Key words Standards, standardisation, secondary fuels, solid recovered fuel, SRF, waste, terminology, quality management system, QMS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Key words Standards, standardisation, secondary fuels, solid recovered fuel, SRF, waste, terminology, quality management system, QMS"

Transcriptie

1 ECN-C DEELNAME ECN AAN CEN/TC343 WG1 Quality Management System and Terminology of Solid Recovered Fuels A.R. Boersma JANUARI 2005

2 Colofon SenterNovem Projectnummer: ECN Projectnummer: Dit project is uitgevoerd door ECN met financiële ondersteuning vanuit het programma Duurzame Energie Nederland (DEN). Het DEN-programma wordt uitgevoerd door NOVEM (het huidige SenterNovem) in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Meer informatie is te vinden op Beheer en coördinatie van het DEN-programma berusten bij: SenterNovem Postbus RE UTRECHT Tel: Contactpersoon: B. van Asselt/J.Neeft SenterNovem geeft geen garantie voor de juistheid en/of volledigheid van gegevens, ontwerpen, constructies, producten of productiemethoden voorkomende of beschreven in dit rapport, noch voor de geschiktheid daarvan voor enige bijzondere toepassing. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit project is uitgevoerd door: ECN Biomassa A.R. Boersma Postbus ZG PETTEN Tel: boersma@ecn.nl Datum rapportage: januari 2005 Abstract Solid recovered fuels are expected to fulfil an important role in Europe. At present no European standards are available for solid recovered fuels. To facilitate the use of these fuels, it is considered to be of key importance to develop standards for terminology, classification, chemical and physical characterisation, and quality management system. For this purpose a Technical Committee under supervision of the European Committee on Standardization is founded. In this framework the Energy Research Centre of the Netherlands (ECN) has represented the Netherlands in a working group on terminology and quality management systems. As a result of the joint effort of several European experts, Technical Specifications on these subjects have been developed. Key words Standards, standardisation, secondary fuels, solid recovered fuel, SRF, waste, terminology, quality management system, QMS ECN-C

3 INHOUD 1. INLEIDING 5 2. PROBLEEMSTELLING 5 3. DOELSTELLING 5 4. WERKWIJZE 6 5. UITGEVOERDE AKTIVITEITEN EN RESULTATEN 6 6. CONCLUSIES 7 ECN-C

4 ECN-C

5 1. INLEIDING De mondiale energievoorziening vindt momenteel grotendeels plaats op basis van fossiele brandstoffen zoals aardolie, steenkool en aardgas. In verband met de eindigheid van de voorraden van deze brandstoffen en de mogelijke opwarming van de aarde als gevolg van het broeikaseffect door de bij verbranding optredende emissies van koolstofdioxide (CO 2 ), is er, naast het gebruik van duurzame energiebronnen zoals biomassa, zonne-energie en windenergie, een groeiende interesse voor het opwekken van energie uit secundaire brandstoffen zoals afval 6ROLGUHFRYHUHGIXHOV (SRF) zijn hier een voorbeeld van. SRF is afkomstig van niet-giftige afvalstromen (huishoudelijk afval, bedrijfsafval en andere niet-gevaarlijk, brandbaar afval) en kunnen dienen als vervanging van primaire brandstoffen door toepassing van verschillende conversietechnologieën zoals verbranding, vergassing en pyrolyse om uiteindelijk warmte en/of elektriciteit te produceren. De totale hoeveelheid SRF in Europa bedroeg 1,4 miljoen ton in 2000 en wordt verwacht toe te nemen tot 13 miljoen ton in 2005 als gevolg van het verbod op het storten van dit materiaal. De inzet van SRF leidt daarnaast tot een aanzienlijke vermindering van de uitstoot van het broeikasgas methaan vergeleken met de conventionele stort. Bovendien vermindert het gebruik van SRF de inzet van fossiele brandstoffen. Een groot gedeelte van deze (afval)stromen is van organische oorsprong (naar schatting 65% biogeen voor huishoudelijk afval en 58% biogeen voor bedrijfsafval 1 ). 2. PROBLEEMSTELLING Momenteel bestaan er in Europees verband geen normen met betrekking tot SRF. Dit gebrek aan normen wordt als één van de belemmeringen gezien voor het grootschalige internationaal gebruik in Europa van dit type brandstoffen. Deze normen worden als noodzakelijk beschouwd voor de kwaliteitsborging en ontwikkeling van een goede infrastructuur voor de (grensoverschrijdende) handel in vaste biomassabrandstoffen met als doel door het ontwikkelen van dergelijke normen de toepassing van deze brandstoffen in Europa te bevorderen. 3. DOELSTELLING De doelstelling van het onderhavige project is het leveren van de Nederlandse bijdrage door middel van het overdragen van informatie vanuit de Europese context naar de Nederlandse belanghebbenden en vice versa aan de ontwikkeling van de terminologie- en kwaliteitsmanagement systeem norm ((QJ Quality Management System (QMS)) 2 die onderdeel uitmaakt van de te ontwikkelen Europese normen voor kwaliteitsborging, classificatie en karakterisering van SRF. Een dergelijk terminologiedocument, waarin definities en beschrijvingen van essentiële termen voorkomend in de verschillende deelnormen worden gegeven en het tweede onderdeel, een kwaliteitsmanagementsysteem, zijn vaste onderdelen van dit type normen. Gedurende de looptijd van dit project zullen deze documenten voor SRF worden uitgewerkt in een werkgroep bestaande uit Europese (afval)experts. De doelgroepen van deze norm zijn onder andere 1 2 De vaste schone biomassastromen vallen reeds onder een andere werkgroep, namelijk CEN TC 335 Solid Biofuels. In de oorspronkelijke subsidieaanvraag was de voorziene taak van CEN TC343/WG1 het realiseren van een terminologienorm voor SRF. De taken van deze werkgroep zijn naderhand uitgebreid met het werk aan een kwaliteitsmanagementsysteem (QMS). ECN-C

6 overheden, elektriciteitsproducenten, afvalproducenten, -verwerkers en -sorteerders, meetorganisaties en onderzoeksinstituten. 4. WERKWIJZE Om de doelstelling te bereiken wordt een tweetal activiteiten uitgevoerd. De eerste activiteit betreft de deelname van ECN aan de Europese werkgroep CEN TC343/WG1 Quality Management System and Terminology of Solid Recovered Fuels met het doel dat het Nederlandse standpunt vertegenwoordigd wordt tijdens de vergaderingen van deze werkgroep en er bijdragen geleverd worden aan de ontwikkeling van de Europese terminologie- en kwaliteitsmanagementnorm voor SRF. De werkzaamheden binnen de werkgroep worden uitgevoerd onder begeleiding van het Europese normalisatie instituut Comité Européen de Normalisation (CEN), volgens de ISO norm voor terminologie en op basis van ISO 9001:2002 voor het QMS systeem. De tweede activiteit betreft de ECN-deelname aan de NEN normcommissie Vaste Biobrandstoffen. De vorderingen en resultaten van de eerste activiteit worden door ECN teruggekoppeld met de Nederlandse achterban. Deze is vertegenwoordigd in deze normcommissie waarin experts en belanghebbenden op het gebied van biobrandstoffen, energieopwekking en afvalverwerking (met name elektriciteitsproducenten afvalproducenten/sorteerders, onderzoeksinstituten, meetorganisaties, certificeringorganisaties en het Nederlands Normalisatie Instituut) zitting hebben. Uiteindelijk is het tot stand komen van dergelijke normen een sterk iteratief proces tussen de verschillende nationale normcommissies en de werkgroep. 5. UITGEVOERDE AKTIVITEITEN EN RESULTATEN Ten aanzien van de eerste activiteit zijn binnen het project de volgende vergaderingen van de Europese werkgroep CEN TC343/WG1 tot op heden bijgewoond waarbij het Nederlandse standpunt ten aanzien van terminologie en QMS zijn ingebracht: 18 september 2002, Brussel (Be) 20/21 januari 2003, Milaan (It) 5/6 mei 2003, Milaan (It) 28/29 augustus 2003, Mestre (It) 20/21 januari 2004, Brescia (It). Verder activiteiten zijn onder andere geweest het verslag doen en het voorleggen van de resultaten aan de normcommissie en het verwerken en bundelen van de commentaren en dan met name van een zogenaamde volgersgroep waarin specifieke partijen (Afvalzorg, TNO-MEP, SenterNovem, BRBS en SGS) hun mening kunnen geven over de tot dan toe bereikte resultaten. De laatste groep is door middel van de concept documenten toegestuurd en gevraagd specifiek (schriftelijk) commentaar te leveren op deze documenten. De commentaren zijn gebundeld en naar de secretaris van de Europese werkgroep gestuurd en vervolgens verwerkt in een nieuw werkdocument voor de volgende vergadering, waarop vervolgens door de Europese werkgroep commentaar kon worden gegeven. ECN-C

7 De volgende vergaderingen van de Nederlandse Normcommissie Vaste Biobrandstoffen zijn bijgewoond: 2002: 11 december 2003: 20 maart, 27 mei, 2 oktober 2004: 29 januari, 16 juni. In Nederland is eveneens de normsubcommissie Kwaliteitsborging actief geweest met het opstellen van de Nederlandse Technische Afspraak (NTA) Secundaire Brandstoffen Kwaliteitsborging. Gezien de overeenkomstige aard van de activiteiten zijn ook vergaderingen van deze subcommissie bijgewoond en zijn ervaringen ten aanzien van het opzetten van kwaliteitssystemen uitgewisseld. De volgende vergaderingen zijn bijgewoond: 2003: 11 maart, 8 mei. De huidige resultaten: de concept terminologienorm (documentnummer CEN TC343/WG1 N75) en concept QMS-norm (documentnummer CEN TC343/WG1 N76) met bijdragen vanuit de verschillende schaduwgroepen uit de verschillende deelnemende Europese landen (Nederland, België, Duitsland, Noorwegen, Zweden, Finland, Frankrijk en Italië) hebben inmiddels (januari 2005) de status waarin ze kunnen worden aangeboden voor internal inquery binnen TC343. Na goedkeuring door de nationale normcommissies zullen uiteindelijk de verschillende deelnormen 3 bij het NEN in Delft verkrijgbaar zijn ( Het terminogie-concept (20 pagina s) bevat momenteel 101 termen met betrekking tot SRF. De termen zijn onder te verdelen in verschillende categorieën zoals juridische termen, fysische en chemische eigenschappen, classificering en monstername. Het QMS concept (35 pagina s) bevat de hoofdstukken zoals gebruikelijk in een ISO 9001:2001 QMS systeem en specifiek aangepast voor de toepassing van SRF, gezien het speciale karakter van dit product dat gemaakt wordt uit grondstoffen, namelijk afval, die vaak een inhomogeen karakter hebben. De aanpassingen betreffen met name de hoofdstukken die betrekking hebben op 3URGXFW 5HDOL]DWLRQ en0hdvxuhphqw$qdo\vlvdqg,psuryhphqw. 6. CONCLUSIES De ontwikkeling van de normen heeft meer tijd gekost dan oorspronkelijk was gepland. De oorzaak hiervan ligt in het feit dat het QMS extra is toegewezen aan de Europese werkgroep naast het geplande ontwikkelen van de terminologie. Naast dat het QMS van omvang groter is, ligt dit onderwerp ook nog politiek aanzienlijker gevoeliger. Dit kwam onder meer tot uiting in de benadering: een keuze voor product- of processtandaardisatie/certificatie, wat een wezenlijk verschil in aanpak betekent en in welke mate eisen gesteld kunnen worden aan de producent. Hierdoor is de afronding van de normen binnen de geplande vier vergaderingen niet gehaald. Verder is de communicatie tussen werkgroep en Nederlandse normcommissie goed verlopen. De standpunten van Nederland zijn ingebracht in de werkgroep. Dit wil niet altijd zeggen dat het Nederlandse standpunt altijd gevolgd is, aangezien er meerdere partijen zijn die consensus moeten bereiken. Verder blijkt dat in de praktijk de respons van de volgergroep beperkt is. Meestal volgden enkele reacties op de toegestuurde concepten vanuit deze groep. Dit is wel begrijpelijk aangezien het kritisch doornemen en commentariëren van de stukken een aanzienlijke hoeveelheid tijd in beslag neemt die niet wordt gefinancierd voor deze volgers. 3 De (ontwerp)normen zijn niet aan dit rapport toegevoegd aangezien de auteursrechten in het bezit van CEN/NEN zijn. ECN-C

Classificatie en duurzame productie van biomassa voor energietoepassing

Classificatie en duurzame productie van biomassa voor energietoepassing Classificatie en duurzame productie van biomassa voor energietoepassing Laten we een afspraak maken! Jarno Dakhorst NEN Energiewinning Seminar Beleid en emissies bij bio-wkk Bodegraven, 7 mei 2009 Programma

Nadere informatie

Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling

Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling ECN-C--06-020 Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling Eindrapport project F.P. Bakker Opgesteld door: Revisies Goedgekeurd door: F.P. Bakker Geverifieerd door: J.J. Saurwalt Vrijgegeven door: ECN Engineering

Nadere informatie

Voorbeeld. Preview. Correctieblad NEN-ISO 6411/C1. Technische tekeningen Vereenvoudigde tekenwijze van centergaten (ISO 6411:1982) Nederlandse norm

Voorbeeld. Preview. Correctieblad NEN-ISO 6411/C1. Technische tekeningen Vereenvoudigde tekenwijze van centergaten (ISO 6411:1982) Nederlandse norm Nederlandse norm Correctieblad NEN-ISO 6411/C1 Technische tekeningen Vereenvoudigde tekenwijze van centergaten (ISO 6411:1982) Technical drawings Simplified representation of centre holes (ISO 6411:1982)

Nadere informatie

Nederlandse norm. NEN-EN-ISO 6165 (nl) Grondverzetmachines Basistypen Woordenlijst (ISO 6165:1997)

Nederlandse norm. NEN-EN-ISO 6165 (nl) Grondverzetmachines Basistypen Woordenlijst (ISO 6165:1997) Nederlandse norm Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN 577. Preview. N Nederlands. Aluminium en aluminiumlegeringen. Vloeibaar metaal. Specificaties

Voorbeeld NEN-EN 577. Preview. N Nederlands. Aluminium en aluminiumlegeringen. Vloeibaar metaal. Specificaties Nederlandse Aluminium en aluminiumlegeringen. Vloeibaar metaal. Specificaties NEN-EN 577 EN 577 Aluminium and aluminium alloys. Liquid metal. Specifications Ie druk, september 1995 UDC 669.71-404.3 Dit

Nadere informatie

Opstellen Technical Specification 14 C groendeel bepaling in SRF

Opstellen Technical Specification 14 C groendeel bepaling in SRF ECN-E--07-018 Opstellen Technical Specification 14 C groendeel bepaling in SRF SN projectnummer 3500-06093-03-003 F.P. Bakker Februari 2007 [1] [definitieve versie] Februari 2007 Gemaakt door: Gecontroleerd

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN 872. Preview. Waterkwaliteit. Bepaling van het gehalte aan gesuspendeerde stoffen. Methode door filtratie over glasvezelfilters

Voorbeeld NEN-EN 872. Preview. Waterkwaliteit. Bepaling van het gehalte aan gesuspendeerde stoffen. Methode door filtratie over glasvezelfilters Nederlandse Waterkwaliteit. Bepaling van het gehalte aan gesuspendeerde stoffen. Methode door filtratie over glasvezelfilters NEN-EN 872 Water quality. Determination of suspended solids. Method by filtration

Nadere informatie

ISO 41001; a game changer for Facility Management?!

ISO 41001; a game changer for Facility Management?! ISO 41001; a game changer for Facility Management?! Kennissessie 14 juni 2018 Standards and Regulations 1 Mijn gemiddelde dag... Sheryl Limburg 2 Fijn dat u er bent! Korte kennismaking met een paar vragen,

Nadere informatie

Nederlandse norm NEN-EN Afsluiters - Termen en definities - Deel 3: Definitie van basisbegrippen

Nederlandse norm NEN-EN Afsluiters - Termen en definities - Deel 3: Definitie van basisbegrippen Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This

Nadere informatie

Energie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Energie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie

Nadere informatie

Revisie van de Eurocodes

Revisie van de Eurocodes 1 Revisie van de Eurocodes Jan Gijsbers, TNO Voorzitter normcommissie TGB Betonconstructies Lid CEN/TC250/SC2 Eurocode Concrete structures 2 Inhoud presentatie Eurocodes en Europa Eurocodes in Nederland

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN Preview. Aluminium en aluminiumlegeringen. Traanplaat. Specificaties. Nederlands

Voorbeeld NEN-EN Preview. Aluminium en aluminiumlegeringen. Traanplaat. Specificaties. Nederlands Nederlandse NEN-EN 1386 Aluminium en aluminiumlegeringen. Traanplaat. Specificaties Aluminium and aluminium alloys. Tread plate. Specifications Ie druk, maart 1997 ICS77.120.10;77.150.10 Dit document bevat

Nadere informatie

Normalisatie in de hydrobiologie. Arnold Veen en Erica Fritse

Normalisatie in de hydrobiologie. Arnold Veen en Erica Fritse Normalisatie in de hydrobiologie Arnold Veen en Erica Fritse 15 Februari 2017 Goed waterbeheer vraagt om vergelijkbare analyse resultaten die fit for purpose zijn. Paragraaf 1.3.6 van de KRW - Standards

Nadere informatie

Projectplan normcommissie Human Resource Management

Projectplan normcommissie Human Resource Management Projectplan normcommissie Human Resource Management Introductie In het vakgebied Arbeid en HRM zijn zowel op nationaal als internationaal niveau een aantal grote trends en verschuivingen zichtbaar. Bijvoorbeeld

Nadere informatie

Gegevens stroometikettering 2004

Gegevens stroometikettering 2004 CE CE Oplossingen voor Oplossingen voor milieu, economie milieu, economie en technologie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 2611 HH Delft tel: 015 2 150 150 fax: fax: 015 015 2 150 150 151 151

Nadere informatie

Voorbeeld. Preview NEN-EN War m gewalste I-profielen met tapsvormige flenzen. Toleranties op vorm en afmetingen. Nederlands

Voorbeeld. Preview NEN-EN War m gewalste I-profielen met tapsvormige flenzen. Toleranties op vorm en afmetingen. Nederlands Nederlandse War m gewalste I-profielen met tapsvormige flenzen. Toleranties op vorm en afmetingen NEN-EN 10024 Hot rolled taper flange I sections. Tolerances on shape and dimensions Ie druk, juli 1995

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN Preview. Aluminium en aluminiumlegeringen. Plaat en band. Deel 4: Toleranties op vorm en afmetingen van koudgewalste produkten

Voorbeeld NEN-EN Preview. Aluminium en aluminiumlegeringen. Plaat en band. Deel 4: Toleranties op vorm en afmetingen van koudgewalste produkten Nederlandse VS Aluminium en aluminiumlegeringen. Plaat en band. Deel 4: Toleranties op vorm en afmetingen van koudgewalste produkten NEN-EN 485-4 EN 485-4 Aluminium and aluminium alloys. Sheet, strip and

Nadere informatie

Welke standaard is het beste? 4 december 2008, Bianca Scholten, bianca.scholten@task24.nl, tel. 06 52 45 25 98

Welke standaard is het beste? 4 december 2008, Bianca Scholten, bianca.scholten@task24.nl, tel. 06 52 45 25 98 Welke standaard is het beste? 4 december 2008, Bianca Scholten, bianca.scholten@task24.nl, tel. 06 52 45 25 98 Level 4 Business Planning & Logistics ISA-99 beveiliging binnen het control domain Level 3

Nadere informatie

Commissieplan 2016 Normcommissie , Ter plaatse vervaardigde metalen opslagtanks

Commissieplan 2016 Normcommissie , Ter plaatse vervaardigde metalen opslagtanks kenmerk Error! Bookmark not defined. datum 2016-03-15 pagina 1/4 Commissieplan 2016 Normcommissie NORMCOMMISSIE 11 januari 2016 NEN Industrie & Veiligheid Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX

Nadere informatie

Voorbeeld. Preview. Technische tekeningen. Schroefdraden en onderdelen met schroefdraad. Deel 1: Algemene beginselen (ISO :1993) Nederlandse

Voorbeeld. Preview. Technische tekeningen. Schroefdraden en onderdelen met schroefdraad. Deel 1: Algemene beginselen (ISO :1993) Nederlandse Nederlandse Technische tekeningen. Schroefdraden en onderdelen met schroefdraad. Deel 1: Algemene beginselen (ISO 6410-1:1993) Technical drawings. Screw threads and threaded parts. Part 1: General conventions

Nadere informatie

Fysieke belasting. Stephanie Jansen 22 november 2017

Fysieke belasting. Stephanie Jansen 22 november 2017 Fysieke belasting Stephanie Jansen 22 november 2017 NEN Nederlands Normalisatie-instituut Opgericht in 1916 Onafhankelijke stichting Non-profit Netwerk van ca. 800 commissies & ca. 5000 leden Ontwikkelt,

Nadere informatie

Nederlandse NEN-EN 10204

Nederlandse NEN-EN 10204 Nederlandse NEN-EN 10204 Produkten van metaal. Soorten keuringsdocumenten Metallic products. Types of inspection documents 2e druk, oktober 1995 UDC 669:620.1(088) Dit document bevat de vertaling in het

Nadere informatie

Waarom doen we het ook alweer?

Waarom doen we het ook alweer? Apart inzamelen van gft-afval Als Vereniging Afvalbedrijven stimuleren we dat al het afval in Nederland op de juiste manier wordt verwerkt. Hierbij houden we rekening met het milieu en de kosten. De meest

Nadere informatie

NTA 8055 waarde creëren Ontwikkeling van NTA 8055 naar NEN 8055;

NTA 8055 waarde creëren Ontwikkeling van NTA 8055 naar NEN 8055; NTA 8055 waarde creëren Ontwikkeling van NTA 8055 naar NEN 8055; Vlora Rexhepi van der Pol (NEN ) Standards and Regulations 1 Inhoud NEN en normontwikkeling NTA ontwikkeling Van NTA 8055 naar NEN 8055

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen

Nadere informatie

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011 Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen

Nadere informatie

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect. LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt

Nadere informatie

Voorbeeld. norm NEN-EN 795. Preview. Persoonlijke beschermingsmiddelen. Nederlands

Voorbeeld. norm NEN-EN 795. Preview. Persoonlijke beschermingsmiddelen. Nederlands Nederlandse norm Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen - Verankeringsvoorzieningen - Eisen en beproeving NEN-EN 795 Protection against falls from a height - Anchor devices - Requirements and testing

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN ISO 13920, augustus 1996.

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN ISO 13920, augustus 1996. Nederlandse NEN-EN-ISO 13920 Lassen. Algemene toleranties voor gelaste constructies. Lengte- en hoekmaten. Vorm en plaats (ISO 13920:1996) Welding. General tolerances for welded constructions. Dimensions

Nadere informatie

Duurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving

Duurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving Duurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving Agnes Schuurmans Voorzitter NEN 351 281 (CEN TC350) Rockwool International 1 Bouwbesluit - 1 april 2012 Milieuparagraaf Artikel

Nadere informatie

De laatste ontwikkelingen op het gebied van NEN-EN normering de nieuwe norm is compleet

De laatste ontwikkelingen op het gebied van NEN-EN normering de nieuwe norm is compleet De laatste ontwikkelingen op het gebied van NEN-EN 50600 normering de nieuwe norm is compleet Niek van der Pas Voorzitter NEN commissie: Computerruimten en datacenters Nederland NEN 'Computerruimtes en

Nadere informatie

1 Algemene gegevens COMMISSIEPLAN februari Commissie , Verlichting

1 Algemene gegevens COMMISSIEPLAN februari Commissie , Verlichting 5 NORMCOMMISSIE 26 februari 2015 NEN Bouw&Installatie Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft bi@nen.nl www.nen.nl 1 Algemene gegevens Nederlands Normalisatie-instituut 1.1 Commissie 1.2

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN Preview. Niet-destructief onderzoek. Penetrantonderzoek. Deel 1: Algemene beginselen. Nederlands

Voorbeeld NEN-EN Preview. Niet-destructief onderzoek. Penetrantonderzoek. Deel 1: Algemene beginselen. Nederlands Nederlandse NEN-EN 571-1 Niet-destructief onderzoek. Penetrantonderzoek. Deel 1: Algemene beginselen Non-destructive testing. Penetrant testing. Part 1: General principles 1e druk, maart 1997 ICS 19.100

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN 349. Preview. Veiligheid van machines. Minimumafstanden ter voorkoming van het bekneld raken van menselijke lichaamsdelen.

Voorbeeld NEN-EN 349. Preview. Veiligheid van machines. Minimumafstanden ter voorkoming van het bekneld raken van menselijke lichaamsdelen. Nederlandse Veiligheid van machines. Minimumafstanden ter voorkoming van het bekneld raken van menselijke lichaamsdelen NEN-EN 349 EN 349 Safety of machinery. Minimum gaps to avoid crushing of parts of

Nadere informatie

Agenda. 14:40 15:10 Pauze

Agenda. 14:40 15:10 Pauze Agenda 13:00 13:10 Opening dagvoorzitter Harold Pauwels - NEN 13:10 13:20 Introductie HyLAW door Robert Smaak Min IenW - Afdelingshoofd voertuigen en brandstoffen) 13:20 13:40 Wat is HyLAW door Françoise

Nadere informatie

De toekomstige ISO 17100 vertaaldiensten norm. Totstandkoming en de belangrijkste wijzigingen t.a.v. EN 15038

De toekomstige ISO 17100 vertaaldiensten norm. Totstandkoming en de belangrijkste wijzigingen t.a.v. EN 15038 De toekomstige ISO 17100 vertaaldiensten norm Totstandkoming en de belangrijkste wijzigingen t.a.v. EN 15038 1 Even voorstellen Jaap van der Marel Secretaris Normcommissie Tolk- en vertaaldiensten en aanverwante

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Normen voor het lassen van metalen

Normen voor het lassen van metalen Normen voor het lassen van metalen Normen voor het lassen van metalen NEN-BUNDEL 18 Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2018 Colofon Samenstelling NEN Standards Vormgeving Kade 05, Eindhoven

Nadere informatie

Wat zijn standaarden? Voorwaarde-scheppend voor de business

Wat zijn standaarden? Voorwaarde-scheppend voor de business Wat zijn standaarden? Voorwaarde-scheppend voor de business Tim Kniep Standardisation Consultant NEN 2009-11-04 1 In deze presentatie Wat zijn normen NEN, CEN en ISO Waarom normen Normen en normalisatie

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 970, februari 1997.

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 970, februari 1997. Nederlandse norm NEN-EN 970 Niet-destructief onderzoek van gesmeltlaste verbindingen - Visueel onderzoek Non-destructive examination of fusion welds- Visual examination maart 1998 ICS 2.10.40 Vervangt

Nadere informatie

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/4 Commissieplan 2014 Normcommissie , Outsourcing

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/4 Commissieplan 2014 Normcommissie , Outsourcing kenmerk Error! Bookmark not defined. datum 2014-03-11 pagina 1/4 Commissieplan 2014 Normcommissie NORMCOMMISSIE NEN Kennis & Informatiediensten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T 015

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN Preview. buizen en profielen. Deel 3: Ronde staven, toleranties op afmetingen en vorm. Nederlandse.

Voorbeeld NEN-EN Preview. buizen en profielen. Deel 3: Ronde staven, toleranties op afmetingen en vorm. Nederlandse. Nederlandse Aluminium en aluminiumlegeringen. Geëxtrudeerde staven, buizen en profielen. Deel 3: Ronde staven, toleranties op afmetingen en vorm NEN-EN 755-3 Aluminium and aluminium alloys. Extruded rod/bar,

Nadere informatie

Rapport. Datum: 16 september 2005 Rapportnummer: 2005/270

Rapport. Datum: 16 september 2005 Rapportnummer: 2005/270 Rapport Datum: 16 september 2005 Rapportnummer: 2005/270 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat het Directoraat-Generaal Goederenvervoer, Directie Transportveiligheid, van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Nadere informatie

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale

Nadere informatie

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst.

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Duurzame biomassa Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Nuon Postbus 4190 9 DC Amsterdam, NL Spaklerweg 0 1096 BA Amsterdam, NL Tel: 0900-0808 www.nuon.nl Oktober 01 Het groene alternatief Biomassa

Nadere informatie

Duurzaamheid hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Duurzaamheid hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52459 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 626-1, oktober 1994.

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 626-1, oktober 1994. Nederlandse Veiligheid van machines. Verlaging van de gezondheidsrisico s ten gevolge van gevaarlijke stoffen, afkomstig van machines. Deel 1: Grondbeginselen en specificaties voor fabrikanten van machines

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling van de Europese norm EN :1993, 1e druk, september 1993.

Dit document bevat de vertaling van de Europese norm EN :1993, 1e druk, september 1993. Nederlandse NEN-EN 10056-2 Gelijkzijdige en ongelijkzijdige boekstaven van constructiestaai. Deel 2: Toleranties op vorm en afmetingen Structural steel equal and unequal leg angles. Part 2: Tolerances

Nadere informatie

Commissieplan 2017 Normcommissie , 'ICT professionaliteit en digitale vaardigheden'

Commissieplan 2017 Normcommissie , 'ICT professionaliteit en digitale vaardigheden' NEN Elektro & ICT, Kennis- & Informatiediensten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft (015) 2 690 390 kid@nen.nl www.nen.nl Nederlands Normalisatie-instituut Commissieplan 2017 Normcommissie

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN 294. Preview

Voorbeeld NEN-EN 294. Preview Nederlandse NEN-EN 294 Veiligheid van machines. Veiligheidsafstanden ter voorkoming van het bereiken van gevaarlijke zones met de bovenste ledematen Safety of machinery- Safety distances to prevent danger

Nadere informatie

Methode en data in Europees perspectief

Methode en data in Europees perspectief Methode en data in Europees perspectief SBK-symposium Nationale Milieudatabase 24 februari 2011 Agnes Schuurmans (vz normcie 351 281 / lid SBK-TIC / Rockwool) Europese ontwikkelingen waarvoor milieu-informatie

Nadere informatie

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER CO 2 VOETAFDRUK 2011 SHANKS NEDERLAND BV VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER R A P P O R T S N L _ C O 2 _ 2 0 1 1 D. D. 2 0 A P R I L 2 0 1 2 INHOUD INLEIDING...1 CO 2 VOETAFDRUK 2010 SHANKS NEDERLAND

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling van de Europese norm EN , december 1994.

Dit document bevat de vertaling van de Europese norm EN , december 1994. Nederlandse NEN-EN 10016-2 Walsdraad van ongelegeerd staal bestemd voor draadtrekken en/of koudwalsen. Deel 2: Bijzondere eisen aan walsdraad voor algemeen gebruik Non-alloy steel rod for drawing and/or

Nadere informatie

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 CO 2 VOETAFDRUK 2013 SHANKS NETHERLANDS HOLDING BV VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER R A P P O R T S N L _ C O 2 _ 2 0 1 3 D. D. 2 3-0 4-2 0 1 4 INHOUD INLEIDING... 2 CO 2 VOETAFDRUK 2013 SHANKS

Nadere informatie

Voorbeeld NEN-EN Preview. Kwaliteitsborgingseisen voor lassen. Smeltlassen van metallische materialen. Deel 2: Uitgebreide kwaliteitseisen

Voorbeeld NEN-EN Preview. Kwaliteitsborgingseisen voor lassen. Smeltlassen van metallische materialen. Deel 2: Uitgebreide kwaliteitseisen Nederlandse Kwaliteitsborgingseisen voor lassen. Smeltlassen van metallische materialen. Deel 2: Uitgebreide kwaliteitseisen NEN-EN 729-2 EN 729-2 Quality requirements for welding. Fusion welding of metallic

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

3e Mirror meeting pren April :00 Session T, NVvA Symposium

3e Mirror meeting pren April :00 Session T, NVvA Symposium 3e Mirror meeting pren 689 13 April 2017 14:00 Session T, NVvA Symposium steps since April 2016 The enquiry (June to August 2016) performed by the national bodies. Resulting in 550 comments. Three/Four

Nadere informatie

2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling

2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum 2016-05-25 pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie 381184

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum 2016-05-25 pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie 381184 kenmerk Error! Bookmark not defined. datum 2016-05-25 pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie 381184 6 NORMCOMMISSIE NEN Kennis- & Informatiediensten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX

Nadere informatie

Scope 3 ketenanalyse volgens Green House Gas Corporate value Chain Accounting and Reporting Standard.

Scope 3 ketenanalyse volgens Green House Gas Corporate value Chain Accounting and Reporting Standard. 2013 Scope 3 ketenanalyse volgens Green House Gas Corporate value Chain Accounting and Reporting Standard. Auteur: Harry Minkhorst, hoofd risicomanagement en KAM Datum: 20 maart 2014 Pagina 1 van 12 Inhoud

Nadere informatie

Commissieplan 2018 NC , Transportdiensten

Commissieplan 2018 NC , Transportdiensten NEN Industrie & Veiligheid Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft (015) 2 690 390 iv@nen.nl www.nen.nl Nederlands Normalisatie-instituut Commissieplan 2018 NC NORMCOMMISSIE NEN Industrie

Nadere informatie

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige

Nadere informatie

Totstandkoming, wettelijk kader en beschikbaarheid van normen

Totstandkoming, wettelijk kader en beschikbaarheid van normen Totstandkoming, wettelijk kader en beschikbaarheid van normen Christel Fostier Legal Advisor NBN Agenda Wie is het NBN? Wat zijn normen? Welke voordelen hebben normen? Hoe worden normen ontwikkeld? Wat

Nadere informatie

Handleiding bij de duurzaamheidsrapportage vloeibare biomassa Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) Datum Versie V1.

Handleiding bij de duurzaamheidsrapportage vloeibare biomassa Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) Datum Versie V1. Handleiding bij de duurzaamheidsrapportage vloeibare biomassa Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) Datum 20-4-2017 Versie V1.0 Colofon Titel Contactpersoon Handleiding bij de duurzaamheidsrapportage

Nadere informatie

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke

Nadere informatie

Commissieplan 2017 Normcommissie 'Luiken en zonweringen'

Commissieplan 2017 Normcommissie 'Luiken en zonweringen' Versie augustus 2017/ N028 NEN Materialen & Bouwproducten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft (015) 2 690 390 mb@nen.nl www.nen.nl Nederlands Normalisatie-instituut Commissieplan 2017

Nadere informatie

Publiek gefinancierd energieonderzoek In opdracht van het ministerie van Economische Zaken

Publiek gefinancierd energieonderzoek In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Publiek gefinancierd energieonderzoek In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Inleiding Jaarlijks brengt de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) in opdracht van het ministerie van

Nadere informatie

Carbon footprint 2011

Carbon footprint 2011 PAGINA i van 12 Carbon footprint 2011 Opdrachtgever: Stuurgroep MVO Besteknummer: - Projectnummer: 511133 Documentnummer: 511133_Rapportage_Carbon_footprint_2011_1.2 Versie: 1.2 Status: Definitief Uitgegeven

Nadere informatie

NO x -emissiegegevens : feiten en cijfers

NO x -emissiegegevens : feiten en cijfers Nederlandse Emissieautoriteit Koningskade 4 Postbus 91503 2509 EC Den Haag www.emissieautoriteit.nl NO x -emissiegegevens 2005-2013: feiten en cijfers Voorwoord Voor u ligt het rapport NO x-emissiegegevens

Nadere informatie

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN , maart 1998.

Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN , maart 1998. Nederlandse norm Water Bepaling van het biochemisch zuurstofverbruik na n dagen (BZV n ) Deel 2: Methode voor onverdunde monsters (ISO 5815:1989, gewijzigd) NEN-EN 1899-2 Water quality Determination of

Nadere informatie

KLIMAATTRANSPARANTIE

KLIMAATTRANSPARANTIE KLIMAATTRANSPARANTIE GEBOUWEN CO 2 Footprint Rapportage Volledig 2014 ACO BV Doetichem Werkmaatschappij Versie 1.0 11-03-2015 INLEIDING Carbon Footprint staat synoniem voor CO 2 -voetafdruk of CO 2 -emissie

Nadere informatie

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie

kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/6 Commissieplan 2016 Normcommissie 381184 6 NORMCOMMISSIE NEN Kennis- & Informatiediensten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T 015

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst ISO HR Management

Informatiebijeenkomst ISO HR Management Informatiebijeenkomst ISO HR Management Even voorstellen Stephanie Jansen (Dagvoorzitter) Remco van Schaik (Consultant NEN Arbeid) Marc Ritter (Manager NEN Arbeid) Anya van der Vlist (Consultant NEN Arbeid)

Nadere informatie

Commissieplan 2016 Normcommissie , 'Telecommunications and information exchange between systems'

Commissieplan 2016 Normcommissie , 'Telecommunications and information exchange between systems' kenmerk Error! Bookmark not defined. datum pagina 1/5 Commissieplan 2016 Normcommissie information exchange between systems' 6 NORMCOMMISSIE NEN Kennis & Informatiediensten Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg

Nadere informatie