Lezing commissaris van de koningin Max van den Berg, 10 april 2011, Oldenzijl, Nicolaaskerk. Thema: Cultuur en ruimte: de kunst van het verbinden

Transcriptie

1 Lezing commissaris van de koningin Max van den Berg, 10 april 2011, Oldenzijl, Nicolaaskerk Thema: Cultuur en ruimte: de kunst van het verbinden Zo wijd zijn hier de luchten Dat men nergens heen kan vluchten. De horizon is zo ver en zo open Dat je argeloos van de rand zou lopen 1. Dames en heren, [Inleiding] Wij zijn trots op ons Groninger landschap. Het is ruig en groots. Bij ons geen pietepeuterigheid of lieflijke tafereeltjes. Hier is alles fors en stevig. Met open structuren, lange lijnen, grote ruimten, peilloze leegte. Wij hebben hier een sterke ruimtelijke beleving. Wie Groningen op zich laat inwerken, begrijpt direct dat het Groninger land een vruchtbare inspiratiebron is voor kunstenaars. Denk maar aan de schilders uit de hoogtijdagen van De Ploeg en ook trouwens de jongste lichting Ploegschilders. Zij wisten en weten het Groninger landschap als geen ander te 1 Uit: Mijn hemel, gedicht van Miriam Janssen in de bundel Uit het Noorden waait de muze aan (dichters over Groningen), Groningen

2 verbeelden. Wij houden van hun schilderijen met de hoge horizon, de felgekleurde, uitgestrekte velden, de contouren van een dorp, de expressieve lijnen. Net zoals wij houden van het Groninger land. Het Groninger landschap inspireert niet alleen kunstschilders. Ook het gedicht van Miriam Janssen, waarmee ik mijn lezing begon, komt eruit voort. Het staat in een bundel met gedichten over Groningen. Onder de veelzeggende titel: Uit het Noorden waait de muze aan. De schoonheid van het Groninger land, de bijzondere ruimtelijke beleving ervan, het samenspel tussen cultuur en ruimte: dat alles komt bij elkaar in deze prachtig gerestaureerde Nicolaaskerk in Oldenzijl. U bent met recht trots op uw dorp en uw kerk. Een trots die een lange historie kent. Al in een krantenartikel uit de zomer van 1925 wordt de lezer opgeroepen eens een bezoek te brengen aan het kerkje in Oldenzijl. Wij Groningers, staat er dan, die steeds maar weer als trouwe trekvogels naar t zuiden afreizen, hebben helaas reeds te lang het mooie noorden van ons gewest verwaarloosd. Laten we, hoe eer hoe liever, deze grove fout herstellen. Op, naar t heerlijk Hogeland! 2

3 Anno 2011 hebben wij vandaag aan die oproep gehoor gegeven. Voor mij geldt dat ik dat met veel plezier heb gedaan. Ik ben dan wel geen kunstenaar, maar ook ik laat mij graag inspireren door het Groninger landschap. Wat mij daarbij vooral intrigeert is de relatie tussen natuur en cultuur. Tussen enerzijds het vlakke land en anderzijds de dorpen en kerkjes die daar door de mens gebouwd zijn. Je zou zeggen dat die hoekige gebouwen de soepele lijnen van het natuurlijke landschap verstoren. Toch is dat niet zo. De schilderachtige dorpen op het Hogeland komen soms juist zélf als kunstwerken naar voren tegen het decor van het vlakke landschap en de mooie, Hollandse luchten. Dat brengt mij erop dat de verbinding tussen natuur en cultuur soms zelfs een extra dimensie kan geven aan de schoonheid en de beleving van het landschap. Kunst en cultuur kunnen je anders laten kijken naar je eigen omgeving. Ik zie in die verbinding tussen kunst en landschap, tussen cultuur en ruimtelijke omgeving, kansen liggen voor nieuwe verbindingen tussen mensen. Dat wil ik vanmiddag graag voor u toelichten. [Veranderde samenleving] Daarvoor ga ik even terug in de geschiedenis. Zo rond de 12 e, 13 e eeuw werden hier in Oldenzijl waarschijnlijk de eerste 3

4 stenen huizen gebouwd. Mensen vonden een thuis hier in het boezemgebied van de Fivel. En bij het vinden van een thuis hoorde in die tijd automatisch de aanwezigheid van een kerk. Daarom werd al snel na de eerste huizen, ook deze stenen kerk gebouwd. Van oudsher was de kerk een verbindende factor in de samenleving. Mensen vonden er hun houvast, hun veiligheid, hun sociale contacten. Dat is mooi verwoord in de tweede strofe van het gedicht waarvan ik zojuist het begin voorlas. In die tweede strofe staat: Waar vindt een mens geborgenheid Bij zoveel ruimte en leegte en tijd? Men wendt zich tot het gindse baken Een torenspits die staat te waken. Hoe anders ziet onze samenleving er tegenwoordig uit. Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologie is de wereld ons dorp geworden. Ons houvast is al lang niet meer die torenspits van de kerk midden in het dorp. Wij klampen ons vast aan onze iphone of BlackBerry. Internet verbindt ons met mensen en ontwikkelingen waar ook ter wereld. Dat heeft enorme gevolgen voor de relaties tussen mensen en organisaties. Sociale verbanden veranderen en de lokale samenleving individualiseert. Mensen maken tegenwoordig gemakkelijker deel uit van mondiale netwerken 4

5 dan van hun nabije omgeving. De rol van het dorpsplein van destijds is overgenomen door Facebook, Hyves en Twitter. Dáár speelt een groot deel van het sociale leven van met name de jongere generaties zich af. [Mondialisering en identiteit] Die globalisering heeft enorme voordelen sociaal, cultureel, economisch. Het is een ontwikkeling die we niet meer kúnnen, maar ook niet moeten wíllen keren. Tegelijkertijd zien we dat mensen meer en meer op zoek zijn naar houvast, naar een eigen identiteit. Want zo is de mens. Het is geweldig om wereldwijd contacten te leggen, je internationaal te ontwikkelen, je waar ook ter wereld te kunnen redden. Maar toch wil je je wortels voelen. Wil je ergens bij horen. Saamhorigheid voelen met de mensen die dichtbij je staan. Het is belangrijk dat we die behoefte van mensen kunnen voeden. Want juist daardoor kan een nieuwe gemeenschapszin ontstaan, die hard nodig is in samenlevingen die anders als los zand uit elkaar dreigen te vallen. Daar moeten we nieuwe wegen voor zoeken. Want de oude instituten die voor gemeenschapszin zorgden, hebben die functie niet meer. De kerk als instituut heeft zijn samenbindende rol al lang verloren. In de prachtige dorpen hier op het Hogeland staat de kerk als gebouw nog altijd fier in het midden. 5

6 Maar als instituut dat mensen samenbindt is dat al lang niet meer zo. Toch zien we hier in Oldenzijl paradoxaal genoeg dat juist de kerk weer wél die functie heeft van samenbindende factor, van het bevorderen van gemeenschapszin. En dan niet, zoals vroeger, vanwege de preken die s zondags van de kansel klonken alhoewel ik vandaag toch aardig mijn best doe - maar vanwege betrokkenheid van de dorpsbewoners bij het culturele erfgoed in hun nabije leefomgeving. Talloze vrijwilligers maken de restauratie, de instandhouding en alle culturele activiteiten in en rond deze kerk mogelijk. Zo bindt de kerk de mensen ook nu weer samen. Niet langer door het geloof dat er wordt verkondigd. Maar door het belang dat u als inwoners van Oldenzijl hecht aan de instandhouding van de historische cultuur in uw bijzondere woonomgeving. Dames en heren, [Cultuur en ruimte] Aan het begin van mijn verhaal zei ik dat ik in de relatie tussen cultuur en ruimtelijke omgeving grote kansen zie voor nieuwe verbindingen tussen mensen. Wat hier in Oldenzijl gebeurt rond de Nicolaaskerk bevestigt dat. Kunst en cultuur leren je anders naar je omgeving kijken. En dan bedoel ik dat heel breed. Het 6

7 gaat me niet alleen om de schilderijen van De Ploeg of om een mooi gedicht over het Hogeland. Maar ook bijvoorbeeld om theater op locatie. Een kunstwerk langs de weg of midden in een wijk. Een concert op een bijzondere plek. Al die uitingen van kunst en cultuur kunnen dienen als smeermiddel om mensen bij elkaar te brengen, een eigen identiteit en gemeenschapszin te voelen. Daar zijn mooie voorbeelden van te noemen. In Haarlem bijvoorbeeld gaan kunstenaars met buurtbewoners in gesprek over hun woonomgeving. Samen ontwikkelen ze ideeën over hoe die omgeving eruit zou moeten zien. Er ontstaan kunstprojecten, debatten, tentoonstellingen. Verhalen van bewoners worden door kunstenaars vertaald in onderzoeken en kunstwerken. Bewoners voelen zich daardoor betrokken bij en verantwoordelijk voor hun eigen leefomgeving. Ze leren hun omgeving en hun medebewoners anders te zien. Met positieve gevolgen voor leefbaarheid en samenhang. Ook theater op locatie kan mensen samenbinden en leren bewuster en verantwoordelijker met hun leefomgeving om te gaan. Daar zijn hier in Groningen voorbeelden van te noemen. Zoals Stichting Peerd, die voorstellingen maakt rond maatschappelijke thema s op locaties in de provincie. Waarbij 7

8 soms gebruik wordt gemaakt van streektaal en waaraan inwoners van de provincie meewerken. Oldenzijl is op dit moment een echt kunstdorp, met kleurrijke beeldobjecten en een kunstzinnige verbindingslijn door het dorp. Op diverse plekken in onze hele provincie zien we permanente kunstwerken langs de weg of in woonwijken. Ook met als doel iets te vertellen over de nabije omgeving. Waardoor mensen daar weer anders naar kijken en iets voelen van hun historie of identiteit. Misschien hebt u de Waaiboei wel eens gezien in Nieuwe Statenzijl. De enorme methaanmolecuul langs de A7 bij Slochteren. Of de Woordenstroom, waarbij twaalf literaire kunstwerken de vaarroute Lemmer-Delfzijl verfraaien. Allemaal kunstprojecten die ons ook weer met andere ogen naar ons landschap laten kijken. Die samen vorm willen geven aan het verhaal van Groningen, waarvan wij allemaal onderdeel zijn. Onze provincie is ruimtelijk gezien een kunstwerk op zich. Door onze culturele uitingen met dat kunstwerk te verbinden, versterken we de kleur en identiteit van onze landschappelijke omgeving. Kunst en cultuur zetten ons aan het denken, verruimen onze blik, zorgen daardoor voor nieuwe verbindingen tussen mensen en gemeenschappen. U hebt dat hier in 8

9 Oldenzijl zelf zo ervaren bij uw gezamenlijke culturele inspanningen om de Nicolaaskerk in volle glorie te herstellen. Ik hoop dat op talloze plekken in onze provincie uw goede voorbeeld wordt nagevolgd. Zodat we van Groningen één groot nieuw cultuurlandschap kunnen maken. Waar mensen zich thuis en geworteld voelen. Waardoor ze zich verbonden voelen. Met hun omgeving en met elkaar. Ik zie daar ook duidelijk een taak voor het provinciale bestuur. Daarom gaan wij ook met het nieuwe college van gedeputeerden verder met het vertellen van het verhaal van Groningen. Wij willen ons cultureel erfgoed zorgvuldig behouden en benutten. Om bij te dragen aan de Groninger identiteit. Aan sociale samenhang, aan een aantrekkelijke woonomgeving. Aan cultureel ondernemerschap. Want cultuur heeft immers ook een economische waarde. [Slot] Tot slot hebt u nog de laatste twee strofen tegoed van het gedicht waarvan ik de eerste twee verzen al heb voorgelezen. Het eindigt als volgt: Maar aangeland in de gehuchten Zijn huisjes tegen de kerk gekropen Beschermd als onder moeders rokken 9

10 Wachten de rozen aan hun stokken Staan de voordeuren wijd open Gaan zacht de kleine dorpsgeruchten. Ik wens u toe dat de huizen in Oldenzijl nog lang tegen de Nicolaaskerk mogen aankruipen. Dat de kleine dorpsgeruchten af en toe zullen worden overstemd of in elk geval worden gevoed door een bruisend aanbod aan culturele activiteiten. Zodat u natuur, cultuur én dorpsbewoners blijvend met elkaar zult weten te verbinden. Heel veel succes daarmee en van harte gefeliciteerd met de heropening van deze prachtige kerk! 10