Wat heet (nog) ouderbegeleiding? ben ik trots op Met ouders in gesprek over goede ouder -ervaringen. Margreth Hoek

Transcriptie

1 ? Hier Samenvatting Goede ouder -ervaringen laten ouders weten dat ze het als ouders toch niet zo slecht doen, aldus van der Pas (2008, p. 233). Deze beschrijving is ruim en ook vaag. Wat zijn goede ouder - ervaringen? In het kader van het project: Deze steun heb ik nodig van het Landelijke Cliëntenforum Jeugdzorg (LCFJ) spraken ouders met elkaar over goede ouder-ervaringen en werd een rijkdom aan deze ervaringen zichtbaar. Naast uitspraken van deze ouders zijn de citaten in dit artikel een deel van langere interviews met diverse ouders over wat ouderschap voor hen betekent. Mensen zijn relationele wezens die zichzelf leren kennen en waarderen binnen verschillende relaties, ook in het ouderschap. Ouders vertellen over de intimiteit van het alledaagse leven met een kind; dit biedt een diversiteit aan goede ouder -ervaringen binnen deze relatie. Daarnaast zijn er verhalen waarin omstandigheden tegenzitten en ouders worstelen met knelpunten en dilemma s. Zij zoeken steun die uiteindelijk helpt. Goede ouder -ervaringen gaan door als het opvoeden klaar is, de kinderen volwassen zijn en hun eigen leven leiden. Tot slot benoemen ouders werken aan jezelf en het verhelderen van wat je als ouder belangrijk vindt als voorwaarden voor het opdoen van goede ouder -ervaringen. Als je weet wat je wilt is het gemakkelijker om een pad uit te stippelen en behaalde successen te herkennen. Trefwoorden: ouderschap, Goede ouder -ervaringen, steun. Margreth Hoek is eigenaar van Bureau Hoek, zij geeft advies en verricht onderzoek rond jeugdbeleid en ouderschap. adres: m.hoek@bureauhoek.nl De interactie ouder-kind Wat heet (nog) ouderbegeleiding? ben ik trots op Met ouders in gesprek over goede ouder -ervaringen Margreth Hoek Wat zijn uw goede ouder -ervaringen? Dit kun je natuurlijk niet op deze manier vragen aan ouders. De term goede ouder -ervaring zal eerder vragen oproepen dan uitnodigen om te antwoorden. Ouders bevragen over goede ouder -ervaringen moet dus via een omweg. Ik heb dat gedaan door ouders te vragen waar zij als ouder trots op zijn, waar ze blij van worden, en wanneer ze het gevoel hebben dat ze ertoe doen voor hun kind. Als je deze vragen stelt, krijg je verhalen waarin ouders vertellen over hun goede ouder -ervaringen, en waarin ook duidelijk wordt wat zij als ouder belangrijk vinden. 167

2 Ouderschapskennis - jaargang 16 - nr. 2 - augustus 2013 Het zijn verhalen die beginnen met een beschrijving van wat hen trots of blij maakt, en wat zij zelf hebben gedaan waardoor zij trots of blij werden: zij hebben als ouders iets gedaan of bedacht om het kind zo goed mogelijk groot te brengen. Deze goede ouder - ervaringen voeden het zelfvertrouwen, geven energie en worden opgedaan in de directe relatie met het kind. Ook zijn er meer indirecte goede ouder -ervaringen, wanneer de ouders zien dat hun kind het er in de wereld goed van afbrengt en zij zich realiseren wat daarin hun aandeel is geweest. Houden van je kind, ondanks alles Het is ook wel... de fijne dingen: het knusse, samen spelletjes doen, samen wakker worden ( ) Hij is nog steeds zo ontwapenend met zijn opmerkingen. En kinderen, natuurlijk, die kunnen zo van die rake opmerkingen hebben. Maar soms ook op zo n schattige manier geformuleerd dat je er helemaal week van wordt, weet je wel. Dat heeft Paul nog steeds. Die kijkt op zo n ontzettend eigen manier naar de wereld en probeert het dan te vatten in woorden op zijn onhandige manier; dan komt het er net zo aandoenlijk uit als bij kleine kinderen. Het geeft je ook heel veel natuurlijk. Ik vind dat het bij kinderen op één of andere manier nog veel dieper gaat. Samen dingen doen met het kind, ook dingen die horen bij samenleven, zoals wakker worden; deze moeder benoemt dit als één van de fijne dingen van het ouderschap. Het is in dit geval een aspect van ouder-zijn van een zoon met Asperger, wat helemaal niet eenvoudig is en waar deze moeder de nodige zorgen over heeft. Naast de zorgen zijn er Pauls opmerkingen die haar ontroeren en duidelijk maken hoe hij de wereld ziet. Het ouderschap geeft haar ook veel. Ze zegt het niet letterlijk, maar ze heeft het over liefde voelen voor je kind. Dit houden van haar kind gaat volgens haar dieper dan in andere relaties. Van je kind houden, is op zich geen goede ouder -ervaring, maar wel als dit een ouder helpt om uit te stijgen boven het gekrakeel en het gedoe van de ouderlijke werkvloer. Zo n moment helpt om uit een negatieve spiraal te stappen van: dat moeilijke kind dat zoveel inzet vraagt en zoveel negatieve emoties oproept. Een ouder krijgt weer oog voor het kwetsbare wezen dat zij moet zien groot te brengen en kan weer terugschakelen naar een vriendelijker modus. Een ouder in de groepsgesprekken heeft het over haar hart- en buikkinderen. Allemaal zijn het haar kinderen, maar één is uit haar buik geboren en de hartkinderen kwamen als baby via de jeugdzorg in haar leven. Het gaat lang niet altijd even goed met haar kinderen en mensen verklaren problemen van haar hartkinderen vaak vanuit het feit dat het pleegkinderen zijn. Niet haar eigen kinderen, denken of zeggen die mensen. Pijnlijker kun je haar niet treffen. Voor deze ouder is er geen verschil tussen haar buiken haar hartkinderen. Ze is moeder van allemaal, en de gevoelens die zij voor hen heeft zijn hetzelfde: liefde en ook frustratie, zorgen en verdriet omdat het niet altijd even goed met hen gaat. Af en toe een welverdiend succes op de ouderlijke werkvloer Wanneer het is gelukt om je kind over te halen om iets te doen, waar eerst verzet tegen was. (huiswerk, muziek oefenen, helpen en dergelijke) 168

3 Wat heet (nog) ouderbegeleiding? Deze ouder is trots op zichzelf wanneer ze haar kind alsnog kan overhalen om iets te doen waartegen verzet was. Hoe zij dat doet beschrijft deze moeder niet, maar het rijtje dat ze noemt: huiswerk maken, muziek oefenen, helpen en dergelijke, zal de meeste ouders bekend voorkomen. Het zijn alledaagse voorbeelden van samenleven van ouders met kinderen. Opgroeien betekent steeds meer zelfstandigheid voor het kind, en loslaten door de ouder. Dit loslaten gaat gepaard met eisen stellen rond wenselijk gedrag en inzet. Een deel van die eisen wordt ingegeven door de omgeving, zoals het huiswerk maken. Een ander deel vloeit voort uit de wensen van het kind: muziek leren spelen, maar voor het oefenen nog onvoldoende discipline kunnen opbrengen. Weer een ander deel komt vanuit de ouder en is een gevolg van het dagelijks samenleven: helpen (in het huishouden). Als kinderen groter worden, hebben ouders minder directe invloed. Omdat ik het zeg, werkt niet meer bij een puber. Dan zijn er andere strategieën nodig. Het vraagt flexibiliteit, zicht op het kind en vasthoudendheid om degene die zich verzet over te halen. Het lukt lang niet altijd; als het wel lukt, is dat reden voor ouderlijke trots. Wat deze moeder heeft bedacht en gedaan om het kind groot te brengen is gelukt. Dezelfde moeder was trots:...wanneer ik geen verzet kreeg tegen de uitvoering van een opgelegde straf. Zoals mijn dochter verwoordde: Je hebt wel gelijk, maar dat ga ik echt niet zeggen! Toch wel terecht dus, terwijl ik me daar ook heel erg onzeker bij kon voelen (dadelijk loopt ze weg/ik ben een rotmoeder/ik ben te streng/ik moet het goedmaken). In dit voorbeeld wordt niet concreet wat er precies gebeurde en waarom straf nodig was. Misschien kan deze moeder talloze voorbeelden geven. Waarover zij wel in detail treedt, zijn haar eigen onzekerheidsgevoelens. Ze laat zien wat er allemaal door haar hoofd ging; de angst dat haar dochter wegloopt staat voorop. Deze angst kwam niet uit het niets; tijdens de groepsgesprekken en latere voorbeelden blijkt dat haar dochter vaker wegliep. Als moeder worstelde ze met een dilemma: weten dat je moet vasthouden aan de opgelegde straf en het risico lopen dat je kind de benen neemt en in wie weet wat voor situatie terecht komt. Naast de angst oordeelt ze hard over zichzelf: ze is een rotmoeder, te streng, en moet het goedmaken. Het laat de twijfel van deze moeder zien die consequent een opgelegde straf uitvoerde. Het kind oordeelt anders: Je hebt wel gelijk, maar dat ga ik echt niet zeggen! Een zinnetje dat zowel de acceptatie van het oordeel verwoordt als ook die van de straf, meteen gevolgd door verzet: maar dat ga ik echt niet zeggen! Het kind zal vast veel hebben gezegd, maar dit is het zinnetje dat de ouder heeft onthouden van een situatie waarin ze trots was als ouder. Zij ervoer dat hààr handelen en vasthouden aan de opgelegde straf er voor haar kind toe deed. De uitspraak Je hebt gelijk is winst voor de ouder. In de toevoeging: maar dat ga ik echt niet zeggen verwoordt het kind haar verzet, en daarmee is er ook winst voor de dochter. Trots zijn op de ommekeer van je kind en jouw aandeel als ouder daarin zien Na alle hulpverlening heeft zij een hobby, zij speelt in een showkorps dat kampioen werd. Als ouder bied je je kind iets en nu speelt zij beter dan ik. Goede ouder -ervaringen gaan niet alleen over de juiste timing en dosering van opvoedgedrag, maar ook over hoe het kind groeit en zich verder ontwikkelt. Ouders willen het beste voor hun kind. Dit betekent voor veel ouders dat hun kind het beter krijgt dan 169

4 Ouderschapskennis - jaargang 16 - nr. 2 - augustus 2013 zijzelf. Hun kinderen moeten kansen krijgen om zich te ontwikkelen, om plezier te hebben, ergens goed in te worden. Het doet ouders veel wanneer ze zien dat hun kind zich ontwikkelt, plezier heeft en het goed doet. Achter dit succes gaat een verhaal schuil van zorgvuldig timen en doseren. Deze moeder heeft gewacht met het aanmelden bij het korps, omdat haar kind snel driftig werd. Eerst moest haar dochter haar woede beter leren beheersen, want deze ouder wilde niet dat haar kind het stempel kreeg van dat moeilijke kind. Die ervaring wilde zij haar besparen. Nu haar dochter succes heeft, er meer van maakt dan verwacht en ook nog de ouder voorbij streeft in prestaties, is er alle reden voor ouderlijke trots. Succes van het (volwassen) kind weegt extra zwaar als ouders momenten hebben gekend dat zij het niet meer wisten, de hulpverlening eigenlijk ook niet en een kind opgenomen is geweest in een gesloten setting. Dat moment van opname in de jeugdgevangenis... dit wil je niet meemaken. Het was afschuwelijk. Maar achteraf gezien ben ik heel trots, want het is het moment van ommekeer geworden. Het kind kwam tot rust. Ik hoopte dit, maar van tevoren wist ik niet hoe het zou uitpakken. Dat voor een opname van hun kind in een gesloten setting gekozen moet worden: dat zijn vreselijke ervaringen. Uit het groepsgesprek bleek, dat deze ouders voor zo n opname lange perioden kenden waarin goede ouder -ervaringen ontbraken. Ouders konden niet teren op succeservaring als opvoeder van het kind; ze hadden eerder het gevoel dat het kind tussen hun vingers wegglipte en steeds verder van hen afdreef. Het gevoel invloed te hebben ontbrak, maar zij bleven hoop houden en zich inzetten. Op de vraag hoe ouders dat lukt noemen ze diverse strategieën. Sommige ouders staan er alleen voor omdat de andere ouder het in een eerder stadium heeft laten afweten. Deze alleenstaande ouder houdt het vol omdat haar kind haar meer dan ooit nodig heeft. Als zij er niet is, is er niemand. Een andere ouder beloofde haar zoon er altijd voor hem te zijn. Zij houdt deze zware periode vol want die belofte verbreek je niet. Een andere moeder redt het omdat zij een onderscheid maakt tussen het kind, waarvan ze houdt en het gedrag van het kind waar niemand blij van wordt. Zo hielden deze ouders zichzelf op de been terwijl goede ouder -ervaringen ontbraken. De periode voor en tijdens de opname is zwaar, maar de ouders die deelnamen aan de groepsgesprekken zijn betrokken gebleven bij hun kind, bleven op bezoek komen, waren aanwezig bij het overleg over de behandeling, wilden verslagen ontvangen, meepraten en -beslissen. Zij deden hun woordje en zeiden wat zij ervan vonden, ook al was dit niet de gewone gang van zaken in de instelling. Het was alles behalve gemakkelijk, maar de behandeling betekende voor hun kind de gehoopte omslag en de relatie tussen ouder en kind is in stand gebleven. Daarmee waren niet alle problemen de wereld uit, maar ouders kregen het gevoel terug dat ze weer invloed op hun kind hadden. En dat is de reden dat zo n afschuwelijke ervaring wordt benoemd als iets waar deze moeder trots op is: haar bijdrage dat haar kind werd opgenomen en eindelijk tot rust kwam. 170

5 Wat heet (nog) ouderbegeleiding? Trots op maatschappelijk succes en jouw aandeel daarin zien Ik ben eigenlijk zeer regelmatig blij of trots. Dat kan verschillen van bijvoorbeeld het halen van een diploma of het vinden van een baan, tot de manier waarop mijn kinderen zich gedragen tegenover andere mensen. Maatschappelijk succes van het kind, zoals het behalen van een diploma of het vinden van een baan, zijn redenen voor ouderlijke trots. Deze ouder staat hierin niet alleen. Succesverhalen van ouders over hun kind krijg je vaker te horen. Dat er periodes zijn geweest dat deze ouders de hoop hadden opgegeven, zal wellicht niet benoemd worden. De zorgen die ouders zich maken over het uitblijven van maatschappelijk succes van hun kind, worden alleen aan een kleiner publiek voorgelegd, of helemaal verzwegen. Ouders weten hoe makkelijk zij de schuld krijgen van het falen van een kind. Het gaat de moeder in dit citaat niet alleen om zaken die zichtbaar zijn op een CV; zij is ook trots op het gedrag van haar kind tegenover andere mensen. Ze vertelt er niet veel over, maar het geeft wel zicht op wat zij belangrijk vindt. Waarschijnlijk heeft zij jarenlang geïnvesteerd door eisen te stellen: Spreek met twee woorden als het kind iets krijgt aangeboden bij de slager, en Wat zeg je dan?, en door wenselijk gedrag voor te leven. Dit zijn vormen van beleefdheid. Ouders zijn trots wanneer dit bij hun kind verder gaat dan aangeleerde gewoonten, en het kind zich ontwikkelt tot een fijn en prettig mens, en wordt gewaardeerd door zijn vrienden en omgeving. Zo noemt een ouder een afsluitend diner van haar zoon na het afstuderen met zijn vrienden als een moment waarop ze trots is: Zien hoe hij zijn plek heeft, dat hij dat voor elkaar heeft gekregen, zien dat dingen die je hebt aangereikt (eindelijk) zijn geland. Tegelijkertijd weten hoe kwetsbaar dit is, het kan zo kapot gaan. Uit deze zinnen blijkt dat de moeder trots is op wat haar zoon heeft bereikt ook buiten haar directe nabijheid: als student woont hij op zichzelf. Dat wil niet zeggen dat ze geen invloed heeft; ze ziet dat de dingen die ze hem heeft aangereikt (eindelijk) zijn geland. Het woordje eindelijk is interessant. Als ouder moet je geduld hebben, maar ook eindeloos blijven herhalen. Het woord aangereikt is daarmee niet helemaal in overeenstemming. Het gaat om luisteren, samenvatten, dingen op een rij zetten, gevraagd en ongevraagd advies geven en afwachten wat wel of niet wordt opgepakt. Deze moeder is trots op wat haar zoon heeft bereikt, maar zij gaat niet klakkeloos uit van blijvend resultaat. Ze weet genoeg van tegenslagen, het lot en de kwetsbaarheid van een mensenleven die het goede kapot kunnen maken. Ze weet ook dat ze dat niet kan voorkomen. Er zijn en blijven aanreiken, dat is wat je als ouder kunt doen. Dit voorbeeld toont de voortdurende inspanning en inzet van ouders, ook al weten ze niet hoe hun kind zal uitgroeien. Grootbrengen is een kwetsbaar proces, dat schuil gaat achter de zichtbare tekenen van succes. De relatie kind-ouder Af en toe ervaren ouders, dat hun kind er voor hen is. Dit zijn momenten waarop ouders ervaren dat ze er toe doen. Deze goede ouder -ervaringen voeden het zelfvertrouwen, geven energie en worden opgedaan in de directe relatie met het kind dat oog heeft voor de ouder. 171

6 Ouderschapskennis - jaargang 16 - nr. 2 - augustus 2013 Zorg van het kind: terugkrijgen wat je zelf geeft Goede ouder -ervaringen kunnen verborgen zitten in kleine interacties tussen kind en ouder. Ouders zorgen niet alleen voor hun kinderen, kinderen zorgen op hun manier ook voor ouders. Het zijn korte interacties die de ouder op juiste waarde weet te schatten.. Het zit in kleine dingen, met name mijn dochter die me er op mindere momenten doorheen sleept op een hele aandoenlijke, kinderlijke, maar ook wijze manier. Een klein altaartje maakt als ze drie weken naar haar vader moet, een liedje zingt over mama die de beste is als we in de auto zitten... Deze moeder wordt er op mindere momenten doorheen gesleept door haar kind. Wat zijn nu haar mindere momenten? Om dit te kunnen begrijpen is kennis van de voorgeschiedenis van dit ouderschap belangrijk: een gepassioneerde liefde voor een man die heel aantrekkelijk en spannend was, maar nu ook een man met een verslaving, die liegt, bedriegt en schulden maakt, een man die kan achtervolgen, bedreigen en mishandelen. Een moeder die uiteindelijk besluit om weg te gaan en die het lukt om een eigen leven op te bouwen met een eigen inkomen en een huis. Deze moeder zoekt steun bij haar ouders, die helpen bij het ouderschap en het op poten zetten van haar nieuwe leven. Een moeder die ondanks het partnergeweld dat haar dochter in de peuterleeftijd meemaakte, haar dochter niet het contact met haar vader wil ontzeggen, maar wel haar veiligheid wil waarborgen. Voor haar zijn de mindere momenten wanneer haar kind voor een langere periode naar vader gaat. De goede ouder -ervaring zit in het samen maken van een altaar. Volgens de moeder heeft haar dochter van zes een aandoenlijke, kinderlijke en wijze manier van steun bieden. Zo zegt de dochter bijvoorbeeld: Mama, ik zit in je hart, dus ben altijd bij je. Maar hoe komt deze kleine meid aan dit zinnetje? Tijdens het groepsgesprek wordt duidelijk dat moeder eenzelfde zinnetje gebruikte toen haar dochter vertelde dat zij haar moeder miste wanneer ze bij haar vader is. Natuurlijk mis je me, maar ik zit in je hart, dus ik ben altijd bij je, was de reactie van deze moeder. Moeder en kind gebruiken dezelfde woorden: je zit in mijn hart, dus je bent bij me. De dochter gebruikt niet alleen de woorden van haar moeder, ze stelt ook voor om dezelfde rituelen uit te voeren: Mama, we maken een aftelkalender voor je, zodat je weet hoe lang het duurt voordat ik er weer ben. En ook die aftelkalender heeft zij van haar moeder overgenomen: het is één van de dingen die moeder doet om haar dochter inzicht te geven in de tijdsduur dat ze bij haar vader is. De goede ouder -ervaring is, dat het kind voor haar zorgt, en ook nog op een heel herkenbare manier. Dit kind kan haar moeder troosten met de zinnetjes en rituelen die moeder haar heeft aangereikt. Het terugkrijgen van deze zinnen en rituelen, dat zijn momenten dat moeder weet, dat ze het als ouder toch zo slecht niet doet. Een goede verstandhouding met je volwassen kind Mijn zoon heeft in een gesloten setting gezeten. Nu het goed met hem gaat ben ik trots dat wij het toch maar geklaard hebben en we een goede gezellige verstandhouding met elkaar hebben. Opvoeden houdt een keer op, ouder zijn niet. Het is fijn om te merken dat je als ouder een goede en gezellige verstandhouding hebt met je kind. Er zijn voorbeelden te over 172

7 Wat heet (nog) ouderbegeleiding? waarin de ouder-kind-relatie verstoord is geraakt: ze vullen boeken, inspireren tot films. Naast deze fictieve verhalen zijn er de verhalen van vrienden, kennissen en collega s die soms met een korte opmerking, soms met een uitgebreid verhaal een inkijkje geven in verstoorde ouder-kind-relaties waar ouders én kind last van kunnen hebben. Deze moeder is trots op hun goede verstandhouding en op wat moeder en zoon samen hebben geklaard. Vanaf jonge leeftijd had ik het gevoel dat er aan mijn zoon iets mankeerde. Hij gedroeg zich niet zoals mijn oudste en later mijn jongste deden. Hij liep eigenlijk al vanaf de basisschool vast, dat wil zeggen: op school, thuis en ook bij vrienden. Ik heb meteen op school aangegeven dat ik dacht dat er wat mis was met hem. Er werd erkend dat hij zich vreemd gedroeg, maar het werd steeds afgeschoven op het feit dat hij een broertje had gekregen, dat ik ging scheiden en later dat we gingen verhuizen. Dit heeft ongeveer 10 jaar geduurd, totdat hij echt compleet vastliep en ik zelf via GGZ hulp van Bureau Jeugdzorg kreeg. Ik voelde me zo onmachtig en verdrietig, want hij moest uit huis geplaatst worden en kwam in een gesloten jeugdgevangenis. Toen werd er ook een diagnose gesteld. Het verhaal van deze ouder is herkenbaar. Vaker hoor je dat ouders lang steun zoeken, voordat er adequate hulp wordt geboden. Zo ook deze moeder. Jarenlang geeft ze aan dat er iets mis is met haar kind, dat er iets niet klopt. Zij is niet de enige die dit waarneemt; ook anderen zien dat het kind zich anders gedraagt. Het kind wordt echter niet onderzocht en de problemen worden verklaard uit omstandigheden buiten het kind om, zoals een nieuw broertje, een verhuizing of een scheiding. Deze ouder moddert ondertussen door net zolang totdat de hulpverlening het ook niet meer weet en gedwongen hulp met uithuisplaatsing nog de enige mogelijkheid is. Het luchtte mij op omdat hij nu eindelijk hulp kreeg al had ik op dat moment het gevoel dat het nooit meer goed met hem zou komen. Ook vanwege het feit dat ik niet een gekke moeder was, maar het wel degelijk goed had gezien. Daarbij was ik ook heel boos omdat er nu zoiets vreselijks voor hem moest gebeuren als in een jeugdgevangenis gaan wonen. Maar ik was ook boos omdat het zolang had geduurd voordat er een diagnose was gesteld. Als er eerder naar mij was geluisterd, was hij misschien niet gesloten geplaatst geweest. Dit was voor ons, mijn zoon en mij, een vreselijk moeilijke tijd. Hulp zoeken en eindelijk gelijk krijgen, is een goede ouder -ervaring, want deze moeder heeft het goed gezien: er is iets met haar kind. Deze goede ouder -ervaring roept diverse emoties op. Opluchting is het eerste dat zij noemt, over het kind, maar ook voor zichzelf: ze had toch gelijk. Naast opluchting is er ook boosheid over de situatie: de noodzakelijke opname in een gesloten setting, over hoe die situatie heeft kunnen ontstaan, en dat het veel te lang geduurd heeft voordat er naar haar werd geluisterd. De opname van haar zoon is een moeilijke tijd. Deze ouder worstelt met verschillende emoties, en het is de vraag hoe zij dat volhoudt, want goede ouder -ervaringen zijn in deze periode schaars. Ik heb in deze tijd geprobeerd overeind te blijven, en dat is gelukt. Ik heb tegen mezelf gezegd: Instorten doe je maar na afloop. Ik was als de dood dat als ik zou gaan huilen, ik mijn bed niet meer uit zou komen. Ik moest van mezelf elke week op bezoek gaan, omdat ik hem had beloofd dit samen te doen en wat je belooft moet je doen dat heb ik mijn kinderen altijd voorgehouden. En dus moest ik me daar zelf ook aan houden. We hebben heel goede 173

8 Ouderschapskennis - jaargang 16 - nr. 2 - augustus 2013 en liefdevolle begeleiding van onze gezinsvoogd gekregen. Ze heeft steun en zorg geboden waar nodig. Instorten doe je maar na afloop, dat is de opdracht die deze ouder zichzelf geeft. Ze geeft zichzelf geen gelegenheid om te huilen: de angst dat zij dan lusteloos en depressief in bed blijft liggen, weerhoudt haar. Blijven doorgaan en vasthouden aan de belofte aan het kind, zo sleept deze moeder zich door deze periode. Gesteund door een goede gezinsvoogd die aandacht heeft voor haar emoties, zorgen, frustraties en angsten. Deze ouder kiest voor handelen in plaats van zich over te geven aan haar emoties omdat die haar afhouden van wat nu moet gebeuren. Dit lukt mede omdat ze goede en liefdevolle hulp krijgt. Zij benoemt dit als steun die haar echt heeft geholpen. De moeilijke periode lijkt afgerond, het gaat goed met haar kind, ze hebben een goede verstandhouding. Maar het verdriet, dat ze niet durfde te uiten, is nog niet voorbij. Maar ik vind het ook nog steeds heel moeilijk om hierover te praten, omdat ik er nog steeds heel emotioneel van word: dit is iets dat we nooit meer kwijtraken. Ik bedoel daarmee dat het meer dan drie jaar moeten verblijven in een gevangenis als 13-jarige niet iets is dat wij ooit vergeten. Ik zit nog steeds met een schuldgevoel, hoewel ik ook weet dat als ik dit niet had gedaan, er zeker niks van hem terecht was gekomen. Deze ouder stond met haar rug tegen de muur. Er was geen enkel alternatief voor behandeling in de gesloten setting met alles wat daarbij hoort. Een dergelijke behandeling staat haaks op wat een ouder zijn of haar kind toewenst. Voor sommige ouders is deze vorm van hulpverlening de laatste hoop op verbetering. Maar deze moeder had op dat moment geen hoop. Ze had het gevoel dat het nooit meer goed zou komen. Deze ervaring heeft duidelijke sporen achtergelaten. De moeder zit nog steeds met een schuldgevoel geworteld in de vragén: Wat als er eerder naar mij was geluisterd? Wat als er eerder een diagnose was gesteld? Had hij dan gewoon thuis kunnen blijven wonen? Haar schuldgevoel komt voort uit haar wens: ik wou dat dit niet nodig was geweest, dat ik dit had kunnen voorkomen, en uit de vraag: had ik meer moeten of kunnen doen om dit te voorkomen? Het is bijzonder dat ze dit deelt, want praten of schrijven over deze ervaring betekent dat de tranen gaan stromen. Dit verdriet bestaat naast haar trots, dat zij uiteindelijk voor een aanpak heeft gekozen die voor ommekeer zorgde. Haar zoon kreeg de hulp die nodig was en zij heeft er alles aan gedaan om hem te steunen. Ik ben heel trots op mijn zoon en mijzelf dat wij er zo sterk uit zijn gekomen. We hebben een hele goede relatie, wat ook heel anders had kunnen uitpakken. In deze twee zinnen benoemt deze moeder haar kwetsbaarheid èn de ervaring dat het toch nog goed komt. Zij is trots op haar nu volwassen zoon en wat zij samen hebben bereikt. Ze zijn er beiden sterker uitgekomen, maar zij weet ook dat dit resultaat niet vanzelfsprekend is. Voor hetzelfde geld had de hulp geen effect gehad en was haar zoon (net als een paar van zijn voormalige groepsgenoten) in de criminaliteit verzeild geraakt en misschien vermoord of door een overdosis overleden. En, zo vraagt zij zich af: hoe was het gegaan wanneer mensen eerder naar haar hadden geluisterd en haar kind wel was getest?. Deze moeder is trots op de relatie met haar kind, maar ze weet ook dat er andere scenario s mogelijk waren. 174

9 Wat heet (nog) ouderbegeleiding? Weten wat je wilt als ouder: de relatie van de ouder met zichzelf Deze ouders zijn niet alleen trots op hun kind, maar ook op zichzelf: zij hebben ander opvoedgedrag geleerd, de opvoeding overgedragen aan derden en alles gedaan om dit een succes te laten worden. Ouderschap is meer dan opvoeden. Deze ouders zijn ook trots op hoe ze hun leven hebben veranderd en op het feit dat ze meer inzicht hebben gekregen in wie ze zijn, wat ze zelf hebben meegekregen en wat ze belangrijk vinden. Werken aan jezelf als opvoeder en ouder is een manier om goede ouder -ervaringen op te doen. Weten waar je staat en wat je wilt geeft ouders houvast en maakt dat ouders steviger in de meta-positie staan, van waaruit zij overzicht proberen te krijgen over de ouderlijke werkvloer, de bufferprocessen en de omstandigheden. De metapositie kunnen en durven innemen is een belangrijk bufferproces. Weten wat je wilt en wat je kunt, lijkt een voorwaarde te zijn om goede ouder -ervaringen op te doen. Het helpt de ouder bij het bepalen van de richting én het afmeten van het behaalde succes. Weten wat je wilt en kunt Na het besluit om mijn partner te verlaten, ben ik eigenlijk steeds heel trots geweest op mezelf. Ondanks de onwetendheid, alle problemen die er waren en het niet weten wat er zou gebeuren in de toekomst, is het me toch gelukt om een andere baan met regelmatige werktijden te vinden en een woning voor mezelf en mijn kind, een regeling te treffen om mijn schulden af te betalen, mijn eigen kracht te ontdekken, een lieve en begripvolle partner te vinden, de band met mijn ouders te versterken en mijn kind een liefdevolle en warme opvoeding te geven. Deze ouder heeft een situatie met een opeenstapeling van ongunstige omstandigheden kunnen veranderen: een gewelddadige partner, geen veilige plek voor zichzelf en haar kind, geen inkomen en wel schulden: het is verleden tijd. Ook haar netwerk is veranderd: ze heeft een lieve en begripvolle partner gevonden en de band met haar eigen ouders is versterkt. Kortom, de omstandigheden en de buffer taakverdeling helpen haar om haar kind een liefdevolle en warme opvoeding te geven. Wat heeft dit succesverhaal mogelijk gemaakt? In het gesprek blijkt dat mijn eigen kracht ontdekken belangrijk te zijn voor dit succesverhaal. Zorgen voor jezelf en problemen het hoofd bieden is ontzettend belangrijk geweest. Deze ouder heeft begeleiding gekregen, zodat ze weet waar ze staat, wat ze wil en wat ze kan. Het maakt dat ze een anker heeft gekregen en steviger de meta-positie kan innemen. Ouderschap : een ontdekkingstocht Ik geef mezelf steeds meer de ruimte om mezelf als ouder te ontdekken en dat doe ik met mijn partner. Ik ben trots op de sfeer en omgang thuis en de gevonden balans. Zelf ben ik heel streng opgevoed, maar ik doe het totaal anders dan mijn ouders en vind daarbij inspiratie in mijn religie en eigen opvoeding. Ik moet omgaan met mijn cultuur en mijn kinderen grootbrengen in de Nederlandse samenleving. Ik zie dat de ingrediënten voor het opvoeden kunnen verschillen en dat het een zoektocht is tussen verandering en continuïteit. Deze vader zit in de metapositie, en één van de omstandigheden waarmee hij als ouder moet omgaan is zijn niet-westerse achtergrond waarmee hij zijn kinderen moet grootbrengen in de Nederlandse samenleving. Zijn verhaal gaat deels over de ouder- 175

10 Ouderschapskennis - jaargang 16 - nr. 2 - augustus 2013 lijke werkvloer: het timen en doseren. Hij is trots op de sfeer en omgang thuis, op de gevonden balans. In een paar zinnen beschrijft hij zijn zoektocht naar die balans, die uitmondde in een open visie: de ingrediënten voor het opvoeden kunnen verschillen. Deze constatering betekent niet dat deze vader worstelt met opvoedtwijfels of -vragen. Nee, hij ziet opvoeden als een zoektocht tussen verandering en continuïteit: wat wil hij opnieuw vormgeven vanuit zijn religie en zijn eigen opvoeding, en wat niet. Hij weet dat er verschillende keuzes mogelijk zijn en maakt een keuze. Wat opvalt in dit verhaal is dat deze ouder een zelfbeeld heeft dat ruimte geeft voor ontwikkeling. Fouten maken, balans zoeken, opnieuw proberen: het hoort erbij. Hij kan zichzelf steeds ruimte geven om zichzelf als ouder te ontdekken. Dat ontdekken doet hij niet alleen, maar samen met zijn partner. Ze zijn elkaars sparringpartners. Zo n open visie op ouderschap en opvoeden is bijzonder, in die zin dat de andere ouders die deelnamen aan de groepsgesprekken veel minder vrijheid en ruimte voelden. Zij worstelden met schuldgevoelens over wat misging of schaamden zich, zij bleven denken over hoe het anders had kunnen lopen, over wat zijzelf beter hadden kunnen doen. Hun verhalen verlopen binnen een stramien van oorzaak en gevolg, het willen en misschien wel willen voorkomen van problemen. Als ze maar. Zo n verhaal vanuit de positie van ouder, ingezogen in de moeilijkheden, is beklemmend voor ouders, omdat zij zich vastbijten in één spoor. Conclusie Goede ouder -ervaringen laten ouders weten, dat ze het als ouder toch niet zo slecht doen, aldus van der Pas (2008, p. 233). In dit artikel is het begrip Goede ouder -ervaringen verder uitgewerkt door ouders naar hun ervaringen te vragen. Ouders vertellen over situaties waarin zij trots waren op zichzelf, blij waren of het gevoel hadden dat zij er toe deden. Het zijn unieke verhalen, waarin de gewone alledaagse ervaringen met het kind worden benoemd als goede ouder - ervaringen. De intimiteit van het alledaagse leven, het onverwachte in de onderlinge uitwisseling, de verrassende ontwikkeling van je kind. Maar ook de verwondering dat het kind voor jou zorgt, op een manier die je zelf hebt aangereikt. Het zijn de onverwachte cadeautjes van het ouderschap. Cadeautjes die heel welkom zijn ter afwisseling van de momenten dat het allemaal niet lekker loopt. Daarnaast zijn er verhalen waarin omstandigheden tegenzitten en ouders worstelen met knelpunten en dilemma s, hulp vragen en die lang niet altijd op tijd krijgen. Soms vindt na lange tijd een omslag plaats en gaat het uiteindelijk weer goed met het kind. Ouders krijgen weer het gevoel invloed te hebben op hun kind. Deze goede ouder -ervaringen kunnen ontstaan uit een situatie van hoop en soms wanhoop, en uiteindelijk is er trots. Maar dat is niet het enige, vraag je naar het hele verhaal dan wordt een palet van gemengde gevoelens zichtbaar: opluchting, angst, verdriet, boosheid en vreugde. Goede ouder -ervaringen houden niet op wanneer het opvoeden klaar is. Als ouders zien, dat het goed gaat met hun kind, dat hun kinderen zich hebben ontwikkeld tot fijne mensen, is er reden tot ouderlijke trots, want op een of andere manier zijn de goede adviezen toch geland. 176

11 Wat heet (nog) ouderbegeleiding? Ouders benoemen werken aan jezelf en het verhelderen van wat je als ouder belangrijk vindt als voorwaarden voor het opdoen van goede ouder -ervaringen. Als je niet weet wat je wilt en wat je kunt, valt het niet mee om een pad uit te stippelen en je eigen successen te zien. De citaten in dit artikel komen uit twee bronnen. Een deel is afkomstig uit het project Ouderschap en identiteit, waarin Margreth Hoek ouders interviewt over wat ouderschap voor hen betekent. Eén van deze interviews is in zijn geheel geanalyseerd en bewerkt tot het artikel: Ouderschap: een caleidoscopische ervaring die je als mens verandert. (Tijdschrift Ouderschapskennis, 2013 (1) 25-47) Het gros van de citaten komt uit groepsgesprekken van ouders die deelnamen aan het project Deze steun heb ik nodig van het Landelijk CliëntenForum Jeugdzorg. Het doel van het LCFJ- project is dat ouders meer woorden ter beschikking krijgen : zij werden uitgenodigd om vanuit eigen ervaringen te vertellen hoe zij hun ouderschap ervaren, welke dilemma s zij tegenkomen en welke steun ze nodig hebben. Zo wil het project bijdragen aan een dialoog van ouders met hulpverleners, beleidsmakers en gemeenten, over wat ouders als goede ondersteuning ervaren waarbij zij zelf de regie behouden. Dat is belangrijk, omdat professionals in gesprekken met ouders een (verbale) voorsprong op hen hebben. Ouders spreken vanuit het hart, en hebben niet altijd de woorden ter beschikking om hun verhaal en ondersteuningsvraag helder te schetsen. Meer over het project is te lezen in de eindnotitie Deze steun heb ik nodig. Ouders over goed ouderschap en gewenste ondersteuning. ( 177