WISKUNDE C VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1

Transcriptie

1 WISKUNDE C VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.8.1

2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 18

3 Inhoud 1 Kernpunten 5 2 Centraal examen 5 3 College-examen 5 4 Examenstof (schematisch weergegeven) 7 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 8 Bijlage 2 Hulpmiddelen 15 Bijlage 3 Tips 16 Bijlage 4 Nieuw examenprogramma wiskunde C vwo pagina 3 van 18

4

5 1 Kernpunten Het examen bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling college-examen. Een onderdeel van het examen is het beantwoorden van vragen over een bepaald onderwerp, waarvoor thuis een presentatie moet worden voorbereid (zie 3.3). De titel van het boekje dat hiervoor nodig is, staat onder 4. Examenstof (Domein G). De kandidaat heeft een grafische rekenmachine nodig, die hij zelf moet meebrengen. De regels voor de grafische rekenmachine zijn aangescherpt (zie bijlage 2: hulpmiddelen). Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het college-examen) : 2, afgerond op een geheel getal. Vanaf 2018 heeft wiskunde C een vernieuwd examenprogramma (zie bijlage 4). Deze vakinformatie heeft betrekking op het oude examenprogramma. In 2018 zal dit oude programma als bezemexamen worden afgenomen. 2 Centraal examen Wat, waar, wanneer Het centraal schriftelijk examen bestaat uit één zitting van 180 minuten. De examenstof staat in hoofdstuk 4, de voorlaatste kolom van de tabel. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats voor de schriftelijke examens op. Het examenrooster schriftelijk staat op de site: DUO/particulieren/staatsexamenkandidaat. De examenoproep voor de schriftelijke examens verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. Hulpmiddelen Naast het basispakket hulpmiddelen is een grafische rekenmachine noodzakelijk (zie: bijlage 2). Oefenen Examenbundels of oude examens zijn geschikt om ervaring op te doen. Oude centrale examens zijn te vinden op onder andere examenblad.nl (stel linksboven een bepaald jaar in en vind onder het vwo en wiskunde C de examendocumenten van dat jaar). Tips voor dit examen staan in bijlage 3. 3 College-examen Wat, waar, wanneer Het college-examen bestaat uit een mondeling examen van 40 minuten en vindt plaats in de periode juni/juli/augustus. Kandidaten kiezen zelf een locatie via de site van DUO. Zij ontvangen twee weken voor het examen een oproepbrief met informatie over de dag en tijd. Gedurende 20 minuten voorafgaand aan het mondeling examen ontvangt de kandidaat een casus ter bestudering, die betrekking heeft op één of meerdere domeinen van de examenstof. Deze casus bestaat uit een aantal opdrachten die uitgewerkt moeten worden. De uitwerkingen pagina 5 van 18

6 komen tijdens het mondeling examen aan de orde. Bij het mondeling examen wordt aandacht besteed aan: 1. bespreking van de vraagstukken die aan de orde zijn gesteld bij de casus in de voorbereidingstijd. 2. beantwoorden van vragen en oplossen van vraagstukken over de (sub)domeinen. 3. gedurende ongeveer 10 minuten wordt het onderwerp Babylonische wiskunde aan de orde gesteld. Over dit onderwerp moet de kandidaat een korte presentatie houden, waarbij hij een globale uitleg van de bestudeerde stof geeft. In het bijzonder moeten de wiskundige aspecten van het onderwerp aan de orde komen. De kandidaat moet vragen kunnen beantwoorden over de verschillende talstelsels en een berekening kunnen maken via de Babylonische wijze. Overzicht voorbereiding vraagstukken naar aanleiding van een casus bespreking vraagstukken naar aanleiding van de casus mondeling examen beantwoorden van vragen en oplossen van vraagstukken over de domeinen van het college-examen presentatie van en vragen over het thuis voorbereide onderwerp 20 minuten ca. 30 minuten ca. 10 minuten deelcijfer a deelcijfer b deelcijfer c Hulpmiddelen De kandidaat ontvangt korte vraagstukken om op te lossen. Hiervoor is het nodig dat de kandidaat zelf schrijf- en tekenmateriaal en een grafische rekenmachine meeneemt. Zie ook bijlage 2. Oefenen Een voorbeeld van een casus staat op de site. Ga hiervoor naar: duo.nl, kies staatsexamenkandidaat en vervolgens Oefenen. Tips Bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen. Deze film staat op de site onder het kopje: Hoe het staatsexamen vo werkt Tips gericht op dit examen staan in bijlage 3. Beoordeling college-examen Voor het mondeling examen worden de volgende deelcijfers gegeven: één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen en het oplossen van vraagstukken naar aanleiding van de casus: deelcijfer a Dit cijfer weegt voor 20% mee. één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen en het oplossen van vraagstukken met betrekking tot de domeinen en subdomeinen behorend tot de examenstof van het collegeexamen: deelcijfer b pagina 6 van 18

7 Dit cijfer weegt voor 70% mee. één deelcijfer voor de presentatie van en het beantwoorden van vragen over het onderwerp: deelcijfer c Dit cijfer weegt voor 10% mee. Het cijfer voor het college-examen wordt als volgt berekend: 0,2a+0,7b+0,1c, afgerond op één decimaal nauwkeurig. 4 Examenstof (schematisch weergegeven) Wiskunde C centraal examen collegeexamen Domein A: Vaardigheden Subdomein A1: Informatievaardigheden X X Subdomein A2: Onderzoeksvaardigheden X X Subdomein A3: Technisch-instrumentele X X vaardigheden Subdomein A4: Oriëntatie op studie en X* beroep Subdomein A5: Algebraïsche vaardigheden X X Domein Bg: Functies en grafieken Domein Cg: Discrete analyse Domein Ea: Grafen en matrices Domein Eg: Combinatoriek en kansrekening Domein Fa: Statistiek en kansrekening Domein G: Onderwerp Subdomein Bg1: Standaardfuncties X X Subdomein Bg2: Functies, grafieken, vergelijkingen en ongelijkheden X X Subdomein Cg1: Veranderingen X X Subdomein Cg2: Rijen en recurrente X betrekkingen Subdomein Ea1: Grafen X Subdomein EA2: Matrices X Subdomein Eg1: Combinatoriek X X Subdomein Eg2: Kansen X X Subdomein Eg3: Rekenen met kansen X X Subdomein Eg4: Speciale discrete X X verdelingen Subdomein Fa1: Populatie en steekproef X Subdomein Fa2: Ordenen, verwerken en X samenvatten van statistische gegevens Subdomein Fa3: Kansverdelingen X X X Babylonische Wiskunde (Zebrareeks) (ISBN ) * Subdomein A4 Oriëntatie op studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met het profielwerkstuk. In bijlage 1 van deze vakinformatie staat een beschrijving van de examenstof. Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam om gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. pagina 7 van 18

8 Bijlage 1 Beschrijving examenstof Domein A: Vaardigheden Subdomein A1: Informatievaardigheden 1. De kandidaat kan, mede met behulp van ICT, informatie verwerven, selecteren, verwerken, beoordelen en presenteren. 1.1 artikelen of berichten uit (nieuws)media of vakliteratuur waarin wiskundige presentaties, redeneringen of berekeningen voorkomen, kritisch analyseren. 1.2 informatie verwerven en selecteren uit schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT. 1.3 benodigde gegevens halen en interpreteren uit grafieken, tekeningen, simulaties, schema s, diagrammen en tabellen, mede met behulp van ICT. 1.4 gegevens weergeven in grafieken, tekeningen, schema s, diagrammen en tabellen, mede met behulp van ICT. 1.5 hoofd- en bijzaken onderscheiden. 1.6 feiten met bronnen verantwoorden. 1.7 informatie analyseren, schematiseren en structureren. 1.8 de betrouwbaarheid beoordelen van informatie en de waarde daarvan vaststellen voor het op te lossen probleem of te maken ontwerp. Subdomein A2: Onderzoeksvaardigheden 2. De kandidaat kan een gegeven probleemsituatie inventariseren, vertalen in een wiskundig model, binnen dat model wiskundige oplostechnieken hanteren en de gevonden oplossingen betekenis geven in de context. 2.1 logische relaties tussen gegevens, beweringen en resultaten aanbrengen en beoordelen en relevante gegevens scheiden van minder relevante gegevens. 2.2 gegevens met elkaar en met de probleemstelling in verband brengen, op grond daarvan een passende aanpak kiezen en deze zo mogelijk opsplitsen in deeltaken. 2.3 in een tekst verstrekte gegevens doelmatig weergeven in een geschikte wiskundige representatie (model). 2.4 vaststellen of een gekozen model voldoet en, indien nodig, een bijstelling hiervan suggereren. 2.5 vaststellen of er aanvullende gegevens nodig zijn en zo ja, welke. 2.6 onderzoeken in hoeverre het model bijgesteld moet worden ten gevolge van wijzigingen in de gegevens. 2.7 een bij het model passende wiskundige oplossingsmethode correct uitvoeren. 2.8 resultaten betekenis geven in de context en binnen die context kritisch analyseren. 2.9 de nauwkeurigheid van de gegevens of werkwijzen betrekken bij de beoordeling van het eindresultaat reflecteren op de gemaakte keuzen voor representatie, werkwijze, oplossingsproces en resultaten en deze onder woorden brengen. pagina 8 van 18

9 Subdomein A3: Technisch-instrumentele vaardigheden 3. De kandidaat kan bij raadplegen, verkennen en presenteren van wiskundige informatie en bij uitvoeren van wiskundige bewerkingen en redeneringen gebruik maken van toepassingen van ICT. Subdomein A5: Algebraïsche vaardigheden 5. De kandidaat beheerst de bij het examenprogramma passende rekenkundige en algebraïsche vaardigheden en formules, heeft daar inzicht in en kan de bewerkingen uitvoeren met, maar ook zonder, gebruik van ICT-middelen zoals de grafische rekenmachine. De kaders voor dit subdomein worden geschetst in hoofdstuk 3 van de syllabus op examenblad.nl Domein Bg: Functies en grafieken Subdomein Bg1: Standaardfuncties 6. De kandidaat kan grafieken tekenen en herkennen van machtsfuncties, exponentiële functies en logaritmische functies en van die verschillende typen functies de karakteristieke eigenschappen benoemen. 6.1 grafieken tekenen van machtsfuncties met rationale exponenten en daarbij de begrippen domein, bereik, stijgen, dalen en asymptotisch gedrag hanteren. 6.2 grafieken tekenen van exponentiële functies van het type f(x) = a x en hun inverse functies f(x) = a log x (niet het getal e als grondtal) en daarbij de begrippen domein, bereik, stijgen, dalen en asymptotisch gedrag hanteren. Subdomein Bg2: Functies, grafieken, vergelijkingen en ongelijkheden 7. De kandidaat kan functievoorschriften opstellen en bewerken, de bijbehorende grafieken tekenen en vergelijkingen en ongelijkheden oplossen met behulp van numerieke, grafische en algebraïsche methoden. 7.1 een in de context beschreven samenhang vertalen in een functievoorschrift. 7.2 op grafieken transformaties uitvoeren als verschuiven en rekken en de samenhang met de bijbehorende verandering van het functievoorschrift beschrijven. 7.3 functies combineren (optellen, aftrekken, schakelen) en de samenhang met de bijbehorende grafieken beschrijven. 7.4 vergelijkingen oplossen met numerieke, grafische of elementair-algebraïsche methoden. 7.5 de rekenregels voor machten en logaritmen (inclusief grondtalverandering) gebruiken. 7.6 gebruik maken van logaritmische schaalverdelingen. 7.7 ongelijkheden oplossen met de grafische methode. pagina 9 van 18

10 Domein Cg: Discrete analyse Subdomein Cg1: Veranderingen 8. De kandidaat kan het veranderingsgedrag van grafieken en functies relateren aan differentiequotiënten, toenamediagrammen en hellinggrafieken en daarbij een relatie leggen met contexten. 8.1 vaststellen op welke intervallen er sprake is van een constant, een stijgend of een dalend verloop van de grafiek van een functie. 8.2 vaststellen of een stijging/daling toenemend of afnemend is. 8.3 vaststellen of er minima en maxima zijn en uit een grafiek aflezen hoe groot die zijn. 8.4 veranderingen beschrijven met behulp van differenties, bijvoorbeeld x. 8.5 bij een gegeven functie of grafiek een toenamediagram tekenen en daaruit conclusies trekken. 8.6 veranderingen beschrijven en vergelijken met behulp van differentiequotiënten. 8.7 differentiequotiënten berekenen als een functie gegeven is door een formule of grafiek. 8.8 differentiequotiënten interpreteren als maat voor de gemiddelde verandering op een interval en als helling van een koorde. 8.9 bij afnemende stapgrootte differentiequotiënten interpreteren als benadering van de helling (steilheid) van de grafiek in een bepaald punt van een gegeven grafiek de bijbehorende hellinggrafiek globaal beschrijven en met een computer of GR numeriek benaderen uit een gegeven hellinggrafiek het verloop van de oorspronkelijke grafiek afleiden relaties leggen tussen contexten, bijbehorende formules of functies en veranderingsgedrag. Domein Cg2: Rijen en recurrente betrekkingen De kandidaat kan 9.1 bij een gegeven rij de begrippen verschilrij en somrij hanteren. 9.2 vaststellen of een gegeven rij een rekenkundige of een meetkundige rij is. 9.3 bij een rekenkundige rij en een meetkundige rij, al dan niet in recursieve vorm gegeven, de formules voor term en som gebruiken. Domein Ea: Grafen en matrices Subdomein Ea1: Grafen De kandidaat kan 11.1 de begrippen (gerichte) graaf, knooppunt, verbinding en directe weg hanteren gegevens uit een tekst, een illustratie of een matrix verwerken in een graaf een verbindingsmatrix opstellen bij een graaf en omgekeerd een graaf tekenen bij een verbindingsmatrix een directe-wegenmatrix opstellen bij een graaf en omgekeerd een graaf tekenen bij een directe-wegenmatrix vaststellen of er sprake is van gelijkwaardigheid van grafen grafen met gerichte verbindingen (gerichte grafen) tekenen en interpreteren. pagina 10 van 18

11 11.7 grafen met gewogen verbindingen tekenen en interpreteren. Subdomein Ea2: Matrices De kandidaat kan 12.1 de begrippen rij, kolom, eenheidsmatrix, hoofddiagonaal van een vierkante matrix en symmetrische matrix ten opzichte van de hoofddiagonaal hanteren een matrix opstellen en interpreteren naar aanleiding van een tekst, een illustratie of een graaf een relatieve-frequentiematrix als model bij een dynamisch proces of een toevalsexperiment gebruiken beoordelen wanneer een datamatrix, overgangsmatrix, verbindingsmatrix, (directe) wegenmatrix of een populatievoorspellingsmatrix (Lesliematrix) kan worden gebruikt de volgende bewerkingen op matrices uitvoeren: matrices met gelijke afmetingen optellen en aftrekken, een matrix met een getal vermenigvuldigen, een n x m-matrix met een m x k-matrix vermenigvuldigen, machten van een n x n-berekenen bij een context een zinvolle matrixbewerking kiezen en de uitkomst interpreteren. Domein Eg: Combinatoriek en kansrekening Subdomein Eg1: Combinatoriek 13. De kandidaat kan bij telproblemen de situatie visualiseren met een schema, diagram en rooster en/of combinatorische berekeningen uitvoeren naar aanleiding van een tekst voor een telprobleem een geschikte visualisatie tekenen zoals een boomdiagram, een wegendiagram of een rooster bij telproblemen vaststellen is of er sprake is van rangschikken met herhaling of van rangschikken zonder herhaling bij telproblemen vaststellen of gebruik gemaakt mag worden van de vermenigvuldigregel op grond van onafhankelijkheid het aantal kortste routes in een rooster berekenen het aantal permutaties van k uit n berekenen het aantal combinaties van k uit n berekenen. Subdomein Eg2: Kansen 14. De kandidaat kan toevalsexperimenten vertalen in een kansmodel, de begrippen onafhankelijke gebeurtenissen en voorwaardelijke kansen hanteren en kansen berekenen op basis van een kansexperiment en op basis van symmetrie en combinatoriek bij toevalsexperimenten de begrippen uitkomst, uitkomstenverzameling, gebeurtenis, elementaire gebeurtenis, onmogelijke gebeurtenis, elkaar uitsluitende gebeurtenissen hanteren empirische kansen berekenen op grond van waarnemingen verkregen door het herhaald uitvoeren van een toevalsexperiment of simulatie nagaan of verondersteld mag worden dat de elementen van een uitkomstenverzameling even waarschijnlijk zijn (symmetrische kansruimte). pagina 11 van 18

12 14.4 een toevalsexperiment vertalen naar het model trekken van balletjes uit een vaas, al dan niet met teruglegging en al dan niet rekening houdend met de trekkingsvolgorde combinatorische aspecten herkennen bij het tellen van het aantal elementen van een uitkomstenverzameling en bij het berekenen van kansen de overgang beschrijven van empirische kansen naar kansen vanuit een intuïtief begrip van de wet van de grote aantallen kansen berekenen op grond van symmetrie-veronderstellingen en systematisch tellen de begrippen onafhankelijke gebeurtenissen en voorwaardelijke kans hanteren voor symmetrische en niet-symmetrische kansruimten. Subdomein Eg3: Rekenen met kansen 15. De kandidaat kan bij discrete toevalsvariabelen het begrip onafhankelijkheid hanteren, kansen berekenen met behulp van somregel, complementregel en productregel en van een discrete toevalsvariabele de verwachtingswaarde berekenen kansen berekenen door gebruik te maken van de somregel en de complementregel kansen berekenen door gebruik te maken van de productregel voor onafhankelijke gebeurtenissen bij een toevalsexperiment discrete toevalsvariabelen gebruiken en interpreteren de waardenverzameling van een discrete toevalsvariabele (in eenvoudige gevallen met de bijbehorende kansverdeling) beschrijven het begrip onafhankelijkheid voor twee of meer discrete toevalsvariabelen beschrijven voor een discrete toevalsvariabele met gegeven kansverdeling de verwachtingswaarde berekenen en interpreteren de regel "verwachting van de som = som van de verwachtingen" hanteren. Subdomein Eg4: Speciale discrete verdelingen 16. De kandidaat kan vaststellen of een toevalsexperiment kan worden vertaald naar een uniforme discrete verdeling of een binomiale kansverdeling en binnen die verdelingen kansen en verwachtingen berekenen vaststellen of een kansexperiment vertaald kan worden naar een uniforme discrete verdeling bij een uniforme discrete verdeling kansen berekenen en de verwachting van een uniform verdeelde toevalsvariabele berekenen vaststellen of een kansexperiment vertaald kan worden naar het model van de binomiale verdeling een binomiaal verdeelde toevalsvariabele opvatten als de som van onafhankelijke Bernoulli- toevalsvariabelen de binomiale kansverdeling beschrijven met behulp van het binomium van Newton bij een binomiale verdeling kansen berekenen en de verwachtingswaarde van een binomiaal verdeelde toevalsvariabele berekenen. pagina 12 van 18

13 Domein Fa: Statistiek en kansrekening Subdomein Fa1: Populatie en steekproef De kandidaat kan 17.1 bij een gegeven probleemstelling de populatie aangeven een geschikte steekproef kiezen bij het verzamelen van statistisch materiaal beoordelen of een gekozen steekproef aselect is toevalsmechanismen gebruiken voor het nemen van een aselecte steekproef. Subdomein Fa2: Ordenen, verwerken en samenvatten van statistische gegevens De kandidaat kan 18.1 ongeordende waarnemingen verwerken in een frequentietabel absolute en relatieve frequenties vaststellen waarnemingen verdelen in relevante klassen statistische gegevens weergeven in een staafdiagram (ook met ongelijke klassebreedtes), een cirkeldiagram, een steel-en-bladdiagram, een boxplot, een frequentiepolygoon en een cumulatief frequentiepolygoon een zinvolle grafische representatievorm kiezen voor een verzameling statistische gegevens en de keuze beargumenteren uit een grafische representatie zinvolle gegevens aflezen misleiding in grafische representaties onderkennen statistische gegevens samenvatten met behulp van de centrummaten gemiddelde, modus en mediaan en de spreidingsmaten spreidingsbreedte, standaardafwijking en kwartielafstand de relevantie afwegen van elk van de genoemde centrummaten en spreidingsmaten in relatie met de context bij statistische berekeningen de grafische rekenmachine gebruiken bij statistische berekeningen en bij het maken van grafische representaties gebruik maken van de computer. Subdomein Fa3: Kansverdelingen 19. De kandidaat kan het binomiale en het (standaard-)normale verdelingsmodel gebruiken voor het berekenen van kansen, relatieve frequenties, grenswaarden, gemiddelden en standaardafwijkingen van discrete en continue verdelingen het model van de normale verdeling beschrijven in voorkomende gevallen de normale verdeling gebruiken als model voor de frequentieverdeling van een continue grootheid het gemiddelde en de standaardafwijking gebruiken als karakteristieken van een normale verdeling, inclusief de twee vuistregels voor het percentage afwijkingen van het gemiddelde in relatie tot de standaardafwijking binnen een normale verdelingsmodel relatieve frequenties, kansen, grenswaarden, gemiddelde of standaardafwijking berekenen. pagina 13 van 18

14 19.5 gebruik maken van normaalwaarschijnlijkheidspapier, bijvoorbeeld om na te gaan of een gegeven frequentieverdeling kan worden opgevat als een normale verdeling gebruik maken van normaalwaarschijnlijkheidspapier om gemiddelde en standaardafwijking van een frequentieverdeling te schatten bij een binomiale verdeling kansen berekenen en de verwachtingswaarde en de standaardafwijking van een binomiaal verdeelde toevalsvariabele berekenen de standaardafwijking van de som van onafhankelijke toevalsvariabelen berekenen en in samenhang daarmee de n-wet gebruiken beoordelen of een discrete verdeling mag worden benaderd met een normale verdeling; in voorkomende gevallen kan de kandidaat zich baseren op (informele) kennis van de centrale limietstelling een discrete verdeling benaderen met een normale verdeling, al dan niet met een continuïteitscorrectie. pagina 14 van 18

15 Bijlage 2 Hulpmiddelen Noodzakelijk Grafische rekenmachine De volgende types zijn toegestaan: Texas Instruments: TI-84 Plus; TI-84 Plus silver edition; TI-84 Plus C silver edition TI-84 Plus T en TI-84 Plus CE-T TI-Nspire CX Casio: Fx-9750Gll met reset Fx-9860Gll (SD) met examenstand: OS 2.07 en hoger Fx-CG20 met examenstand: OS 2.01 en hoger Hewlett Packard: HP Prime Oudere types dan de hier genoemde, ook die eerder wel waren toegestaan, zijn in 2017 NIET meer toegestaan op de havo. In 2017 zijn oudere types die eerder waren toegestaan, nog wel toegestaan op vwo, maar de kans bestaat dat sommige examenopgaven daarmee niet of minder goed te maken zijn. Tijdens de examens dient het geheugen van de grafische rekenmachine te zijn geblokkeerd door een examenstand, dan wel te zijn gewist door een reset van de gehele machine. Toegestaan De hulpmiddelen hieronder zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig: Basispakket Het standaard basispakket bij alle centrale examens en college-examens bevat: - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Een eendelig verklarend woordenboek Nederlands is toegestaan bij alle schriftelijke examens. In plaats van het eendelig woordenboek Nederlands mag ook gebruik gemaakt worden van een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal (de thuistaal van de kandidaat). Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. Uitgebreide informatie over de hulpmiddelen voor de centrale examens en hulpmiddelen voor kandidaten met een beperking staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl/ vwo of havo/ onderwerpen/ hulpmiddelen/ 2017 pagina 15 van 18

16 Bijlage 3 Tips Centraal examen geef voldoende toelichting bij de gegeven antwoorden; vergeet niet de tussenstappen te vermelden; voor deze vakken is het belangrijk niet alleen een boek te bestuderen, maar vooral veel te oefenen, bijvoorbeeld met oude examens. Mondeling college-examen Voorbereiden op het mondeling college-examen tijdens het mondeling examen kan de gehele examenstof gevraagd worden; bestudeer daarom ook de onderwerpen van het centraal examen; het is belangrijk, ook voor het mondeling examen, dat er voldoende geoefend is in het maken van eindexamenopgaven. Op die manier kunnen vragen vlot beantwoord worden; oefen in het onder woorden brengen van begrippen; besteed voldoende aandacht aan de terminologie die bij het vak hoort; zorg voor voldoende oefening in het gebruik van de grafische rekenmachine; het kost vaak erg veel kostbare tijd in het examen; Casus/voorbereidingsopdracht voorafgaand aan het college-examen bij wiskunde mag u géén gebruik maken van het Binas-boek of een formulekaart; maak bij het voorbereiden van de casus aantekeningen en oefen, na het lezen van de casus, alvast in eigen woorden weer te geven waar de casus over gaat; soms staan er onder aan de casus al een paar vragen over de tekst. Wanneer dit zo is, probeer deze dan voor te bereiden. Het is niet erg als het niet lukt om alle vragen te beantwoorden tijdens de voorbereidingstijd; tijdens het mondeling examen moet de kandidaat in eigen woorden kunnen weergeven waarover de casus gaat. Van belang hierbij zijn kernbegrippen uit de tekst. Hieruit blijkt al in hoeverre de casus begrepen is. Uitgaande van de casus kan er daarna over het onderwerp zelf en andere onderwerpen dieper gevraagd worden. Algemene opmerkingen over het mondeling examen geleerde formules moeten niet alleen benoemd kunnen worden, maar ook worden toegepast; het is belangrijk verbanden te kunnen leggen tussen onderdelen van de bestudeerde examenstof; hoofdrekenen (en inschatten van de orde van grootte van uitkomsten) is naast het gebruik van de rekenmachine van belang. pagina 16 van 18

17 Bijlage 4 Nieuw examenprogramma wiskunde C vwo 2018 (Er zal in 2018 onder bepaalde voorwaarden nog de mogelijkheid zijn volgens het oude programma examen te doen.) Domein Subdomein centraal examen collegeexamen A Vaardigheden A1: Algemene vaardigheden X X A2: Profielspecifieke vaardigheden X X A3: Wiskundige vaardigheden X X B Algebra en tellen B1: Rekenen en algebra X X B2: Telproblemen* X C Verbanden D Veranderingen E Statistiek en kansrekening E1: Probleemstelling en onderzoeksontwerp E2: Visualisatie van data X E3: Kwantificering X E4: Kansbegrip X E5: Kansverdelingen X E6: Statistiek met ICT X F Logisch redeneren X X G Vorm en Ruimte X X H Keuzeonderwerpen worden nog bekend gemaakt X X X X * Tijdelijke afwijking voor 2018 en 2019 In het centraal examen van 2018 en 2019 zullen GEEN vragen worden gesteld over subdomein B2. Het onderwerp mag wel getoetst worden in het SE, maar dat is niet verplicht. Meer informatie hierover is te vinden in de handreiking van SLO X: uit deze onderwerpen zal een keuze gemaakt worden. Dit wordt bekend gemaakt bij de vakinformatie voor pagina 17 van 18

18 pagina 18 van 18