KNIE ORTHESEN 1 BEKNOPTE ANATOMIE VAN DE KNIE

Transcriptie

1 KNIE ORTHESEN 1 BEKNOPTE ANATOMIE VAN DE KNIE Het kniegewricht is het grootste en wordt gezien als het meest complexe gewricht van het menselijk lichaam. De knie is tevens een van de zwaarst belaste gewrichten in ons lichaam. Figuur 2.1. Anatomie van de knie in vooraanzicht Figuur 2.1 toont de knie van voren gezien in gestrekte toestand (extension) en in gebogen toestand (flexion). Botten en menisci In het kniegewricht komen de tibia (scheenbeen) en het femur (dijbeen) samen. Aan de tibia zit de fibula (kuitbeen) verbonden. Deze zorgt voor de grote beweeglijkheid van de enkel. Het kniegewricht wordt beschermd door de patella (knieschijf). Het uiteinde van een bot wordt condylus genoemd (gewrichtsknobbel). Het uiteinde van het femur bij de knie bestaat uit twee bolvormige delen. In zijaanzicht is dit voor te stellen als een katrol. De condylus van het onderbeen heeft twee zadelvormig delen, gescheiden door een stompe richel. Beide condyli passen niet goed op elkaar. De katrolvorm kan beschreven worden met de spiraal van Archimedes. Dit houdt in dat de straal met een bepaalde factor toeneemt met de toename van de rotatiehoek. De afstand van de as van het femur tot aan de fibia varieert met de rotatie. Om beide benen toch zonder problemen te laten bewegen zijn menisci nodig. De menisci zorgen ervoor dat de beendelen gemakkelijk over elkaar kunnen rollen en glijden. Tevens kunnen de krachten zo over een groter oppervlak gelijkmatig overgebracht worden. Er is een binn en en buiten meniscus, beide zijn maanvormig en bestaan uit stevig bindweefsel en kraakbeenachtige cellen. De mediale (binnenkant) meniscus zit volledig vast aan het onderbeen en aan het gewrichtskapsel. De laterale (buitenkant) miniscus zit slechts gedeeltelijk vast. Deze is daarom veel beweeglijker en wordt ook minder belast bij verschillende bewegingen. De binnenkant van het kniegewricht is voor een deel bekleed met slijmvlies. Dit is de synovia De synovia zit in de gewrichtsspleet. Dit is de spleet tussen het femur en de tibia. De synovia maakt vocht aan waarin voedingsstoffen zitten voor het kraakbeen. Ook dient het als smeermiddel voor de knie. BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.1

2 De botstukken, die in het kniegewricht ten opzichte van elkaar bewegen, zijn ter plaatse van het gewricht bekleed met kraakbeen. Dit kraakbeen is veerkrachtig weefsel en zorgt ervoor, samen met het gewrichtsvocht, dat de botstukken gemakkelijk over elkaar glijden. Gedurende het hele leven wordt oud kraakbeen afgebroken en nieuw kraakbeen aangemaakt. Dit is slechts summier en gaat steeds moeilijker naarmate men ouder wordt. Banden en spieren Om het gewricht zit gewrichtskapsel dat aan de voorkant en van opzij dun is. Het wordt versterkt door banden, ook wel ligamenten genoemd. Aan de zijkant zitten banden die dienen als geleiding bij de buig- en strekbeweging. Dit zijn de collaterale banden; in figuur 2.1 collateral ligaments genoemd. Bij grote krachten in dwarsrichting, zoals bij wandelen en hardlopen, worden deze banden bijgestaan door spieren. Deze spieren zorgen dan net als de banden voor stabiliteit. De banden worden dus verdubbeld door de pezen van deze spieren. Figuur 2.2. Banden en spieren aan de knie In figuur 2.2 wordt dit weergegeven. De laterale collaterale band wordt krachtig geholpen door de tractus iliotibialis (1). De mediale collaterale band wordt krachtig geholpen door de aanspanning van de spieren die de pes anserinus vormen. Dit zijn de musculus sartorius (2), m. semitendinousus(3) en m. gracilis(4). Verder draagt de quadriceps femoris ook nog bij aan de stabiliteit in dwarsrichting. Deze spiergroep bestaat uit vier spieren, die samen voor de strekking van het been zorgen. De quadriceps lopen aan de voorkant van het bovenbeen en komen te samen bij de knie. Aan de voorkant van de knie zitten de pezen die de quadriceps verbinden met het onderbeen. De quadriceps zet zich voort door middel van rechte (RV) en gekruisde (GV) pezen. Deze gekruiste pezen zorgen tevens voor zijwaartse stabiliteit. Een andere groep banden van het kniegewricht wordt gevormd door de kruisbanden(ligamenta cruciata). In de figuur 2.1 zijn de voorste kruisbanden aangeduid (ACL). De voorste (Anterior= ACL) en achterste (Posterior =PCL) kruisbanden dienen voor het onderhouden van het contact bij draaibewegingen, waarbij de collaterale banden verslapt zijn. Ze bevinden zich in de knie tussen de tibia en het femur. BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.2

3 Aan de achterkant van het bovenbeen bevinden zich de hamstrings. Deze bestaan uit de m. biceps femoris, de m.semitendinosus en de semimembranos. Deze spieren zorgen voor de buiging (flexie) van het been. 1.3 Werking van het kniegewricht De knie is een gewricht met voornamelijk één vrijheidsgraad met de bewegingsmogelijkheden flexie (buiging) en extensie (strekken). Dit gebeurt om de as X - X(figuur 2.3). Daarnaast heeft het kniegewricht nog een tweede vrijheidsgraad; rotatie om de longitunale (lengteas) as van het been (As Y-Y`). Dit is alleen mogelijk bij een gebogen knie. Figuur 2.3 Rotatie assen van de knie Uit mechanisch oogpunt gezien is het kniegewricht een compromis van twee tegengestelde eisen. Ten eerste moet het in maximale flexie een grote stabiliteit hebben. In deze stand wordt de knie aanzienlijk belast door het lichaamsgewicht en zijn hefboom. De tweede eis is dat de knie een grote mate van flexibiliteit heeft vanaf lichte mate van flexie. Dit is mogelijk door de ingenieuze manier waarop de knie in elkaar zit en de wisselwerking tussen banden en spieren. Bij gestrekte knie zijn beide collaterale banden en het voorste deel van het kruisbanden (ligamenta cruciata) gespannen. Daardoor is het niet mogelijk het onderbeen te roteren bij gestrekte knie. De normale strekking bedraagt 180 graden. Bij kinderen en jonge mensen kan er sprake zijn van lichte overstrekking. In de gebogen stand van de knie zijn de colleterale banden aan de tibiale zijde (mediaal) geheel en de colleterale banden aan de fibulaire zijde (laterale) deels ontspannen. De beide kruisbanden zijn gespannen en maken het mogelijk om licht te roteren. In dat geval is één kruisband ontspannen. De mate van endorotatie (draaiing van buiten naar binnen) van het onderbeen is minder dan exorotatie(draaiing van binnen naar buiten). Bij de endorotatie draaien de kruisbanden namelijk om elkaar, waardoor ze de rotatie afremmen en een te sterke binnenwaartse draaiing voorkomen. Bij exorotatie wordt de beweging begrensd door de collaterale banden aan de tibiale zijde en in tweede instantie door de collaterale banden aan de fibiale zijde. BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.3

4 Bij strekking van het been vindt er tijdens de laatste 10 graden van de strekking altijd een endorotatie van 5 graden van het onderbeen plaats. Bij buiging geldt het omgekeerde bij de eerste 10 graden. Deze eindrotatie wordt veroorzaakt door het aanspannen van de achterste kruisbanden samen met de vorm van de mediale condylus van het femur en door de tractus iliotibialis spier (heupspier aan de buitenkant van het been). Bij mensen met O- benen is deze eindrotatie bijna nul. Mensen met X-benen hebben een grotere eindrotatie dan 5 graden. Het rol glijmechanisme. Bij flexie en extensie bewegen het femur en de tibia ten opzichte van elkaar. Dit gebeurt niet, zoals veel mensen denken, zuiver doordat de condylus (gewrichtsknobbel) van het femur over het tibiaplateau rolt. Als een wiel namelijk zonder te glijden over de weg rolt, correspondeert ieder punt van de weg met een enkel punt van het wiel. De afstand die op de weg is afgelegd is dus precies gelijk aan het deel van de omtrek dat over de weg is gerold. Als dit het geval zou zijn, zou de condylus van het femur na een bepaalde mate van flexie achter de tibia komen te liggen. Figuur 2.4.A. verduidelijkt dit. Het andere uiterste is ook uitgesloten. Dit is wanneer een wiel slipt zonder te rollen. In deze situatie zal een enkel punt van de weg corresponderen met een segment van de omtrek van het wiel. Wanneer dit het geval zou zijn, zal de condylus van het femur tegen de achterkant van de condylus van de tibia stoten. Dit is te zien in figuur 2.4. B Figuur 2.4. Rol glijmechanisme het Figuur 2.5. Positie van knieas aan mediale zijde van femur in diverse stadia van flexie. Wat er werkelijk gebeurt bij flexie of extensie van het been is dat de condylus van het femur gelijktijdig rolt en slipt op het tibiaplateau. Dit is aangetoond in 1836 door de experimenten van de gebroeders Weber. Meer recent is door Strasser(1917) aangetoond dat de verhouding tussen het rollen en glijden niet gedurende de hele flexie- en extensiebeweging gelijk is. Uitgegaan van een volledige extensiestand zal bij flexie de condylus van het femur in het begin rollen zonder glijden, vervolgens wordt het glijden steeds belangrijker. Aan het eind van de flexie zal de condylus alleen glijden en niet rollen Het kniegewricht wordt daarom ook wel een transportable gewricht genoemd. BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.4

5 De as van de knie beweegt volgens een halve cirkel. Dit is onderzocht door Frankel en Burstein. In figuur 2.5. is de positie van de kern van het mediale femur zichtbaar bij verschillende rotatiehoeken. De zwarte punt komt overeen met positie 1. In bijlage A zijn standen van de tibia en het femur te zien bij de gemiddelde persoon. Daarin is tevens te zien dat de as X-X niet evenwijdig loopt met de horizon maar enigszins mediaal naar beneden loopt. Het kniegewricht is dus niet een een (1) assig gewricht en we moeten dan ook een compromis sluiten. Het bepalen van de compromis as van het kniegewricht. De gewrichtsspleet mediaal palperen. Niet vergissen met het tuberculum adductorium. De hoogte van het kniescharnier wordt gemiddeld 2 centimeter boven de gewrichtsspleet gekozen. In het sagittale vlak wordt de A-P waarde in een verhouding 60%- 40% verdeeld om de plaats van het scharnier te bepalen. BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.5

6 2 PATHOLOGIE / AFWIJKINGEN 2.1 DEGENERATIEVE PROCESSEN (C 1 en 2) GONARTHROSIS Arthrose van het kniegewricht. Arthrosis deformans is een ziekte proces, dat gekenmerkt wordt door oppervlakkige defecten van het gewrichtskraakbeen. Klachten: Pijn, meestal mediaal, soms lateraal of binnen in de knie. Soms uitstraling Startstijfheid, startpijn, zichtbare deformatie. Zwelling, vaak is de knie warm ter plaatse van de pijn. Corpora libera Losse fragmenten kraakbeen, bot of meniscus in het gewricht. Dit kan zorgen voor het slotverschijnsel en bewegingsbeperkingen PATELLAR MALALIGNMENT Vormverandering van de patella en het corresponderende gewrichtsvlak van het femur. Vooral een te ondiepe patellafemorale groeve en dysplasie van de laterale femurcondyl kunnen leiden tot subluxatie en luxatie van de patella met als secundair gevolg arthrosis. Klachten: Pijn aan de mediale zijde van de patella. Verschillende typen patellae en gewrichtsvlakken PATELLA FEMORALE ARTHROSE Degeneratie van het kraakbeen van de patella. Is ook het kraakbeen van het femur aangedaan dan spreekt men wel van PATELLA FEMORALE ARTHROSE. Veelal voorkomend bij jonge mensen (15-30 jaar) ten gevolge van intensief gebruik (voetballen. lopen, springen, wielrennen etc.) De oorzaak kan een afwijkende vorm van de patella zijn. Vaak bestaat er ook een tendinitis. Klachten Pijn ter hoogte van de patella. Pijn bij druk op de patella. Uit hurkzit omhoog komen is pijnlijk PLICA SYNDROOM BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.6

7 Een plica (plooi) is een niet verdwenen embryonaal synoviaal septum (tussenschot). Bij volwassenen bestaan de plicae uit harde plooien in de synoviale membraan. Gewoonlijk geven plicae geen klachten. Alleen bij overbelasting en traumata kan het tot klachten komen Klachten Pijn en drukpijn proximaal, mediaal of distaal van de patella Meestal lichte atrofie van het bovenbeen ZIEKTE VAN OSGOOD EN SCHLATTER Dit is een juveniele ( op jeugdige leeftijd) osteochondrose (verbeningstoornis) die waarschijnlijk berust op een doorbloedingsstoornis en kan leiden tot een fractuur van de tuberositas tibiae (aanhechting van de patellapees op het scheenbeen) klachten Zwelling, lokale pijn HABITUELE PATELLA LUXATIE Vooral bij kinderen tussen 8 en 15 jaar Klachten: De patiënt gaat plotseling met veel pijn door de knie, soms bij het strekken een duidelijke klik te horen OSTEO ARTHRITIS Osteoarthritis is een type arthrose dat wordt veroorzaakt door ontsteking. Het leidt uiteindelijk tot verlies van kraakbeen. Een andere naam voor osteoarthritis is ook wel degeneratieve artrose. Bij handen, voeten, rug en zwaarbelaste gewrichten zoals de knie en de heup komt O.A. meestal voor. Er bestaan twee soorten osteoathritis namelijk directe en indirecte. Wanneer de oorzaak van de osteoarthitis niet bekend is, wordt dit directe of primaire osteoarthritis genoemd. Directe osteoarthritis ontstaat voornamelijk door veroudering. Naarmate men ouder wordt, verkleint de waterinhoud van het kraakbeen en de eiwitaanmaak vermindert. Herhaaldelijk gebruik van de gewrichten gedurende vele jaren irriteert en ontsteekt het kraakbeen. Dit veroorzaakt gewrichtspijn en zwelling. Uiteindelijk begint het kraakbeen te degeneren door kleine scheurtjes te vormen. In vergevorderd stadium gaat al het kraakbeen of een groot deel verloren. Verlies van dit kraakbeen kussen veroorzaakt wrijving tussen de botdelen en leidt tot pijn en beperking van bewegingen. Indirecte osteoarthritis wordt veroorzaakt door een andere ziekte of conditie. Oorzaken kunnen zijn herhaaldelijk trauma of meerdere operaties aan de gewrichten, BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.7

8 geboorteafwijkingen, overbelasting al dan niet door sport of overgewicht, diabetes of andere hormonale afwijkingen. De symptomen van O.A. Het meest algemene symptoom is pijn in de aangetaste gewrichten na herhaaldelijk gebruik; er kan sprake zijn van zwelling, warmte and knakken van de aangetaste gewrichten. De pijn wordt meestal erger naar mate de dag vordert. Pijn en stijfheid van gewrichten komt voor na lange perioden van stilzitten. Na even bewegen wordt dat iets minder. Het pijngevoel kan van tijd tot tijd veranderen. De ene dag of week heeft de patiënt er meer last van dan de andere dag. Dit heeft ten dele ook te maken met de emotionele toestand van de patiënt. Hoe stelt men O.A. vast? Door middel van röntgen of een arthroscopy (kijkoperatie) wordt gekeken of er sprake is van O.A. Hoe wordt O.A. behandeld? Er bestaat geen middel om O.A. te stoppen of om de gevolgen op te heffen. Men kan alleen de degeneratie af proberen te remmen en om de symptomen te verlichten. Behalve gewichtsvermindering en vermijden van zware belastingen wordt vaak gekozen voor ondersteuning met behulp van een orthese. Ook medicijngebruik wordt toegepast om de pijn te verminderen. Als al deze middelen niet meer helpen, wordt tijdens een kijkoperatie het kniegewricht schoongemaakt en als de situatie te ernstig is wordt overgegaan tot vervanging van gewrichten. Dit wordt uiteraard zo lang mogelijk uitgesteld. Het vervangen van gewrichten heeft namelijk vaak tot gevolg dat men beperkingen in bewegingen heeft. Tevens zijn de kosten erg hoog. BLESSURES (A 1 EN 2) BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.8

9 2.1.8 SUPRAPATELLAIRE TENDINITIS en TENDINITIS INFRAPATELLARIS (JUMPERS KNEE) Voornamelijk bij overbelasting (sporters) Deze aandoening worden wel in stadia ingedeeld: 1- Pijn na belasting 2-Pijn na aanvang en na belasting 3-Pijn tijdens belasting en daarna 4-Ruptuur van de patellapees Klachten Supra (boven) dus pijn aan de bovenzijde van de patella bij de aanhechting van de pees Infra (onder) dus pijn aan de onderzijde van de patella bij de aanhechting van de pees BURSITIS (ook wel bursitiden) Ontstaat veelal door chronische mechanische irritatie, knielen etc. Klachten Pijn, zwelling etc. afhankelijk van het stadium LETSELS VAN DE SPIERBUIK VAN DE QUADRICEPS Kleine spierscheuren, patiënt heeft meestal zelf al de diagnose zweepslag gesteld Klachten Flexie matig tot sterk beperkt afhankelijk van de omvang. Drukpijnlijk TENDINITIS PES ANSERINUS Overbelasting Klachten Pijn aan de mediale zijde van de knie, zwelling, drukpijnlijk HAMSTRINGSLETSELS Partiele rupturen, bijna altijd traumatisch of tengevolge van overbelasting (zweepslag) Klachten Pijn bij strekken en buigen tegenweerstand POSTOPERATIEF / PREVENTIEF (B.2) ACL PLASTIEK BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.9

10 PCL PLASTIEK MENISCUS OPERATIES 3 SAMENVATTING, DE MOGELIJKHEDEN VAN BRACES EN ORTHESEN Knie orthesen worden gebruikt voor de volgende doelen: A - BLESSURE PREVENTIE B- POST OPERATIEF (NABEHANDELING) C- DEGENERATIEVE KLACHTEN Iets nauwkeuriger kunnen we de volgende indeling maken: A.1 -PREVENTIEF (BLESSURE PREVENTIE) A.2 -PREVENTIEF NA LETSELS A.3- TIJDELIJKE (BLESSURE) KLACHTEN B.1 - POST OPERATIEF B.2 - POST OPERATIEF / PREVENTIEF C.1- DEGENERATIEVE KLACHTEN BIJ OUDEREN C.2- DEGENERATIEVE KLACHTEN BIJ JONGEREN C.3- STANDSCORRECTIE C.4- BEWEGINGSCORRECTIE EN BEWEGINGSBEGELEIDING BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.10

11 BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.11

12 VOORKOMENDE KNIEORTHESEN (deze lijst is niet volledig) BANDAGES: Sigvaris patelfix Bauerfeind, Genutrain, P3, patellapeesbandje etc. Juzo div. Thuasne div. 3 K bandage (IPOS) Nakamura patella bandage e.a. PUSH Arthaco Rehband div. Uriel div. CONFECTIE ORTHESEN: Don Joy (Smith & Nephew) Link Knieorthese Medfix (globus) Pro Shifter Bledsoe Bledsoe force three Mecron S.K. Knee brace MVP (Innovation) Lerman orthese Ecko 2 (LS) Dynamic kneecast (Schein) Caroli kniebandage Becker polyaction knee orthosis Anderson Knee stabler Zweedse knie cage (E) Cars UBC knee orthosis (VV) TVS brace (VV) Berkemann dynamischer knietrainer Analog Knee orthosis (becker) MAATWERK via distibuteur: Lennox Hill Cti BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.12

13 G 2 brace MAATWERK : Iowa AC beugel Hastingsbeugel KCO brace Uit bovenstaande (onvolledige)lijst blijkt duidelijk dat er enorm veel knie orthesen op de markt zijn. We besteden dan ook niet al te veel aandacht aan het omschrijven vcan alle types, maar geven een handleiding waarmee we zelf een beoordeling kunnen maken van de aangeboden orthesen om te bepalen of- en welke plaats zij in ons assortiment kunnen innemen. PATELLAPEESBANDJE DE TEST HANDGREEP BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.13

14 MEDIALE PATELLA AFSTEUNING LATERALE TEGENKRACHT BANDAGE MET SPIRAAL BALEINEN BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.14

15 KNIE ORTHESE MET SCHARNIEREN VERSTELBARE KNIESCHARNIEREN ROM BEOORDELINGSCRITERIA VOOR KNIE ORTHESEN BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.15

16 LEVERANCIER TYPE 1-KONSTRUKTIE (JA/NEE) JA NEE CM/n FL Mogelijkheid tot correcties Patella omvatting (stabilisatie) Patella open Pelotte rond patella Knieholte open Baleinen aanwezig Baleinen uitneembaar Mediale versterking met scharnieren Laterale versterking met scharnieren Scharnieren uitneembaar Compressie werking Technische uitvoering zwak-redelijk-goed 2-COMFORT EN GEBRUIKS MOGELIJKHEDEN Aan en uittrekken makkelijk-gaat wel-moeilijk -Transpiratie veel-gaat wel-weinig -Warmte isolatie slecht-gaat wel-goed -Sport niet mogelijk-mogelijk-sportbrace -Waterafstotend ja/nee -Kosmetiek slecht-goed-zeer goed -Ontlasting littekenweefsel ja/nee -Wasbaar ja/nee -Wasvoorschrift aanwezig ja/nee -Draag en aantrek advies aanwezig (bijsluiter) ja/nee -Kleuren FUNKTIE (JA-NEE) -Valgus stabilisatie -Varus stabilisatie -Voorste schuiflade beperkend -Achterste schuiflade beperkend -Gevaar voor circulatie stoornissen -Doorlaatbaarheid voor rontgenstraling -Aantal maten : -Maatwerk mogelijk -Lengte van de orthese INDICATIEGEBIED (aankruisen) Blessure preventie Tijdelijke blessures Post operatief Post operatief preventief Degeneratieve klachten bij jongeren Standscorrectie Bewegingscorrectie, begeleiding CONTRA INDICATIES * VERGOEDING AWBZ LEVERTIJD Ja/Nee CM ja/nee in dagen JA NEE CM/n FL BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.16

17 BSN-EEMLAND E.v.Laar pag.17