WO II Periode groei beroepsbev. arbeidsprod ,3% 0,7% 4,4% ,4 1,1 3, ,9 0,7 5, ,4 0,8 2, ,0 0,4 1, ,0 2,1 1, ,9 1,0 2, ,2 0,0 1,0

4 3 NEDERLANDSE BEVOLKING GAAT NA 2040 DALEN ,65 miljoen ,81 miljoen , , , , , , ,69 In sommige regio s van Nederland daalt de bevolking nu al: Oost-Groningen Oostelijke Mijnstreek Zeeuws-Vlaanderen delen zuidelijke Randstad Achterhoek

5 EEN SCHULDENEXPLOSIE IN DE AFGELOPEN DERTIG JAAR 4

6 5 NEDERLAND IN DE TOP-DRIE VAN SCHULDENLANDEN Som van schulden (banken, gezinnen, bedr., overheid) als % bbp Verenigd Koninkrijk 469% Verenigde Staten 290% Japan 459 Duitsland 274 Nederland 350 Canada 245 Spanje 342 China 159 Zwitserland 313 Brazilië 142 Frankrijk 308 India 129 Italië 298 Rusland 71 Bron: McKinsey. Stand ultimo 2008

7 IN NEDERLAND ZIJN BANKSCHULDEN EXPLOSIEF GESTEGEN Schulden als % bbp Nederland 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0, gezinnen bedrijven banken overheid totaal 6

8 % beschikb. gezinsinkomen GEZINSSCHULDEN RELATIEF GEZIEN STERKST GESTEGEN Eigen vermogen en hyp.schulden Ned. gezinnen Hypotheekschulden Overige schulden Eigen vermogen gezinnen

9 8 NEDERLANDSE GEZINNEN RECORDHOUDER SCHULDEN Hypothecaire schulden als % beschikbaar gezinsinkomen, 2008 Nederland 228% Finland 71% Denemarken 222 Duitsland 67 Ierland 200 België 67 Verenigd Koninkrijk 142 Frankrijk 60 Zweden 123 Oostenrijk 56 Spanje 102 Griekenland 50 Verenigde Staten 100 Italië 26 Canada 91 Polen 24

10 BEDRIJVEN STAAN ER EEN STUK BETER VOOR Solvabiliteit Ned. ondernemingen beurs NV's niet-financ ond. grote ondern. Bron:CBS 9

11 NEDERLANDSE STAATSSCHULD NIET UITZONDERLIJK HOOG Overheidsschuld als % bbp 300,0 240,0 180,0 120,0 60,0 0, overheidsschuld als % bbp 10

12 ECHTE EIGEN VERMOGEN VAN BANKEN HEEL LAAG 11

13 12 KUNNEN BANKEN EEN NIEUWE CRISIS AAN? as of June 30, 2011 assets equity ratio core tier one ratio ING Bank 942,602 33, % 9.4% A+ Rabobank 664,953 42, AAA ABNAmro 396,768 12, A BNG 116,211 2, AAA SNS Bank 80,097 1, A- WestlandUtrecht Bank 29,360 1, NIBC 27,504 1, BBB Van Lanschot 19,272 1, A- Friesland Bank 11, Banks assets are 378% of Dutch GDP - Equity/asset ratio is 4.3%

14 AMERIKAANSE SCHULD IS OP OORLOGSNIVEAUS US federal debt as % GDP 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0, fed debt as % GDP 13

15 14 BOVEN 90% WORDEN STAATSSCHULDEN EEN PROBLEEM Overheidsschuld EU-landen als % bbp, ultimo 2010 Griekenland 142,8% Oostenrijk 72,3% Italië 119,0 Nederland 62,7 België 96,8 Spanje 60,3 Ierland 96,2 Polen 55,0 Portugal 93,0 Finland 48,4 Duitsland 83,2 Denemarken 43,6 Frankrijk 81,7 Zweden 39,8 Ver. Koninkrijk 80,0 Tsjechië 38,5

16 15 VERLAGING SCHULDENLAST DRUKT ECONOMISCHE GROEI Overheden bezuinigen Banken lenen minder gemakkelijk geld uit Gezinnen stellen aankopen (o.a. van eigen huis) uit Bedrijven doen geen grote investeringen Dus moet alles van de export komen - echter. (zie boven)

17 CONSUMENTENVERTROUWEN TERUG OP RECESSIENIVEAU INDEX CONSUMENTENVERTROUWEN

18 HUIZENPRIJZEN DALEN (NU 9% ONDER TOP) Verkoopprijzen huizen CBS (2005=100) verkoopprijzen huizen 17

19 GROOT GAT TUSSEN HUIZENPRIJZEN EN BOUWKOSTEN Nederlandse huizenprijzen (1965=100) huizenprijs inflatie prijsindex bouwkosten 18

20 NIEUWBOUW WONINGEN OP LAAGSTE NIVEAU SINDS 1952 Nieuwbouw woningen Nederland Gereedgekomen woningen

21 NIEUWBOUW EIGEN WONINGEN OOK GEDAALD Eigen woning als % nieuwbouw 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20, eigen woning als % nieuwbouw 20

22 WONINGVOORRAAD NEEMT JAARLIJKS MET TOE Woningvoorraad Nederland woningvoorraad 21

23 PARTICULIERE CONSUMPTIE KRIMPT NU PRIVATE CONSUMPTION, NETHERLANDS % change, year-on-year

24 FAILLISSEMENTEN IN DE BOUW STERK TOEGENOMEN Faillissementen in de bouw faillissementen bouw

25 WERKGELEGENHEID IN DE BOUW NEEMT NU OOK AF Werkzame personen in de bouw werkzame personen (*1000) 24

26 % beschikb. gezinsinkomen VRIJE BESPARINGEN GEZINNEN AL JAREN NEGATIEF Besparingen Nederlandse gezinnen Ind. + coll. besparingen Ind. besparingen

27 MAAR MACRO-ECONOMISCH IS ER EEN SPAAROVERSCHOT Betalingsbalans en overheidssaldo Nederland 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2, ,0-6,0-8,0-10,0 betalingsbalans overheidssaldo 26

28 TIJDENS GROTE DEPRESSIE INVESTEERDE OVERHEID MEER Overheidsinvesteringen als % bbp 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2, Overheidsinvesteringen 27

29 28 PRODUCENTENVERTROUWEN NEEMT OOK AF INDEX PRODUCENTENVERTROUWEN

30 29 HETZELFDE GEBEURT IN DUITSLAND IFO GESCHAFTSKLIMA INDEX

31 30 INKOOPMANAGERS VER. STATEN OOK PESSIMISTISCHER INSTITUTE FOR SUPPLY MANAGEMENT INDEX

32 TOT OVERMAAT VAN RAMP STAGNEERT WERELDHANDEL Wereldhandelsmonitor CPB volume wereldhandel 31

33 WERELDHANDELSCYCLUS OP KRITISCH PUNT Wereldhandelscyclus 12,00 8,00 4,00 0, ,00-8,00-12,00-16,00 % afw 75-mnds gem 32

34 33 TOCH MOET UITVOER NOG STEEDS DE KAR TREKKEN bruto binnenl. prod. - 3,5% 1,7% 1½% 1% part. consumptie - 2,6 0,4 0 ¼ overheidscons. 4,8 0,7 0-1¼ bedr.investeringen - 12,4-1,4 9¼ 3¼ uitvoer (binnenl.gepr.) - 10,5 9,4 2½ 2 Bron: CPB, Macro Economische Verkenning 2012

35 34 DE EUROPESE CRISIS Europa is hoe dan ook een regio met structureel lage groei (alleen in Japan is de economische groei lager) Europa is economisch een zeer heterogeen gebied met minstens vier verschillende type economieën (Scandinavische model, Britse model, Duitse model en Zuid-Europese model) Dat voor een zo heterogeen gebied bedacht werd om één munt te gaan voeren, was economisch zeer onverstandig Politieke wenselijkheden botsen nu met economische realiteiten

36 35 VOORDELEN VAN EUROZONE EN EU WORDEN VERWARD Politici claimen voortdurend voordelen van euro en eurozone, die aan de Europese Unie moeten worden toegeschreven De stelling Nederland heeft miljarden aan de euro verdiend, is op geen enkele manier houdbaar Nederland heeft miljarden verdiend aan de vrijhandel, die al decennia lang binnen de EU bestaat De euro heeft ons niets extra s opgeleverd eerder geld gekost

37 36 WISSELKOERSARRANGEMENTEN HOUDEN NOOIT STAND Er is nog nooit een stelsel van vaste wisselkoersen geweest, dat stand heeft gehouden Dit geldt voor de Gouden Standaard, Bretton Woods, de Europese slang (jaren zeventig) Een muntunie is de meest extreme vorm van vaste wisselkoersen veel ambitieuzer dan Bretton Woods Monetaire stelsel blijken nooit recessie- of crisisbestendig te zijn

38 37 APPRECIATIES/DEPRECIATIES BIJ EEN VORIGE CRISIS Koersveranderingen t.o.v. de gulden, Zwitserse frank + 56,5% ƒ 1,32 Duitse mark + 11,0% ƒ 1,10 Amerikaanse dollar - 26,2% ƒ 2,67 Franse frank - 37,7% ƒ 0,41 Britse pond - 46,1% ƒ 4,67 Italiaanse lire - 65,7% 0,1977 cent

39 DE VAL VAN DE ITALIAANSE LIRE Italiaanse lire in guldens Italiaanse lire

40 FRANKRIJK VERSUS DUITSLAND : FRANK VERSUS DM Franse frank in DM 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20, Franse frank in DM

41 40 VOOR DE INTRODUCTIE VAN DE EURO EN ERNA Economische groei Nederland 2,9% 1,4% Niet-eurolanden: Zwitserland 1,3% 1,9% Zweden 2,6% 2,3% Denemarken 2,4% 0,8% Export van Nederland naar Griekenland Voor introductie van de euro: 1% van totale Ned. uitvoer Nu: 0,6% van totale Ned. uitvoer

42 EUROPEES AANDEEL UITVOER DAALT SINDS INVOERING Aandeel Europa in goederenuitvoer Nederland aandeel Europa totale uitvoer

43 42 NEDERLAND VOOR UITVOER TE AFHANKELIJK VAN EU Procentuele verdeling uitvoer in 2010 Nederland Duitsland Denemarken Zweden Zwitserland EU 77,5% 60% 64,5% 56% 60% Europa Azië 8,5 15, Amerika 7 10, BRIC 4 10,5 5,3 7,8

44 43 EU (NA JAPAN) TRAAGSTGROEIENDE REGIO WERELDECON. Gemiddelde jaarlijkse groei 2009 t/m 2012 Opkomend Azië 8,2% Centraal & Oost-Europa 1,9% Sub Sahara Afrika 4,8 Canada 1,1 Ontwikkeld Azië 4,2 Rusland 1,0 Midden Oosten & NA 3,6 Verenigde Staten 0,7 Latijns-Amerika 3,2 Europese Unie 0,1 Australië 2,3 Japan - 0,2 Bron: IMF World Economic Outlook, sept 2011 Wereld 3,1

45 NEDERLAND STEEDS MEER EEN DOORVOERLAND Nederlandse uitvoer van goederen en diensten als % bbp 80,00 75,00 70,00 65,00 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 35,00 30, uitvoer als % bbp binn geprod uitv als % bbp

46 45 HET PAARD VAN TROJE Griekenland heeft met de euro het paard van Troje binnengehaald Aanvankelijk leek het land geweldig te profiteren van de lage rente, de handel met Europa en niet te vergeten de Europese subsidies Griekenland liet echter de lonen te veel stijgen en de staatsschuld verder uit de hand lopen, toen het eenmaal veilig achter de EU-muren leek Gevolg nu: een 20%-overgewaardeerde munt, een niet-concurrerende economie en een diepe depressie (krimp : 12%, te vergelijken met 6½% voor Nederland in jaren 30)

47 46 NEDERLANDSE KAPITAALMARKTRENTE IS EXTREEM LAAG LANGE RENTE NEDERLAND

48 47 BETER TEN HALVE GEKEERD DAN TEN HELE GEDWAALD De euro is geen probleem de samenstelling van de eurozone wel De keuze is nu tussen: a) de fout van de toelating van Griekenland erkennen, en passende maatregelen nemen; b) doorgaan de gaten van Griekenland te blijven dichten met miljarden uit het Noorden (de transferunie) Passende maatregelen zijn: uittreding uit de eurozone en gelijktijdige afstempeling van schulden (Argentijnse oplossing)

49 48 DE POLITIEKE ELITE EN HET VOLK Er is een toenemende discrepantie tussen de opvattingen van politici en oud-politici enerzijds, en de bevolking van de landen van de eurozone anderzijds De politieke elite wil verdergaande economische integratie (= opgeven budgettaire autonomie eurolanden) Het electoraat in de eurolanden voelt daar niets voor Deze discrepantie voedt het wantrouwen in de politiek en bevordert extremisme

50 49 EURO-OBLIGATIES EEN HEEL SLECHT IDEE De obligatierente is het cijfer dat markten aan overheden geven: Zwitserland (frank) 1,03% Frankrijk 3,29% Zweden (kroon) 1,95 België 4,43 Duitsland 2,09 Spanje 5,55 Denemarken (kroon) 2,29 Italië 5,97 Nederland 2,55 Ierland 8,44 Ver. Koninkrijk (pond) 2,57 Portugal 12,38 Finland 2,58 Griekenland 24,46 10-jaarsrente. Stand per 25 oktober 2011

51 50 HET KWETSBARE WESTEN Europese leiders dreigen de eerste historische fout (verkeerde samenstelling eurozone) nu door een tweede (transferunie) te laten volgen De te verwachten politieke onrust versterkt de onzekerheid in de economie, bij de toch al zwakke conjuncturele situatie In de Verenigde Staten zijn Democraten en Republikeinen niet langer bereid verstandige compromissen te sluiten Dit alles doet het economisch zwaartepunt richting opkomende markten verschuiven

52 51 DE GROEI VOORBIJ De welvaart zal de komende jaren niet meer toenemen; een recessie binnen twee jaar is waarschijnlijk Gezien de bestaande materiële welvaart hoeft dat geen probleem te zijn Economische ontwikkelingen worden steeds meer beïnvloed door politieke beslissingen (of politieke besluiteloosheid) Het is voor burgers en bedrijven niet verstandig om de komende jaren grote financiële risico s aan te gaan

53 52 WAT BETEKENT DIT OP ONDERNEMINGSNIVEAU? Zorg dat groeiprognoses realistisch zijn Anticipeer op marktontwikkelingen en de veranderende vraag Wilt u toch groeien, dan zal dat eerder moeten gebeuren door fusies of overnames, dan door organische groei Zorg in alle gevallen voor een goede solvabiliteit, zodat u perioden van conjuncturele neergang kan opvangen

54 DANK VOOR UW AANDACHT! 53