Nieuw Nederlands Polair Programma

Transcriptie

1 Aard- en Levenswetenschappen Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Inhoudelijke rapportage 2012 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

2

3 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Inhoudelijke rapportage 2012 Den Haag, augustus 2013 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

4 Contact Secretariaat NPP NWO Aard- en Levenswetenschappen Postbus AM Den Haag T: E: W: Den Haag, augustus 2013 Foto omslag: Shutterstock.com

5 Het NNPP in 2012 in het kort Het Nederlands Polair Programma (NPP) is een financieringsprogramma voor onderzoek naar de poolgebieden. Het wordt financieel gesteund door de ministeries van Buitenlandse Zaken, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken en NWO. Het vloeit mede voort uit het Beleidskader Nederland en de Poolgebieden in 2012 uitgebracht door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Vanaf 2009 vonden de voorbereidingen plaats van dit Nieuw Nederlands Polair Programma (NNPP). Het heeft tot in 2012 geduurd om de financiering van dit NNPP in zijn geheel rond te krijgen Dankzij vroegtijdige toezeggingen van OCW kon met onderdelen van dit NNPP al in 2009 worden aangevangen. Daarom kon in 2012 het eerste Nederlandse laboratorium in Antarctica in gebruik worden genomen. In januari van dat jaar vertrokken drie van de vier mini laboratoria van het Dirck Gerritsz Laboratorium naar Antarctica. In maart 2012 kwamen zij op hun plaats van bestemming aan en was het Dirck Gerritsz Laboratorium een feit. In november 2012 is het laboratorium in gebruik genomen. In 2012 heeft het NNPP twee aanvraagrondes georganiseerd gericht op het financieren van polair wetenschappelijk onderzoek: de eerste was wetenschapgestuurd en geheel gericht op Spitsbergen en Groenland. Het NNPP financiert 8 van de 27 ingediende voorstellen in deze eerste ronde in De tweede ronde was beleidgestuurd en gericht op beide poolgebieden. Het NNPP financiert 12 van de 32 ingediende voorstellen in deze tweede ronde van Het Nederlands Polair Programma (NPP) is een financierings programma voor onderzoek naar de poolgebieden.

6

7 Inhoudsopgave Het NNPP in 2012 in het kort 3 Wat is het NNPP? 7 Organisatie van het NNPP 7 Cluster I Wetenschapgestuurde onderzoeksfinanciering 11 Resultaten van financieringsrondes 11 Infrastructuur 11 Internationale samenwerking 12 Overzicht lopende projecten in Cluster II Beleidgestuurde onderzoeksfinanciering 27 Resultaten van financieringsrondes 27 Overzicht lopende projecten in Cluster III Beleidondersteunende activiteiten 29 Advies vanuit de Universiteit Tilburg 29 Samenwerking met het Arctisch Centrum van de RUG 32 Internationale samenwerking 41 Educatie, Outreach & Communicatie 42 Overzicht lopende projecten in Logistieke kosten en science support 44 Vergunningen 45 Aanvullende investeringen vanuit NWO-ALW in poolonderzoek 45 NNPP Een blik op Bijlagen Samenstelling commissies en afgevaardigden in Samenstelling Nederlandse Poolcommissie 49 Samenstelling Scientific Steering Comittee Dirck Gerritsz Laboratorium 50 Samenstelling Project Board voor de realisatie van het Dirck Gerritsz Laboratorium 52 Nederlandse afgevaardigden in SCAR en IASC werkgroepen 53 Lijst met gebruikte acroniemen 55

8 L. Noor, NWO

9 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 7 Wat is het NNPP? Het (Nieuw) Nederlands Polair Programma (NNPP) coördineert en investeert in Nederlands wetenschappelijk poolonderzoek. Het wordt gefinancierd door de ministeries van OCW, I&M, BuZa en EZ en door NWO. NWO-ALW (het Gebied Aard- en Levenswetenschappen) is naast medefinancier ook uitvoerder en coördineert het NNPP. Dergelijke polaire programma s met gezamenlijke financiering bestaan al sinds 1984, maar in de loop van 2010 is de structuur en financieringswijze ingrijpend veranderd en daarom wordt sindsdien ook wel gesproken over het Nieuw Nederlands Polair Programma, om een duidelijke scheiding aan te geven met de jaren voor In 2012 liepen het NNPP en het oude NPP (uit de periode ) naast elkaar. Deze rapportage gaat specifiek over het NNPP. Voor het oude NPP is een aparte rapportage gemaakt. Organisatie van het NNPP NWO-ALW is de uitvoerder van het Nieuw Nederlands Polair Programma. Zij verzorgt aanvraagrondes waarin onderzoeksprojecten geselecteerd worden voor de uitvoering van poolonderzoek. NWO-ALW is contractueel verplicht zorg te dragen voor een adequaat functionerende organisatie, zodat de uitvoering van het Nieuw Nederlands Polair Programma doelmatig en rechtmatig geschiedt. Er dient een duidelijke en overzichtelijke administratie te worden gevoerd waaruit te allen tijde inzicht in de financiële positie van het programma kan worden verkregen. Het merendeel van het NNPP-budget word ingezet in investeringsrondes gericht op het financieren van wetenschappelijk poolonderzoek. Een klein deel van het budget is bestemd voor de noodzakelijke logistieke en infrastructurele ondersteuning van Nederlandse poolonderzoekers. De beslissingsbevoegdheid voor de investeringen ligt bij het Gebiedsbestuur van NWO-ALW. Indien er over beleidsgestuurde onderzoeksvoorstellen beslist dient te worden doen de financiers van het NNPP, verenigd in het Interdepartementaal Polair Overleg (IPO) een voorstel voor een besluit, alvorens het Gebiedsbestuur van NWO-ALW formeel besluit. Het NNPP budget wordt verdeeld over drie clusters: I wetenschapsgestuurd cluster II beleidgestuurd cluster III beleidondersteunend cluster Voor het leveren van coördinatie en ondersteuning door NWO-ALW worden alle drie de clusters doorbelast op basis van de geldende NWO-tarieven, voor de volgende beschikbare formatie: Tabel 1 Opsomming ingezette formatie op het NNPP Functie fte Schaalniveau Programmamanager, ihb internationale activiteiten 0, Coördinator NNPP, secretaris Nederlandse Poolcommissie en Project manager Dirck Gerritsz lab 1, PR-coördinator 0,07 10 Secretaresse 0,2 9 Controller 0,05 12 Financiële medewerker 0, Totaal ondersteuning (NPP + NNPP) 1,86

10 8 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Vanuit Cluster I wordt 63% bijgedragen aan coördinatie en ondersteuning vanuit NWO. Vanuit Cluster II wordt hieraan 29% bijgedragen en vanuit Cluster III 8%. De directeur van NWO-ALW, dr. F.M. Martens, heeft als budgethouder de eindverantwoordelijkheid voor een adequate uitvoering en ondersteuning van het NNPP binnen de overeengekomen ondersteunende formatie. Drs. D.A. van der Kroef, plaatsvervangend directeur van NWO-ALW, heeft in 2012 in het bijzonder de functie van programmamanager van het NPP uitgevoerd. Drs. L.H.W. Noor, beleidsmedewerker bij NWO-ALW, was gedurende 2012 de toegewezen coördinator van het NNPP en projectmanager voor de realisatie van het Dirck Gerritsz Laboratorium. Overige ondersteuning is vanuit meerdere personeelsleden uit de NWO-ALW personeelspool geleverd. De Nederlandse Poolcommissie In 2010 is de Nederlandse Poolcommissie (NPC) opgericht met als voorzitter mevrouw drs. J.M. de Vries. De voornaamste taken van de NPC zijn: het schrijven van de voor het poolonderzoek benodigde call for proposals; het vertegenwoordigen en het behartigen van de belangen van het Nederlandse poolonderzoek in (inter)nationale commissies en organisaties; het monitoren van de voortgang van het onderzoek; het adviseren over (inter)nationale ontwikkelingen in het poolonderzoek; het stimuleren, initiëren en coördineren van (inter)nationale wetenschappelijke activiteiten in de poolgebieden; het organiseren van een jaarlijks poolsymposium en te functioneren als het nationale aanspreekpunt voor zaken die betrekking hebben op het (N)NPP. De NPC heeft in 2012 tweemaal vergaderd. Financieringsinstrumenten Een aanvraagronde binnen het NNPP kan wetenschapgestuurd of beleidgestuurd zijn. Dit houdt in dat de aanvragen puur wetenschappelijk gericht kunnen zijn, voor de wetenschapgestuurde ronde, of beleidsrelevantie moeten hebben, voor de beleidgestuurde ronde. Er kan per onderzoeksvoorstel 1 positie worden aangevraagd, voor een promovendus (voor een project van vier jaar) of voor een post doc (voor een project van drie jaar). Daarnaast is er ruimte om budget aan te vragen voor met het onderzoeksproject samenhangende kosten (apparatuur, veldwerkkosten en kosten van verbruiksgoederen voor experimenten). Onderzoeksvoorstellen dienen te vallen binnen de in een call for proposals omschreven thema s. De huidige thema s zijn afkomstig uit het Masterplan Poolpositie-NL ( ): 1. IJs, klimaat en zeespiegel 2. Polaire oceanen 3. Polaire ecosystemen 4. Menswetenschappen en veranderingen in polaire gebieden Thema 1 IJs, klimaat en zeespiegel (meteorologie/ glaciologie) Klimaatveranderingen induceren veranderingen in de cryosfeer, met direct effect op de zeespiegel. Gegeven het grote maatschappelijke belang van zeespiegelveranderingen voor Nederland is dit thema een speerpunt van het NNPP.

11 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 9 Thema 2 Polaire oceanen De Zuidelijke Oceaan is belangrijk voor de warmtehuishouding en de koolstofkringloop van onze planeet. Het mariene ecosysteem dat daarbij een significante rol speelt, is beperkt door gebrek aan ijzer en licht en wordt beïnvloed door schadelijke UV straling gerelateerd aan het ozongat evenals door toenemende verzuring van de oceanen. De Noordelijke IJszee wordt naar verwachting ijsvrij, en ondergaat ook verzuring, met mogelijk grote economische en ecologische consequenties. Thema 3 Polaire ecosystemen Polaire ecosystemen zijn complex en kwetsbaar voor klimaatverandering. Het onderzoek binnen dit thema heeft als doel de relaties en dynamica tussen het abiotische en biotische systeem en binnen voedselwebben beter te begrijpen en de kwetsbaarheid voor veranderingen in kaart te brengen. Thema 4 Menswetenschappen en veranderingen in polaire gebieden De gevolgen van veranderingen in de poolgebieden voor inheemse samenlevingen, voor de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en voor de bestaande bestuurssystemen vormen een belangrijk overkoepelend thema in de menswetenschappen die zich richten op de poolgebieden. Naast deze thema s is het beleidskader Nederland en de Poolgebieden van groot belang voor beleidgestuurde aanvraagrondes. Dit beleidsdocument, uitgebracht door het ministerie van Buitenlandse Zaken en aangeboden aan de Tweede Kamer, dient als belangrijke leidraad voor de te selecteren aanvragen op basis van beleidsrelevantie. Onderzoeksvoorstellen die in een wetenschapgestuurde ronde worden ingediend worden alleen beoordeeld op hun wetenschappelijke kwaliteit. Internationale wetenschappers verzorgen een peerreview op de criteria originaliteit/ innovativiteit van het ingediende onderzoek, wetenschappelijke kwaliteit van het voorstel en wetenschappelijke kwaliteit van de onderzoeksgroep waartoe de indiener behoort. Onderzoeksvoorstellen die in een beleidgestuurde aanvraagronde worden ingediend worden middels peer-review op hun wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld. Om de beleidsrelevantie van onderzoeksvoorstellen te kunnen beoordelen worden de voorstellen door vier door het IPO geselecteerde beleidsexperts beoordeeld op drie beleidscriteria: aansluiting op het Beleidskader Nederland en de poolgebieden , implementatie van onderzoeksresultaten, en geplande of ondernomen acties om deze implementatie te realiseren. De uiteindelijke score van een voorstel in een beleidgestuurde ronde is een gemiddelde van de score op wetenschappelijke kwaliteit en de score op beleidsrelevantie.

12 10 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Zicht op Rothera Research Station D. van der Kroef, NWO

13 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 11 Cluster I Wetenschapgestuurde onderzoeksfinanciering Resultaten van financieringsrondes Vanuit Cluster I is in 2012 een aanvraagronde georganiseerd voor Arctisch onderzoek waarbij een groep van onderzoekers gezamenlijk een kernprogramma kon indienen. De focus in deze ronde lag op Groenland en Spitsbergen. De individuele projecten van deze kernprogramma s werden middels peer review op hun wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld. Ook werd beoordeeld op de passendheid van de individuele projecten binnen het kernprogramma. Er zijn 27 voorstellen ingediend, verdeeld over drie kernprogramma s. De volgende voorstellen zijn in december 2012 toegekend in deze eerste ronde van het NNPP in 2012: Kernprogramma I Mass loss of the Greenland ice sheet: a combined observational and modelling approach 1. Evolution of the Greenland ice sheet from the LGM into the next centuries van Dr. R.W.S. van der Wal, Instituut voor Meteorologisch en Atmosferisch Onderzoek van de Universiteit Utrecht (IMAU) 2. Continuation of climate monitoring along the K-transect, west Greenland van Prof. dr. M.R. van den Broeke, IMAU 3. Impact of refreezing on the mass balance of the Greenland ice sheet in a changing climate van Dr. C.H. Tijm-Reijmer, IMAU Kernprogramma II Anthropogenic impact on Svalbard ecosystems: 1. Importance of microbial viral lysis over grazing in a changing Arctic Ocean (VIRARCT) van Prof.dr. C.P.D. Brussaard, Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) 2. Ecological consequences of four hundred years resource exploitation on Svalbard van Prof.dr. L. Hacquebord, Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) 3. Effects of heavy metal contamination on stress response modulation and stress coping abilities in barnacle geese (Branta leucopsis) van Prof. dr. J. Komdeur, RUG 4. From historical data to a prediction of the future for geese on arctic tundra? van Dr. M.J.J.E. Loonen, Arctisch Centrum RUG 5. Towards monitoring of taxon specific productivity in Arctic coastal phytoplankton van Prof. dr. A.G.J. Buma, RUG Infrastructuur De bestaande samenwerking (zie volgende pagina) met de British Antarctic Survey (BAS) is geïntensiveerd door de bouw van een Nederlands laboratorium bij het Britse Rothera Research Station. In januari 2012 trok NWO de aandacht van diverse media met het uitzwaaien van drie van de vier mini laboratoria van het Dirck Gerritsz Laboratorium. Deze werden op transport gezet vanuit Dirskland (Zuid- Holland) onder feestelijke begeleiding van de toenmalig staatssecretaris voor Onderzoek, H. Zijlstra, en de voorzitter van NWO, professor J. Engelen. In maart 2012 kwamen deze mini laboratoria op hun plaats van bestemming aan en was het Dirck Gerritsz Laboratorium bijna gereed. In november is de projectmanager voor de realisatie van het lab voor NWO, L. Noor, samen met een technicus van het NIOZ, L. Wuijs, naar Rothera Research Station gereisd om het laboratorium gereed te maken voor gebruik. De eerste onderzoekers arriveerden kort daarna en namen het lab in gebruik. Er is in samenwerking met de manager van het Bonner laboratorium van BAS (Dr. S. Duggan) door L. Noor een gebruikershandleiding voor het lab opgesteld waarin ook gedragsregels voor het verblijf op en

14 12 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) gebruik van de andere faciliteiten op het Rothera onderzoekstation zijn opgenomen. Die zijn uiteraard eigendom van het Verenigd Koninkrijk en onze Nederlandse onderzoekers zijn er nu jaarlijks te gast. In december 2012 arriveerde het vierde en laatste mini laboratorium. Het eerste onderzoekseizoen is succesvol verlopen. Er zijn een aantal verbeteringen nodig aan het lab waar op dit moment aan gewerkt wordt. Eén belangrijk punt is de te hoge temperatuur in het lab, die incubatie-experimenten bemoeilijkt. De Scientific Steering Committee (SSC) voor het Dirck Gerritsz Laboratorium, voorgezeten door prof. dr. J.T.M. Elzenga van de RUG, heeft in 2012 viermaal vergadert. Deze vergaderfrequentie wordt, nu het lab is opgestart, verlaagd naar tweemaal per jaar. De door de British Antarctic Survey opgerichte Project Board, die tot doel had de onderzoekfaciliteit te realiseren, vergaderde eenmaal in Figuur 1 Een overzicht van Rothera Research Station De Telegraaf Internationale samenwerking Om efficiënt en effectief in te kunnen spelen op het mogelijke gebruik van de logistieke faciliteiten van andere landen zijn er samenwerkingsovereenkomsten met het Duitse Alfred Wegener Institut für Polar und Meeresforschung en de British Antarctic Survey gemaakt in de vorm van een meerjarig Memorandum of Understanding.

15 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 13 Memorandum of Understanding BAS De samenwerking met de British Antarctic Survey omvat, voor wat het NNPP betreft glaciologisch en meteorologisch onderzoek op de Larsen C ice shelf en het onderhoud en gebruik van het Dirck Gerritsz laboratorium. De lopende MoU met BAS is in 2012 verlengd en uitgebreid. De uitbreiding betreft het onderhoud en gebruik van het Dirck Gerritsz laboratorium. Dit deel van de MoU valt geheel onder het NNPP, het bestaande contract viel in 2012 geheel onder het NPP (en is dus terug te vinden in het jaarverslag van het oude NPP). Overzicht lopende projecten in 2012 In tabel 2 staan de in 2012 binnen Cluster I lopende projecten vermeld. Tabel 2 Overzicht lopende projecten in 2012 binnen Cluster I Titel Aanvrager Gebied Thema Temporal dynamics of the climate gas dimethyl sulphide (DMS) and related compounds in a changing Antarctic sea-ice environment. Antarctic phytoplankton in a changing world and its consequences for the lower pelagic food web Seasonality of iron and other trace metals in relation to the rapidly changing ice/water cycle and plankton dynamics of the West Antarctic Peninsula Freshwater fluxes and climate change in the Antarctic Peninsula: a combined observational and modelling approach Structuring of marine pelagic microbial communities by glacial meltwater in Ryder Bay, Antarctica Reconstructing the the evolution and dynamics of the Antarctic cryosphere from Ocean Drilling; a dinoflagellate perspective Separating GIA and ice mass change signals in Antarctica using satellite data Modelling the Antarctic firn layer for improved estimates of remotely-sensed ice mass changes iws: a new generation of automatic weather stations for use on glaciers and ice sheets* Prof. dr. J.T.M. Elzenga Antarctica 2 Prof.dr. C.P.D. Brussaard Antarctica 2 Prof. dr. ir. H.J.W. de Baar Antarctica 2 Dr. C.H. Tijm-Reijmer Antarctica 1 Prof. dr. A.G.J. Buma Antarctica 2 Prof. dr. H. Brinkhuis Antarctica 2 Dr. B.C. Gunter Antarctica 1 Prof. M.R. van den Broeke Antarctica 1 Prof. M.R. van den Broeke bipolair 1 * Dit NNPP-project maakt gebruik van apparatuur gefinancierd vanuit het NWO programma Investeringen Middelgroot. Informatie over deze projecten is te vinden in de volgende factsheets. De factsheets voor de projecten in het Dirck Gerritsz laboratorium zijn gemaakt voor pers en publiek (projecten van Elzenga, Brussaard, De Baar, Tijm-Reijmer en Buma ). De overige factsheets geven informatie over de onderzoeksprojecten binnen het NNPP die niet in het Dirck Gerritsz Laboratorium plaatsvonden (projecten van Brinkhuis, Gunter en Van den Broeke). De tekst hierin is afgeleid van de onderzoekaanvragen wat de Engelse tekst onder Maatschappelijke relevantie verklaard.

16 Bezoek van een orka tijdens monstername voor het Dirck Gerritsz lab. T. Biggs, NIOZ/NWO

17 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 15 NWO Aard- en Levenswetenschappen Nederlands Polair Programma: het Dirck Gerritsz Laboratorium Onderzoeksproject Antarctische algen Antarctische algen in een veranderende wereld en de gevolgen hiervan voor de voedselketen Uitvoering: dr. Corina Brussaard, Tristan Biggs (AIO), Zoi Farenzena (student), NIOZ Wat is het Nederlands Polair Programma? Het Nederlands Polair Programma (NPP) financiert Nederlands wetenschappelijk onderzoek in en naar de poolgebieden. De beoordeling van subsidieaanvragen, de uitvoering en de coördinatie van het NPP is opgedragen aan NWO Gebied Aarden Levenswetenschappen (ALW). Dit factsheet gaat over het onderzoeksproject naar veranderingen in de samenstelling van Antarctische algen, en de invloed daarvan in de voedselketen. Het project Antarctische algen Voor dit project bestuderen onderzoekers van het NIOZ, onder leiding van dr. Brussaard, hoe veranderingen in de samenstelling van Antarctische algensoorten, als gevolg van klimaatverandering, het functioneren van het voedselweb beïnvloeden. Probleemstelling De poolgebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering: ze vormen de polsslag van het klimaatsysteem. De klimaatverandering in de poolgebieden heeft grote fysieke, ecologische, sociale en economische gevolgen tot ver daarbuiten. Door de wereldwijde circulatiesystemen (atmosfeer, oceanen) worden veranderingen in de poolgebieden over de hele wereld voelbaar. Goed inzicht in deze veranderingen is voor Nederland belangrijk; zo is Nederland als laaggelegen land kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Dirck Gerritsz Laboratorium bij Rothera Research Station Vanuit het NPP is er een Nederlands laboratorium opgezet bij het Britse onderzoekstation Rothera op het Antarctisch Schiereiland. Dit laboratorium maakt van Nederland een volwaardige onderzoekspartner binnen het internationale poolonderzoek. Antarctica is een unieke onderzoeksomgeving waar gevolgen van klimaatverandering goed te meten zijn, vrij van verstorende invloeden van de mens. NWO werkt hiervoor samen met de British Antarctic Survey (BAS). Personeel en specifieke apparatuur voor het eerste gebruik zijn geselecteerd door middel van een subsidieronde. In mei 2011 werden vijf onderzoeksvoorstellen gehonoreerd plus drie voorstellen voor breder onderzoek op Antarctica. In de Antarctische zomer van nemen de onderzoekers het Dirck Gerritsz Laboratorium in gebruik. Corina Brussaard werken in een lab-container Antarctica is geheel omgeven door de Zuidelijke IJszee. Dit is de enige oceaan die de hele wereld rond gaat en daarbij drie oceanen met elkaar verbindt. Daardoor beïnvloeden processen in Antarctica de fysica, chemie en biologie van alle oceanen en zijn ze belangrijk voor het begrip van het klimaat op aarde. Het Antarctisch schiereiland warmt snel op; welke gevolgen heeft klimaatverandering op het functioneren van het polaire ecosysteem in zee?

18 16 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) onderzoekers halen de watermonsters met rubberboten op (zie foto). De onderzoekers bestuderen de algengroei, de sterftesnelheden door virusinfecties en begrazing, de vetzurensamenstelling van zowel (geïnfecteerde) algensoorten als van grazende kreeftjes, wat van belang is voor een succesvolle overwintering. Deze gegevens kunnen waardevolle inzichten verschaffen hoe de ecologisch belangrijke Antarctische wateren reageren op klimaatveranderingen. Als we meer weten over de Antarctische algen, draagt dat uiteindelijk ook bij aan voorspellingen over bijvoorbeeld de krill visserij of het voorkomen van walvissen. Corina Brussaard de meetopstelling De wateren rond het Antarctisch schiereiland zijn over het algemeen rijk aan leven. Algen staan aan de basis van de meeste voedselketens in zee. Bij het Antarctisch schiereiland vormen algen de voedselbron van onder andere krill. Dit zijn kreeftjes en garnaaltjes die samen een enorme hoeveelheid biomassa vertegenwoordigen. Het is de cruciale voedselvoorraad voor veel dieren die leven rond Antarctica. Veranderingen in de hoeveelheid algen en in hun soortensamenstelling hebben daarom gevolgen voor de hogere plaatsen in de voedselketen: voor krill, en daarmee ook voor de dieren die krill eten. Er zijn aanwijzingen dat de hoeveelheid en soortensamenstelling van de algen in de Antarctische wateren aan het veranderen is. De gelaagdheid van de waterkolom verandert doordat de bovenste waterlaag warmer wordt, de wind toeneemt en er meer zoetwater aan het oppervlak drijft door smeltend ijs. De soortensamenstelling hangt ook af van de vraag of de algen gegeten worden of dat ze sterven door virusinfecties. Als de eencellige algen sterven door een virusinfectie, dan komt de celinhoud vrij voor vertering door bacteriën en andere kleine organismen (het microbiële voedselweb). Dat voorkomt dat de organische koolstof naar de begrazers gaat die weer de voedselbron vormen van bijvoorbeeld walvissen. De overlevingskansen van deze begrazers hangen ook af van verschillen in de celcomponenten van de algengroepen. Vooral de samenstelling van vetzuren (lipiden) verschilt per algensoort. Niet alle algen zijn echter even gevoelig voor begrazing of voor virusinfecties. Voor dit project worden experimenten gedaan in de mini labs Geloof en Blijde boodschap. Hierbij houden de onderzoekers de watertemperatuur rond het vriespunt, om te voorkomen dat de micro-organismen door stress afsterven. De Corina Brussaard verzamelen van de monsters voorbereiden Contact Contactpersoon voor het Nederlands Polair Programma is drs. Liesbeth Noor, , Meer informatie vindt u op

19 Nieuw Nederlands Polair Programma NWO Aard- en Levenswetenschappen Nederlands Polair Programma: het Dirck Gerritsz Laboratorium Onderzoeksproject Ryder Bay De invloed van gletsjer smeltwater op mariene microbiële gemeenschappen in Ryder Bay, Antarctica. Uitvoering: Prof.dr. Anita Buma, Patrick Rozema (AIO), Ronald Visser, Rijksuniversiteit Groningen. Dit factsheet gaat over het onderzoeksproject over het effect op mariene microbiële gemeenschappen van gletsjer smeltwater in Ryder Bay, Antarctica. Wat is het Nederlands Polair Programma? Het Nederlands Polair Programma (NPP) financiert Nederlands wetenschappelijk onderzoek in en naar de poolgebieden. De beoordeling van subsidieaanvragen, de uitvoering en de coördinatie van het NPP is opgedragen aan NWO Gebied Aarden Levenswetenschappen (ALW). Probleemstelling De poolgebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering: ze vormen de polsslag van het klimaatsysteem. De klimaatverandering in de poolgebieden heeft grote fysieke, ecologische, sociale en economische gevolgen tot ver daarbuiten. Door de wereldwijde circulatiesystemen (atmosfeer, oceanen) worden veranderingen in de poolgebieden over de hele wereld voelbaar. Goed inzicht in deze veranderingen is voor Nederland belangrijk; zo is Nederland als laaggelegen land kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Dirck Gerritsz laboratorium bij Rothera Research Station Vanuit het NPP is er een Nederlands laboratorium opgezet bij het Britse onderzoekstation Rothera op het Antarctisch Schiereiland. Dit laboratorium maakt van Nederland een volwaardige onderzoekspartner binnen het internationale poolonderzoek. Antarctica is een unieke onderzoeksomgeving waar gevolgen van klimaatverandering goed te meten zijn, vrij van verstorende invloeden van de mens. NWO werkt hiervoor samen met de British Antarctic Survey (BAS). Personeel en specifieke apparatuur voor het eerste gebruik zijn geselecteerd door middel van een subsidieronde. In mei 2011 werden vijf onderzoeksvoorstellen gehonoreerd plus drie voorstellen voor breder onderzoek op Antarctica. In de Antarctische zomer van nemen de onderzoekers het Dirck Gerritsz Laboratorium in gebruik. Een frame met sensoren verricht continue metingen van bijvoorbeeld de temperatuur en lichtintensiteit in de waterkolom tot een diepte van 100 meter. Anita Buma Project Ryder Bay Professor Buma van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoekt het effect op mariene gemeenschappen van gletsjer smeltwater in Ryder Bay; de monding van de Sheldon gletsjer ligt aan deze baai vlakbij Rothera. Deze gemeenschappen bestaan uit microbiële organismen zoals fytoplankton en bacteriën. Voor dit onderzoek worden watermonsters bewerkt in het mini-lab Geloof. Op het West-Antarctische Schiereiland is de temperatuur de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Daardoor trekken de gletsjers zich duidelijk aantoonbaar terug. De bijbehorende toename in smeltwater zal de mariene gemeenschappen sterk beïnvloeden. Maar hoe deze microbiële organismen worden beïnvloed en wat er verandert, is nog onbekend. Fytoplankton vormt de basis van het ecosysteem en van de voedselketen in zee. Het gebruikt zonlicht om te groeien en het voedt grotere organismen die op hun beurt weer gegeten worden. Zo

20 18 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) hebben veranderingen op microscopisch kleine schaal grote zichtbare effecten. Er komen twee veldcampagnes in Ryder Bay, vlakbij Rothera. Ook zal worden deelgenomen aan het Rothera Oceanographic and Biological Time Series (RaTS) monitoringprogramma van de British Antarctic Survey. Gedurende drie jaar wordt de microbiële samenstelling van watermonsters geanalyseerd op de invloed van omgevingsfactoren. Het RaTS monitoringsprogramma loopt sinds 1998 en biedt uniek inzicht in de microbiële diversiteit gedurende alle seizoenen. Rothera Research Station BAS De twee veldcampagnes van dit onderzoeksproject zullen tegelijkertijd met andere Nederlandse en Britse projecten plaatsvinden. Deze samenwerking zal een gedetailleerd beeld geven van het effect van smeltwater op de mariene gemeenschappen. Dit effect wordt onderzocht op lokaal niveau in Ryder Bay maar de kennis zal ook van belang zijn op wereldwijd niveau, omdat opwarming van de aarde op veel plekken een toename van smeltwater kan veroorzaken en daarmee van invloed is op de voedselketen in zee. Met behulp van geavanceerde technieken, waaronder Denaturing Gradient Gel Electrophoresis (DGGE), kunnen eventuele verschuivingen in de microbiële diversiteit waargenomen worden. Elke soort heeft een unieke volgorde en samenstelling van het DNA. DGGE kan alle soorten, zowel fytoplankton als bacteriën, van elkaar scheiden op basis van hun DNA. Zo kan worden bepaald welke soorten op een bepaald moment, onder specifieke omstandigheden, aanwezig zijn. Deze gegevens maken het effect van het smelten van de gletsjers duidelijk op de diversiteit aan microbiële soorten. Contact Contactpersoon voor het Nederlands Polair Programma is drs. Liesbeth Noor, , Meer informatie vindt u op Een voorbeeld van een DGGE. De verticale banen zijn watermonsters genomen op verschillende tijdstippen, de donkere banden zijn het DNA van individuele soorten. Zo identificeren de onderzoekers de verschillende soorten. Anita Buma

21 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 19 NWO Aard- en Levenswetenschappen Nederlands Polair Programma: het Dirck Gerritsz Laboratorium Onderzoeksproject Zoetwater stroom Zoetwater stroom en klimaatverandering op het Antarctisch Schiereiland Uitvoering: dr. Carleen Tijm-Reijmer, Melchior van Wessem (AIO), Wim Boot (technicus), Universiteit Utrecht - Instituut voor Marien & Atmosferisch Onderzoek Utrecht (IMAU) Dit factsheet gaat over het onderzoeksproject naar de zoetwaterstroom en klimaatverandering op het Antarctisch Schiereiland. Wat is het Nederlands Polair Programma? Het Nederlands Polair Programma (NPP) financiert Nederlands wetenschappelijk onderzoek in en naar de poolgebieden. De beoordeling van subsidieaanvragen, de uitvoering en de coördinatie van het NPP is opgedragen aan NWO Gebied Aarden Levenswetenschappen (ALW). Probleemstelling De poolgebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering: ze vormen de polsslag van het klimaatsysteem. De klimaatverandering in de poolgebieden heeft grote fysieke, ecologische, sociale en economische gevolgen tot ver daarbuiten. Door de wereldwijde circulatiesystemen (atmosfeer, oceanen) worden veranderingen in de poolgebieden over de hele wereld voelbaar. Goed inzicht in deze veranderingen is voor Nederland belangrijk; zo is Nederland als laaggelegen land kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Dirck Gerritsz Laboratorium bij Rothera Research Station Vanuit het NPP is er een Nederlands laboratorium opgezet bij het Britse onderzoekstation Rothera op het Antarctisch Schiereiland. Dit laboratorium maakt van Nederland een volwaardige onderzoekspartner binnen het internationale poolonderzoek. Antarctica is een unieke onderzoeksomgeving waar gevolgen van klimaatverandering goed te meten zijn, vrij van verstorende invloeden van de mens. NWO werkt hiervoor samen met de British Antarctic Survey (BAS). Personeel en specifieke apparatuur voor het eerste gebruik zijn geselecteerd door middel van een subsidieronde. In mei 2011 werden vijf onderzoeksvoorstellen gehonoreerd plus drie voorstellen voor breder onderzoek op Antarctica. In de Antarctische zomer van nemen de onderzoekers het Dirck Gerritsz Laboratorium in gebruik. Figuur 1: De locaties van de verschillende weerstations. De metingen kunnen live gevolgd worden op aws/antarctica_data.html AMRC Project Zoetwater stroom Wetenschappers van de Universiteit Utrecht (IMAU) doen, onder leiding van dr. Tijm-Reijmer, onderzoek naar de zoetwaterstroom en klimaatverandering op het Antarctisch Schiereiland. Het onderzoek is niet direct gebonden aan het Dirck Gerritsz laboratorium; Rothera is de uitvalsbasis voor een bezoek aan de voor dit onderzoek noodzakelijke weerstations, die Nederlandse onderzoekers op het Antarctisch Schiereiland hebben opgesteld. (Zie figuur 1)

22 20 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Het Antarctisch schiereiland is een met ijs bedekte bergketen die zich uitstrekt van het vasteland van Antarctica naar Zuid- Amerika. Het is het enige deel van Antarctica waar, vanwege een relatief mild klimaat, een aanzienlijke hoeveelheid smeltwater het hydrologische systeem van de gletsjers verlaat. Bovendien is de temperatuur op het Antarctisch schiereiland de afgelopen decennia meer gestegen dan de mondiale temperatuur. Daarmee is de stroom van zoetwater naar de oceaan toegenomen. Deze zoetwaterstroom laat de zeespiegel stijgen, beïnvloedt oceaanstromingen, laat de omringende ijsplaten opbreken, en vormt ook een belangrijke schakel in het Antarctische ecosysteem. Dit effect wordt onderzocht op lokaal niveau bij het Antarctisch schiereiland, maar is van wereldwijd belang. gebruiken de onderzoekers meteorologische metingen en een regionaal atmosferisch klimaatmodel. De meteorologische metingen worden uitgevoerd vanaf diverse soorten meetplatforms zoals bemande stations, automatische weerstations en vliegtuigen (Figuur 2). Sommige van de bemande stations hebben meetseries die ver teruggaan (1957/58). Die geven dan ook waardevolle informatie over de opgetreden veranderingen in het gebied. Radiosondes geven informatie over de verticale structuur van de atmosfeer, en de automatische weerstations meten het klimaat van de ijsplaten aan de oostkant van het schiereiland, waar geen bemande stations zijn (zie figuur 1). Een regionaal klimaatmodel op hoge resolutie moet een regionaal beeld geven van de atmosfeer en oppervlaktecondities, en met name van de hoeveelheid smelt, herbevriezing en sneeuwval. Omdat de topografie in grote mate de sneeuwval bepaalt, is een hoge resolutie noodzakelijk vanwege de complexe topografie van het schiereiland (zie figuur 3). Dit model is aangepast om de uitzonderlijke klimaatcondities van vergletsjerde gebieden goed te kunnen nabootsen. Figuur 2.. IMAU Automatische Weerstations op de Larsen C ijsplaat. Tamsin Gray, British Antarctic Survey De onderzoekers gaan de hoeveelheid zoetwater op het Antarctisch schiereiland voor de afgelopen dertig jaar vaststellen met behulp van metingen en een klimaatmodel. Het project zoekt antwoorden op de volgende vragen: 1. Hoeveel smelt treedt er op de gletsjers en ijsplaten op? 2. Hoe belangrijk is het herbevriezen van smeltwater in de koude sneeuw? 3. Hoeveel water verlaat de gletsjer daadwerkelijk (run-off)? 4. Is de hoeveelheid smelt, herbevriezing en run-off in de afgelopen jaren veranderd door het opwarmen van het Antarctische schiereiland? Om de grootte van de zoetwater stroom te bepalen en daarmee een antwoord te vinden op bovenstaande vragen, Figuur 3. Topografie van het Antarctische schiereiland op 5.5 km resolutie (dit project, links) en op 27 km resolutie (eerdere simulatie, rechts). Contact Contactpersoon voor het Nederlands Polair Programma is drs. Liesbeth Noor, , alwnpp@nwo.nl. Meer informatie vindt u op

23 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 21 NWO Aard- en Levenswetenschappen Nederlands Polair Programma: het Dirck Gerritsz Laboratorium Onderzoeksproject Klimaatgassen Seizoensdynamiek van klimaatgassen in het Antarctisch kustgebied Uitvoering: dr. Jacqueline Stefels, dr. Maria van Leeuwe (postdoc), Desiree den Os, (postdoc), Rijksuniversiteit Groningen Wat is het Nederlands Polair Programma? Het Nederlands Polair Programma (NPP) financiert Nederlands wetenschappelijk onderzoek in en naar de poolgebieden. De beoordeling van subsidieaanvragen, de uitvoering en de coördinatie van het NPP is opgedragen aan NWO Gebied Aarden Levenswetenschappen (ALW). Dit factsheet gaat over het onderzoeksproject naar de seizoensdynamiek van klimaatgassen in het Antarctisch kustgebied. Project klimaatgassen De onderzoeksgroep plantenfysiologie van de Rijksuniversiteit Groningen gaat in het mini-lab Hoop de seizoensdynamiek van klimaatgassen in het Antarctisch kustgebied bestuderen. Een massaspectrometer gaat de klimaatgassen monitoren en via experimenten kijken de onderzoekers in detail naar allerlei processen. Probleemstelling De poolgebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering: ze vormen de polsslag van het klimaatsysteem. De klimaatverandering in de poolgebieden heeft grote fysieke, ecologische, sociale en economische gevolgen tot ver daarbuiten. Door de wereldwijde circulatiesystemen (atmosfeer, oceanen) worden veranderingen in de poolgebieden over de hele wereld voelbaar. Goed inzicht in deze veranderingen is voor Nederland belangrijk; zo is Nederland als laaggelegen land kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Dirck Gerritsz laboratorium bij Rothera Research Station Vanuit het NPP is er een Nederlands laboratorium opgezet bij het Britse onderzoekstation Rothera op het Antarctisch Schiereiland. Dit laboratorium maakt van Nederland een volwaardige onderzoekspartner binnen het internationale poolonderzoek. Antarctica is een unieke onderzoeksomgeving waar gevolgen van klimaatverandering goed te meten zijn, vrij van verstorende invloeden van de mens. NWO werkt hiervoor samen met de British Antarctic Survey (BAS). Personeel en specifieke apparatuur voor het eerste gebruik zijn geselecteerd door middel van een subsidieronde. In mei 2011 werden vijf onderzoeksvoorstellen gehonoreerd plus drie voorstellen voor breder onderzoek op Antarctica. In de Antarctische zomer van nemen de onderzoekers het Dirck Gerritsz Laboratorium in gebruik. Boren naar ijskernen Jacqueline Stefels (RUG) Wat er in de atmosfeer bij de polen gebeurt, bepaalt voor een belangrijk deel het klimaat op aarde. Rond Antarctica komen van nature veel klimaatgassen vrij tijdens algenbloei in het voorjaar, wanneer het zeeijs smelt en de dagen gaan lengen. Sinds enkele decennia vindt snelle opwarming langs de westkust van het Antarctische schiereiland plaats. Dit zorgt voor grote veranderingen in zeeijsbedekking en algenbloei. Hoe dit de klimaatgasproductie zal beïnvloeden is nog onbekend. In dit project kijken de onderzoekers naar de seizoensdynamiek van het anti-broeikasgas dimethylsulfide (DMS). In samenwerking met Britse collega s worden ook gebromeerde

24 22 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) verbindingen (verbindingen met het element broom), die met DMS een chemische reactie in de atmosfeer aangaan, onderzocht. Die gegevens kunnen de klimaatmodellen verbeteren. De poolgebieden zijn belangrijke hotspots voor de productie van DMS vanwege de milieuomstandigheden in polaire gebieden: het is er erg koud, waardoor zeeijs ontstaat. Algen die in of aan het zeeijs groeien, hebben daarvoor speciale aanpassingen van hun metabolisme nodig. Daarin spelen DMS en aanverwante verbindingen een belangrijke rol. Niet alleen algen zijn van deze stoffen afhankelijk, ook bacteriën en zelfs kleine grazers blijken deze stoffen op te slaan om zich tegen het koude en zoute milieu te wapenen. Microscopische foto van ijsdiatomeeën Jacqueline Stefels (RUG) Door fragmentarische metingen in het verleden is er bekend dat er een grote seizoendynamiek in de concentratie van DMS zit, maar om modellen goed te kunnen testen, is het nodig hier gedetailleerde en kwantitatieve gegevens over te hebben. Tijdens het voorjaar en de zomer wordt de meeste activiteit verwacht en zullen iedere week monsters uit water langs de kust genomen worden. Speciale apparatuur meet de productie en afbraak van DMS, wat voor klimaatmodellen van groot belang is. Algengroei op ijs Jacqueline Stefels (RUG) Contact Contactpersoon voor het Nederlands Polair Programma is drs. Liesbeth Noor, , Meer informatie vindt u op De eencellige algen en bacteriën produceren DMS. Wanneer het ijs in het voorjaar smelt, komen veel van deze stoffen vrij en verdwijnen naar de atmosfeer. In de atmosfeer wordt DMS omgezet in sulfaat. Dit vormt de kernen waaromheen waterdamp kan condenseren en er kleine mistdruppeltjes ontstaan. Deze kunnen uitgroeien tot wolken die het zonlicht tegenhouden. Zo beïnvloeden algen het klimaat op aarde. Dit is een natuurlijk proces dat ervoor zorgt dat de aarde niet te veel opwarmt. Wanneer tegelijkertijd gebromeerde verbindingen ontstaan, veranderen de atmosferische processen, waardoor er juist geen wolken gevormd kunnen worden en het zonlicht dus ook niet meer tegengehouden wordt.

25 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 23 NNPP Ronde: 2010 Projecttitel Projectleider Kennisinstelling Cluster I Reconstructing the evolution and dynamics of the Antarctic cryosphere from Ocean Drilling; a dinoflagellate perspective Prof. dr. H. Brinkhuis Universiteit Utrecht Thema 2 Gebied Antarctica Samenvatting onderzoek Inzicht in de evolutie en dynamiek van het Antarctische land en zeeijs (eco)systeem is van groot belang voor onze kennis van klimaatvariabiliteit en biogeochemische cycli. Onlangs verworven sedimentaire boorkernen geven inzicht in de geschiedenis van Antarctische glaciatie van de afgelopen 34 miljoen jaar. Resten van mariene algen (dinoflagellaten) komen veel voor in dit sediment, soms als enige fossielgroep. Zij vormen een sleutelorganisme voor de reconstructie van het Antarctisch verleden. Dit project behelst de studie van deze algengroep om de evolutie van de Antarctische ecosystemen in kaart te brengen. Maatschappelijke relevantie Understanding the evolution and dynamics of the Antarctic cryosphere, from its inception during the Eocene- Oligocene transition (~34 Ma) through the significant subsequent periods of likely coupled climate and atmospheric CO 2 changes, is not only of major scientific interest but also of great importance for society. The Southern Ocean dynamics and phytoplankton productivity is important for global biogeochemical cycling, including the sequestration of carbon dioxide (CO 2 ) and the global carbon balance. Ongoing climate warming will have a marked effect on the Southern Ocean and the most likely scenario is a general increase in sea surface temperature, decrease in the extent of sea-ice, and increase in stratification, all factors that directly impact phytoplankton productivity and food web functioning. Given the importance of Antarctica in effecting the global climate system, this project will investigate cryosphere and productivity dynamics during past episodes of key climate change (incl. intervals of global warming) to shed light on possible future scenarios.

26 24 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) NNPP Ronde: 2010 Cluster I Projecttitel Separating GIA and ice mass change signals in Antarctica using satellite data Projectleider Dr. B.C. Gunter Kennisinstelling Technische Universiteit Delft Thema 1 Gebied Antarctica Samenvatting onderzoek Deze studie heeft als doel de schatting van veranderingen in de Antarctische ijsmassa te verbeteren, door het combineren van de sterke punten van drie onafhankelijke typen satelliettechnieken (altimetrie, gravitationele versnellingen en bewegingen van GPS stations). Om dit te bereiken, worden nieuwe methodes ontwikkeld die een simultane schatting van Postglaciale bodembeweging (GIA) en ijsmassaveranderingen mogelijk maken, waardoor de onzekerheid in beide processen kleiner zal worden. Er zal gebruikt worden gemaakt van verscheidene nieuwe (Cryosat-2) en verbeterde (GRACE, ICESat, GPS) datasets. De verwachtte eindproducten zullen de kennis van twee sleutelcomponenten (GIA + veranderingen in de Antarctische ijsmassa) in het globale klimaatsysteem verbeteren. Maatschappelijke relevantie With the completion of the project the Earth science community should have a more accurate estimate of the mass change in Antarctica, as well as a more accurate constraint for the continent s underlying geologic structure (at least those related to GIA). These improvements should contribute to a number of ongoing research developments in oceanography, solid earth modeling, cryospheric studies, and more. In addition, because Antarctica is linked to a number of processes surrounding the Earth s global water cycle, this study could have relevance for those working on global climate change. NNPP Ronde: 2010 Cluster I Projecttitel Modelling the Antarctic firn layer for improved estimates of remotely-sensed ice mass changes Projectleider Prof. M.R. van den Broeke Kennisinstelling Universiteit Utrecht Thema 1 Gebied Antarctica Samenvatting onderzoek De Antarctische ijskap bevat voldoende water om wereldwijd de zeespiegel met 55 m te laten stijgen. Voor een correcte interpretatie van satellieten die hoogte,- massa,- en snelheidveranderingen van de Antarctische ijskap meten, moeten we een correctie maken voor veranderingen in de dikte en massa van de firnlaag die de ijskap bedekt. In dit project wordt de firnlaag gemodelleerd door middel van een sneeuwcompactiemodel dat wordt aangedreven door een regionaal klimaatmodel. De resultaten stellen ons in staat om schattingen van de huidige en toekomstige bijdrage van de Antarctische ijskap aan zeespiegelstijging te verbeteren en verfijnen. Maatschappelijke relevantie The currently ongoing disintegration of ice shelves in the Antarctic Peninsula is commonly seen as a precursor of the potential future disintegration of the large Ross and Filchner- Ronne ice shelves further south. This could trigger the disintegration of the entire West Antarctic ice sheet, increasing global sea level by 3-4 m. This potential for ice sheet instability, accelerated sea level rise and the associated endangered safety of coastal communities has become a top agenda item in the international climate change debate. The outcome of this debate is especially important for low-lying coastal communities such as the Netherlands, and will rely heavily on a correct interpretation of remotely-sensed changes in ice shelves and grounded ice in Antarctica.

27 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 25 NNPP Ronde: 2010 Cluster I Projecttitel iws: a new generation of automatic weather stations for use on glaciers and ice sheets Projectleider Prof. M.R. van den Broeke Kennisinstelling Universiteit Utrecht Thema 1 Gebied bipolair Samenvatting onderzoek Op de Universiteit Utrecht ontwerpen technici en wetenschappers van het Institute for Marine and Atmospheric research (IMAU) momenteel een nieuwe generatie weerstations voor onbemande meteorologische en glaciologische waarnemingen op (smeltende) gletsjers, inclusief de ijskappen van Groenland en Antarctica. In vergelijking met het bestaande ontwerp kenmerkt het nieuwe ontwerp zich door een sterk verbeterd gebruiksgemak (o.a. minder bekabeling, draadloze interne en externe datacommunicatie via Bluetooth) en een ultra laag energieverbruik. Hierdoor kunnen de stations met slechts enkele Lithium-batterijen jarenlang zonder menselijke tussenkomst het klimaat van deze moeilijk bereikbare plaatsen meten. Maatschappelijke relevantie The melting of land ice currently represents the largest contribution to sea level rise. The potential of future sea level rise from land ice is so large (~65 m) yet the underlying causes and physical mechanisms still so uncertain, that responding only in terms of adaptation and mitigation studies is neither politically nor scientifically justifiable: instead, much more fundamental research is needed so as to improve numerical models and our predictive capacity of the melting land ice and associated processes. In this respect, the use of AWS on glaciers serves two essential goals: i) insight in the fundamental processes driving the spatial/temporal variability of surface melt rate and its impact on glacier dynamics, and ii) evaluation and improvement of models that are used to assess current and future glacial melt rates. Improved AWS technology will result in more accurate predictions of future sea level rise.

28 26 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) Aankomst bij Rothera Research Station van mobiel lab Hoop. J. Stefels, RUG/ NWO

29 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode ) 27 Cluster II Beleidgestuurde onderzoeksfinanciering Resultaten van financieringsrondes Op 20 november 2012 was de deadline voor de tweede financieringsronde van het NNPP in 2012, gefinancierd vanuit Cluster II. Dit was een beleidgestuurde ronde waarbij individuele projecten konden worden ingediend, gericht op (één van) beide poolgebieden. Er zijn 32 aanvragen in deze tweede ronde in 2012 ingediend. Deze aanvragen werden op hun wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld door de gebruikelijke peer review en op hun relevantie voor het beleidskader Nederland en de Poolgebieden door een beoordelingscommissie bestaande uit vier beleidsexperts die benoemd werden door het IPO. De uiteindelijke score van een aanvraag is het resultaat van het gemiddelde van de scores op wetenschappelijke kwaliteit en beleidsrelevantie. De volgende voorstellen zijn in juni 2013 toegekend in deze tweede ronde van het NNPP in 2012: Tabel 3 Overzicht gefinancierde onderzoeksaanvragen in 2012 binnen Cluster II Project Aanvrager Gebied Thema Extreme sea level changes along the Dutch Coast: small chance, large impact, high risk Climate monitoring instruments for collaborative research in the Polar Regions Validating recently-developed twenty-first century regional sea level projections using satellite observations The imperiled role of sea ice in supporting the living resources of the polar oceans (Iceflux-NL) Participation, Allocation and the Ecosystem Approach in Polar Fisheries High-end estimates of the Antarctic contribution to sea level rise in 2300 van Dr. W.J. van de Berg Uptake of anthropogenic carbon dioxide, chemical changes and effects on the marine ecosystem in Marguerite Bay, Rothera Research Station, Antarctica: implications for policy of the government of The Netherlands Increasing Diversity of Human Activities in Antarctica: Relevance of the concept of Wilderness Protection Near-future Arctic climate change and its impact on the Netherlands and on Dutch policy Migratory connectivity between Arctic breeding grounds and oceanic wintering areas of seabirds Chemicals in arctic food chains: accumulation and potential population effects Dr. R.W.S. van der Wal (IMAU) bipolair 1 Prof. dr. M.R. van den Broeke (IMAU) bipolair 1 Dr. C.A. Katsman (KNMI) bipolair 1 Dr. J.A. van Franeker (IMARES) bipolair 3 Dr. A.G Oude Elferink (NILOS) bipolair 4 Dr. W.J. van de Berg (IMAU) Antarctica 1 Prof. H.J.W. de Baar (NIOZ) Antarctica 2 Prof. dr. mr. C.J. Bastmeijer (UvT) Antarctica 4 Dr. R. Bintanja (KNMI) Arctic 1 Dr. I. Tulp (IMARES) Arctic 3 Prof. dr. ir. A.J. Hendriks (RUN) Arctic 3 How can Arctic-nesting geese cope with Arctic amplification? B.A. Nolet (IMARES) Arctic 3 Overzicht lopende projecten in 2012 In 2012 waren er geen lopende projecten in Cluster II.