Vereniging van waterbedrijven in Nederland. Drinkwaterstatistieken 2015

Transcriptie

1 Vereniging van waterbedrijven in Nederland Drinkwaterstatistieken 2015

2 European Benchmarking Co-operation Drinkwaterstatistieken 2015

3

4 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Inleiding 4 1. De drinkwaterbedrijven 6 2. Waterwinning Waterproductie Waterdistributie Waterverkoop Watergebruik thuis Zakelijk watergebruik naar economische activiteit Drinkwaterbelastingen Waterprijs Financiële balans en investeringen Beheerde gebieden 37 Bijlage 1 Voorzieningsgebieden en aangesloten gemeenten Bijlage 2 Overzicht gebruikte bronnen 41 Colofon 42 3

5 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Inleiding Voor u ligt de publicatie Drinkwaterstatistieken De publicatie bevat basisgegevens over de drinkwatersector en de ontwikkeling daarvan in de tijd. Vewin draagt met de publicatie bij aan een transparante informatievoorziening over de drinkwatersector. De gegevens worden tevens gebruikt voor het verstrekken van informatie aan derden, zoals aan ministeries, de Europese Unie, bedrijven, instellingen en consumenten. De drinkwaterbedrijven nemen sinds 1997 deel aan de Vewin-benchmark, waarmee prestaties van de drinkwaterbedrijven transparant worden gemaakt op het gebied van waterkwaliteit, dienstverlening, milieu en financiën & efficiency. De gegevens in dit rapport zijn voor het grootste deel ontleend aan de benchmark database. Drinkwaterstatistieken 2015 bevat daarnaast een aantal tabellen waarvan de data beschikbaar zijn via andere bronnen. Zo zijn de gegevens in het tarievenoverzicht (tabel 17) afkomstig van de Vewin publicaties Tarievenoverzicht drinkwater 2014, respectievelijk De gegevens over de deelgebruiken van drinkwater in huis komen uit de rapportage Watergebruik Thuis 2013, opgesteld door TNS NIPO in opdracht van Vewin. Verder zijn een aantal gegevens opgenomen die zijn verkregen van het CBS, zoals de verdeling van het zakelijk drinkwatergebruik over bedrijfscategorieën (tabel 12). Het brancheoverzicht (tabel 1) geeft een samenvatting van de gegevens in het rapport. In de volgende hoofdstukken worden de diverse aspecten uit dit overzicht nader uitgewerkt: eerst de algemene gegevens over de drinkwaterbedrijven (1), gevolgd door de waterwinning (2), de waterproductie (3), de waterdistributie (4), de waterverkoop (5), het watergebruik in huis (6), het zakelijk watergebruik (7), de drinkwaterbelastingen (8) en de waterprijs (9). Hoofdstuk 10 is gewijd aan de financiële sectorbalans en de investeringen en als laatste wordt in hoofdstuk 11 ingegaan op de door de drinkwaterbedrijven beheerde gebieden. 4

6 INLEIDING Tabel 1 - Brancheoverzicht Algemeen aantal drinkwaterbedrijven aantal werknemers (fte) 1) aantal aansluitingen (x 1.000) 2) transport- en hoofdleidingnet (x km) Drinkwaterproductie (miljoen m 3 ) eigen productie importsaldo en inkoop bij derden Drinkwaterlevering afzet (miljoen m 3 ) omzet (miljoen ) 3) Financiële aspecten (miljoen ) investeringen belastingen op drinkwater 4) ) Aantal werknemers op de eigen loonlijst, herrekend naar volledige werkweek. 2) Vanaf 2000 administratieve aansluitingen (verbruiksadressen), daarvoor technische aansluitingen (hoofdaansluitingen). 3) Bestaat uit vergoedingen voor het variabele tarief, het vastrecht en/of de beschikbaar gestelde capaciteit. Exclusief Belasting op Leidingwater en btw. 4) Grondwaterbelasting, provinciale grondwaterheffingen, precario, Belasting op Leidingwater en btw. 5

7 DRINKWATERSTATISTIEKEN De drinkwaterbedrijven Algemeen Van de drinkwaterbedrijven worden in de tabellen 2 en 3 een aantal algemene karakteristieken weergegeven. Figuur 1 geeft de voorzieningsgebieden weer. In bijlage 1 zijn de gemeenten per voorzieningsgebied weergegeven. Figuur 1 - Watervoorzieningsgebieden 6

8 DRINKWATERBEDRIJVEN Typologie Alle tien drinkwaterbedrijven produceren en distribueren drinkwater. Waternet houdt zich naast drinkwaterproductie en -distributie ook bezig met de verwerking van afvalwater en het beheer van grond- en oppervlaktewater. Naast de tien drinkwaterbedrijven zijn in Nederland de Watertransportmaatschappij Rijn-Kennemerland (WRK) en het Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch (WBB) actief. WRK en WBB distribueren geen drinkwater, maar leveren gedeeltelijk gezuiverd water aan de drinkwaterbedrijven en de industrie. De bedrijfsvoering van WRK is ondergebracht bij Waternet en PWN, de bedrijfsvoering van WBB bij Evides Waterbedrijf. Rechtsvorm Met uitzondering van Waternet (stichting) zijn de drinkwaterbedrijven naamloze vennootschappen, met gemeenten en provincies als aandeelhouders. Evides N.V. voert de drinkwateractiviteiten uit in dochteronderneming Evides Drinkwater B.V. Stichting Waternet is opgericht door de gemeente Amsterdam en het Waterschap Amstel Gooi en Vecht. Naast de drinkwatervoorziening zijn in de stichting de gemeentelijke riolering en de uitvoeringstaken van het waterschap ondergebracht. Tabel 2 - Kengetallen voorzieningsgebieden per Inwoners Oppervlakte Werknemers Netlengte x km 2 fte 1) km n Brabant Water n Dunea n Evides Waterbedrijf n Oasen n PWN n Vitens n Waternet ) n Waterbedrijf Groningen n Waterleidingmaatschappij Drenthe n WML Nederland ) Fte eigen loonlijst 2) Personeel werkzaam t.b.v. de drinkwatervoorziening 7

9 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Tabel 3 - Drinkwater per voorzieningsgebied 2014 Aansluitingen 1) Productie Afzet Omzet x miljoen m 3 miljoen m 3 miljoen n Brabant Water n Dunea n Evides Waterbedrijf n Oasen n PWN n Vitens n Waternet n Waterbedrijf Groningen n Waterleidingmaatschappij Drenthe n WML Nederland ) Administratieve aansluitingen per

10 DRINKWATERBEDRIJVEN Ontwikkeling van het aantal bedrijven In het midden van de 19e eeuw ontstonden de eerste waterleidingbedrijven, te beginnen met het waterbedrijf van Amsterdam. Geleidelijk aan werd heel Nederland op de waterleiding aangesloten. Door samenvoegingen van bedrijven daalde later het aantal weer. De ontwikkeling van het aantal drinkwaterbedrijven is in figuur 2 weergegeven. Thans voorzien tien drinkwaterbedrijven heel Nederland van drinkwater. Aantal Figuur 2 Ontwikkeling aantal drinkwaterbedrijven Personeel In figuur 3 is de ontwikkeling van het werkzame personeel in de sector weergegeven. Tussen 1990 en 2005 daalde het aantal fte dat op de loonlijst van de drinkwaterbedrijven staat met ruim 40%. Nadien is het aantal fte blijven schommelen rond de In 2014 bedraagt het aantal fte 4939, terwijl daarnaast 389 fte aan uitzendkrachten worden ingehuurd. Fte Eigen loonlijst Uitzendkrachten Figuur 3 Ontwikkeling werkzaam personeel 9

11 DRINKWATERSTATISTIEKEN Waterwinning Waterbalans In figuur 4 staat de waterbalans van In de balans staan voor de sector als geheel de gewonnen, de geproduceerde en de geleverde hoeveelheden water. De waterwinning is weergegeven per type ruwwaterbron en naar verwerkingsmethode (directe verwerking en infiltratie). De leveringen zijn onderverdeeld in eindleveringen aan de huishoudens en de zakelijke markt en onderlinge leveringen tussen drinkwaterbedrijven (levering en gros). De leveringen van WRK aan de drinkwaterbedrijven zijn hierbij meegenomen als en gros levering. WBB daarentegen is meegenomen als onderdeel van Evides Waterbedrijf. Ander water is in de waterbalans alleen meegenomen voor zover geproduceerd en geleverd door de drinkwater-bedrijven (exclusief dochter- en zusterondernemingen) en door WRK. Waterwinning Boven in de waterbalans (figuur 4) staat per type ruwwaterbron hoeveel water in de sector in zijn totaliteit wordt gewonnen. In tabel 4 worden deze hoeveelheden gespecificeerd per waterbedrijf. Tabel 4 - Waterwinning 2014 (miljoen m 3 ) Totaal Grond- Oever- Natuurlijk Oppervlaktewater grondwater duinwater water n Brabant Water n Dunea n Evides Waterbedrijf 1) n Oasen n PWN n Vitens n Waternet n Waterbedrijf Groningen n Waterleidingmaatschappij Drenthe n WML n Watertransportmaatschappij Rijn-Kennemerland Nederland ) Inclusief Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch 10

12 WATERWINNING Figuur 4 - Waterbalans 2014 (miljoen m 3 ) Onttrekking grondwater Onttrekking natuurlijk duinwater Onttrekking oevergrondwater Onttrekking oppervlaktewater Inkoop en gros halffabrikaat 93 Kunstmatige infiltratie 85 Infiltratie processen Directe verwerking ¹) Voorraadvorming Onttrekking uit duinen Onttrekking anders Voorraadvorming 2 2 Derden 5 En gros 22 Inkoop halffabrikaat Productieprocessen (zuivering) Aflevering ander water kwaliteit 69 Productieverliezen 39 Levering en gros halffabrikaat Buitenland 11 Inkoop en gros 38 Inkoop drinkwater 49 Levering en gros 37 Distributieprocessen Niet in rekening gebracht gebruik ²) Huishoudens Zakelijke markt Buitenland ¹) 93 miljoen m³ wordt na onderlinge levering alsnog geïnfiltreerd. Als geheel heeft de sector derhalve miljoen m³ direct verwerkt (1.142 directe verwerking minus 93 inkoop en gros t.b.v. infiltratie) en 177 miljoen m³ geïnfiltreerd (85 plus 93). ²) Inclusief niet verrekende verkoop (bijv. bluswater) en meetverschillen. 11

13 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 De totale waterwinning in 2014 bedraagt miljoen m 3, 53 miljoen m 3 minder dan 10 jaar geleden (-4,1%). Ten opzichte van 2013 bleef de hoeveelheid gewonnen water nagenoeg gelijk. In figuur 5 is een tijdreeks van de waterwinning weergegeven naar type bron. Tussen 1990 en 2000 steeg het procentueel aandeel van oppervlaktewater in de totale winning van 34% naar 39%, terwijl het aandeel (oever)grondwater inclusief natuurlijk duinwater daalde van 66% naar 61%. Vervolgens bleef de verhouding van de beide bronnen vrijwel gelijk. Sinds 2008 bedraagt het procentueel aandeel van oppervlaktewater 38% en dat van (oever)grondwater inclusief natuurlijk duinwater 62%. Figuur 5 - Ontwikkeling waterwinning naar bron Miljoen m³ (Oever)grondwater 600 Oppervlaktewater Natuurlijk duinwater Het gewonnen water wordt voor een deel verwerkt tot ander water (zie hoofdstuk 3). Exclusief het water dat voor ander water gewonnen wordt, bedraagt het aandeel oppervlaktewater thans 35% en het aandeel (oever)grondwater inclusief natuurlijk duinwater 65%. 12

14 WATERPRODUCTIE 3. Waterproductie Productie drinkwater In tabel 3 (hoofdstuk 1) staan de geproduceerde hoeveelheden drinkwater per bedrijf in Gezamenlijk produceerde de sector miljoen m³ drinkwater, 27 miljoen m 3 minder dan tien jaar geleden in 2004 (-2,4%) en 102 miljoen m 3 minder dan in het topjaar 1990 (-8,4%). Ten opzichte van 2013 nam de productie af met 2,2 miljoen m 3 (-0,2%). De ontwikkeling van de omvang van de productie sinds 1950 is weergegeven in figuur 6. Daarbij is inzichtelijk gemaakt uit welke bronnen het drinkwater is bereid. Figuur 6 - Ontwikkeling drinkwaterproductie naar bron Miljoen m³ Oppervlaktewater Natuurlijk duinwater (Oever)grondwater Waterontharding Als onderdeel van het zuiveringsproces ontharden de drinkwaterbedrijven het drinkwater. Ontharding heeft als voordeel dat minder kalkaanslag optreedt zoals in warmwater apparatuur, het koffiezetapparaat en in de badkamer. Daarnaast is bij het wassen ook minder wasmiddel nodig. Figuur 7 toont de hardheid van het Nederlands drinkwater per regio. Productie van ander water Ander water is water dat niet van drinkwaterkwaliteit is. Meestal gaat het om toepassingen waarvoor een minder vergaande zuivering volstaat (bijvoorbeeld proceswater), maar het kan ook gaan om specifieke toepassingen waarvoor juist een verdergaande zuivering nodig is (bijvoorbeeld demiwater). Zoals aangegeven in de waterbalans (figuur 4), heeft de sector (inclusief WRK) 69 miljoen m 3 ander water afgezet in Deze hoeveelheid bestaat voornamelijk uit leveranties van WRK aan industriële afnemers en uit de levering van het drinkwaterbedrijf van Evides Waterbedrijf aan haar industriewaterpoot. 13

15 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Daarnaast niet in de waterbalans opgenomen vindt levering van ander water plaats door specifiek op ander water gerichte dochter- en zusterondernemingen. Deze groep ondernemingen produceerde in 2014 ca. 75 miljoen m 3 voor de Nederlandse markt. Dit is exclusief water dat wordt geproduceerd in installaties die worden beheerd en bedreven in opdracht van de klant. Hierbij vindt feitelijk geen waterlevering plaats. Figuur 7 - Hardheid Nederlands drinkwater Zeer zacht Zeer water zacht water Zacht water Zacht water Gemiddeld Gemiddeld water water Vrij hard water Vrij hard water Hard water Hard water 14

16 WATERDISTRIBUTIE 4. Waterdistributie Tabel 5 geeft een overzicht van de lengte en de samenstelling van het transport- en hoofdleidingnet per 31 december De ontwikkeling van de netlengtes van de meest toegepaste materialen staat in figuur 8. Hierin komt duidelijk de toename van het gebruik van PVC naar voren. Thans bestaat meer dan de helft van het drinkwaternet uit PVC. Tegelijkertijd nemen de netlengtes van de materiaalsoorten asbestcement en gietijzer geleidelijk af. Tabel 5 - Lengte en samenstelling van het transport- en hoofdleidingnet 2014 (kilometer) Totaal PVC Asbestcement Gietijzer Polyetheen (PE) Nodulair gietijzer Staal Beton Overig n Brabant Water n Dunea n Evides Waterbedrijf n Oasen n PWN n Vitens n Waternet n Waterbedrijf Groningen n Waterleidingmaatschappij Drenthe n WML Nederland

17 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Figuur 8 - Ontwikkeling drinkwaternet Km Overig Polyetheen PVC Gietijzer Asbestcement

18 WATERVERKOOP 5. Waterverkoop Afzet en omzet 2014 In tabel 3 (hoofdstuk 1) staan per bedrijf de drinkwaterafzet en de drinkwateromzet in In de waterbalans (hoofdstuk 2) is de afzet van ander water opgenomen. Tabel 6 geeft een totaaloverzicht van de drinkwaterverkopen in 2014 met een onderverdeling in huishoudens en zakelijke markt. Deze onderverdeling is in tabel 7 gespecificeerd per drinkwaterbedrijf. Tabel 6 - Samenvatting drinkwaterverkoop 2014 Eindafnemers huishoudens , ,37 Eindafnemers zakelijke markt ,97 Eindafnemers totaal ,26 En gros ,58 Export ) Bestaat uit vergoedingen voor het variabele tarief, het vastrecht en/of de beschikbaar gestelde capaciteit. Exclusief Belasting op Leidingwater en btw. Administratieve aansluitingen Afzet miljoen m 3 Gemiddelde afzet m 3 / aansluiting Omzet 1) miljoen Gemiddelde prijs 1) / m 3 Tabel 7 - Drinkwaterafzet in voorzieningsgebieden naar segment 2014 (miljoen m 3 ) Huishoudens Zakelijke markt Totaal n Brabant Water n Dunea n Evides Waterbedrijf n Oasen n PWN n Vitens n Waternet n Waterbedrijf Groningen n Waterleidingmaatschappij Drenthe n WML Nederland

19 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Ontwikkeling van de afzet In de vorige eeuw nam de afzet van drinkwater in Nederland sterk toe: van ca. 300 miljoen m 3 in 1950 tot ca. 800 miljoen m 3 in 1970 en vervolgens tot een niveau van ca miljoen m 3 in de jaren Sindsdien is de afzet met ca. 100 miljoen m 3 afgenomen (figuur 9), wat neerkomt op een gemiddelde daling van 0,4% per jaar. Tussen 1995 en 2005 was de daling het sterkst (-85 miljoen m 3 ; -0,7%/jaar). Hierna bleef de afzet tot 2010 nagenoeg constant. Tussen 2010 en 2014 is opnieuw een dalende trend zichtbaar (-0,5%/jaar). Periodes van extreme hitte en/of droogte hebben een verhogend effect op het huishoudelijk gebruik. De jaren 2003 en 2006 zijn hier voorbeelden van. In de figuren 10 en 11 is de ontwikkeling van de afzet gespecificeerd naar de gebruikersgroepen huishoudens en zakelijk gebruik 1). Hieruit blijkt dat de afzetdaling vooral plaats vond in het zakelijk segment. Hier daalde het gebruik tussen 1990 en 2014 met 84 miljoen m 3 (- 23%), dit ondanks een groeiende economie en werkgelegenheid (figuur 12). Tussen 1995 en 2005 bedroeg de daling 57 miljoen m 3 (gemiddeld -1,6% per jaar). Oorzaken hiervan waren waterbesparing, waterhergebruik en substitutie van drinkwater door ander water en eigen waterwinningen. Na een lichte stijging tussen 2005 en 2010, is de laatste jaren in de zakelijke markt opnieuw sprake van een afzetdaling. Tussen 2010 en 2014 daalde de afzet van 303 naar 285 miljoen m 3 (gemiddeld -1,5% per jaar). Het huishoudelijk drinkwatergebruik is ten opzichte van 1990 slechts weinig gewijzigd. Het daalde in 24 jaar met 14 miljoen m 3, ofwel met 1,8% (minder dan 0,1% per jaar). Het hoofdelijk huishoudelijk watergebruik in huis is weliswaar fors gedaald (tabel 8), maar dit wordt grotendeels gecompenseerd door bevolkingsgroei (figuur 13). 1) In de figuren 10 en 11 is per gebruikersgroep de ontwikkeling van de afzet sinds 1990 weergegeven. De cijfers tot 2007 betreffen gecorrigeerde gegevens. De oorspronkelijke tijdreeks toonde voor het zakelijk gebruik in 2007 een sterke daling en voor het huishoudelijk gebruik een sterke stijging. Deze omwisseling betrof geen werkelijke wijziging, maar was het gevolg van een administratieve wijziging in 2007 bij één van de bedrijven in verband met een harmonisatie in de registratie van gebruikersgroepen. Om de vergelijkbaarheid met eerdere jaren te herstellen is in samenwerking met het CBS de oorspronkelijke tijdreeks ( ) gecorrigeerd. 18

20 WATERVERKOOP Miljoen m³ Figuur 9 Ontwikkeling drinkwaterafzet Miljoen m³ Figuur 10 Ontwikkeling drinkwaterafzet huishoudens Miljoen m³ Figuur 11 Ontwikkeling drinkwaterafzet zakelijke markt

21 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Figuur 12 - Zakelijk drinkwatergebruik vs. ontwikkeling van de economie Index (1990 = 100) Bruto binnenlands product Werkgelegenheid Zakelijk watergebruik (m 3 ) Bron: CBS Figuur 13 - Huishoudelijk drinkwatergebruik vs. bevolkingsgroei Index (1990 = 100) Aantal huishoudens Omvang bevolking Watergebruik huishoudens (m 3 ) Gebruik per persoon Bron: CBS 20

22 WATERGEBRUIK THUIS 6. Watergebruik thuis Huishoudelijk drinkwatergebruik naar toepassing Vewin laat periodiek onderzoek uitvoeren onder de Nederlandse huishoudens naar de hoeveelheid en toepassing van het watergebruik in huis. In tabel 8 zijn de belangrijkste uitkomsten weergegeven van het in 2013 door TNS-NIPO uitgevoerde onderzoek. De belangrijkste toepassingen van het drinkwater in huis zijn de douche, het toilet en de wasmachine (figuur 14). Het huishoudelijk watergebruik per gezinslid daalde tussen 1995 en 2013 met ruim 13%. Dit komt vooral door de steeds verdergaande invoering van zuinige toiletten en wasmachines. Ook het watergebruik via het bad nam af. Het watergebruik via de douche daarentegen is in de loop van de tijd toegenomen (figuur 15), dit als gevolg van langer douchen en de toename van comfortdouches. Tabel 8 - Huishoudelijk drinkwatergebruik (liter per persoon per dag) Toepassing Bad 9,0 6,7 3,7 2,8 2,5 2,8 1,8 Douche 38,3 39,7 42,0 43,7 49,8 48,6 51,4 Wastafel 4,2 5,1 5,2 5,1 5,3 5,0 5,2 Toiletspoeling 42,0 40,2 39,3 35,8 37,1 33,7 33,8 Kleding wassen, hand 2,1 2,1 1,8 1,5 1,7 1,1 1,4 Kleding wassen, machine 25,5 23,2 22,8 18,0 15,5 14,3 14,3 Afwassen, hand 4,9 3,8 3,6 3,9 3,8 3,1 3,6 Afwassen, machine 0,9 1,9 2,4 3,0 3,0 3,0 2,0 Voedselbereiding 2,0 1,7 1,6 1,8 1,7 1,4 1,0 Koffie, thee en water drinken 1,5 1,5 1,5 1,6 1,8 1,8 1,0 Overig 6,7 6,1 6,7 6,4 5,3 5,3 3,4 Totaal 137,1 131,9 130,7 123,8 127,5 120,1 118,9 21

23 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Figuur 14 - Drinkwater in huis naar toepassing (2013) Douche Toiletspoeling Kleding wassen, machine Wastafel Afwassen, hand Overig Afwassen, machine Bad Kleding wassen, hand Koffie, thee, water drinken Voedselbereiding 12 % 3 4 % % 28 % Figuur 15 - Ontwikkeling drinkwatergebruik naar toepassing (liter per persoon per dag) Douche Toiletspoeling Kleding wassen, machine Bad 22

24 WATERGEBRUIK THUIS In de tabellen 9-11 is het watergebruik uitgesplitst naar leeftijd, huishoudgrootte en sekse. Het meeste water wordt gebruikt in de leeftijdscategorie 25-34, vooral doordat deze categorie relatief vaak en lang doucht. Ook de leeftijdscategorie jaar gebruikt relatief veel water voor douchen. Ouderen daarentegen gebruiken relatief meer water voor het doorspoelen van het toilet. Tabel 9 - Watergebruik naar leeftijd 2013 (liter per persoon per dag) Toepassing 0-12 jr jr jr jr jr jr jr. 65+ jr. Bad 4,3 1,1 0,2 0,7 2,9 1,7 1,3 1,1 Douche 31,9 58,8 74,0 91,3 59,2 48,2 38,1 35,0 Wastafel 5,2 4,8 6,5 6,1 4,5 4,4 5,4 5,2 Toiletspoeling 25,1 26,9 35,1 33,3 32,2 35,0 37,6 41,1 Kleding wassen, hand 0,4 0,6 1,0 0,9 1,7 2,0 1,8 2,4 Kleding wassen, machine 10,9 11,9 12,9 14,2 14,8 15,8 16,7 15,1 Afwassen, hand 0,9 1,3 2,4 4,5 2,9 3,3 4,8 7,4 Afwassen, machine 2,6 2,1 2,2 1,1 1,8 2,3 2,0 1,6 Voedselbereiding 0,5 0,4 2,5 1,0 0,9 1,1 1,0 1,8 Koffie / thee 0,3 0,4 1,9 0,6 0,5 0,8 0,6 0,6 Water drinken 0,3 0,5 0,9 0,6 0,6 0,3 0,3 0,4 Overig keukenkraan 1,8 2,6 8,0 4,4 2,6 3,9 2,8 5,3 Totaal 84,1 111,3 147,6 158,9 124,5 118,7 112,5 117,0 Personen uit kleine huishoudens gebruiken per persoon meer water dan personen behorend tot grotere huishoudens. Dit wordt verklaard doordat bepaalde toepassingen tegelijkertijd kunnen worden ingezet voor meer gezinsleden. De 2-persoonshuishoudens blijken per persoon echter meer water te gebruiken dan de éénpersoonshuishoudens. Vooral het hogere gebruik via het toilet blijkt hier debet aan. De achterliggende oorzaak hiervan is dat in Nederland ouderen (relatief hoog gebruik via toilet) binnen de 2-persoonshuishoudens iets oververtegenwoordigd zijn. 23

25 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Tabel 10 - Watergebruik naar huishoudgrootte 2013 (liter per persoon per dag) Toepassing 1-pers. 2-pers. 3-pers. 4-pers 5+ Bad 0,4 1,4 2,7 3,4 3,2 Douche 54,2 48,9 53,9 49,7 51,4 Wastafel 5,5 5,2 5,4 4,7 5,5 Toiletspoeling 33, , ,5 Kleding wassen, hand 1,3 2,6 0,8 0,6 0,6 Kleding wassen, machine 16,3 16,7 12,7 12,4 9,4 Afwassen, hand 6,4 5,2 2,0 1,5 1,2 Afwassen, machine 1,2 2,1 2,0 2,6 1,7 Voedselbereiding 1,4 1,4 0,8 0,6 0,8 Koffie/thee 0,9 0,6 0,6 0,4 0,5 Water drinken 0,6 0,4 0,3 0,3 0,4 Overig 4,6 4,5 3,0 1,7 3,1 Totaal 126, ,6 108,7 106,4 Wat verder opvalt is dat vrouwen meer water gebruiken dan mannen. Dit komt vooral door een hoger watergebruik via het toilet. Toepassing Man Vrouw Bad 1,6 2,0 Douche 50,0 52,3 Wastafel 5,5 5,0 Toiletspoeling 29,9 37,1 Kleding wassen, hand 1,5 1,3 Kleding wassen, machine 13,7 14,7 Afwassen, hand 3,7 3,4 Afwassen, machine 2,0 2,0 Voedselbereiding 0,7 1,3 Koffie/thee 0,5 0,6 Water drinken 0,4 0,4 Overig keukenkraan 2,9 3,8 Totaal 112,4 124,0 Tabel 11 Watergebruik naar sekse 2013 (liter per persoon per dag) 24

26 ZAKELIJK WATERGEBRUIK 7. Zakelijk watergebruik naar economische activiteit Het CBS rapporteert periodiek een uitsplitsing van het drinkwatergebruik in Nederland (CBS, 2015). De verdeling van het totaal drinkwatergebruik over de huishoudens en de zakelijke markt ontleent het CBS daarbij aan de waterleidingstatistieken van Vewin. Het zakelijk gebruik uit de waterleidingstatistiek wordt door het CBS nader onderverdeeld naar economische activiteit. De meest recente gegevens waarvoor dit is gebeurd, is het zakelijk gebruik van Een overzicht van de onderverdeling is weergegeven in tabel 12. De code in de eerste kolom is de zgn. sbi-code volgens de laatste standaard bedrijfsindeling van het CBS voor economische activiteiten (sbi 2008). Hoe heeft het CBS het drinkwatergebruik per activiteit bepaald? De zakelijke markt bestaat grofweg uit de landbouw, de industrie en de dienstensector. De herkomst/berekening van het drinkwatergebruik is voor elk van deze groepen verschillend: Landbouw Het drinkwatergebruik in de landbouw ontleent het CBS aan onderzoek van het Landbouw Economisch Instituut. Industrie Het drinkwatergebruik in de industrie bepaalt het CBS door raadpleging van milieujaarverslagen van individuele industriële bedrijven. De som van het watergebruik van de individuele bedrijven mét een milieujaarverslag hoogt het CBS op naar totalen per bedrijfstak op basis van de ratio van de industriële productie van deze bedrijven vs. de totale productie van de bedrijfstak. Voor de ontbrekende bedrijfstakken (zonder milieujaarverslagen) wordt een schatting gemaakt op basis van historische gebruiksdata die vroeger zijn verzameld middels enquêtes onder de bedrijven. Dienstensector Bij de dienstensector heeft het CBS eerst per economische activiteit de relatie vastgesteld tussen de hoeveelheid gebruikt drinkwater en het aantal werkzame personen. Dit is gebeurd op basis van klantenbestanden van enkele drinkwaterbedrijven. Door deze klantenbestanden te koppelen aan het bedrijvenregister van het CBS kon aan elk leveringsadres (en de hoeveelheid aan het adres geleverd drinkwater cnform het klantenbestand) de sbi-code van de economische activiteit en het aantal werkzame personen worden toegevoegd. Door deze koppeling kon voor elke economische activiteit het gemiddelde drinkwatergebruik per werkzame persoon worden bepaald. Dit gemiddelde wordt vervolgens vermenigvuldigd met het actuele totaal aantal werkzame personen in de sbi-klasse van de economische activiteit om het gebruik in die sbi-klasse in te schatten. 25

27 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Ten opzichte van de verdeling over de bedrijfstakken die is gepresenteerd in Drinkwaterstatistieken 2012 (zakelijk gebruik ) is de nauwkeurigheid van de cijfers verbeterd. In de door het CBS als basis gebruikte milieujaarverslagen wordt geen onderscheid gemaakt tussen drinkwater en ander water. In de nieuwe verdeling heeft het CBS speciale aandacht besteed aan de verwijdering van de component ander water uit deze gegevens. Tabel 12 - Zakelijk drinkwatergebruik naar economische activiteit (miljoen m 3 ) SBI Economische activiteit A-U Alle economische activiteiten 295,5 303,4 298,6 287,4 A Landbouw, bosbouw en visserij 47,6 43,8 42,7 39,3 B Delfstoffenwinning 4,1 4,2 4,1 3,5 C Industrie 143,4 138,3 134,1 132, Voedings-, genotmiddelenindustrie 60,3 60,2 63,5 62, Textiel-, kleding-, lederindustrie 2,5 2,5 2,4 1, Hout-, papier-, grafische industrie 5,0 3,2 3,0 3,0 19 Aardolie-industrie 16,4 13,9 13,1 11,5 20 Chemische industrie 23,0 26,1 23,1 27,6 21 Farmaceutische industrie 15,7 8,7 6,8 5, Kunststof- en bouwmateriaalindustrie 7,3 8,3 7,7 7, Basismetaal, metaalproductenindustrie 4,5 4,8 4,1 3, Elektrische en elektronische industrie 3,1 3,9 3,7 3,5 28 Machine-industrie 2,4 3,3 3,3 3, Transportmiddelenindustrie 2,3 2,3 2,2 2, Overige industrie en reparatie 1,0 1,1 1,0 0,9 D Energievoorziening 2,3 8,6 9,6 3,3 E Waterbedrijven en afvalbeheer 3,6 5,0 3,5 4,5 F Bouwnijverheid 3,0 2,9 2,8 2,8 G-I Handel, vervoer en horeca 33,8 35,5 36,3 36,5 J Informatie en communicatie 0,8 0,8 0,8 0,8 K Financiële dienstverlening 2,1 2,0 2,0 1,9 L Verhuur en handel van onroerend goed 3,9 4,0 3,9 3,8 M-N Zakelijke dienstverlening 3,8 4,0 4,0 4,1 O-Q Overheid en zorg 26,7 29,4 29,7 29,7 R-U Cultuur, recreatie, overige diensten 20,5 25,0 24,9 25,4 26 Bron: CBS

28 DRINKWATERBELASTING 8. Drinkwaterbelastingen Drinkwaterbedrijven hebben te maken met provinciale grondwaterheffing, leiding- en concessievergoedingen (precario), Belasting op Leidingwater (BoL) en btw (6%). De eerste twee zijn kostprijsverhogende belastingen die worden gedekt via het drinkwatertarief, de twee laatstgenoemde belastingen (BoL en btw) zijn verbruiksbelastingen die het waterbedrijf namens de consument afdraagt aan de fiscus. Deze komen bovenop het drinkwatertarief van het waterbedrijf en maken geen onderdeel uit van de drinkwateromzet. Tot 2012 hadden de bedrijven bovendien te maken met een landelijke grondwaterbelasting. Tabel 13 geeft de tariefontwikkeling van de BoL en de landelijke grondwaterbelasting weer. Beide belastingen zijn gebaseerd op de Wet Belastingen op Milieugrondslag. De grondwaterbelasting op onttrekkingen van grondwater werd in 1995 ingevoerd en in 2012 afgeschaft. De BoL wordt sinds 2000 geheven over de eerste 300 m 3 afgenomen leidingwater. Deze belasting steeg tussen 2000 en 2013 geleidelijk van 12,9 naar 16,5 cent per m 3 en werd vervolgens in 2014 verdubbeld naar 33,0 cent per m 3. In 2015 bedraagt de belasting 33,3 cent per m 3. Tabel 13 - Waterbelastingen ingevolge de Wet Belastingen op Milieugrondslag (cent/m 3 ) Grondwaterbelasting - normaal tarief 15,4 16,0 19,5 - infiltratiekorting 12,7 13,4 16,3 Belasting op Leidingwater 12,9 15,7 16,5 33,0 33,3 Het tarief voor de provinciale grondwaterheffing varieert per provincie. Gemiddeld over de provincies bedraagt het tarief in ,5 cent per kubieke meter onttrokken grondwater (tabel 14). Leiding- en concessievergoedingen (precario) worden in steeds meer gemeenten geheven. Het tarief varieert per gemeente. 27

29 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Tabel 14 - Tarief provinciale grondwaterheffing (cent / m 3 ) Provincie Groningen 2,00 1,11 1,68 1,68 1,68 Friesland 1,13 1,13 1,13 1,13 1,13 Drenthe 1,00 1,06 1,10 1,10 1,15 Overijssel 1,36 1,36 1,36 1,36 1,36 Flevoland 1,71 1,14 1,41 1,41 1,41 Gelderland 1,30 1,30 1,30 1,30 1,30 Utrecht 1,50 1,53 1,53 1,53 1,53 Noord-Holland 0,81 0,85 0,85 0,85 0,85 Zuid-Holland 1,13 1,13 1,13 1,13 1,13 Zeeland 2,54 2,75 2,75 2,92 3,17 Noord-Brabant 1,90 1,90 1,90 1,90 1,90 Limburg 1,13 1,39 1,39 1,45 1,52 Gemiddeld 1,46 1,39 1,46 1,48 1,51 Afgezet tegen de hoeveelheid verkocht drinkwater is in 2014 per kubieke meter gemiddeld 1,1 cent provinciale grondwaterheffing betaald en 1,5 cent ten behoeve van leiding- en concessievergoedingen. De leiding- en concessievergoedingen lopen lokaal op tot 49,70 per huishouden per jaar (zie tabel 17 in hoofdstuk 9), wat voor een gemiddeld gezin (100,1 m 3 /jaar) neerkomt op 0,50 per kubieke meter. In figuur 16 is de ontwikkeling van de drinkwaterbelastingen weergegeven. De belastingen op drinkwater belopen in 2014 in totaal 402 miljoen euro ( 0,38/m 3 ). Door de verdubbeling van het BoL tarief in 2014 zijn de totale drinkwaterbelastingen weer ongeveer gelijk aan het niveau van vóór de afschaffing van de grondwaterbelasting. Van de drinkwaterbelastingen in 2014 bestaat 28 miljoen euro ( 0,03/m³) uit kostprijsverhogende belastingen (provinciale grondwaterheffing en precario) en 374 miljoen euro ( 0,35/m³) uit de verbruiksbelastingen BoL en btw. Gemiddeld maken de waterbelastingen 23,4% uit van de totale afnemersprijs van drinkwater (tabel 15). 28

30 DRINKWATERBELASTING Figuur 16 - Ontwikkeling drinkwaterbelastingen Miljoen BTW BoL Leiding- en concessievergoedingen Provinciale grondwaterheffing Grondwaterbelasting

31 DRINKWATERSTATISTIEKEN Waterprijs Afnemersprijs (inclusief BoL en btw) In de tabellen 15 en 16 staat de opbouw van de afnemersprijs, inclusief de verbruiksbelastingen (BoL en btw) die de klant betaalt bovenop het drinkwatertarief. Door de verdubbeling van het BoL-tarief is de totaalprijs voor de afnemer ten opzichte van 2013 gestegen. De gemiddelde afnemersprijs bedraagt in ,61 tegen 1,47 in 2013 (+9,8%). De afnemersprijs voor de gebruikersgroep huishoudens bedraagt gemiddeld 1,80 tegen 1,60 in 2013 (+12,3%). De stijging wordt voor een zeer groot deel veroorzaakt door de verdubbeling van de BoL en de extra btw die aanvullend over dit tarief wordt afgedragen. Voor een gemiddeld huishouden (100,1 m 3 /jaar) bedraagt de nota voor drinkwater in tegen 162 in 2013 (bij 100,8 m 3 /jaar). Exclusief verbruiksbelastingen steeg de jaarnota van het gemiddeld huishouden van 136 naar 137. Tabel 15 - Gemiddelde afnemersprijs in Nederland 1) Mutatie Aandeel in / m 3 / m 3 totaalprijs Kostenvergoeding waterbedrijf 1,23 1,24 0,6% 76,6% Kostprijsverhogende belastingen 0,03 0,03 1,6% Gemiddeld tarief 1,26 1,26 Belasting op Leidingwater en btw 0,21 0,35 65,3% 21,7% Totaalprijs voor afnemer 1,47 1,61 9,8% 1) Huishoudelijk en zakelijk samen. Tabel 16 - Gemiddelde afnemersprijs voor huishoudens Mutatie Aandeel in / m 3 / m 3 totaalprijs Kostenvergoeding waterbedrijf 1,32 1,34 1,8 % 74,6 % Kostprijsverhogende belastingen 0,03 0,03 1,4 % Gemiddeld tarief 1,35 1,37 Belasting op Leidingwater en btw 2) 0,26 0,43 68,9 % 24,0 % Totaalprijs voor afnemer 1,60 1,80 12,3 % 2) 2013: 0, % btw over ( 1,35 + 0,165); 2014: 0, % btw over ( 1,37 + 0,33) 30

32 WATERPRIJS In figuur 17 is de impact van de belastingen op de drinkwaterprijs zichtbaar gemaakt in een tijdreeks. Bezien over het laatste decennium is de gemiddelde afnemersprijs gestegen van 1,50/m 3 in 2004 naar 1,61/m 3 in 2014 (+7,6%). Exclusief belastingen steeg de afnemersprijs in deze periode van 1,17/m 3 naar 1,24/m 3 (+5,9%). /m³ 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0, Incl. belastingen Excl. belastingen Figuur 17 - Ontwikkeling nominale afnemersprijs 1) De ontwikkeling van de afnemersprijs inclusief belastingen vertoont diverse trendbreuken. De stijging in 1995 werd veroorzaakt door de invoering van de landelijke grondwaterbelasting. In 1999 werd de btw verhoogd van 6% naar het toenmalige algemene tarief van 17,5%. In 2000 werd de btw-stijging weer ongedaan gemaakt, maar daar stond de introductie van de BoL tegenover. De daling in 2012 komt door de afschaffing van de landelijke grondwaterbelasting in dat jaar en de stijging in 2014 komt door de verdubbeling van het BoL-tarief. Ook de algemene prijsstijging heeft invloed op de waterprijs. Als de vroegere waterprijzen worden uitgedrukt in het algemeen prijspeil van 2014 (figuur 18), dan blijkt dat de huidige afnemersprijs 0,17 per m 3 lager is dan tien jaar geleden: 1,61 per m 3 in 2014 tegen 1,78 per m 3 in /m³ 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0, Incl. belastingen Excl. belastingen Figuur 18 - Ontwikkeling reële afnemersprijs (2014 = 100) 1) 1) In de figuren 17 en 18 is de gemiddelde afnemersprijs weergegeven van huishoudens en zakelijke afnemers samen. 31

33 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Drinkwatertarieven huishoudens naar regio (o.b.v. tariefregelingen, exclusief BoL en btw) De drinkwaterbedrijven stellen voor aanvang van elk kalenderjaar een tarievenregeling op. De tarieven voor huishoudens staan in tabel 17. Alle bedrijven brengen een tarief per m 3 in rekening (variabel tarief) en een vast bedrag per jaar (vastrecht). Daarnaast wordt in een aantal gemeenten een bedrag doorbelast dat drinkwaterbedrijven aan de gemeenten afdragen als vergoeding voor het hebben van leidingen in de gemeentelijke ondergrond (precario). De uitkomst in de kolom totaal per m 3 is berekend uit het variabele tarief, het vastrecht en de precariobelasting (voor zover geheven) en geeft het gemiddelde drinkwatertarief per m 3 in een gebied weer voor een gemiddeld gezin (2,19 personen) bij een gemiddeld watergebruik (43,4 m³ per persoon per jaar) en is exclusief verbruiksbelastingen (BoL en btw). In 2015 bedraagt dit gemiddeld totaal tarief 1,42 per m 3 drinkwater, evenveel als in Dit totaal tarief bestaat gemiddeld genomen voor 56% uit een volumetrisch tarief ( 0,79/m 3 ) en voor 44% uit een vast bedrag (vastrecht en precario: 59,97/jaar, omgerekend 0,63/m 3 ). De tarieven in de regio s variëren tussen 1,12/m 3 in de provincie Groningen en 2,23/m 3 in de gemeente Noordwijkerhout. Een groot deel van deze spreiding wordt veroorzaakt door de precariobelasting. Zonder precario lopen de tarieven uiteen tussen 1,12/m 3 en 1,83/m 3. In figuur 19 is de ontwikkeling van de tarieven weergegeven exclusief precario. Hieruit komt naar voren dat de spreiding tussen 1999 en 2009 aanzienlijk is afgenomen (van 1,17 naar 0,50 /m 3 ). Na 2009 is de spreiding weer wat toegenomen en deze bedraagt thans 0,71 /m 3. Voetnoten tabel 17 (pag. 33 en 34) 1) Exclusief BoL over de eerste 300 m 3 en exclusief btw (6%). 2) De totaalprijs per m 3 voor een gemiddeld gezin van 2,19 personen (CBS, 2013) en een jaargebruik per persoon van 43,4 m 3 (TNS-NIPO, 2014) c.q. een jaargebruik van 95,0 m 3 per gezin. Berekening: (vastrecht + precario + 95 m 3 x variabel tarief) / 95 m 3. 3) Inclusief eventuele meterhuur en toeslag openbare brandblusvoorziening. 4) In 2014 gemeente zonder precario. 5) Het totaal per m 3 voor Nederland is hier berekend o.b.v. het gemiddelde vastrecht (incl. precario), het gemiddeld variabel tarief en het gemiddeld gebruik van 95,0 m 3 per huishouden. Indien berekend o.b.v. het quotiënt van de omzet en de afzet aan huishoudens, is de uitkomst: 1,37 /m 3. Het verschil hangt o.m. samen met verstrekte betalingskortingen (bijv. voor betalen via automatische incasso), waardoor de omzet wat lager uitvalt dan tegen standaard tarief, en met een wat hogere afzet per huishouden (100,1 m 3, zie tabel 6) dan berekend o.b.v. het onderzoek van TNS-NIPO (95,0 m 3 ). 32

34 WATERPRIJS Tabel 17 - Tarieven drinkwater huishoudens ) Mutatie Totaal 2) Vastrecht 3) Extra bedrag Variabel Totaal 2) Totaal 2015 precario tarief t.o.v per m 3 per jaar per jaar per m 3 per m 3 % Waterbedrijf Groningen Algemeen (gemeenten zonder precario) 1,11 45,45 0,64 1,12 1,1% Delfzijl 1,36 24,05 1,37 1,0% Oldambt 4) 23,84 1,37 - Waterleidingmaatschappij Drenthe 1,17 60,00 0,55 1,18 1,4% Vitens Algemeen (gemeenten zonder precario) 1,15 45,00 0,68 1,15 0,2% Dronten 1,32 15,86 1,32 0,2% Lelystad 1,28 13,00 1,29 1,0% Zeewolde 1,39 22,74 1,39 0,2% PWN 1,83 58,80 1,21 1,83 - Waternet 1,68 42,15 1,24 1,68 - Dunea Algemeen (gemeenten zonder precario) 1,69 61,18 1,06 1,70 0,6% Alphen aan den Rijn (kern Benthuizen) 1,78 7,80 1,79 0,5% Den Haag 1,89 18,70 1,90 0,4% Katwijk 1,94 22,70 1,94-0,1% Leiden 2,04 31,50 2,04-0,5% Leidschendam-Voorburg 1,75 5,60 1,76 0,5% Noordwijkerhout 2,22 49,70 2,23 0,4% Oegstgeest 2,17 36,80 2,09-3,5% Pijnacker-Nootdorp 1,79 15,90 1,87 4,5% Rotterdam (Nesselande) 1,74 3,10 1,74-0,5% Rijswijk 1,81 10,50 1,81 0,4% Teylingen 1,98 39,10 2,12 6,7% Voorschoten 1,82 11,70 1,83 0,3% Wassenaar 2,14 40,70 2,13-0,3% Zoetermeer 4) 5,50 1,76 - Zuidplas (Zevenhuizen-Moerkapelle) 2,09 31,90 2,04-2,6% Brabant Water Algemeen 1,20 70,44 0,46 1,20 - Baarle Hertog 1,32 0,88 1,32 0,1% 33

35 DRINKWATERSTATISTIEKEN Mutatie Totaal 2) Vastrecht 3) Extra bedrag Variabel Totaal 2) Totaal 2015 precario tarief t.o.v per m 3 per jaar per jaar per m 3 per m 3 % Oasen Algemeen (gemeenten zonder precario) 1,56 76,25 0,76 1,56 - Alblasserdam 1,74 16,62 1,74-0,1% Gouda 1,66 17,50 1,75 5,4% Hendrik-Ido-Ambacht 1,67 10,75 1,68 0,5% Kaag en Braassem 2,00 41,96 2,01 0,1% Leerdam 1,67 10,41 1,67 0,1% Leiderdorp 1,71 14,55 1,72 0,2% Nieuwkoop 1,69 12,32 1,69-0,1% Alphen aan den Rijn 1,67 23,28 1,81 8,4% Waddinxveen 1,64 9,04 1,66 1,0% Zederik 1,80 22,16 1,80-0,2% Zoeterwoude 1,95 37,48 1,96 0,3% Zuidplas (Moordrecht) 1,78 19,44 1,77-0,5% Evides Waterbedrijf Zeeland en Zuid-Holland Algemeen (gemeenten zonder precario) 1,54 59,76 0,91 1,54 - Rotterdam 1,61 8,45 1,63 1,1% Vlaardingen 1,65 10,12 1,65-0,3% Maassluis 1,69 13,83 1,69-0,3% Schiedam 1,64 9,78 1,65 0,2% Den Haag (Wateringse Veld) 1,57 2,82 1,57-0,1% Noord Brabant 1,29 59,76 0,66 1,29 - WML 1,68 86,64 0,72 1,63-3,0% Nederland 1,42 5) 57,57 2,40 0,79 1,42 0,4% Figuur 19 - Spreiding integraal drinkwatertarief gemiddeld huishouden (excl. BoL en btw) 34 /m³ 2,50 2,00 1,50 1,00 0, Voorzieningsgebied met hoogste tarief (precario niet meegerekend) Gemiddeld drinkwatertarief Voorzieningsgebied met laagste tarief

36 FINANCIËLE BALANS 10. Financiële balans en investeringen Financiële balans In tabel 18 staat de financiële balans van de drinkwatersector. De balans is tot stand gekomen door samenvoeging van de individuele opgaven van de drinkwaterbedrijven. De totale balanswaarde eind 2014 bedraagt 6,5 miljard euro. Hiervan is 2,1 miljard (32,8%) gefinancierd met eigen vermogen, 3,9 miljard (60,4%) met vreemd vermogen en 0,4 miljard (6,8%) met overig kapitaal (bijdragen derden en voorzieningen). Tabel 18 - Financiële balans drinkwaterbedrijven per (miljoen ) Activa Passiva Vaste activa Eigen vermogen materiële vaste activa aandelenkapitaal 36 immateriële vaste activa 1 reserves financiële vaste activa Overig kapitaal bijdragen derden 261 voorzieningen 185 Vlottende activa Lang vreemd vermogen voorraden 16 vorderingen/debiteuren 270 Kort vreemd vermogen liquide middelen/kas 33 leningen crediteuren 108 voorschotten 29 overig Totaal Totaal

37 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Investeringen In figuur 20 is de ontwikkeling weergegeven van het investeringsniveau. Van het begin van de jaren negentig tot 2008 namen de investeringen geleidelijk af. Dit hield onder meer verband met een dalende watervraag, waardoor nauwelijks uitbreidingsinvesteringen in productiecapaciteit nodig waren. Ook het toepassen van minder kostbare leidingmaterialen (PVC), het nemen van levensduur verlengende maatregelen en slim investeren op basis van betere informatie (asset management) droegen bij aan het in de hand houden van de investerings-kosten. Vanaf 2008 is een stijgende lijn zichtbaar. Zowel de investeringen in waterzuivering als in het leidingnet zijn sindsdien toegenomen. Van de investeringen in 2014 werd 51% geïnvesteerd in distributie, 40% in productie en 3% in informatie- en communicatietechnologie (figuur 21). Miljoen Figuur 20 Ontwikkeling van de investeringen Figuur 21 3% ICT 6% Overig Investeringen naar proces % Distributie/infrastructuur 40% Productiemiddelen 36

38 BEHEERDE GEBIEDEN 11. Beheerde gebieden Natuurgebieden Ten behoeve van de waterwinning hebben de drinkwaterbedrijven een gebied in beheer van ha. Dit gebied bestaat grotendeels uit natuurgebied: in totaal ha. Dit is 0,5% van de totale oppervlakte van Nederland. Ter vergelijking: Staatsbosbeheer beheert ongeveer hectare aan natuur en Natuurmonumenten beheert ca hectare. De beheerde natuurgebieden worden niet alleen gebruikt om water te winnen maar ze worden voor het grootste deel (79%) ook opengesteld voor het publiek (figuur 22). Figuur 22 Beheerd natuurgebied 2014 in hectare Figuur 23 Grondwaterbeschermingsgebied gebied 2014 ( ha) ha Totaal beheerd natuurgebied ha Niet opengesteld ha Opengesteld voor publiek 11% 89% Alleen bestemd voor waterwinning ( ha) Naast waterwinning ook ander gebruik ( ha) Grondwaterbeschermingsgebied Een waterwingebied is een kleine zone direct om de winputten voor drinkwater, die alleen bedoeld is voor de drinkwaterwinning. Rondom het waterwingebied bevindt zich grondwaterbeschermingsgebied waarin in beperkte mate ook ander activiteiten mogen plaatsvinden. Het totaal aantal hectare grondwaterbeschermingsgebied in Nederland bedraagt Hiervan is 11% exclusief bestemd voor waterwinning (figuur 23). De overige 89% heeft ook andere bestemmingen. 37

39 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Bijlage 1 Voorzieningsgebieden en aangesloten gemeenten 2015 Aalburg, Alphen-Chaam, Asten, Baarle-Hertog, Baarle-Nassau, Bergeijk, Bergen op Zoom (gedeelte), Bernheze, Best, Bladel, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Breda, Cranendonck, Cuijk, Deurne, Dongen, Drimmelen, Eersel, Eindhoven, Etten-Leur, Geertruidenberg, Geldrop- Mierlo, Gemert-Bakel, Gilze en Rijen, Goirle, Grave, Haaren, Halderberge, Heeze-Leende, Helmond, 's-hertogenbosch, Heusden, Hilvarenbeek, Laarbeek, Landerd, Loon op Zand, Maasdonk, Mill en Sint Hubert, Sint Michielsgestel, Sint Anthonis, Moerdijk, Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Sint Oedenrode, Oirschot, Oisterwijk, Oosterhout, Oss, Reusel-De Mierden, Roosendaal, Rucphen, Schijndel, Someren, Son en Breugel, Steenbergen, Tholen (gedeelte), Tilburg, Uden, Valkenswaard, Veghel, Veldhoven, Vught, Waalre, Waalwijk, Werkendam, Woudrichem en Zundert. Voorziet voorts enkele percelen in Nederweert. Den Haag (excl. Wateringseveld), Hazerswoude-dorp (Hogeveenseweg en Westzijdeweg),Hillegom, Katwijk, Lansingerland, Leiden, Leidschendam-Voorburg, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Rotterdam (Nesselande) Teylingen, Voorschoten, Wassenaar, Zoetermeer en Zuidplas (excl. kern Moordrecht). Albrandswaard, Barendrecht, Bergen op Zoom (Halsteren en Lepelstraat), Bernisse, Binnenmaas, Borsele, Brielle, Capelle aan den IJssel, Cromstrijen, Delft, Den Haag (Wateringseveld), Dordrecht, Goeree-Overflakkee, Goes, Hellevoetsluis, Hulst, Kapelle, Korendijk, Maassluis, Middelburg, Midden-Delfland, Noord-Beveland, Oud-Beijerland, Reimerswaal, Rotterdam (inclusief Hoek van Holland en de havens), Schiedam, Schouwen-Duiveland, Sluis, Spijkenisse, Strijen, Terneuzen, Tholen, Veere, Vlaardingen, Vlissingen, Westland, Westvoorne, Woensdrecht en Zwijndrecht (Heerjansdam). 38

40 VOORZIENINGSGEBIEDEN Alblasserdam, Alphen aan den Rijn (behalve Benthuizen), Bodegraven- Reeuwijk, Giessenlanden, Gorinchem, Gouda, Hardinxveld-Giessendam, Hendrik Ido Ambacht, Kaag en Braassem, Krimpen a/d IJssel, Krimpenerwaard, Leerdam, Leiderdorp, Molenwaard, Nieuwkoop, Papendrecht, Ridderkerk, Sliedrecht, Vianen, Waddinxveen, Zederik, Zoeterwoude, Zuidplas (kern Moordrecht) en Zwijndrecht (behalve Heerjansdam). Aalsmeer, Alkmaar, Amstelveen (gedeeltelijk), Beemster, Bergen, Beverwijk, Blaricum, Bloemendaal, Bussum, Castricum, Drechterland, Edam-Volendam, Enkhuizen, Graft-de Rijp, Haarlem, Haarlemmerliede & Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heerhugowaard, Heiloo, Den Helder, Hollands Kroon, Hoorn, Huizen, Koggenland, Landsmeer, Langedijk, Laren, Medemblik, Naarden, Oostzaan, Opmeer, Purmerend, Schagen, Schermer, Stede Broec, Texel, Uitgeest, Uithoorn, Velsen, Waterland, Weesp, Wormerland, Wijdemeren (gedeeltelijk), Zaanstad, Zandvoort en Zeevang. Voorziet verder enkele percelen in de gemeenten Amsterdam, Eemnes, Heemstede, Hillegom, Hilversum, Kaag en Braassem en Muiden. Alle gemeenten in de provincies Friesland, Gelderland, Overijssel, Utrecht en Flevoland, alsmede de gemeenten Hilversum en Wijdemeren (gedeeltelijk) en de gemeenten Meppel en Westerveld (gedeeltelijk). 39

41 DRINKWATERSTATISTIEKEN 2015 Amstelveen (bebouwde kom, gedeeltelijk), Amsterdam, Diemen, Heemstede, Muiden en Ouder-Amstel. Voorziet voorts Schiphol (inclusief voormalig Fokker complex) en enkele percelen in Abcoude, Landsmeer, Oostzaan en Haarlemmermeer. Appingedam, Bedum, Bellingwedde, De Marne, Delfzijl, Eemsmond, Groningen, Grootegast, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Leek, Loppersum, Marum, Menterwolde, Oldamt, Pekela, Slochteren, Stadskanaal, Ten Boer, Tynaarloo (Eelde-Paterswolde), Veendam, Vlagtwedde, Winsum en Zuidhorn. Aa en Hunze, Assen, Borger-Odoorn, Coevorden, De Wolden, Emmen, Hoogeveen, Meppel (deel van buitengebied), Midden-Drenthe, Noordenveld, Westerveld (gedeeltelijk) en Tynaarlo (gedeeltelijk). Beek, Beesel, Bergen, Brunssum, Echt-Susteren, Eijsden-Margraten, Gennep, Gulpen-Wittem, Heerlen, Horst aan de Maas, Kerkrade, Landgraaf, Leudal, Maasgouw, Maastricht, Meerssen, Mook en Middelaar, Nederweert, Nuth, Onderbanken, Peel en Maas, Roerdalen, Roermond, Schinnen, Simpelveld, Sittard-Geleen, Stein, Vaals, Valkenburg aan de Geul, Venlo, Venray, Voerendaal en Weert. 40

42 GEBRUIKTE BRONNEN Bijlage 2 Overzicht gebruikte bronnen 1. CBS, Statline, (2015) 2. CBS, Milieurekeningen 2013 (2014) 3. Vewin, Drinkwaterstatistieken 2012, de watercyclus van bron tot kraan (2012) 4. Vewin, Tarievenoverzicht drinkwater per 1 januari 2014 (2014) 5. Vewin, Tarievenoverzicht drinkwater per 1 januari 2015 (2015) 6. Vewin/TNS-NIPO, Watergebruik Thuis 2013 (2014) 7. Staatsbosbeheer, (2015) 8. Natuurmonumenten, jaarverslag 2014, (2015) 41