Regio West-Brabant. Visie Duurzame Mobiliteit concept

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Regio West-Brabant. Visie Duurzame Mobiliteit concept 03-09-2014"

Transcriptie

1 Regio West-Brabant Visie Duurzame Mobiliteit concept

2

3 Regio West-Brabant Visie Duurzame Mobiliteit

4

5 Regio West-Brabant Visie Duurzame Mobiliteit

6 2014 Met Graumans, Vleuten Droomtuinlaan RL Vleuten KvK BTW-nummer NL BO1 Triodos Bank Tekst en samenstelling: Ed Graumans Foto s in rapport: Ed Graumans Foto voorblad: internet Projectnummer: Met Graumans, Vleuten. In opdracht van: RWB Contactpersoon: Irene Koch Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever zoals hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets uit deze rapportage mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden door middel van scanning, druk, internet, fotokopie of andere wijze zonder schriftelijke toestemming van de opdrachtgever en Met Graumans, noch mag het zonder deze toestemming voor een ander doel gebruikt worden dan waarvoor het vervaardigd is. Met Graumans is niet aansprakelijk voor vervolgschade, alsmede schade die voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van de werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Met Graumans. De opdrachtgever vrijwaart Met Graumans voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

7 Inhoudsopgave Samenvatting 9 Deel 1: Visie Duurzame Mobiliteit Regio West-Brabant 1 Bestuursopdracht duurzaamheid en duurzame mobiliteit Strategische agenda ( ) Duurzame ontwikkeling en mobiliteit Duurzame mobiliteit noodzakelijk Ambitie duurzame mobiliteit Regio West-Brabant 14 2 Transitiesporen naar duurzame mobiliteit Drie sporen voor duurzame mobiliteit Gedragsverandering is de sleutel Korte en lange termijn, robuustheid Samenwerking, sturingsmogelijkheden en rollen 19 Deel 2: Doorkijk naar een programma Duurzame Mobiliteit 4 Doorkijk programma Regio West-Brabant Speerpunt 1: schone personenauto s Speerpunt 2: mobiliteitsmanagement Speerpunt 3: schone vrachtwagens Speerpunt 4: ruimtelijke structuur en ontwikkeling Kennis en aanpak bundelen Gemeenten en ondernemers aan de slag Financiën en organisatie 31 3 Speerpunten regio West-Brabant Selecteren van kansen Speerpunten Uitgangspunten voor een programma 22 MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

8 Leeswijzer In deel 1 is de visie Duurzame Mobiliteit van de Regio West- Brabant opgenomen: In hoofdstuk 1 is het volgende opgenomen: de basis voor de ambities op het gebied van de duurzame mobiliteit: de Strategische Agenda en de bestuursopdracht Duurzaamheid, de relevantie (klimaat, economie en gezondheid) en de ambitie. In hoofdstuk 2 zijn de sporen van duurzame mobiliteit beschreven (type transitie). Daarbij wordt tevens aangegeven welke principes een rol spelen om de transformatie daadwerkelijk te kunnen realiseren of te versnellen. In hoofdstuk 2 wordt tevens aangeven welke rollen RWB kan innemen. In hoofdstuk 3 zijn per spoor concrete transitiemogelijkheden beschreven inclusief een indicatie van de mogelijk effecten en de rol die RWB of de afzonderlijke gemeenten kunnen spelen in de transitie. Op basis van de kansrijke segmenten zijn speerpunten benoemd. In deel 2 (hoofdstuk 4) is een doorkijk naar een programma Duurzame Mobiliteit beschreven. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

9 Samenvatting Ambitie Duurzame Mobiliteit De Strategische Agenda ( ) van de regio West- Brabant is vertaald naar zes bestuursopdrachten: Ruimtelijke Ontwikkeling, Economie, Duurzaamheid, Bereikbaarheid, Bedrijfsvoering en Zorg/Welzijn/Onderwijs. De RWB heeft besloten om haar rol op het gebied van Duurzame Mobiliteit vast te leggen in een Regionale Visie Duurzame Mobiliteit. Deze visie geeft richting aan de inzet van de Regio West-Brabant op het gebied van duurzame mobiliteit. In deze visie zijn de regionale speerpunten en de rol van de regio West-Brabant op het gebied van duurzame mobiliteit opgenomen. Dit is aangevuld met een doorkijk naar een programma (mogelijke activiteiten en projecten). Klimaatverandering en olieschaarste vormen een wereldvraagstuk dat uitsluitend opgelost kan worden als iedereen daar zijn steentje aan bijdraagt. Omdat de Regio West-Brabant een Biobased Economy nastreeft kan dit tevens innovaties en werkgelegenheid in deze regio bevorderen. Vermindering van brandstofverbruik leidt tot lagere bedrijfskosten en verlaging van het autogebruik tot een betere bereikbaarheid (tijdwinst voor het economisch verkeer). De Regio West-Brabant spant zich in om de negatieve klimaat- en gezondheidseffecten (people) van mobiliteit sterk te verminderen als bijdrage aan: de klimaatdoelstellingen (planet) en de ontwikkeling van een robuust mobiliteitssysteem dat een voorwaarde is voor het economische (profit) en maatschappelijk functioneren. Rol van RWB Op het gebied van duurzame mobiliteit is voor RWB een aantal rollen mogelijk. De keuze voor één of meerdere rollen hangt sterk af van de mate waarin de benodigde samenwerking tot stand komt met de andere O s en er effecten te bereiken zijn op het gebied van duurzame mobiliteit. Mogelijke rollen RWB Agenderen Een bepaald onderwerp tot bespreekpunt maken (ook lobby, bij alle O s) Communiceren Informatie verstrekken en dialoog voeren. Faciliteren Ondersteunen en vergemakkelijken van gewenste ontwikkelingen door het beschikbaar stellen van voorzieningen. Stimuleren Aanmoedigen en aanzetten tot een gewenste ontwikkeling (bijvoorbeeld subsidie) richting andere O s. Initiëren Een gewenste ontwikkeling in gang zetten samen met de andere O s. Regisseren De leiding nemen om een gewenste ontwikkeling tot stand te brengen. Reguleren Voorschrijven hoe (een activiteit) moet verlopen. Speerpunten RWB wil bevorderen dat consumenten zich meer bewust zijn van de mogelijkheden en voordelen van schone personenauto s en RWB wil tevens de mogelijkheden voor het gebruik van duurzame energie bevorderen en vergroten. In navolging van de landelijke aanpak op het gebied van mobiliteitsmanagement en Beter Benutten wil RWB zich gebiedsgewijs (grote werkgelegenheidsconcentraties) inzetten in samenwerking met de werkgevers om het autogebruik te verminderen. RWB wil bevorderen dat ondernemers zich meer bewust zijn van de mogelijkheden en voordelen van schone vrachtauto s en RWB wil tevens de mogelijkheden voor het gebruik van duurzame energie bevorderen en vergroten. De gemeenten die deel uitmaken van RWB hanteren duurzame mobiliteit als richtinggevend voor hun ruimtelijke ontwikkelingen. Uitgangspunt is het (regionaal) afstemmen van functies en het verkeerssysteem zodanig dat de verplaatsingsafstanden kunnen afnemen en de kans op het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer toeneemt evenals multimodaal goederenvervoer. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

10 MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

11 Deel 1 Visie Duurzame Mobiliteit Regio West-Brabant MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

12 MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

13 1 Bestuursopdracht duurzaamheid en duurzame mobiliteit 1.1 Strategische agenda ( ) De regio West-Brabant is op 1 januari 2011 opgericht als een regionaal samenwerkingsverband voor 19 gemeenten ( inwoners). De ondersteunende organisatie voor de samenwerkende gemeenten is het RWB. De gemeenten werken op gemeentelijk niveau samen aan een schone, gezonde, bereikbare en leefbare regio. De Strategische Agenda ( ) van de Regio West-Brabant is vertaald naar zes bestuursopdrachten: Ruimtelijke Ontwikkeling, Economie, Duurzaamheid, Bereikbaarheid, Bedrijfsvoering en Zorg/Welzijn/Onderwijs. Voor de samenwerking zijn vier principes leidend: 1. Duurzame ontwikkeling (triple P). 2. Brede maatschappelijke alliantievorming (triple helix: Onderwijs, Ondernemers, Overheid). 3. Samenwerking in vier windrichtingen. 4. Samenwerking binnen de regio (kleiner schaalniveau). In de Strategische Agenda van de Regio West-Brabant worden drie transities genoemd voor de regio West- Brabant: 1. Demografische transitie: vergrijzing, krapte op de arbeidsmarkt. 2. Economische transitie: kansen op economische clustervorming op World Class Maintenance, Logistiek/Transport en Biobased Economy. 3. Ruimtelijk-ecologische transitie: verminderen druk wegvervoer (inland terminals), aansluiting Breda op HSL, benutten buisleidingen, spoor- en waterverbindingen voor het goederenvervoer. 1.2 Duurzame ontwikkeling en mobiliteit Al in 2007 namen de portefeuillehouders milieu het initiatief voor een duurzaam energiebeleid en formuleerden hun rol en ambities in de Verklaring van Dussen. De Regio West-Brabant heeft een ambitie geformuleerd op het gebied van CO 2 -reductie (klimaatdoelstelling): 30% minder CO 2 -uitstoot in 2020 ten opzichte van 1990, een duurzame energieproductie van 20% in 2020 en tot 2020 elk jaar een energiebesparing van 2%. Het aandeel duurzame energie in West-Brabant bedroeg in 2013 ruim 7%. Dat is hoger dan het landelijk gemiddelde dat op ongeveer 4% ligt. Op het gebied van duurzaamheid zijn in de Strategische Agenda onder andere de volgende punten opgenomen: Klimaatbestendigheid op het vlak van bedrijvigheid, transport, volkshuisvesting. Landbouw als duurzame ontwikkeling door opwekking van duurzame energie (wind, zon en vergisting). Duurzaamheid en duurzame ontwikkeling worden beschouwd als randvoorwaarden voor alle bestuursopdrachten in de Strategische Agenda Verkeer en vervoer is een grote veroorzaker van CO 2 - uitstoot (mobiliteit landelijk gemiddeld 36%, waarvan ongeveer 75% voor rekening van het wegverkeer). Binnen deze sector dient dan ook een forse vermindering te worden gerealiseerd als bijdrage aan de klimaatdoelstelling waaraan de Regio West-Brabant (19 gemeenten) zich verbonden hebben. De Regio West-Brabant heeft besloten om haar rol op het gebied van Duurzame Mobiliteit vast te leggen in een Regionale Visie Duurzame Mobiliteit. Deze visie geeft richting aan de inzet van de Regio West-Brabant op het gebied van duurzame mobiliteit. In deze visie zijn de regionale speerpunten en de rol van de RWB en de 19 deelnemende gemeenten op het gebied van duurzame mobiliteit opgenomen. Dit is aangevuld met een doorkijk naar een programma (mogelijke activiteiten en projecten). MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

14 1.3 Duurzame mobiliteit noodzakelijk Duurzame Mobiliteit Kwaliteit van de regio Gezondheid, welzijn, leefbaarheid en klimaat Economie Innovatie en werkgelegenheid Klimaat en economie Naast de klimaatdoelstelling is er ook een economisch belang bij duurzame mobiliteit. De verbranding van fossiele brandstoffen leidt tot een afname van de beschikbare olievoorraden. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen maakt de samenleving (economisch) kwetsbaar. Indien de olieprijzen stijgen heeft dat negatieve economische effecten en door politieke instabiliteit kan de beschikbaarheid zomaar verminderen. Klimaatverandering en olieschaarste vormen een wereldvraagstuk dat uitsluitend opgelost kan worden als iedereen daar zijn steentje aan bijdraagt. Het verkleinen van de CO 2 -footprint maakt duurzame mobiliteit noodzakelijk. Omdat de Regio West-Brabant een Biobased Economy nastreeft kan dit tevens innovaties en werkgelegenheid in deze regio bevorderen. Vermindering van brandstofverbruik leidt tot lagere bedrijfskosten en verlaging van het autogebruik tot een betere bereikbaarheid (tijdwinst voor het economisch verkeer). Gezondheid en welzijn Minder emissies van PM 10 (fijn stof) en NOx leiden tot schonere en gezondere leefomgeving. Dit betaalt zich tevens uit in economische winst (minder arbeidsverzuim en lagere zorgkosten) en meer welzijn. Duurzame mobiliteit vermindert maatschappelijke en economische kwetsbaarheid Duurzame mobiliteit heeft een grote maatschappelijke en economische relevantie voor het heden en het toekomstig functioneren van onze maatschappij. Zonder veranderingen zou volgens schattingen van de OECD de transportgerelateerde CO 2 -emissies tussen nu en 2050 kunnen verdubbelen. In het kader van klimaatbeleid, gezondheid en economische vitaliteit is het een noodzakelijke voorwaarde om de mobiliteit duurzamer en toekomstbestendig te maken, zodat de economische en maatschappelijke activiteiten niet tot stilstand hoeven te komen. En dat kan, want de dreiging van het probleem zet bedrijven en overheden aan tot innovaties en regelgeving. Er zijn inmiddels behoorlijke technologische stappen gemaakt op het vlak van voertuigtechniek en duurzame energieopwekking. Het is vervolgens belangrijk dat mobiliteitsconsumenten de innovaties adopteren en hun mobiliteitsgedrag gaan wijzigen. Duurzaamheid hoeft overigens niet duur te zijn. Sterker nog: een duurzame ontwikkeling betaalt zichzelf terug. Soms op korte termijn, soms op iets langere termijn. Niet duurzaam werkt niet kostenbesparend maar uiteindelijk kostenverhogend. Besparen op energie biedt kostenvoordelen. De ondernemingen die duurzaam werken zijn gericht op continuïteit en klaar voor de toekomst. Strategic Board Delta Region De economische ambities van de Delta Regio (Zuidwest- Nederland en delen van Vlaanderen) zijn sinds begin 2013 gebundeld in de Strategic Board Delta Region. Doel is de Delta Regio sterk en slim door te ontwikkelen naar een wereldwijd toonaangevende innovatie- en kennisregio. De Board heeft een koepelvisie ontwikkeld die focust op de drie regionale topclusters: Biobased Economy, Logistiek en Maintenance. Rode draad in de visie is een écht duurzame ofwel circulaire economie. De Board bestaat uit topfunctionarissen van bedrijven, kennisinstellingen en overheden: een triple helix -samenwerking. Het bedrijfsleven neemt hierin wel expliciet het initiatief. Elk topcluster heeft een eigen stuurgroep die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de 3 O s (Overheid, Ondernemers, Onderwijs). In opdracht van de Board maken zij zich hard om vanuit één gezamenlijk doel en langs één agenda de Delta Regio krachtig op de kaart te zetten. 1.4 Ambitie duurzame mobiliteit Regio West-Brabant Ambitie Duurzame Mobiliteit De ambitie van de Regio West-Brabant op het gebied van duurzame mobiliteit luidt als volgt: De Regio West-Brabant spant zich in om de negatieve klimaat- en gezondheidseffecten (people) van mobiliteit sterk te verminderen als bijdrage aan: de klimaatdoelstellingen (planet) en de ontwikkeling van een robuust mobiliteitssysteem dat een voorwaarde is voor het economische (profit) en maatschappelijk functioneren. Deze ambitie kan uitsluitend worden gerealiseerd in samenwerking met Ondernemers en de sector Onderwijs. Om tot een keuze voor de inzet van RWB te komen, zijn in deze visie de stappen doorlopen die zijn weergegeven in het schema op de volgende pagina. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

15 Hoofdstuk 2 Drie transitiesporen Duurzame Mobiliteit Minder, schoner en zuiniger Paragraaf 3.1 Kansrijke segmenten Doelgroepen, mogelijke effecten, mogelijke rol RWB Hoofdstuk 3 (vanaf paragraaf 3.2) Speerpunten Rol RWB en gemeenten MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

16 Minder verplaatsen Personenvervoer Voorkomen: E-service Verkorten: Ruimtelijke Ontwikkeling (locatiebeleid, compacte stad, ketenmobiliteit) Goederenvervoer Voorkomen: bundeling Verkorten: Ruimtelijke Ontwikkeling Duurzame Mobiliteit Schoner verplaatsen Personenvervoer Andere vervoerwijze: openbaar vervoer, fiets, e- fiets, e-scooter Voertuigtechniek: toepassen duurzame energie Goederenvervoer Andere vervoerwijze: over water of spoor, door buis Voertuigtechniek: toepassen duurzame energie Zuiniger verplaatsen Personenvervoer Hogere voertuigbezetting Voertuigtechniek: zuinigere motoren Verkeersgedrag: rijstijl Goederenvervoer Hogere beladingsgraad Voertuigtechniek: zuinigere motoren Verkeersgedrag: rijstijl MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

17 2 Transitiesporen naar duurzame mobiliteit 2.1 Drie sporen voor duurzame mobiliteit Een toename van duurzame mobiliteit kan worden bereikt door het veranderen van het verplaatsingsgedrag. Hiervoor zijn drie sporen te onderscheiden: minder, schoner en zuiniger verplaatsen. De drie sporen hebben allen een andere tijdshorizon. Bepaalde onderdelen kunnen morgen al effect hebben, andere pas na jaren. Ook zullen de effecten verschillend zijn. 1. Minder a. Het voorkomen van verplaatsingen, bijvoorbeeld door het Nieuwe Werken en digitale dienstverlening. Deze ontwikkelingen zijn in Nederland volop in gang gezet onder druk van congestie en gestimuleerd door de ontwikkeling van digitale mogelijkheden. Successen op dit vlak zijn op korte termijn te realiseren. Dit spoor vergt een gezamenlijke aanpak van de overheid en ondernemers. Mobiliteitsmanagement is vrijwel altijd lokaal of regionaal georganiseerd en gekoppeld aan bepaalde locaties met werkgelegenheid. Dit spoor vergt vooral een organisatieverandering en een wijziging van het mobiliteitsgedrag. In het goederenvervoer kunnen verplaatsingen worden voorkomen door ladingen en goederenstromen meer te bundelen. b. Het verkorten van verplaatsingen, bijvoorbeeld door functiemenging, het versterken van de lokale economie, ruimtelijke structuur (compacte stad en functies concentreren aan ov- en fietscorridors) en locatiebeleid. Voor dit spoor is er nadrukkelijk een overheidsrol op het gebied van de ruimtelijke ontwikkeling gebaseerd op een stedelijke en regionale visie die ruimtelijke ontwikkeling, mobiliteit en economie integreert. Systeemveranderingen en effecten treden pas op als de visie consequent wordt uitgevoerd. Omdat de klimaatdoelstellingen lopen tot 2040 of 2050 is de inzet van dit spoor zeker van belang. 2. Schoner a. Gemotoriseerd verkeer (personen en goederen) vervangen door vervoerwijzen die minder energie verbruiken en minder uitstoot opleveren per reizigerskilometer zoals: fietsen, lopen, openbaar vervoer, water- en railvervoer, buisleidingen. Deze mogelijkheden zijn als alternatief al beschikbaar en er is in principe dus op korte termijn effect mogelijk indien reizigers en ondernemingen er bewust voor kiezen om hun verplaatsingsgedrag te wijzigen. b. Het vergroten van het aandeel van gemotoriseerde voertuigen (personen en goederen) dat gebruikmaakt van duurzame energie: elektrische voertuigen en voertuigen die gebruikmaken van groene brandstoffen (zoals biogas en biodiesel). Deze voertuigtechnieken zijn inmiddels beschikbaar. Ze vergen een netwerk voor energiedistributie en de consument en ondernemingen moeten doordrongen zijn van de voordelen en bewust kiezen voor de aanschaf van nieuwe technieken. 3. Zuiniger a. Het beter benutten van voertuigen die gebruikmaken van fossiele brandstoffen (zoals carpooling, hogere beladingsgraad). Dit is vooral een organisatievraagstuk. b. Meer gebruikmaken van voertuigen (personenvervoer en goederen) met zuinigere motoren (voertuigtechniek). c. Het zuiniger rijden door bestuurders (personenvervoer en goederenvervoer). Dit vergt een bewustwording en wijziging van het verkeersgedrag. Minder verplaatsingen heeft de voorkeur, gevolgd door schoner en als laatste zuiniger en efficiënter. De opgave is groot, daarom is inzet op alle sporen nodig. Tevens is de tijdhorizon verschillend. Ruimtelijke structuur en ontwikkeling hebben pas op lange termijn effect terwijl een persoon morgen zuiniger kan gaan rijden of de fiets kan gaan gebruiken. De mogelijkheden voor het verduurzamen van het mobiliteitssysteem zijn te vinden binnen de volgende invalshoeken: voertuigtechnologie, gedrag en ruimtelijke structuur en ontwikkeling. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

18 In verband met de grote ambitie en opgave gaat de Regio West-Brabant een rol spelen op de drie transitiesporen voor duurzame mobiliteit: minder, schoner, zuiniger. Binnen de sporen worden keuzes gemaakt voor kansrijke segmenten waarvoor substantiële effecten mogelijk zijn, welke haalbaar worden geacht en waarop RWB daadwerkelijk invloed kan uitoefenen. Dit dient te passen binnen de 3 P s (planet, profit, people) volgens de Strategische Agenda West-Brabant Gedragsverandering is de sleutel Voor het bereiken van effecten op de drie sporen zijn gedragsveranderingen nodig: veranderen van de vervoerwijzekeuze en het veranderen van de aanschafkeuze van vervoermiddelen. Meer gebruikmaken van de fiets, het openbaar vervoer, het aanschaffen van een zuinigere of schonere auto, het vaker laten staan van de auto betekent altijd het doorbreken van gewoontegedrag. Dat geldt ook voor het goederenvervoer. Bij duurzame mobiliteit gaat het dan ook om een omslag in het denken en doen van beleidsmakers, burgers en het bedrijfsleven. Consumenten bewegen gemakkelijker mee als keuzes en flexibiliteit mogelijk zijn. Gedragsveranderingen door burgers en bedrijven komen in het algemeen niet tot stand uit duurzaamheidsidealen. Milieuboodschappen hebben dan ook weinig effect of werken zelfs averechts als men voor zichzelf redenen kan verzinnen waarom de gedragsverandering niet mogelijk is. De boodschap dat het goed is voor het milieu om de auto te laten staan werkt dan ook niet. Acties zoals 2Op5 (minimaal twee keer per week met de fiets), die lokaal en regionaal kunnen worden ingezet, zijn gericht op flexibiliteit, keuzevrijheid en geleidelijkheid en zijn daarom kansrijker. Alleen als actoren het (persoonlijk) nut inzien van gedragsverandering (begrijpen), in staat zijn om dit te effectueren (kunnen) en hiertoe ook daadwerkelijk bereid zijn (willen), is de kans groot dat de gedragsverandering ook daadwerkelijk blijvend optreedt. De timing voor het veranderen van gedrag is eveneens belangrijk. Een verhuizing (bewoners of bedrijven), het veranderen van baan, het vervangen van een auto of bedrijfsvoertuig zijn goede momenten om nieuwe afwegingen te maken. Omdat verplaatsingen per auto of vrachtwagen hoe dan ook een belangrijke rol blijven spelen, is het moment van het vervangen van een voertuig essentieel voor het maken van duurzame vooruitgang. Dat is namelijk het moment waarop de emissie voor de komende jaren wordt bepaald. Succesvolle voordelen worden graag gekopieerd. Veranderingen bij koplopers, boegbeelden en grootverbruikers veroorzaken een olievlekwerking als het imago positief is en er duidelijke voordelen zijn. Gedragsverandering komt gemakkelijk en snel tot stand als het individu of het bedrijf er direct voordeel bij heeft, zich daar van bewust is en men er weinig moeite voor hoeft te doen. Prikkels tot gedragsverandering zijn dan ook: Een verlaging van de kosten. Het vergroten van het gemak. Een betere gezondheid. Het imago dat ontleend kan worden aan bepaald gedrag of gebruik van een vervoermiddel. En niet te vergeten: het moet gewoon leuk zijn! Een generieke benadering is niet zinvol. De inzet zal gericht moeten zijn op specifieke marktsegmenten omdat de voorwaarden en mogelijkheden tot transitie verschillend zijn voor verschillende personen en bedrijven. De Regio West-Brabant maakt keuzes voor de rol die zij kan spelen in het transitieproces duurzame mobiliteit. De Regio West-Brabant beoordeelt of en hoe zij een bijdrage kan leveren aan het versterken van begrijpen, kunnen en willen zodat consumenten en ondernemers worden aangezet tot gedragsverandering. Daarbij gaat het niet om de rol van RWB alleen, maar ook om het stimuleren en activeren van de sectoren Ondernemers en Onderwijs. Immers samenwerking is een voorwaarde. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

19 2.3 Korte en lange termijn, robuustheid Er bestaan al vele mogelijkheden om je duurzaam te verplaatsen, met de fiets als het meest duidelijke voorbeeld. We kunnen vandaag dus al werken aan het veranderen van het gedrag. Het wachten op de ultieme technologische ontwikkeling is niet zinvol. Verbeteringen die we morgen kunnen realiseren, moeten we zeker niet nalaten. De rol van de werkgevers (P&O, HRM) is daarbij essentieel. Het verduurzamen van de mobiliteitsmarkt is een transitieproces, dat in stappen tot stand komt. Er zijn ook veranderingen denkbaar die pas op de langere termijn tot uitvoering kunnen komen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de ruimtelijke structuur en ontwikkeling, het openbaar vervoersysteem en de vervanging van het vrachtwagenpark. Het is echter wel zo dat we dan ook vandaag en morgen bezig moeten zijn met voorbereidingen en besluiten om op termijn veranderingen tot stand te kunnen brengen. Er zal onderscheid worden gemaakt tussen acties die morgen tot resultaat kunnen leiden en acties die een langere ontwikkeltijd nodig hebben. Daarnaast is robuustheid een factor. Een automobilist die verleid wordt om meer te gaan fietsen, levert duurzaamheidswinst op. Het is echter wel de vraag of zijn gedragsverandering stand blijft houden. Het is verleidelijk om weer in het oude gedrag terug te vallen (het regent, ik moet spullen meenemen, ik moet de kinderen wegbrengen..). Dat ligt anders bij bijvoorbeeld het vervangen van een vuile bedrijfswagen door een elektrisch voertuig of een voertuig dat gebruikmaakt van biobrandstof. Dat is een robuuste oplossing omdat gedurende velen jaren de transitie naar duurzaamheid gegarandeerd effect heeft. Vanuit duurzaamheid bezien is het effect van het rijden in een auto met duurzame energie veel groter dan af en toe gaan fietsen en ook nog vaak blijven rijden in een nietzuinige vervuilende auto. Vanuit bereikbaarheid gezien is het fietsen echter wel degelijk aan te bevelen en effecten van bijvoorbeeld Rij2Op5 (minimaal twee keer per week met de fiets) zijn voor de bereikbaarheid groot. Om die reden is het zinvol om een en-en-beleid te voeren: meer fietsen maar ook meer duurzame voertuigen. 2.4 Samenwerking, sturingsmogelijkheden en rollen Duurzame mobiliteit is van en voor iedereen: overheid, ondernemers en consumenten Overheid Keuzemogelijkheden Bewustwording en gedrag Markt: aanbod en innovatie Duurzame mobiliteit Vraag: consumenten en ondernemers De rol van RWB in het transitieproces duurzame mobiliteit ligt vooral op het vlak van projecten en maatregelen die nodig zijn voor het structureel en robuust versterken van de duurzame mobiliteit: voorwaardenscheppen om duurzame mobiliteit vanzelfsprekend te maken. De deelnemende gemeenten kunnen zich inspannen om de mogelijke veranderingen op korte termijn teweeg te brengen op de schaal van hun eigen gemeente of enkele gemeenten samen. Daarbij is eveneens de samenwerking en inzet van de sectoren Ondernemers en Overheid noodzakelijk. De overheid is de bewaker van de maatschappelijke doelstellingen. Dit wil echter niet zeggen dat de overheid in haar eentje die doelstellingen kan realiseren, zeker niet in een tijd van bezuinigingen en een terugtredende overheid. Niet alles is maakbaar met regelgeving en beleid. Zeker op het gebied van mobiliteit blijft de bewustwording en individuele keuzevrijheid centraal staan. Het is wel zo dat alles gemakkelijker gaat als duurzame mobiliteit past in een economische ontwikkeling: kostenvoordeel voor de consument en bedrijven, renderende business cases, het creëren van werkgelegenheid en innovatie. Het is dan ook nog de uitdaging om het zo te doen dat zowel het individu (burger, onderneming) als de maatschappij als collectief er beter van worden. Nieuwe ontwikkelingen, nieuwe markten en ander gedrag betekent ook risico s nemen. Voor zaken die door de markt worden opgepakt (business) is weinig overheidsbemoeienis nodig. Maar er zijn ook veel projecten en maatregelen die nog niet door de markt kunnen worden uitgevoerd omdat ze mogelijk (commercieel) nog te risico- MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

20 vol zijn. Dan kan de overheid voor een stimulerende, inspirerende en voorwaarden scheppende rol kiezen. Samenwerking op het gebied van duurzame mobiliteit kan plaatsvinden met de volgende sectoren: a. Energie b. Werkgevers c. Logistiek d. Landbouw e. Mobiliteitsdealers (fiets, scooter, auto, deelauto s, vrachtauto s) f. Publiekstrekkers en het toerisme g. Onderwijs Zonder invloed ook geen rol Het is noodzakelijk om te beseffen dat de beïnvloedingsmogelijkheden van de (lagere) overheden beperkt zijn. Zo heeft de gemeente Breda geconcludeerd dat de opgave voor mobiliteit (25% aandeel in de CO 2 -emissies) met een zeer beleidsrijk scenario tot een effect van 40% minder CO 2 -emissies kan leiden in En daar heeft de overheid voor slechts 18% invloed op. Prijsbeleid en fiscale regelgeving zijn een zaak van de rijksoverheid en kunnen grote effecten hebben. De stormloop op de aanschaf van elektrische auto s eind 2013, vóór het verminderen van het fiscale voordeel, is daar een voorbeeld van. Daarnaast is en blijft mobiliteitsgedrag gebaseerd op een individuele keuze, waar overigens werkgevers wel een invloed op kunnen uitoefenen. Factoren waar de regiogemeenten wel direct invloed op kunnen hebben zijn het prijsbeleid voor het openbaar vervoer, het faciliteren van de fiets, het parkeerbeleid (geldt slechts voor een klein gebied), de reistijdverhouding auto-openbaar vervoer en auto-fiets (als wegbeheerder: verkeersstructuren en verkeersafwikkeling), bewustwording, ruimtelijke structuur en ontwikkeling, energiebeleid. De Provincie is verantwoordelijk voor het openbaar vervoer. RWB is wel overlegpartner voor de Provincie op het gebied van het openbaar vervoer. Het is noodzakelijk dat scherpe keuzes worden gemaakt wat betreft de inzet van RWB temeer daar we te maken hebben met bezuinigingen en een terugtredende overheid. Daar staat tegenover dat duurzame mobiliteit economisch en maatschappelijk relevant is en overheidsinzet mede kan leiden tot maatschappelijke baten. Als de Regio West-Brabant zich inzet voor meer duurzame mobiliteit, moet ze dat doen op de zaken waar ze een rol in kan spelen en waar effect mag worden verwacht. We worden allemaal beter van meer duurzame mobiliteit en daar kan de overheid een handje bij helpen. Het is wel de vraag waar het meeste succes te behalen valt. De Regio West- Brabant kiest ervoor om zaken samen met partners in beweging te zetten. Voor de regio moet dan duidelijk zijn wie die partners zijn en welke rol zij willen en kunnen spelen. De mogelijke rollen van RWB Op het gebied van duurzame mobiliteit is voor RWB een aantal rollen mogelijk. De keuze voor één of meerdere rollen hangt sterk af van de mate waarin de benodigde samenwerking tot stand komt met de andere O s en er effecten ter bereiken zijn op het gebied van duurzame mobiliteit. Mogelijke rollen regio Agenderen Een bepaald onderwerp tot bespreekpunt maken (ook lobby, bij alle O s) Communiceren Informatie verstrekken en dialoog voeren. Faciliteren Ondersteunen en vergemakkelijken van gewenste ontwikkelingen door het aanbieden van voorzieningen of beschikbaar te stellen. Stimuleren Aanmoedigen en aanzetten tot een gewenste ontwikkeling (bijvoorbeeld subsidie) richting andere O s. Initiëren Een gewenste ontwikkeling in gang zetten samen met de andere O s. Regisseren De leiding nemen om een gewenste ontwikkeling tot stand te brengen. Reguleren Voorschrijven hoe een activiteit moet verlopen. De mogelijke rollen worden toegespitst op de drie sporen: Accenten regionale rol Duurzame Mobiliteit Spoor Rol Type activiteit Niet verplaatsen Korter verplaatsen Schonere vervoerwijzen Meer gebruik van duurzame energie Efficiënter en zuiniger gebruik van fossiele brandstoffen Faciliteren Agenderen en stimuleren Regisseren en agenderen Reguleren Communiceren Faciliteren Communiceren Stimuleren, initiëren, agenderen Bereikbaarheidsprojecten Het Nieuwe Werken Ruimtelijke structuur en ontwikkeling, structuurvisies stadsvisies Verkeersplannen Voorbeeldfunctie Bevorderen aantrekkelijkheid gebruik fiets, openbaar vervoer en multimodaal vervoer (faciliteren) Bijdragen aan de bewustwording van burgers en ondernemers van de voordelen van de alternatieven Productie en afname van duurzame energie Communiceren Voorbeeldfunctie, voor het overige beperkt omdat dit de laagste trede is van de trias energetica MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

21 3 Speerpunten regio West-Brabant 3.1 Selecteren van kansen In bijlage 1 is een aantal transities beschreven. Deze zijn ingedeeld volgens de drie sporen (minder, schoner, zuiniger). Bij het benoemen van de mogelijke transities is gebruikgemaakt van de inventarisatie van opties die door RWB is uitgevoerd (Onderzoeksrapport Duurzame Mobiliteit, 13 januari 2014). Bij de mogelijke transities is het volgende aangegeven: De ambitie en de mate waarin effect mogelijk is op de schaal van de regio en/of andere schaalniveaus. De voordelen die de transitie biedt en daarmee de kans van slagen (kansrijkheid). De rol van RWB. De samenwerking die nodig is om effecten te bereiken. In paragraaf 3.2 is een overzicht opgenomen van kansrijke en transities. Daarbij is beoordeeld of er een substantieel positief effect is te verwachten op de CO 2 -reductie. In dit overzicht gaat het nog om solitaire transities, die vervolgens zijn omgezet op basis van samenhang in speerpunten en vervolgens in een doorkijk naar een programma. 3.2 Speerpunten Op basis van de gegevens en aannames in bijlage 1 is in de volgende tabel een rangorde opgesteld van afnemend effect wat betreft de CO 2 -reductie. Dit is exclusief de maatregelen op het gebied van de ruimtelijke structuur en ontwikkeling. Potentiële CO 2 -reductie(kton) volgens 5-jarige ambitie Min. Max. Personenauto s met duurzame energie 28,1 28,1 Vrachtwagens met duurzame energie 10,0 21,0 Multimodaal goederenvervoer 8,0 9,5 Het Nieuwe Werken 5,8 5,8 Meer fietsen in woon-werkverkeer 5,8 5,8 Meer OV in woon-werkverkeer 4,0 15,0 Hogere autobezetting woon-werkverkeer 3,0 3,0 Zuiniger rijden 1,6 1,6 Deelauto s 1,0 1,0 Totaal 67,3 90,8 Met bovenstaande effecten ligt de potentiële CO 2 - reductie na een periode van 5 jaar ongeveer tussen 65 en 90 kiloton per jaar (ongeveer 5% van de jaarlijkse emissie door verkeer). Het uiteindelijke effect hangt uiteraard af van de mate waarin de transities ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn. De tabel geeft in ieder geval inzicht in de segmenten waar het meeste effect is te behalen en waarbij de regionale overheid een rol kan spelen. In de tabel gaat het nog om solitaire maatregelen en effecten. Voor de inzet van RWB is gekozen om de activiteiten te clusteren in een aantal speerpunten. Bundeling leidt tot meerwaarde en tot efficiency in de aanpak Speerpunt 1: schone personenauto s RWB wil bevorderen dat consumenten zich meer bewust zijn van de mogelijkheden en voordelen van schone personenauto s en RWB wil tevens de mogelijkheden voor het gebruik van duurzame energie bevorderen en vergroten. Onder dit speerpunt vallen de volgende thema s: Meer personenauto s met duurzame energie. Zuiniger rijden. Deelauto s. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

22 Speerpunt 2: mobiliteitsmanagement In navolging van de landelijke aanpak op het gebied van mobiliteitsmanagement en Beter Benutten wil de RWB zich gebiedsgewijs (grote werkgelegenheidsconcentraties) inzetten in samenwerking met de werkgevers om het autogebruik te verminderen. Onder dit speerpunt vallen de volgende thema s: Het Nieuwe Werken. Meer fietsen in het woon-werkverkeer. Meer OV in het woon-werkverkeer (waaronder e-fiets). Hogere autobezetting in het woon-werkverkeer Speerpunt 3: schone vrachtwagens RWB wil bevorderen dat ondernemers zich meer bewust zijn van de mogelijkheden en voordelen van schone vrachtauto s en RWB wil tevens de mogelijkheden voor het ge- Onder dit speerpunt vallen de volgende onderdelen: bruik Meer vrachtwagens van duurzame met duurzame energie energie bevorde- Multimodaal goederenvervoer ren en vergroten. Onder dit speerpunt vallen de volgende thema s: Meer vrachtauto s met duurzame energie. Zuiniger rijden. Speerpunt 4: ruimtelijke structuur en ontwikkeling De gemeenten die deel uitmaken van RWB hanteren duurzame mobiliteit als richtinggevend voor hun ruimtelijke ontwikkelingen. Uitgangspunt is het (regionaal) afstemmen van functies en het verkeerssysteem zodanig dat de verplaatsingsafstanden kunnen afnemen en de kans op het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer toeneemt evenals multimodaal goederenvervoer. Het gaat hierbij om een optimale afstemming van functies, locaties en het vervoersysteem op een zodanig wijze dat verplaatsingsafstanden afnemen en het gebruik van de fiets, het openbaar vervoer en multimodaal goederenvervoer toeneemt. Onder dit speerpunt vallen de volgende thema s: Locatiebeleid, compacte stad. Afstemmen openbaar vervoer en fiets op functies en ruimtelijke ontwikkelingen. In het volgende hoofdstuk zijn de speerpunten omgezet in een programma. 3.3 Uitgangspunten voor een programma Bij het opstellen van een programma op het gebied van duurzame mobiliteit, wordt rekening gehouden met de volgende aandachtspunten: 1. De Regio West-Brabant streeft een biobased productie na. Het ligt dan ook voor de hand om een sterke combinatie te maken met mobiliteit. De beschikbaarheid (productie en distributie) en de prijs van duurzame energie (zon, wind, biogas) zijn medebepalend voor de keuze van een schoon, duurzaam voertuig. De aspecten prijs, gemak en betrouwbaarheid zijn de dominante factoren. Daarmee zijn dan ook duurzame mobiliteit en het energiebeleid onlosmakelijk met elkaar verbonden. De productie van biobrandstoffen en het produceren van zonne- en windenergie is een uitstekende basis om een efficiënte regionale duurzame energiecyclus tot stand te brengen. Zo versterken de topsectoren Biobased Economy en Logistiek elkaar. De RWB kan daarin een verbindende rol spelen. 2. Duurzame mobiliteit en het verbeteren van de bereikbaarheid gaan hand in hand in de sporen 1a (voorkomen), 1b (verkorten) en 2a (anders). 3. Het versterken van duurzame mobiliteit hoeft voor overheid en bedrijfsleven niet te leiden tot extra kosten, maar ze kunnen wel bewuste keuzes maken om de (beperkte) middelen op het gebied van mobiliteit zo duurzaam mogelijk in te zetten. RWB gaat niet per definitie meer middelen inzetten maar zet (een deel van) de middelen anders in (bijvoorbeeld gemeentelijke investeringen, subsidies). Werken aan duurzame mobiliteit werkt op termijn juist kostenbesparend en versterkt de economie. Mogelijk is er wel extra inzet nodig om de regionale (regie)rol te kunnen uitvoeren. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

23 4. RWB richt zich tevens op programma s van hogere overheden die mogelijkheden bieden voor cofinanciering. 5. De Regio West-Brabant is van mening dat duurzame mobiliteit geen zaak van de overheid alleen is. Burgers en ondernemers maken de belangrijkste keuzes. RWB kan wel een rol spelen bij het stimuleren van de bewustwording (nut, noodzaak, verantwoordelijkheid, keuzemogelijkheden) en het maken van keuzes die bijdragen aan een meer duurzame mobiliteitswereld 6. RWB doet liever een beperkt aantal dingen goed en volledig dan dat ze op veel activiteiten inzet die onvoldoende van de grond komen. 7. Investeringen kunnen het beste worden gedaan in zaken die het meeste effect opleveren op het gebied van duurzaamheid (bijvoorbeeld CO 2- reductie). 8. Er zijn ook diverse regionale en landelijke activiteiten in ontwikkeling en uitgevoerd. Het is efficiënt om bij ieder speerpunt te beoordelen welke aanpak succesvol is en of er aangesloten kan worden bij deze regionale en landelijke activiteiten.. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

24 MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

25 Deel 2 Doorkijk naar programma Duurzame Mobiliteit MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

26 MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

27 4 Doorkijk programma Regio West-Brabant 4.1 Speerpunt 1: schone personenauto s Het wijzigen van het aankoopgedrag en het mobiliteitsgedrag begint bij een juist beeld over de mogelijkheden en voordelen. Dit vergt een doelgroepenbenadering waarbij het accent ligt op de mogelijkheden van de elektrische auto, het gebruik van biobrandstof en deelauto s. Praktische informatie over de gebruiksmogelijkheden, de financiële aspecten en kostenbesparingen zijn belangrijk evenals het kennis maken met nieuwe producten. Dat geldt tevens voor autodelen en het Nieuwe Rijden. Communiceren Inspiratie, kennis en kennismaken Faciliteren en stimuleren Duurzame energie Communiceren Hiervoor worden twee opties voorgesteld: 1. Eén keer per jaar wordt er in iedere gemeente een event of markt georganiseerd (of gekoppeld aan bestaande evenementen) met als thema duurzame mobiliteit. 2. Er worden inspiratiebijeenkomsten op wijkniveau of stadsdeelniveau georganiseerd over duurzame mobiliteit. Doelen van de bijeenkomsten zijn: Presenteren en kennismaken met personenauto s die gebruikmaken van duurzame energie. Hiervoor kunnen ook voertuigen worden ingezet die de gemeente zelf gebruikt (voorbeeldfunctie). Het comfort, rijprestaties en de sensatie van het rijden in moderne technologie worden positief gewaardeerd. Vergroten van de bekendheid en de rijervaring is dan ook belangrijk. Kennisoverdracht over de volgende onderwerpen: o De kosten en fiscale aspecten van elektrische auto s en auto s die gebruikmaken van biobrandstof. o De (financiële) voordelen van het combineren van zonnepanelen (eigen bezit of coöperatie) en een elektrische auto. o Het regionale en gemeentelijke beleid wat betreft het aanbod van oplaadpunten en tankvoorzieningen voor biobrandstof. o De besparingsmogelijkheden met het Nieuwe Rijden, autodelen en samen rijden. o De besparingsmogelijkheden door gebruik te maken van de fiets in het woon-werkverkeer. o De eventuele subsidiemogelijkheden (gemeente, RWB, Provincie, Rijk, fiscaal) op het gebied van duurzame mobiliteit en duurzame energie (bijvoorbeeld zonnepanelen). Beantwoorden van FAQ s. Dergelijke bijeenkomsten kunnen worden georganiseerd door de gemeenten in samenwerking met aanbieders van duurzame mobiliteit en duurzame energie. Het is efficiënt als RWB de bijeenkomsten initieert en stimuleert dan wel collectieve afspraken maakt met de gemeenten over de uitvoering in samenwerking met marktpartijen. Het is denkbaar dat marktpartijen als sponsor optreden. Faciliteren Schone personenauto s hebben duurzame energie nodig. Voor elektrische auto s is het belangrijk dat consumenten, die niet over een eigen parkeerruimte beschikken, verzekerd zijn van een oplaadpunt. Op dit moment dreigt de beschikbaarheid van oplaadpunten een knelpunt te worden. Dit moet te allen tijde vermeden worden. De Provincie Noord-Brabant heeft de gemeenten aangeboden om oplaadpunten voor elektrisch rijden te realiseren. Dit aantal is echter bij lange na nog voldoende om te voorzien in een marktaandeel van bijvoorbeeld 1%. Het is zaak dat alle gemeenten een beleid ontwikkelen voor de plaatsing van meer oplaadpunten als het bezit van elektrische auto s toeneemt. Het gaat dan niet meer om hier een daar een oplaadpaal maar om grote aantallen. De samenhang met de ontwikkeling en het aanbieden van snelladers gaat dan een belangrijke rol spelen om te voorkomen dat straten voor een groot deel voorzien moeten worden van oplaadpalen. Het is dan handig om één gezamenlijke methodiek te ontwikkelen en af te spreken. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

28 Voor het aanbieden van biobrandstof geldt hetzelfde. Voor nieuwe vulpunten is het belangrijk dat er voldoende afname is. Dat kan worden gerealiseerd door vulpunten te realiseren waarvan bekend is dat er voldoende afname zal zijn door de logistieke sector (zie paragraaf 4.3). Deze vulpunten kunnen dan ook een rol spelen voor de private markt. Hier ligt een rol voor het RWB om samen met de Provincie Noord-Brabant, gemeenten en energieaanbieders elektrisch rijden en het gebruik van biobrandstof te stimuleren. Stimuleren Het is van belang dat RWB een stimulerende rol speelt wat betreft de productie en distributie van duurzame energie. Dit past overigens naadloos bij de ambitie die RWB heeft op het gebied van het verhogen van het aandeel duurzame energie. Een instrument is het organiseren door RWB van lokale overlegtafels over duurzame logistiek, Lean and Green en aanverwante onderwerpen die opgenomen zijn in de speerpunten. Termijn Korte termijn gedurende vier jaar: Speerpunt 2: mobiliteitsmanagement Communiceren Inspiratie, kennis en kennismaken Agenderen HOV Faciliteren en stimuleren Duurzame energie, fiets Op het gebied van mobiliteitsmanagement komen meerdere voordelen bij elkaar: Verbeteren van de bereikbaarheid. Verlaging van de kosten voor bedrijven en werknemers. Meer duurzaam vervoer. Versterken bedrijfsprofiel (MVO). Gezondere werknemers. Communiceren Ook voor ondernemers geldt dat zij de mogelijkheden en voordelen moeten kennen. Daarom wordt voorgesteld om inspiratiebijeenkomsten te houden voor grote ondernemersverenigingen en voor ondernemers uit de gehele gemeente. Doelen van de bijeenkomsten zijn: Inzicht geven in de (fiscale) mogelijkheden en (financiele) voordelen van zowel voor ondernemers als werknemers (ook rollen voor P&O en HRM). Inspirerende presentaties en voorbeelden van succesvolle bedrijven (koplopers) en projecten (vervoerkostenregeling, stimuleren gebruik fiets, openbaar vervoer en bedrijfsvervoer). Inzicht geven in de (financiële) voordelen van het combineren van zonnepanelen (eigen bezit of coöperatie) en elektrische bedrijfsauto s. Inzicht geven in het regionale en gemeentelijke beleid wat betreft het aanbod van oplaadpunten en tankvoorzieningen voor biobrandstof. Inzicht geven in de besparingsmogelijkheden met het Nieuwe Rijden, autodelen (bedrijfspool) en samen rijden. Inzicht geven in de mogelijkheden om de beladingsefficiency te verhogen en kostenreductie te realiseren. Inzicht geven in eventuele subsidiemogelijkheden (gemeente, RWB, Provincie, Rijk, fiscaal) op het gebied van duurzame mobiliteit en duurzame energie (bijvoorbeeld zonnepanelen). Draagvlak peilen en het stimuleren van het opstellen van een vervangingsplan vrachtwagens en bedrijfsvoertuigen en dit afstemmen met het aanbod van duurzame energie. Draagvlak peilen en vervolgafspraken maken over een integrale duurzame aanpak: productie van duurzame energie op het bedrijventerrein, schone voertuigen, autodelen, mobiliteitsmanagement, het Nieuwe Rijden. Beantwoorden van FAQ s. Het is efficiënt als RWB de bijeenkomsten initieert en stimuleert dan wel collectieve afspraken maakt met de gemeenten over de uitvoering in samenwerking met marktpartijen. Het is denkbaar dat marktpartijen als sponsor optreden. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

29 Faciliteren Afspraken maken met bedrijven over mobiliteitsvoorzieningen die nodig zijn om het mobiliteitsmanagement tot uitvoering te brengen. Iedere gemeente kan daarvoor informatie aanleveren en RWB het totaalresultaat beoordelen op samenhang en prioriteit. Onderzoek naar de haalbaarheid van het verhogen van de beladingsefficiency. De RWB kan daartoe de resultaten van het project Multimodal Smart Match monitoren. Hoogwaardige snelfietsroutes ontwikkelen. RWB kan een analyse maken van de routes waar de meeste winst te behalen valt op basis van kwaliteitsverbetering, mobiliteitsmanagement en invloedsgebied van de fietsroute (inwoners en arbeidsplaatsen). RWB kan deze prioriteitsanalyse faciliteren waarbij wordt uitgegaan van de grote locaties met werkgelegenheid en een verplaatsingsafstand van maximaal 15 km. Agenderen Openbaar vervoer kan niet overal concurrerend zijn met de auto. Op zware corridors willen we dat wel bereiken, zodat het openbaar vervoer een echt alternatief kan zijn. In combinatie met mobiliteitsmanagement slaan we dan een dubbelslag: minder energieverbruik, minder uitstoot en een betere bereikbaarheid voor het economische wegverkeer. Het openbaar vervoer en/of bedrijfsvervoer kunnen een sterkere rol spelen in het woon-werkverkeer. Voor dit marktsegment gaat het om de grootste kansen: verplaatsingsafstanden > 15 km, draagvlak en behoefte bij ondernemers (mobiliteitsmanagement). Het gaat om een beperkt aantal kansrijke corridors met een hoge kwaliteit en bij voorkeur elektrisch zodat de grootste duurzaamheidswinst geboekt kan worden. De inzet van een innovatief spraakmakend voertuig kan zorgen voor een goede wervende PR. Dit vergt een gezamenlijke aanpak met de Provincie Noord-Brabant. RWB kan het opstellen en uitdragen van de visie, de gewenste aanpak en het overleg met de Provincie coördineren. Het aanbieden van een regiomobiliteitskaart (voorbeeld regio Utrecht: voordelig gebruik van alle buslijnen). Dit maakt het gebruik van het openbaar vervoer financieel aantrekkelijker. RWB kan hierover in overleg met de Provincie treden mede op basis van de resultaten in de regio Utrecht (financieel, organisatorisch, effecten, financiën en rol van de marktpartijen die betrokken zijn bij de uitvoering.) Stimuleren RWB kan er voor zorgen dat het thema mobiliteitsmanagement wordt behandeld in de lokale overlegtafels (zie paragraaf 4.1 in het tekstblok Stimuleren ), dat gemeenten en bedrijven het mobiliteitsmanagement tot uitvoering brengen en door projecten uit te voeren op het gebied van het Nieuwe Werken, vervoerkostenregelingen, stimuleren gebruik van de fiets en het openbaar vervoer en bedrijfsvervoer. Termijn Gedurende vier jaar: Snelfietsroutes en OV: Speerpunt 3: schone vrachtwagens Communiceren Inspiratie, kennis en kennismaken Regisseren Spraakmakend voorbeeldproject Faciliteren en stimuleren Duurzame energie, afstemmen vraag en aanbod Communiceren Ondernemers moeten de mogelijkheden en voordelen van schoon vervoer kennen. Daarom wordt voorgesteld om inspiratiebijeenkomsten te houden voor grote ondernemersverenigingen en voor ondernemers uit de gehele gemeente. Het is efficiënt als RWB de bijeenkomsten initieert en stimuleert dan wel collectieve afspraken maakt met de gemeenten over de uitvoering in samenwerking met marktpartijen. Faciliteren Zie aanpak personenauto s (paragraaf 4.1), starten met koplopers en grootverbruikers en aandragen van succesvolle voorbeelden. Hier ligt een rol voor het RWB om samen met de Provincie Noord-Brabant, gemeenten en energieaanbieders elektrisch rijden en het gebruik van biobrandstof te stimuleren. Op grote logistieke bedrijventerreinen (potentiële) vraag en aanbod in beeld brengen op basis van vervangingsplannen voor vrachtwagens en afspraken vastleg- MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

30 gen over afname en aanbod van biobrandstof (Lean and Green). De rol van het RWB is het uitvoeren van een dergelijk onderzoek en het zorgen voor afstemming met de opzet en agenda van de inspiratiebijeenkomsten. Regisseren RWB selecteert, op basis van een afstemming met de gemeente en de resultaten van de inspiratiebijeenkomsten, één tot drie grote bedrijventerreinen waar de werkgevers in samenwerking met de gemeente en de energiebedrijven een integrale aanpak realiseren waarbij kostenefficiency en energieonafhankelijkheid centraal staan: Duurzame energie zelf produceren (zon en wind). Duurzame energie afnemen en vulpunten voor biobrandstof realiseren. Logistieke efficiency. Vervangingsplan schone bedrijfsvoertuigen en vrachtwagens (biobrandstof en elektrisch) in samenhang met de beschikbare duurzame energie (Lean and Green tafel). Inzet van (elektrische) bedrijfspoolauto s Belonen van zuinig rijden in bedrijfsvoertuigen. Mobiliteitsmanagement. De selectie van de bedrijventerreinen komt tot stand op basis van belangstelling, draagvlak en formele intentieovereenkomsten. Termijn Gedurende vier jaar: Als er zich nieuwe bedrijven vestigen is het raadzaam om deze zo spoedig mogelijk te informeren over de mogelijkheden en voordelen van mobiliteitsmanagement en schone voertuigen. Een bedrijfsverhuizing is namelijk een mooie gelegenheid om gedragspatronen te wijzigen. 4.4 Speerpunt 4: ruimtelijke structuur en ontwikkeling Regisseren Ruimtelijke visies en plannen Agenderen OV, multimodaal Reguleren WRO Er is een grote samenhang tussen de ruimtelijke structuur en het verplaatsingsgedrag. Regisseren RWB zorgt voor een nader uitwerking van de volgende onderdelen: Het benoemen van de fiets- en OV-corridors. De afstemming van mobiliteitsvoorzieningen (fiets en openbaar vervoer, overstappunten ketenmobiliteit) bij nieuwe ontwikkelingen, bedrijventerreinen, grootschalige voorzieningen). Voorzieningen voor multimodaal vervoer en nieuwe railverbindingen (zoals Utrecht Breda) en HOVcorridors. De resultaten kunnen worden opgenomen in gemeentelijke visies, projecten en onderzoeken. Reguleren De resultaten van de onderdelen die vermeld zijn onder Regisseren dienen, indien nodig, gereguleerd te worden in gemeentelijke structuurvisies en bestemmingsplannen. Dit is primair een rol voor de gemeenten. Agenderen RWB zorgt voor een permanente agendering van grootschalige projecten die samen met andere overheden, maatschappelijke partners en marktpartijen tot uitvoering dienen worden gebracht zoals: Spoorverbinding Utrecht Breda. HOV-verbindingen. Netwerk van snelfietsroutes en verminderen barrièrewerking van grootschalige infrastructuur. Goederenspoorlijn naar Rotterdam (onderdeel van de goederenruit Zuid-Nederland), de VEZA-boog (goederenspoorlijn Zeeland Antwerpen). Vergroten capaciteit sluizencomplexen (Volkerak-, Krammer- en Kreekraksluizen). Multimodale overslagpunten (spoor, water, buis). Multimodale ontsluiting van nieuwe bovenregionale bedrijventerreinen (Agrofoodcluster Dinteloord, Logistiek Park Moerdijk, Maintenance Valley Woensdrecht). Capaciteit buisleidingen. Termijn Continu proces: MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

31 4.5 Kennis en aanpak bundelen Regionale samenwerking levert meerwaarde door het bundelen van krachten. Dat geldt ook voor kennis en ervaringen uitwisselen. Op het vlak van duurzame mobiliteit doen zich de volgende mogelijkheden voor om gemeentelijke medewerkers te stimuleren en te ondersteunen: Uniforme aanpak en richtlijnen voor het opstellen van een fietsstimuleringsplan. Ontwerprichtlijnen voor een omgeving die stimulerend werkt op het fietsgebruik (ontwerpateliers). Kennisuitwisseling in de vorm van inspiratie- en kennissessies op basis van de (tussen) resultaten van de speerpunten en succesvolle voorbeelden elders in het land, bijvoorbeeld: de cargohopper, binnenstadservice en een regiokaart voor het openbaar vervoer voor werknemers (voor de cargohopper, elektrische stadsdistributie, is het onderzoek naar een zonnetankstation in combinatie met een zonneweide bij de A16 interessant en innovatief). Intensiveren van de samenwerking om innovatieve ontwikkelingen en concrete toepassingen op het gebied van Duurzame Mobiliteit tot stand te brengen. RWB kan het tot stand komen van de gezamenlijke producten en kennis coördineren. Bij de invulling spelen de gemeente een actieve rol. De bijeenkomsten voor de kennisuitwisseling kunnen door RWB worden georganiseerd. 4.6 Gemeenten en ondernemers aan de slag Veel zaken zullen gewoon op lokaal niveau kunnen worden aangepakt. Voor de individuele gemeenten gelden de volgende uitgangspunten: Opstellen en uitvoeren van fietsstimuleringsplannen. Opstellen van Mobiliteitsplannen en Structuurvisies waarin duurzame mobiliteit verankerd is. Uitvoeren van de inspiratiebijeenkomsten. De 19 gemeenten van de Regio West-Brabant vervullen een voorbeeldfunctie op het gebied van het stimuleren van duurzame mobiliteit in het woon-werkverkeer en alle type bedrijfsverplaatsingen inclusief de dienstauto s van bestuurders. Iedere gemeente neemt het initiatief om op minimaal één werkgelegenheidslocatie samen met de ondernemers mobiliteitsmanagement uit te voeren. Naast klimaat staan vooral ook kostenreductie, bereikbaarheid, imago en gezondheid centraal. De gemeentes zijn zelf ook werkgever en een bedrijf. De gemeentebesturen passen binnen hun eigen gemeentelijk bedrijf de beschreven mogelijkheden voor duurzame mobiliteit toe. Daarbij kan het schaalvoordeel worden benut. Voorbeelden zijn: aanbestedingen schone bedrijfsvoertuigen en formats (menukaarten) voor reiskostenvergoedingen die bevorderend werken op het gebruik van duurzame vervoermiddelen. De bestuurders van de gemeenten maken gebruik van duurzame vervoermiddelen. Personeel de cursus het Nieuwe Rijden aanbieden. Een aanschafplan maken voor duurzame vervoermiddelen en beoordelen op welke wijze dit financieel aantrekkelijk realiseerbaar is. Groen aanbesteden (WMO-vervoer, aannemers, evenementen). Na het maken van afspraken over deze gezamenlijke inzet heeft RWB voor dit onderdeel geen verdere rol. Gemeenten kunnen er voor zorgen dat ervaringen en kennis worden gedeeld in de regionale bijeenkomsten voor kennisuitwisseling. De genoemde actiepunten kunnen ook worden ingezet door het bedrijfsleven. 4.7 Financiën en organisatie Financiële dekking activiteiten Nadat er een bestuurlijke instemming is met de ambities van deze visie wordt een actieplan opgesteld dat mede gebaseerd is op de financieringsmogelijkheden. Financiële componenten zijn: Het hanteren van een nieuwe wegingsfactor bij de beoordeling van infrastructurele projecten binnen de gebiedsgerichte aanpak (GGA s). Het anders inzetten en bestemmen van de eigen middelen van gemeenten (waaronder BDU) door een budget te oormerken voor regionale projecten op het gebied van duurzame mobiliteit. Cofinanciering door bijvoorbeeld Provincie Noord- Brabant en het Ministerie van I&M (Beter Benutten). Gezamenlijke aanpak met andere sectoren: klimaat en duurzaamheid, energie, economie, toerisme, recreatie, sport. Sponsoring, bijvoorbeeld door energiebedrijven en aanbieders van duurzame mobiliteit. Europese programma s zoals TERREG, ELENA, Civitas, Horizon, Societal Challenges, Smart, green and integrated transport. Het RWB maakt een bestuurlijk voorstel voor het actieplan en de financieringsmogelijkheden. Periodiek worden de werkwijze en de behaalde resultaten geëvalueerd. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

32 Stimuleren door subsidies Financiële prikkels werken effectief, zoals gebleken is bij de fiscale voordelen voor een elektrische auto en het aanschaffen van zonnepanelen in diverse gemeenten. Zo verstrekt RWB thans via REAP (het Regionaal Economisch ActieProgramma) subsidie voor het project Multimodal Smart Match (digitale marktplaats voor het bundelen van ladingen). De subsidiemiddelen komen van de Provincie Noord-Brabant. E r zijn diverse opties denkbaar voor het verdelen van een subsidiebudget. Een subsidiebudget kan met andere sectoren en overheden tot stand worden gebracht. Opties voor subsidies zijn: Korting op zonnepanelen of participatie in een coöperatie bij de aanschaf van een volledige elektrische auto. Kortingen op cursussen voor het Nieuwe Rijden (onderdeel mensgerichte maatregelen binnen GGA). Financiële bijdrage bij het aanschaffen van volledig elektrische bedrijfsbusjes en volledig elektrische landbouwvoertuigen. Projecten die net niet haalbaar zijn en een financiële impuls nodig hebben ( microkrediet ). Betrekken van andere O s en maken van afspraken met andere organisaties bij het uitvoeren van het programma. Periodiek overleg over de voortgang en de inhoud (benchmark, kennisoverdracht) van het uitvoeringsprogramma met de 19 gemeenten. Bij het overleg is betrokkenheid van beide sectoren (Mobiliteit en Duurzaamheid) essentieel. Het is een nader punt van overweging of de RWB als collectief, mogelijk in samenwerking met de Provincie Noord-Brabant, subsidies ter beschikking kan stellen. RWB onderzoekt de mogelijkheden voor het verstrekken van subsidies. Organisatie en bestuurlijke rollen Eén of meerdere wethouders worden verantwoordelijk voor programmaonderdelen van het uitvoeringsprogramma Duurzame Mobiliteit. De ambtelijke verantwoordelijkheid en coördinatie voor het programma komt te liggen bij het RWB. Projectgewijs kunnen gemeenten worden betrokken bij de uitwerking en uitvoering. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

33 Bijlage 1: transitiemogelijkheden duurzame mobiliteit In deze bijlage is een aantal transities beschreven. Deze zijn ingedeeld volgens de drie sporen (minder, schoner, zuiniger). Bij het benoemen van de mogelijke transities is gebruikgemaakt van de inventarisatie van opties die door RWB is uitgevoerd (Onderzoeksrapport Duurzame Mobiliteit, 13 januari 2014). Bij de mogelijke transities is het volgende aangegeven: De ambitie en de mate waarin effect mogelijk is op de schaal van regio en/of andere schaalniveaus. De voordelen die de transitie biedt en daarmee de kans van slagen (kansrijkheid). De rol van RWB. De samenwerking die nodig is om effecten te bereiken. De Effectberekeningen zijn gebaseerd op gegevens uit de rapporten STREAM International Freight 2011 en STREAM personenvervoer 2014 van CE Delft. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

34 Spoor 1a voorkommen van verplaatsingen Het Nieuwe Werken Omschrijving Werknemers werken één of meerdere dagen per week thuis zodat ze niet hoeven te reizen. Trends Steeds meer (grote) bedrijven bieden de mogelijkheid. Het biedt meer keuzevrijheid voor de werknemer, vermindert de filestress, vermindert congestie en uitstoot. Marktkansen Er zijn nog veel bedrijven die het Nieuwe Werken niet toepassen. De Regio West- Brabant is geen deelnemer aan Beter Benutten. Mobiliteitsmanagement wordt slechts op beperkte schaal toegepast. Het Nieuwe Werken leidt tot financiële voordelen voor de bedrijven en werknemers. Voorwaarden Snelle e-infrastructuur (glasvezel). Termijn Korte termijn. Mogelijk effect 1% van het aantal werknemers per gemeente per jaar tot ongeveer 5% totaal (totaal arbeidsplaatsen in de regio). Iedere werknemer reist gemiddeld km per jaar minder. Transitie Klimaat, CO 2 Reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Congestie neemt af. Economie Bedrijfskosten nemen af. Gezondheid Minder filestress. Rol RWB Agenderen Overleg met bedrijven. Ontwikkelen e-infrastructuur. Communiceren Promoten van succesvolle voorbeelden. Eigen voorbeeldrol. Samenwerking Ondernemers. Kansrijk voor programma E-shopping Omschrijving Telewinkelen. Trends De omzet van internetaankopen blijft groeien. Marktkansen Markt pakt dit zelf op. Voorwaarden Snelle e-infrastructuur (glasvezel). Termijn Korte termijn. Mogelijk effect Mogelijk negatief: minder personenverplaatsingen, meer vervoer van pakjes vaak over grotere afstand dan in het geval van een traditionele winkelaankoop. Transitie Klimaat, CO 2 Beperkt of zelfs negatief. Bereikbaarheid Beperkt of zelfs negatief. Economie Totale omzet neemt niet af, winkelaanbod neemt af. Gezondheid Geen. Rol RWB Agenderen Ontwikkelen e-infrastructuur. Samenwerking Kabelbedrijven. Kansrijk voor programma E-learning Omschrijving Zelfstudie thuis door middel van computermodules en lessen. Trends In universitair onderwijs al veel toegepast, bij HBO minder en MBO niet (aanwezigheidsplicht). Marktkansen Markt pakt dit zelf op. Voorwaarden Snelle e-infrastructuur (glasvezel). Termijn Korte termijn. Mogelijk effect Geen, er worden geen of nauwelijks autoritten vervangen. Transitie Klimaat, CO Gering. Bereikbaarheid Geen. Economie Geen. Gezondheid Geen. Rol RWB Agenderen Ontwikkelen e-infrastructuur. Samenwerking Kabelbedrijven. Kansrijk voor programma E-zorg Omschrijving Diagnose en hulp op afstand (digitaal). Trends Wordt toegepast om kosten te besparen en kwaliteit zorg te verbeteren. Marktkansen Markt pakt dit zelf op. Voorwaarden Snelle e-infrastructuur (glasvezel). Termijn Korte termijn Mogelijk effect Beperkt positief, bespaart vooral taxiritten naar zorginstellingen. Niet alle diensten vervangen ritten maar zijn kwaliteitsverbetering. Transitie Klimaat, CO 2 Beperkt. Bereikbaarheid Beperkt of zelfs negatief. Economie Positief, afname zorgkosten. Gezondheid Positief. Rol RWB Geen. Agenderen Ontwikkelen e-infrastructuur. Samenwerking Kabelbedrijven. Kansrijk voor programma MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

35 Spoor 1b verkorten van verplaatsingen Ruimtelijke Ruimtelijke structuur ordening ontwikkeling Omschrijving Compact bouwen, stedelijke inbreiding, concentreren van functies en voorzieningen rondom ov- en fietscorridors en de inrichtingen van een fietsvriendelijke infrastructuur en omgeving, decentrale voorzieningen op wijk- en buurtniveau. Trends De auto is meestal nog dominant in het stedenbouwkundig ontwerpproces. Marktkansen Indien dit succesvol wordt toegepast, verandert mobiliteitsgedrag automatisch mee. Voorwaarden Langetermijnvisie en consequente uitvoeren van locatie- en infrastructuurvisie. Termijn Lange termijn. Mogelijk effect Het mogelijke effect zal per gemeente schillen/ schillen. Transitie ver- Klimaat, CO 2 Thans niet in te schatten. Bereikbaarheid Positief, minder autokilometers. Economie Positief, verplaatsingskosten nemen af. Gezondheid Positief, meer bewegen (fietsen). Rol RWB Regisseren Opstellen structuurvisies, stadsvisies en programmering. Reguleren Toepassen in WRO-instrumentarium. Samenwerking Gemeente en regionale participatie door ondernemers en burgers. Kansrijk voor programma Spoor 2a andere vervoerwijzen: fietsen en openbaar vervoer Meer fietsen in het woon-werkverkeer Omschrijving Werknemers binnen fietsafstand gebruiken één of meerdere dagen per week de fiets in plaats van de auto. Trends Hoge brandstofprijzen en de komst van de E- fiets vergroten de kansen voor het fietsgebruik. Marktkansen In de Regio West-Brabant zijn nog veel bedrijven waar het autogebruik dominant is. Meer gebruik van de fiets kan leiden tot kostenbesparingen en gezondere werknemers. Voorwaarden Optimale directe en snelle fietsvoorzieningen, goede stallingsvoorzieningen, stimulerende reiskostenregeling (mobiliteitsbudget) Termijn Korte termijn Mogelijk effect 1% van het aantal werknemers per gemeente in de regio stapt twee dagen per week op de fiets of e-fiets tot ongeveer totaal 5%. Eén werknemer die twee keer per week gaat fietsen, levert een reductie op van autokilometers per jaar. Transitie Klimaat, CO 2 Reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Congestie neemt af. Economie Bedrijfskosten nemen af. Gezondheid Minder filestress, meer beweging, gezondere werknemers, minder ziekteverzuim en lagere gezondheidskosten. Rol RWB Agenderen Overleg met bedrijven. Faciliteren Hoogwaardige fietsverbindingen. Communiceren Eigen voorbeeldrol. Samenwerking Ondernemers. Kansrijk voor programma Meer fietsen naar binnensteden en centra Omschrijving Meer gebruik van de fiets door bezoekers van centra. Trends Geen. Marktkansen Er wordt binnen de steden, kernen en dorpen al vrij veel gefietst naar de centra, er is slechts beperkte winst te boeken. Voorwaarden Optimale directe en snelle fietsvoorzieningen, goede stallingsvoorzieningen, fietsen belonen. Termijn Korte termijn. Mogelijk effect Beperkt omdat slecht een klein deel de vervoerwijze zal wijzigen en omdat bezoek aan centra geen dagelijkse activiteit is. Transitie Klimaat, CO 2 Beperkt. Bereikbaarheid Beperkt. Economie Geen effect. Gezondheid Meer bewegen is gezond. Rol RWB Agenderen Stimuleren fietsgebruik door gemeenten Samenwerking Gemeenten, afstemmen aanpak fietsstimuleringsplannen. Kansrijk voor programma Meer fietsen naar onderwijsvoorzieningen Omschrijving Scholieren en studenten gebruiken meer de fiets. Trends Geen. Marktkansen Scholieren en studenten maken al zeer weinig gebruik van de auto. Er is geen noemenswaardige winst te boeken Voorwaarden Termijn Mogelijk effect Geen effect. Transitie Klimaat, CO Geen effect. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Geen. Samenwerking Kansrijk voor programma MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

36 Meer gebruik van OV in het woon-werkverkeer Omschrijving Werknemers buiten fietsafstand gebruiken één of meerdere dagen per week het OV in plaats van de auto. Trends Het OV heeft te maken met bezuinigingen. OV-voertuigen worden ook schoner. Sommige grote bedrijven of bedrijvenclusters zetten bedrijfsvervoer in. Marktkansen In de Regio West-Brabant zijn nog veel bedrijven waar het autogebruik dominant is. Voorwaarden Een overstap naar het OV heeft alleen kans als dat leidt tot kostenbesparing voor werknemers (mobiliteitsbudget, regio OV-kaart) en indien de reistijd per OV concurrerend is met de auto. Termijn Korte tot middellange termijn Mogelijk effect Op termijn maakt 2,5% van het aantal werknemers in de regio drie keer per week gebruik van het openbaar vervoer (gemiddeld 30 km per rit) Transitie Klimaat, CO 2 Euro3/5/EEV, diesel EEV, aardgas, reductie ton/jaar. Bio-CNG, reductie ton/jaar. Elektrisch, reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Congestie neemt af. Economie Bedrijfskosten nemen mogelijk af. Gezondheid Minder filestress, meer beweging, gezondere werknemers, minder ziekteverzuim en lagere gezondheidskosten. Rol RWB Agenderen Overleg met bedrijven en Provincie Noord- Brabant(tarieven en HOV-verbindingen). Faciliteren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Ondernemers en Provincie Noord-Brabant. Meer gebruik van OV naar binnensteden Omschrijving Bezoekers van de grootste binnensteden (Breda, Roosendaal, Bergen op Zoom) maken meer gebruik van het openbaar vervoer. Trends Het OV heeft te maken met bezuinigingen. OV-voertuigen worden ook schoner. Marktkansen Beperkt, kwaliteit van de OV-verbindingen naar de regionale kernen is beperkt ten opzichte van het gemak van het gebruik van de auto. Voorwaarden Comfortabel OV, lage prijs. Termijn Korte tot middellange termijn. Mogelijk effect 2,5% van de autobezoekers van de drie steden maakt gebruik van het openbaar vervoer ( bezoekers per week, 75% auto, gemiddelde bezetting van een auto 1,5, gemiddelde rit 20 km), reductie autokm per jaar: 7,5 miljoen. Transitie Klimaat, CO 2 Euro3/5/EEV, diesel EEV, aardgas, reductie 495 ton/jaar. Bio-CNG, reductie ton/jaar. Elektrisch, reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Matig effect. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Agenderen Overleg met Provincie Noord-Brabant over meermanskaarten (in verband met concurrentie parkeertarieven). Faciliteren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Provincie Noord-Brabant. Meer goederenvervoer over rail, water of door buizen Omschrijving Er is een buisleidingstelstel aanwezig evenals water- en spoorwegen. Deze kunnen meer gebruikt worden. Trends Brandstofprijzen stijgen en maken een substantieel deel uit van de kosten voor logistiek. Marktkansen De regio West-Brabant is één van de belangrijkste logistieke hot spots van Nederland. Door de strategische ligging tussen de Havens van Rotterdam, Antwerpen en het Ruhrgebied is de regio een aantrekkelijke vestigingsplaats voor logistieke bedrijven. De logistieke sector is dan ook ruim vertegenwoordigd. In de rapportage West-Brabant Logistieke Topregio zijn de kansen en knelpunten voor multimodaliteit benoemd. De Visie Goederenvervoer zet eveneens in op multimodaliteit en een modal shift naar railen watervervoer. Met Lean and Green Logistics laten organisaties zien dat zij zich actief inspannen om hun logistieke proces duurzamer te maken. In West-Brabant hoort een tiental bedrijven bij de koplopers. Koplopers zijn organisaties in het netwerk van zowel goederenvervoer als personenmobiliteit in Nederland, die zich verbinden aan de doelstellingen van het programma Lean and Green: in 5 jaar tijd de CO 2-uitstoot met minimaal 20% reduceren en tegelijkertijd de winstgevendheid vergroten. Voorwaarden Oplossen bottlenecks (Hollands Diep en ten zuidwesten van Roosendaal). Termijn Middellange termijn. Mogelijk effect 20 extra multimodale ritten per dag (250 dagen/jaar). Transitie Klimaat, CO 2 Dieseltrein, reductie ton/jaar. Elektrische trein of buisleiding, reductie ton/jaar. Boot, reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Beperkt effect. Economie Kostenreductie. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Agenderen Oplossen van bottlenecks. Samenwerking Kansrijk voor programma Logistieke sector, Provincie Noord-Brabant, Ministerie van I&M MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

37 Spoor 2b meer duurzame energie: schonere personenauto s Auto s die gebruik maken van duurzame energie Omschrijving Consumenten schaffen bewust een personenauto aan, die elektrisch rijdt of op biobrandstof. Trends De rijksoverheid heeft met de fiscale voordelen een impuls gegeven aan het elektrisch rijden. Binnen de Regio West-Brabant wordt steeds meer duurzame energie geproduceerd. Marktkansen Het gaat om een enorme vervangingsmarkt. Voorwaarden Betrouwbare technieken, geen toename van de kosten, kostenbewustzijn (totaalkosten), beschikbaarheid duurzame energie. Termijn Korte tot lange termijn. Mogelijk effect Markaandeel schone personenauto s 5% ( auto s) over vijf jaar in de regio. Transitie Klimaat, CO 2 1,5% elektrisch (50%), reductie ton/jaar. 1,5% elektrisch (100%), reductie ton/jaar. 1,0 % bio-cng, reductie ton. 1,0% biodiesel, reductie ton. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Faciliteren Stimuleren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Faciliteren netwerk oplaadpunten voor elektrische auto s en vulpunten biobrandstof. Productie van duurzame energie. Voorbeeldrol, bewustwording alternatieven en kosten. Energiebedrijven, (potentiële) producenten van biobrandstof, aanbieders auto s die rijden op duurzame energie. Spoor 2b meer duurzame energie schonere vrachtwagens Vrachtwagens die gebruik maken van duurzame energie Omschrijving Bedrijven schaffen bewust een vrachtwagen aan die gebruik maakt van duurzame energie. Trends Brandstofkosten blijven stijgen. Marktkansen Het gaat om een enorme vervangingsmarkt. Voorwaarden Betrouwbare technieken, afname van bedrijfskosten, kostenbewustzijn (totaalkosten), beschikbaarheid duurzame energie. Termijn Korte tot lange termijn. Mogelijk effect Marktaandeel schone vrachtwagens +10% over vijf jaar (650 vrachtwagens) in de regio Transitie Klimaat, CO 2 Biogas, reductie ton. Biodiesel, reductie ton. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Positief indien kostenreductie. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Faciliteren Stimuleren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Faciliteren netwerk vulpunten biobrandstof, (potentiële) vraag en aanbod afstemmen. Productie van duurzame energie. Voorbeeldrol, bewustwording alternatieven en kosten, aanpak koplopers. Energiebedrijven, (potentiële) producenten van biobrandstof, aanbieders vrachtwagens die rijden op duurzame energie, koplopers. Spoor 3a zuiniger: benutten voertuigcapaciteit Hogere bezetting van auto s in het woon-werkverkeer Omschrijving Veel auto s in het woon-werkverkeer wordt uitsluitend door de bestuurder bezet. Er wordt gestreefd naar meer samen rijden. Trends Brandstofkosten blijven stijgen. Het openbaar vervoer heeft te maken met bezuinigingen en is minder flexibel. Marktkansen Veel onbenutte capaciteit. Voorwaarden Aanwezigheid van carpoolpleinen met voldoende capaciteit en financieel voordeel voor werknemers die samen reizen. Termijn Korte termijn. Mogelijk effect Op termijn reist 0,5% van het aantal werknemers in de regio samen (gemiddeld 30 km per rit). Transitie Klimaat, CO 2 Reductie ton/jaar. Bereikbaarheid Congestie neemt enigszins af. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Agenderen Voldoende capaciteit van carpoolpleinen, mobiliteitsmanagement. Faciliteren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Ondernemers, Provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat. MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

38 Spoor 3a zuiniger: benutting vrachtwagens Hogere beladingsgraad vrachtwagens Omschrijving Voorkomen lege retourritten. Trends Digitale marktplaatsen voor vervoer. Marktkansen Omvang onbekend. Voorwaarden Inzichtelijk maken vraag. Termijn Middellange termijn. Mogelijk effect Onbekend. Transitie Klimaat, CO 2 Onbekend. Bereikbaarheid Wegbelasting neemt af. Economie Kostenreductie. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Agenderen Met bedrijven op bedrijventerreinen Faciliteren Communiceren Potentie- en haalbaarheidsonderzoek Promoten van voorbeeldprojecten. Samenwerking Ondernemers, BOM en Rewin. Het project Multimodal Smart Match is al gestart. Kansrijk voor programma Project is al gestart Effecten onbekend Spoor 3a: autodelen Meer gebruik van deelauto s Omschrijving Afname van het aantal tweede auto s. Trends Gebruik wordt belangrijker dan bezit. Marktkansen Huishoudens met twee of meer auto s, autodelen is aantrekkelijk vanwege aanzienlijke kostenbesparingen. Voorwaarden Deelauto in de buurt. Termijn Korte termijn. Mogelijk effect Over 5 jaar is het aantal huishoudens in de regio met twee of meer auto s met 2,5% gedaald ( auto s), Transitie Afname van km per auto (1.500) Klimaat, CO 2 Reductie ton. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Faciliteren Stimuleren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Parkeervoorzieningen voor deelauto s. Introductieprogramma s. Kostenbewustzijn bij burgers versterken en mogelijkheden deelauto s inzichtelijk maken. Aanbieders van deelauto s. Spoor 3b zuiniger: zuiniger rijden Meer zuinigere personenauto s Omschrijving Auto- en vrachtwagenbestuurders rijden bewust zuinig en efficiënt. Trends De kosten van brandstof blijven stijgen. Marktkansen Veel bestuurders zijn zich niet bewust van hun invloed op het brandstofverbruik. Voorwaarden Bewustzijn en training. Termijn Korte termijn. Mogelijk effect 5% van de automobilisten in de regio bespaart 5% brandstof. Transitie Klimaat, CO 2 Reductie ton. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Geen effect. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Faciliteren Communiceren Samenwerking Kansrijk voor programma Cursussen het Nieuwe Rijden. Consument bewust maken van mogelijke kostenbesparingen. Aanbieders van cursussen het Nieuwe Rijden. Spoor 3c: zuinigere personenauto s Zuiniger rijden Omschrijving Consumenten kiezen bewust voor een zuinigere auto. Trends De autoproducenten maken zuinigere voertuigen mede ten gevolge van de CO 2-eisen. Door de stijging van de brandstofprijzen worden meer zuinige personenauto s aangeschaft. Marktkansen Enorme vervangingsmarkt. Voorwaarden Termijn Korte tot lange termijn. Mogelijk effect Groot. Transitie Klimaat, CO 2 Groot effect. Bereikbaarheid Geen effect. Economie Kostenreductie. Gezondheid Geen effect. Rol RWB Communiceren Consument bewust maken van mogelijke kostenbesparingen. Samenwerking Kansrijk voor programma MET GRAUMANS REGIO WEST-BRABANT, VISIE DUURZAME MOBILITEIT concept 3 september

39

40

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Optimale bereikbaarheid staat bij u hoog

Nadere informatie

Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak

Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak KIvI Jaarcongres Sustainable Mobility,6 november 2013 Pieter Tanja Leefbaarheid en gezondheid in stad en regio verkeersveiligheid geluidoverlast

Nadere informatie

Achterhoek Duurzaam Mobiel

Achterhoek Duurzaam Mobiel B74a Achterhoek Duurzaam Mobiel Ed Graumans (Auteur is werkzaam bij XTNT Experts in Traffic and Transport) Samenvatting XTNT heeft in opdracht van de Regio Achterhoek het beleids- en actieplan Achterhoek

Nadere informatie

Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda

Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda Discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda Kiezen om ruimte te maken Den Haag 2040 Den Haag is volop in beweging, de stad is in trek. Verwacht wordt dat Den Haag groeit, van 530.000 inwoners in 2017 naar

Nadere informatie

Actieplan Goederenvervoer en Actieplan Schoon Vervoer

Actieplan Goederenvervoer en Actieplan Schoon Vervoer StadsOntwikkeling Actieplan Goederenvervoer en Actieplan Schoon Vervoer Raadsinformatieavond 4 januari 2011 6-1-2011 1 Schoon vervoer en goederenvervoer in Collegeprogramma 2010 2014 OV én fiets Zo schoon

Nadere informatie

KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R

KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R KRACHTEN BUNDELING SMART MOBILITY O K TO B E R 2 0 1 8 Wij Rijk, provincies, G5, metropoolen vervoerregio s kiezen ervoor om onze krachten te bundelen om met Smart Mobility maximale impact te hebben. Om

Nadere informatie

Resultaten enquête onder wethouders grote gemeenten over duurzame mobiliteit

Resultaten enquête onder wethouders grote gemeenten over duurzame mobiliteit Resultaten enquête onder wethouders grote gemeenten over duurzame mobiliteit Juni 2016 Pagina Voorwoord 3 1. Samenvatting 4 2. Aanleiding en opzet enquête 4 3. Resultaten 5 1.1 Rol duurzame mobiliteit

Nadere informatie

Factsheet CO2-Prestatieladder 2018

Factsheet CO2-Prestatieladder 2018 Beleid Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO: People Planet - Profit) speelt een steeds belangrijkere rol binnen de bedrijfsvoering van Voskamp Groep B.V. Wij zijn ons al langer bewust van onze verantwoordelijkheid

Nadere informatie

23/11/2016. Knelpuntenanalyse Holland Rijnland. Agenda. 1. Inleiding. Portefeuillehoudersoverleg

23/11/2016. Knelpuntenanalyse Holland Rijnland. Agenda. 1. Inleiding. Portefeuillehoudersoverleg Knelpuntenanalyse Holland Rijnland Portefeuillehoudersoverleg Alex van Gent en Lieke Hüsslage Agenda 1. Inleiding 2. Trends & Ontwikkelingen 3. Regionale mobiliteitsagenda 4. Vervolgproces 2 1. Inleiding

Nadere informatie

31 januari 2018 agendapunt 4.4. Aan de bestuurscommissie Vervoersautoriteit,

31 januari 2018 agendapunt 4.4. Aan de bestuurscommissie Vervoersautoriteit, 31 januari 2018 agendapunt 4.4. Onderwerp: 30% CO 2 -reductie door verkeer in de MRDH Portefeuille: Datum: Strategie en beleid 31 januari 2018 Contactpersoon: Maya Weirauch Telefoonnummer: 088 5445 606

Nadere informatie

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid Duurzaamheid in : kansen en inspiratie Het s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid Leefomgeving Dit project draagt bij aan een gezond woon- en werkklimaat

Nadere informatie

Duurzame mobiliteit Casestudy Stadsregio Utrecht Jan Korff de Gidts Projectleider Kracht van Utrecht-initiatief

Duurzame mobiliteit Casestudy Stadsregio Utrecht Jan Korff de Gidts Projectleider Kracht van Utrecht-initiatief Duurzame mobiliteit Casestudy Stadsregio Utrecht Jan Korff de Gidts Projectleider Kracht van Utrecht-initiatief Samen zorgen voor minder CO 2 6 maart 2012 Opbouw van mijn bijdrage Ambitie en concept van

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Samen geven we richting aan de koers van de NKC

Samen geven we richting aan de koers van de NKC Samen geven we richting aan de koers van de NKC ₀ ₀ ₀ In de aanloop naar de klimaattop in Parijs is eind 2014 de Nederlandse Klimaatcoalitie van start gegaan om CO2 reductie bij bedrijven en andere organisaties

Nadere informatie

Uitwerking Strategische Bereikbaarheidsagenda. Adviescommissie Vervoersautoriteit 17 juni 2015 Roel Bouman

Uitwerking Strategische Bereikbaarheidsagenda. Adviescommissie Vervoersautoriteit 17 juni 2015 Roel Bouman Uitwerking Strategische Bereikbaarheidsagenda Adviescommissie Vervoersautoriteit 17 juni 2015 Roel Bouman Inhoud presentatie Strategische Bereikbaarheidsagenda 2013 Onderwerpen uitwerking Agglomeratiekracht

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Groen-Punt Groep B.V.

Groen-Punt Groep B.V. Conform 3.D.1 & 3.D.2 November 2014 Groen-Punt Groep B.V. Groen-aannemingsbedrijf Punt B.V. Groen Punt Uitzendorganisatie B.V. Chroomstraat 1d 3067 GN Rotterdam INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING DEELNAME INITIATIEVEN...

Nadere informatie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie KETENINITIATIEVEN Contactpersoon Edith Sweep RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie 1800161A00-R18-477 Heike Gaasbeek/Anouk Voorn 9 maart 2018 Definitief Pagina: 2 van

Nadere informatie

Mogelijkheden voor CO 2. -reductie in verkeer. Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Mogelijkheden voor CO 2. -reductie in verkeer. Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Mogelijkheden voor CO 2 -reductie in verkeer Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Enkele belangrijke trends Mobiliteitsgroei, hangt samen met: Toename autobezit Enorme

Nadere informatie

Parkeren in de keten en het succes van P+R

Parkeren in de keten en het succes van P+R Parkeren in de keten en het succes van P+R Parkeervak, 21 april 2015 Ed Graumans Inhoud presentatie Typen P+R: typen en kansen. Enkele praktijkvoorbeelden. De reiziger: mobiliteitsgedrag. Marktanalyse

Nadere informatie

Gezonde lucht voor Utrecht

Gezonde lucht voor Utrecht Gezonde lucht voor Utrecht Aanvullende maatregelen luchtkwaliteit Programmabureau Luchtkwaliteit Gemeente Utrecht Context Gezondheid van Utrechters voorop Ambitie college: Europese normen zijn minimumnormen

Nadere informatie

VOORSTEL AB AGENDAPUNT :

VOORSTEL AB AGENDAPUNT : VOORSTEL AB AGENDAPUNT : PORTEFEUILLEHOUDER : F.K.L. Spijkervet AB CATEGORIE : B-STUK (Beleidsstuk) VERGADERING D.D. : 26 november 2013 NUMMER : WM/MIW/RGo/7977 OPSTELLER : R. Gort, 0522-276805 FUNCTIE

Nadere informatie

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam

Nadere informatie

MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam. Regiomarkt

MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam. Regiomarkt MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam Regiomarkt 10-3-2016 1 Brede Aanpak Aanleiding Eerder onderzoek: knelpunten A9 Achterliggende ontwikkelingen: toenemende verstedelijking, vergrijzing, technologische

Nadere informatie

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer www.alphabet.com Duurzame mobiliteit. Onderzoek naar gedrag en keuzes van leaserijders op gebied van duurzaamheid. Leaserijders steeds milieubewuster.

Nadere informatie

Initiatieven CO2 reductie MVOI BV.

Initiatieven CO2 reductie MVOI BV. Initiatieven CO2 reductie MVOI BV. MVOI BV Versie: 1 Datum: 15-05-2017 Pagina 1 van 6 Inhoud 1 Inleiding...3 2. Initiatieven waarin we zijn toegetreden....4 2.1 Warmtetafel. (Warmtenetwerk)...4 De Warmtetafel

Nadere informatie

Trends in mobiliteit. Huib van Essen, 23 januari 2018

Trends in mobiliteit. Huib van Essen, 23 januari 2018 Trends in mobiliteit CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise - 50 medewerkers - Not-for-profit

Nadere informatie

Any color so long as it is green

Any color so long as it is green Any color so long as it is green Duurzame mobiliteit op lokaal niveau Richard Smokers Attero Minisymposium, Duurzame mobiliteit, Wijster, 2 Any color so long as it is green Inhoud Uitdagingen Wat valt

Nadere informatie

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Agribusiness Economie & Logistiek Recreatie & Toerisme maandag 15 juni 2015, bijeenkomst voor raadsleden Naar een nieuw Programma Jaar 2011-2014 2015 2015 2015

Nadere informatie

Themabijeenkomst Duurzame mobiliteit in nieuwe coalities 9 juni 2010

Themabijeenkomst Duurzame mobiliteit in nieuwe coalities 9 juni 2010 Themabijeenkomst Duurzame mobiliteit in nieuwe coalities 9 juni 2010 Duurzaamheid, duurzame mobiliteit, groene steden en klimaatambities: de meeste nieuwe coalitieakkoorden van de gemeenten spreken ervan.

Nadere informatie

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Naar een schoner wagenpark. Auto voor Auto

Naar een schoner wagenpark. Auto voor Auto Naar een schoner wagenpark Auto voor Auto Gestart in 2010 234.000 auto s in 2013 besparen 258.000 ton CO 2 -emissie, 82 mio liters brandstof en 129 mio euro Die wij niet hoeven te betalen Cleaner Car Contracts

Nadere informatie

Factsheet CO2-Prestatieladder 2017

Factsheet CO2-Prestatieladder 2017 Beleid Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO: People Planet - Profit) speelt een steeds belangrijkere rol binnen de bedrijfsvoering van Voskamp Groep B.V. Wij zijn ons al langer bewust van onze verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Sessie Verstedelijking en Mobiliteit => Onderdeel Mobiliteit. provincie Zuid-Holland

Sessie Verstedelijking en Mobiliteit => Onderdeel Mobiliteit. provincie Zuid-Holland Sessie Verstedelijking en Mobiliteit => Onderdeel Mobiliteit provincie Zuid-Holland Nieuwe visie op mobiliteit? Waarom? Nieuwe impulsen: Hoofdlijnenakkoord 2011-2015: versterking economie in combinatie

Nadere informatie

Inspiratiebijeenkomst Duurzame mobiliteit. Programma:

Inspiratiebijeenkomst Duurzame mobiliteit. Programma: Inspiratiebijeenkomst Duurzame mobiliteit Jacco Buisman, directeur Movares, Zijn persoonlijke ervaringen met het low car diet. Programma: Geert Kloppenburg, projectleider duurzame mobiliteit van Urgenda

Nadere informatie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie Samen aan de slag met CO 2 -reductie CO 2 CO 2 CO 2 Versie 1 mrt 2018 Inleiding De Koninklijke Ginkel Groep is een allround groenbedrijf en is actief met het duurzaam vergroenen van de leefomgeving en

Nadere informatie

Minder emissies, betere bereikbaarheid. Afscheid Frans v.d. Steen, 26 juni 2014 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Minder emissies, betere bereikbaarheid. Afscheid Frans v.d. Steen, 26 juni 2014 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Minder emissies, betere bereikbaarheid Afscheid Frans v.d. Steen, 26 juni 2014 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft CE Delft Onafhankelijk, not-for-profit consultancy, opgericht in 1978 Ca. 40 medewerkers

Nadere informatie

Beter worden in wat we samen zijn!

Beter worden in wat we samen zijn! Beter worden in wat we samen zijn! Wie zijn we? Wat doen we? De gemeenten in de regio Stedendriehoek werken samen. Samen staan we sterk en maken we ons sterk voor het nog verder verbeteren van het VESTIGINGSKLIMAAT.

Nadere informatie

CO 2 Reductie doelstellingen

CO 2 Reductie doelstellingen CO 2 Reductie doelstellingen Gebr. Griekspoor BV Innovatief Proactief Duurzaam Betrokken Nieuw-Vennep 5 november 2013 Dilia van der Want. Afdeling KAM Akkoord directie: Datum: Handtekening: 0.0 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Actieplan september 2017 Actieplan gemeente Alkmaar 1 Inleiding De overheid koopt per jaar voor ongeveer 73,3 miljard euro in en heeft daarmee een belangrijke invloed

Nadere informatie

Emissievrije mobiliteit

Emissievrije mobiliteit Emissievrije mobiliteit Geen tijd voor dagdromen Huib van Essen 7 juli 2018 Emissies: What s the problem? Luchtvervuiling Vooral fijnstof en NO x Gezondheid hier en nu Locatie uitstoot cruciaal Aandeel

Nadere informatie

Verstedelijking & Infrastructuur Ruimteconferentie 2013

Verstedelijking & Infrastructuur Ruimteconferentie 2013 Verstedelijking & Infrastructuur Ruimteconferentie 2013 1 PBL project Verstedelijking & Infrastructuur Analyseren van verwachte knelpunten en kansen bij afstemming verstedelijking en infrastructuur Samenhang

Nadere informatie

Duurzame mobiliteit. Integraal werken aan klimaatbeleid, luchtkwaliteit en goed mobiliteitsbeleid WOW-dag Martien Das Rijkswaterstaat WVL

Duurzame mobiliteit. Integraal werken aan klimaatbeleid, luchtkwaliteit en goed mobiliteitsbeleid WOW-dag Martien Das Rijkswaterstaat WVL Duurzame mobiliteit Integraal werken aan klimaatbeleid, luchtkwaliteit en goed mobiliteitsbeleid WOW-dag 2017 Martien Das WVL De uitdaging Mobiliteit zorgt voor gemiddeld ca 20% CO2-emissie, 1/3 van energievraag

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

Vervoer in de wet EED. Wm (2%) Zorgplicht: voorkom de negatieve milieueffecten van vervoer van goederen en personen van en naar de inrichting

Vervoer in de wet EED. Wm (2%) Zorgplicht: voorkom de negatieve milieueffecten van vervoer van goederen en personen van en naar de inrichting Vervoer in de wet 2015 EED verplichte audit Zorgplicht: voorkom de negatieve milieueffecten van vervoer van goederen en personen van en naar de inrichting 2008 1993 Vervoer: artikel 2.16Ab Energie: artikel

Nadere informatie

Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen

Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen M. van der Spek Hoveniers BV Benthuizen 30-10-2015 Hendrik-Jan Konijn Akkoord directie: Datum: Handtekening: 0.0 Inhoudsopgave 0.0 Inhoud 1.0 Inleiding 2.0 Referentie

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

DUURZAME MOBILITEIT. Over effectiviteit, efficiëntie en draagvlak. Marco van Burgsteden, CROW en Bregtje Bax, gemeente Den Haag

DUURZAME MOBILITEIT. Over effectiviteit, efficiëntie en draagvlak. Marco van Burgsteden, CROW en Bregtje Bax, gemeente Den Haag DUURZAME MOBILITEIT Over effectiviteit, efficiëntie en draagvlak Marco van Burgsteden, CROW en Bregtje Bax, gemeente Den Haag WAAR KOMT HET VANDAAN? 19 e eeuw Kwaliteit leefomgeving Beter wonen = harder

Nadere informatie

s-hertogenbosch, juni 2013 Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis

s-hertogenbosch, juni 2013 Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis INHOUD 1. Inleiding 2. Pilot laadinfrastructuur Brabant 3. Overwegingen 4. Doelstellingen 5. Gefaseerde

Nadere informatie

Energie efficiëntie in mobiliteit

Energie efficiëntie in mobiliteit Energie efficiëntie in mobiliteit Martine Uyterlinde - ECN Beleidsstudies www.ecn.nl Vraagstelling workshop Welke instrumenten kan de overheid aanwenden om consumenten te bewegen efficiënter in hun mobiliteitsbehoeften

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

SMART MOBILITY: INNOVATIES IN STEDELIJKE MOBILITEIT. ir. Bart Vuijk

SMART MOBILITY: INNOVATIES IN STEDELIJKE MOBILITEIT. ir. Bart Vuijk SMART MOBILITY: INNOVATIES IN STEDELIJKE MOBILITEIT ir. Bart Vuijk TNO: MISSIE TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn van de samenleving

Nadere informatie

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten) Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld

Nadere informatie

Duurzame mobiliteit: visie op 2050. Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Duurzame mobiliteit: visie op 2050. Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Duurzame mobiliteit: visie op 2050 Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Voorspellen is lastig 2 zeker de toekomst 3 Vele uitdagingen mobiliteitsbeleid

Nadere informatie

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid Factsheet Verkeer 1. Inleiding In deze factsheet Verkeer staan de voertuigen en personen centraal die de openbare weg gebruiken. Het gaat hier dus niet om de fysiek aanwezige infrastructuur (die komt aan

Nadere informatie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie Samen aan de slag met CO 2 -reductie CO 2 CO 2 CO 2 Versie 2 jun 2018 Inleiding De Koninklijke Ginkel Groep is een allround groenbedrijf en is actief met het duurzaam vergroenen van de leefomgeving en

Nadere informatie

Meer grip op klimaatbeleid

Meer grip op klimaatbeleid Meer grip op klimaatbeleid Klimaatbeleid voeren is complex. Het is interdisciplinair en omgeven met onzekerheid. Hoe zorg je als overheid dat je klimaatbeleid aansluit bij je ambities? En waarmee moet

Nadere informatie

Mobiliteitsbeleid in een tijd van verkiezingen en bezuinigingen. 28 november 2013, stand 3.010

Mobiliteitsbeleid in een tijd van verkiezingen en bezuinigingen. 28 november 2013, stand 3.010 Mobiliteitsbeleid in een tijd van verkiezingen en bezuinigingen 28 november 2013, stand 3.010 Even voorstellen: Ed Graumans Hoofd verkeersmanagement Hoofd verkeersbeleid Adviseur Eigenaar/adviseur Gemeente

Nadere informatie

Provincie Vlaams Brabant

Provincie Vlaams Brabant 170 Provincie Vlaams Brabant ENERGIE Energie is een relatief nieuw thema. De opgave om klimaatneutraal te worden, vraagt dat we vandaag nadenken over hoe we in de toekomst onze energiebehoefte gaan invullen.

Nadere informatie

Werkplan Centrum XL 2015/2016

Werkplan Centrum XL 2015/2016 Werkplan Centrum XL 2015/2016 Maart 2015, Amsterdam Inleiding: toekomstperspectief Centrum XL Er zijn veel ontwikkelingen gaande in Amsterdam op het gebied van economie, logistiek en duurzaamheid die van

Nadere informatie

Besluitvorming over (starten) elektrische deelauto dienstverlening door energiecoöps

Besluitvorming over (starten) elektrische deelauto dienstverlening door energiecoöps eenvoud comfort Besluitvorming over (starten) elektrische deelauto dienstverlening door energiecoöps - Hoe ziet het brede pallet van mogelijkheden eruit? - Wat is de rol van een energiecoöp op elektrische

Nadere informatie

Bijlage: Green Deal Sun Share Breda

Bijlage: Green Deal Sun Share Breda 1. Breda DuurSaam Breda DuurSaam is een onafhankelijke coöperatie die projecten opzet, begeleidt en uitvoert die bijdragen aan een volhoudbare, leefbare en gezonde Bredase samenleving. Deze projecten richten

Nadere informatie

Minder emissies, betere bereikbaarheid. Haags Milieucentrum, 26 februari 2013 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Minder emissies, betere bereikbaarheid. Haags Milieucentrum, 26 februari 2013 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Minder emissies, betere bereikbaarheid Haags Milieucentrum, 26 februari 2013 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Overzicht CE Delft Mobiliteit kost ons veel Mogelijkheden CO 2 -reductie transport

Nadere informatie

Organisatie en Samenwerking

Organisatie en Samenwerking Organisatie en Samenwerking Handreiking Beter Benutten in MIRT 1 november 2018 Katya Ivanova (Maastricht Bereikbaar, projectenpool) Pieter Arends (Twynstra Gudde) Samenwerking en organisatie Beter Benutten

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van

Nadere informatie

Verkeersplanning. 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1

Verkeersplanning. 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1 Verkeersplanning 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1 Effecten van verkeer- en vervoersbeleid op stil, schoon en zuinig Robert van den Brink 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 2 de vier V sv A B

Nadere informatie

Aandacht voor voedsel bij Gelderse gemeenten. Resultaten digitale verkenning 22 september 14

Aandacht voor voedsel bij Gelderse gemeenten. Resultaten digitale verkenning 22 september 14 Aandacht voor voedsel bij Gelderse gemeenten Resultaten digitale verkenning 22 september 14 In het kort Doelgroep: Gelderse gemeenten Doel: verkennen behoefte aan provinciale ondersteuning bij faciliterende

Nadere informatie

Factsheet CO2-Prestatieladder eerste helft 2018

Factsheet CO2-Prestatieladder eerste helft 2018 Beleid Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO: People Planet - Profit) speelt een steeds belangrijkere rol binnen de bedrijfsvoering van Voskamp Groep B.V. Wij zijn ons al langer bewust van onze verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Samenwerkingsverband Regio Eindhoven. Vergadering Dagelijks Bestuur d.d. 22 september 2014

Samenwerkingsverband Regio Eindhoven. Vergadering Dagelijks Bestuur d.d. 22 september 2014 Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Vergadering Dagelijks Bestuur d.d. 22 september 2014 Agendapunt : 3.1.a Portefeuille : Mobiliteit, coördinatie MIRT / gebiedsontwikkeling Midden en Oost, Gulbergen

Nadere informatie

Wat wordt de Randstad er beter van?

Wat wordt de Randstad er beter van? Wat wordt de Randstad er beter van? Afronding DBR Arie Bleijenberg I&M, Den Haag, 3 juni 2015 Verantwoording DBR: 10,6 M, 100 onderzoekers, 14 programma s, 6 jaar Betere Randstad? Gebaseerd op: 9 artikelen

Nadere informatie

Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V.

Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V. Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V. 1. INVALSHOEK D: PARTICIPATIE Stichting SKAO vraagt middels de CO 2 -Prestatieladder om deelname aan een sector- of keteninitiatief.

Nadere informatie

DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2

DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2 DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2 2013 2014 2015 2017 / 2018 10-pagers functionaliteiten: - beleidsverkenning INEK: integraal nationaal energie en klimaat plan - bestuurlijk stuk (TK) - alle lidstaten

Nadere informatie

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening 1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context

Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context Een materialenbeleid als onderdeel van een beleid CE of beleid CE tout court moet ook een ruimtelijk beleid zijn (net

Nadere informatie

s-gravenhage 27 November 2012 Activiteit: OPRICHTEN BUURTENERGIEBEDRIJF IN DE STATIONSBUURT Aanvraag subsidieverlening Planontwikkeling 1

s-gravenhage 27 November 2012 Activiteit: OPRICHTEN BUURTENERGIEBEDRIJF IN DE STATIONSBUURT Aanvraag subsidieverlening Planontwikkeling 1 Subsidieaanvraag : oprichten buurtenergiebedrijf in de schilderswijk 1 s-gravenhage 27 November 2012 Activiteit: OPRICHTEN BUURTENERGIEBEDRIJF IN DE STATIONSBUURT Aanvraag subsidieverlening Planontwikkeling

Nadere informatie

*1355949* Onderwerp duurzame mobiliteit

*1355949* Onderwerp duurzame mobiliteit - Opinieronde - ** Onderwerp duurzame mobiliteit Doel van deze notitie Met behulp van deze notitie duurzame mobiliteit een opiniërende discussie te voeren en richtinggevende uitspraken te doen die worden

Nadere informatie

MIRT- onderzoek goederenvervoercorridor Oost. Tiel 18 mei 2016 Programma manager: Zuhal Gül

MIRT- onderzoek goederenvervoercorridor Oost. Tiel 18 mei 2016 Programma manager: Zuhal Gül MIRT- onderzoek goederenvervoercorridor Oost Tiel 18 mei 2016 Programma manager: Zuhal Gül Vraagstelling MIRT onderzoek 1. Kansen/belemmeringen voor optimalisatie (t.b.v bereikbaarheid en concurrentiekracht)

Nadere informatie

Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan

Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan Lokale Energie Lokale Energie - 4 Lokale energie-initiatieven - Een loket voor buurt- en dorpsinitiatieven Projectnaam : Lokale Energie Opdrachtgever

Nadere informatie

E-car sharing in Zuid - Limburg

E-car sharing in Zuid - Limburg E-car sharing in Zuid - Limburg Visie en toepassing in Zuid Limburg Waarom e-car sharing in Zuid-Limburg? Waarom dit e-car sharing project? o Doorbraak van e-mobility in minder dicht bevolkte gebieden

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland t/m 2020

Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland t/m 2020 Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland 2018 t/m 2020 Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland 2018 t/m 2020 Alles draait om optimale bereikbaarheid! Het is belangrijk voor u, uw medewerkers, uw

Nadere informatie

Plan van Aanpak Emissievrije Mobiliteit. A-avond 23 mei 2017 Erik staps (verkeersplanoloog) Afdeling Verkeer, Milieu en Duurzaamheid

Plan van Aanpak Emissievrije Mobiliteit. A-avond 23 mei 2017 Erik staps (verkeersplanoloog) Afdeling Verkeer, Milieu en Duurzaamheid Plan van Aanpak Emissievrije Mobiliteit A-avond 23 mei 2017 Erik staps (verkeersplanoloog) Afdeling Verkeer, Milieu en Duurzaamheid Klimaatplan Emissievrije mobiliteit 2020: Omslagpunt elektrisch rijden?

Nadere informatie

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld

Nadere informatie

OVERZICHT (KETEN)INITIATIEVEN VAN DEN HEUVEL HOLDING B.V.

OVERZICHT (KETEN)INITIATIEVEN VAN DEN HEUVEL HOLDING B.V. OVERZICHT (KETEN)INITIATIEVEN VAN DEN HEUVEL HOLDING B.V. Opsteller Versie Status Referentie L. Deerns & B. Ketelaars 1605-CO2-DEF Definitief 1.D.1, 1.D.2, 3.D.1, 3.D.2, 5.C.1 & 5.C.2 Inhoudsopgave Inleiding...2

Nadere informatie

VNG Raadsledencampagne

VNG Raadsledencampagne Duurzaam Drimmelen VNG Raadsledencampagne Klimaat niet zonder de Raad Invloed raadsleden Borging beleid Collegiaal bestuur Collegeakkoord 2010-2014 Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien

Nadere informatie

Kaders Parkeerbeleid Loon op Zand. 5 januari 2016

Kaders Parkeerbeleid Loon op Zand. 5 januari 2016 Kaders Parkeerbeleid Loon op Zand 5 januari 2016 Kaders Parkeerbeleid Loon op Zand Vastgesteld door de gemeenteraad op 2016 Contactpersoon Loon op Zand: A. van der Lee Tekst en advies: Adviesbureau Met

Nadere informatie

In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam

In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam LEESWIJZER In deze presentatie: algemeen beeld uit startbijeenkomst, online enquête en alle gesprekken op locatie overeenkomsten en aanvullingen op het Tourteam 29/5/18 1 INTEGRAAL KOERSDEBAT LANGETERMIJNVISIE

Nadere informatie

Jade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.

Jade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3. Jade Beheer Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.0 Document : Communicatieplan CO 2-prestatieladder Auteur : Jade

Nadere informatie

Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio

Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio Samen naar een schone toekomst CO 2 -neutraal Cleantech Regio gaat voor energieneutraal Samen naar een schone toekomst Onze kantoren en fabrieken, onze (vracht)auto

Nadere informatie

Duurzaamheid, Energie en Milieu

Duurzaamheid, Energie en Milieu Duurzaamheid, Energie en Milieu In de uitvoeringsagenda duurzaamheid van de gemeente staat: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van huidige generaties zonder de mogelijkheden

Nadere informatie

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 invullen organisatie registratienr. 17INT09157 casenr. BBV17.0501 voorstel over vaststellen Nota Zonne-energie

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.

Nadere informatie

CO 2 Reductie doelstellingen. De Waterwolf dienstverlening buitenruimte BV. Hoofddorp 13 april 2015. M. Korbee, Afdeling KAM.

CO 2 Reductie doelstellingen. De Waterwolf dienstverlening buitenruimte BV. Hoofddorp 13 april 2015. M. Korbee, Afdeling KAM. CO 2 Reductie doelstellingen De Waterwolf dienstverlening buitenruimte BV Hoofddorp 13 april 2015 M. Korbee, Afdeling KAM Akkoord directie: Datum: Handtekening: 0.0 Inhoudsopgave 0.0 Inhoud 1.0 Inleiding

Nadere informatie

Beter Benutten in de onderwijssector Deltion College Zwolle Ed Graumans

Beter Benutten in de onderwijssector Deltion College Zwolle Ed Graumans Beter Benutten in de onderwijssector Deltion College Zwolle Ed Graumans R.O.C. met meer dan 13.000- studenten en 1.100 werknemers BOL (> 9.000) bijna dagelijks aanwezig voor het dagprogramma (Boven)regionale

Nadere informatie