Thema: ecosysteem consequenties van het verlies van biobouwers (en mogelijkheden voor herstel)
|
|
- Gert de Wilde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Thema: ecosysteem consequenties van het verlies van biobouwers (en mogelijkheden voor herstel) ZKO project (gefinanc. door NWO): experimenteel onderzoek naar interactie tussen wadpieren, garnalen, schelpdieren en vogels Waddensleutels project (ingediend bij Waddenfonds): Han Olff Rijksuniversiteit Groningen
2 Getijdebasins (kombergingsgebieden) 18,000 ha (71% droogv.) 19,000 ha 28,000 ha (71 % droogv) (69 % droogv.) 70,000 ha (52% droogv.) 49,000 ha (40% droogv) 17,000 ha (74 % droogv) 63,000 ha (17% droogv.) Totaal litoraal + sublitoraal: 260,000 ha
3 A current abiotically driven spatial distribution of fine sediment? Data: Zwarts 2004 / Rijkswaterstaat
4 A current abiotically driven spatial distribution of fine sediment that has replaced a biotically driven distribution? Data: Zwarts 2004 / Rijkswaterstaat
5
6 Biobouwers: soorten maken hun abiotische omgeving Reise 1985
7 hoog water Verandering in abiotische gradienten Consequentie verlies van biobouwers: meer uniformiteit, minder biodiversiteit vroeger mosselbank laag water zandplaat Lage slibvlakte zandplaat Zeegras veld Hoge slibvlakte kwelder nu hoog water laag water zandplaat Hoge slibvlakte kwelder
8 Flow-dependent multiple stable states in sediment stability
9 Thema: ecosysteem consequenties van het verlies van biobouwers (en mogelijkheden voor herstel) ZKO project (gefinanc. door NWO): experimenteel onderzoek naar interactie tussen wadpieren, garnalen, schelpdieren en vogels Vraag: bewijs voor meerdere stabiele toestanden en non-lineariteiten? Waddensleutels project (ingediend bij Waddenfonds): a) Verhelpen van bottlenecks bij herstel van littorale mosselbanken (herstel in combinatie met procesonderzoek) b) Bepaling van ruimtelijke variatie in structuur voedselweb van de waddenzee c) Opstellen van nieuw natuurkwaliteit en kansrijkdom kaarten op basis van sleutelprocessen
10 Mogelijke voedselwebstructuur waddenzee Vertical dimension, increasing trophic level, body size bacterivores Chemolithotroph-based toppredators spec. predators chemolithotrophic bacteria H 2 S HS - CO 2 spec. predators sulfatereducing bacteria SO 4-2 detritusbased toppred. spec. predators microbial crusts microphytobenthos bacterivores heterotrophic bacteria mixed mesopredators labile fine detritus suspended phot. bact. & microalgae fungi vores mixed toppredators saprophytic fungti Plant-based toppredators Specialist predators mixed microbivores Mycorrhizae Grazers resistant fine detritus 5 Mega herbivores macroalgae, seagrasses, macro detrivores coarse detritus Solar radiation Horizontal dimension, increasing structural support, C/N ratio, body size, longevity, detrital fragment size Olff et al (in press) Proc Roy Soc Biol Sci B
11
12 Potential multiple stable state dynamics due to feedbacks Low turbidity Many seagrassand mussel beds Complex food web High turbidity Few seagrassand mussel beds Simple food web Ecosystem state Recovery Collapse Disturbance intensity (sediment disturbance, eutrophication)
13 Relative abundance Free living filter feeders Cerastoderma Free living deposit feeders Sediment feeders Macoma, Mya Corophium Arenicola sediment disturbance mesopredator release * Reef building filter feeders Mytilus Ostrea Sessilia bird predation Fine texture (clay) Sediment stability Coarse texture
14 3 2a 10 m 4 2c 2b 2b 2b 2b
15 Treatments ZKO project 1) Control (no treatment) 2) Sediment destabilisation by mechanical dredging 3) Sediment stabilisation with shell fragments hold down by a net First removal of lugworms and bivalves, then add 4) lugworms (Arenicola) 5) cockles (Cerastoderma) and mussels (Mytilus) 6) Removal control, no addition
16 Deelstudies ZKO project A human-driven regime shift through the loss of ecosystem engineers? (RuG-NIOZ-NIOO) 1) Interacties tussen schelpdieren, wormen en sedimenteigenschappen (Els van der Zee, aio) 2) Ruimtelijke drempelwaarden voor stabiliteit van litorale mosselbanken (Quan-Xing Lui, aio) 3) Voedselweb relaties tussen vissen, krabben en garnalen in relatie tot substraatstabilitiet (Serena Donadi, aio) 4) Integratie: betekenis van biobouwers voor functioneren van Wadden ecosysteem(tjisse van der Heide, postdoc)
17 A current abiotically driven spatial distribution of fine sediment? Data: Zwarts 2004 / Rijkswaterstaat
Sleutelprocessen in een natuurlijke Waddenzee Han Olff & Theunis Piersma Rijksuniversiteit Groningen
Sleutelprocessen in een natuurlijke Waddenzee Han Olff & Theunis Piersma Rijksuniversiteit Groningen Growth of the world human population over last 10,000 yrs Campbell & Reese 2008 Hoofdthema s Sleutelprocessen
Nadere informatieHoe groot is het aanpassingsvermogen. van de Waddenzee?
Hoe groot is het aanpassingsvermogen van de Waddenzee? Han Olff Rijksuniversiteit Groningen Photo: Han Olff Foto Ruben Smit Meer uitstoot CO 2 en Mondiale Vermesting verzuring van de opwarming en vervuiling
Nadere informatieBetere bescherming en herstel van het voedselweb in de Waddenzee
Betere bescherming en herstel van het voedselweb in de Waddenzee Wadden Engine Waddensleutels Mosselwad Ellen Weerman Postdoc Wadden Engine Community Ecology and Conservation group Rijksuniversiteit Groningen
Nadere informatieHet WADDENSLEUTELS project
Het WADDENSLEUTELS project Han Olff University of Groningen Photo H. Olff WADDENSLEUTELS project Bijdrage leveren aan betere bescherming en herstel van het waddenzee voedselweb? WADDENSLEUTELS project!
Nadere informatieBiobouwers Het fundament onder kustecosystemen. Tjisse van der Heide Radboud Universiteit Nijmegen & Rijksuniversiteit Groningen
Biobouwers Het fundament onder kustecosystemen Tjisse van der Heide Radboud Universiteit Nijmegen & Rijksuniversiteit Groningen Een biobouwer is een organisme dat zijn omgeving sterk verandert Jones
Nadere informatieHet WADDENSLEUTELS project
Het WADDENSLEUTELS project Han Olff University of Groningen Photo H. Olff WADDENSLEUTELS project Bijdrage leveren aan betere bescherming en herstel van het waddenzee voedselweb? WADDENSLEUTELS project
Nadere informatieBiobouwers en habitat-overstijgende interacties in kustecosystemen. Tjisse van der Heide
Biobouwers en habitat-overstijgende interacties in kustecosystemen Tjisse van der Heide Een biobouwer is een organisme dat zijn omgeving sterk verandert Jones et al., 1994 Biobouwers in kustecosystemen
Nadere informatieStabiele Isotopen en Voedselwebben. Jack Middelburg Stefan Schouten Jaap Sinninghe Damsté
Stabiele Isotopen en Voedselwebben Jack Middelburg Stefan Schouten Jaap Sinninghe Damsté Stabiele Isotopen: zware en lichte 13 C en 12 C 15 N en 14 N 2 H en 1 H Lichte >>> Zware 99% vs. 1% Chemisch identiek,
Nadere informatieMOSSELBANKEN IN DE WADDENZEE
MOSSELBANKEN IN DE WADDENZEE Functies - Wadden ecosysteem Filter feeders en waterkwaliteit; slib Biodepositie en stabiliteit van substraat; kustbescherming Morfologische landschappelijke eenheid in systeem
Nadere informatieMOSSELWAD Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee
MOSSELWAD Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee EUCC, The Coastal Union Wageningen IMARES Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-CEME) Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ)
Nadere informatieBiobouwers als kustbeschermers: groene fantasie of fantastisch groen? Luca van Duren
Biobouwers als kustbeschermers: groene fantasie of fantastisch groen? Luca van Duren 23 maart 2011 Wat zijn biobouwers? Organismen die direct of indirect hun omgeving zo veranderen dat ze hiermee het habitat
Nadere informatieWaddensleutels: Mosselbanken en andere biobouwers aan de basis voor een gezonde Waddenzee?
De Waddenzee is een ecologisch gezonde zee met schoon water, uitgestrekte schelpdierbanken en zeegrasvelden. Dit is het streefbeeld voor 2030 dat staat beschreven in het programma Naar een rijke Waddenzee,
Nadere informatieBiobouwers overzicht lopende projecten. Luca van Duren
Biobouwers overzicht lopende projecten Luca van Duren 15 april 2015 Inventarisatie (Myra van der Meulen) Projecten met een focus op biobouwers Basis: interviews Inventarisatie is nooit compleet! Inventarisatie
Nadere informatieVerslag startsymposium Waddensleutels
Verslag startsymposium Waddensleutels Blokhuispoort Leeuwarden, woensdag 20 oktober De dagvoorzitter Wilfred Alblas (Regiodirecteur Noord Vereniging Natuurmonumenten) heet de ongeveer 50 aanwezigen van
Nadere informatieDe ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee. Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ
De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ Een blik over de dijk Wat zijn grote trends in ecologie IJsselmeergebied? Wat drijft deze trends? Hoe
Nadere informatiePRODUS Project onderzoek duurzame schelpdiercultuur
PRODUS Project onderzoek duurzame schelpdiercultuur Kader: schelpdiercultuur ~ natuurbeheer Looptijd 2005 2010 / 2012 In opdracht van LNV & Mosselsector Uitvoering; Imares, NIOZ, NIOO, MarinX, Kersting
Nadere informatieMOSSELWAD ( ) Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee
MOSSELWAD (2009 2014) Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee EUCC, The Coastal Union Wageningen IMARES Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-CEME) Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek
Nadere informatieVerslag Biobouwersdag. 15 april 2011
Verslag Biobouwersdag 15 april 2011 Verslag Biobouwersdag 15 april 2011 dr. L.A. van Duren M.D. van der Meulen M.Sc dr E.J. Weerman ir. J.T. Dijkstra 1203942-000 Deltares, 2011 Inhoud 1 Doelstelling
Nadere informatieHet verleden: Inspiratie. Het heden: Uitgangspunt. De toekomst: Zoneren en duurzaamheid
Het verleden: Inspiratie Het heden: Uitgangspunt De toekomst: Zoneren en duurzaamheid Noordzee 1850-1930 De Noordzee nu Een paardenmosselbank in een Noordzeereservaat Foto: Melvin Redeker / IndeNoordzee.nl
Nadere informatieWADDENSLEUTELS. Herstel van sleutelprocessen in het intergetijdegebied van de Waddenzee Bijlage D - projectplan
WADDENSLEUTELS Herstel van sleutelprocessen in het intergetijdegebied van de Waddenzee Bijlage D - projectplan Inhoudsopgave 1) Samenvatting van het probleem en schets van de aanpak 5 2) Doelen en output
Nadere informatieClimate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice A.D. Rijnsdorp, R. van Hal, M. Hufnagl, R.D.M. Nash, A. Schroeder, L.R. Teal, I. Tulp, R. Witbaard, D. Beare, H.W. van der Veer Wageningen
Nadere informatieBegrazing voor biodiversiteit
Begrazing voor biodiversiteit In terrestrische ecosystemen Chris Smit Community and Conservation Ecology University of Groningen 1 2 Begrazing in NL Hoofddoel Vergroten heterogeniteit en biodiversiteit
Nadere informatieWelkom en introductie
Welkom en introductie Blok 1 Mariene omgeving Martin Baptist (IMARES) Dag 4 Waddenzee Tropische gebieden Duurzaam werken op Zee Een wereldwijd uniek gebied Martin Baptist Wanneer hebben jullie in je
Nadere informatieWaddensleutels. op dreef. Project Waddensleutels
De eerste wetenschappelijke publica- Waddensleutels ties van Waddensleutels rollen van de op dreef band. Recent verscheen het proefschrift van Els van der Zee, dat mede mogelijk is gemaakt dankzij werk
Nadere informatieReviewdocument Programmaplan Naar een Rijke Waddenzee 2015-2018. Voedselweb & Biobouwers Versie tafels _15.02.10
Reviewdocument Programmaplan Naar een Rijke Waddenzee 2015-2018 Voedselweb & Biobouwers Versie tafels _15.02.10 0. Inleiding In 2010 stelden de samenwerkende partners van het Programma naar een rijke Waddenzee
Nadere informatieProgramma naar een Rijke Waddenzee
Programma naar een Rijke Waddenzee n Symposium Waddenacademie Kees van Es Inhoud presentatie 1. Aanleiding, opdracht en context 2. De mosseltransitie in het kort Kennisvragen 3. Streefbeeld: Wijze van
Nadere informatie30 jaar aan veranderingen in het Oosterschelde ecosysteem TOM YSEBAERT. Bouwen aan een Veerkrachtige Delta 1-2 juni 2017, Vlissingen
30 jaar aan veranderingen in het Oosterschelde ecosysteem TOM YSEBAERT Bouwen aan een Veerkrachtige Delta 1-2 juni 2017, Vlissingen De Oosterschelde: een uniek gebied Zoute getijdennatuur (buiten- en binnendijks)
Nadere informatieZeegrasrestoraties in Nederland
Zeegrasrestoraties in Nederland Herintroductie in Waddenzee 1987-2006 Mitigatie in Oosterschelde 2007-2014 Plannen in Waddenzee 2011-2015 Dick de Jong, Victor de Jonge, Fred Schmitz, Karin Hermus, Lucien
Nadere informatieDe Dynamiek van Mosselbanken Invloed van stroming en golven
De Dynamiek van Mosselbanken Invloed van stroming en golven Jasper Donker 1 3 Waterbeweging in de Waddenzee Waterstand / waterdiepte Stromingen door getij en wind Golfwerking Feedback: terugkoppeling
Nadere informatieOnderzoeksteam. Waddensleutels. Het project
Onderzoeksteam Het project Waddensleutels Waddensleutels komt op stoom. Na een maandenlange gaat van start voorbereiding, gaat een kersvers team van zes wetenschappers (drie AIO s, een postdoc en twee
Nadere informatieKennis inventarisatie natuurlijke klimaatbuffer Zeegrasherstel Waddenzee
Kennis inventarisatie natuurlijke klimaatbuffer Zeegrasherstel Waddenzee Januari 2014 Contacten Josje Fens, Fens@waddenvereniging.nl, t. 0517 493 663 Luca van Duren, Luca.vanDuren@deltares.nl, t. 088 3358
Nadere informatieAdvies. Aan: Waddenfonds Van: Waddenacademie Datum: April 2015 Betreft: Garnalenvisserij. Inleiding
Advies Aan: Waddenfonds Van: Waddenacademie Datum: April 2015 Betreft: Garnalenvisserij Inleiding Het Waddenfonds heeft de Waddenacademie gevraagd advies uit te brengen ten aanzien van het thema garnalenvisserij.
Nadere informatieWageningen IMARES. De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling van de Waddenzee. Pauline Kamermans
De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling van de Waddenzee Pauline Kamermans is een samenwerkingsverband tussen Wageningen UR en TNO De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling
Nadere informatieVoedselweb van strand en zee
Spel Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen leren zeedieren en planten (organismen) kennen en leren wie wie eet. - Voor elke leerling een kaart met een plaatje van een zeedier, of -plant
Nadere informatieGrenzen verleggen in het Waddengebied. Maarten Hajer
Grenzen verleggen in het Waddengebied Maarten Hajer De Waddenzee versterken: ja, maar hoe? 2 Waar J.C. Bloem niet geldt 3 En dan: wat is natuur nog in dit land? Waddenzee van (inter)nationaal belang Grootste
Nadere informatieLiving Lab for MUD NL kennisontwikkeling voor internationale toepassing
Living Lab for MUD NL kennisontwikkeling voor internationale toepassing Erik van Eekelen Lead Engineer Environmental, Van Oord Program Manager, EcoShape Wie zijn wij? Consortium voor pre-competitieve kennisontwikkeling
Nadere informatieBuilding with Nature in the Delta. Inzetten van natuur en natuurlijke processen voor medegebruik
Building with Nature in the Delta Inzetten van natuur en natuurlijke processen voor medegebruik april 24, 2015 Ministry of Infrastructure and the Environment endorses BWN 26-04-2013 Minister Schultz van
Nadere informatieProjectplan MOSSELWAD
Projectplan MOSSELWAD Herstel en Duurzaam beheer Mosselbanken Waddenzee Voorstel t.b.v. Waddenfonds 2008 Partners - EUCC - The Coastal Union - Wageningen IMARES - Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-CEME)
Nadere informatie3 Voedselweb van het wad
Spel Doel: De leerlingen leren dat verschillende waddieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden, in een voedselweb. Materialen:
Nadere informatieVeranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends
Veranderingen in plassen na invasies: voedselwebrelaties aan de hand van stabiele isotopen en vistrends Yvon Verstijnen Esther Lucassen Fons Smolders Arco Wagenvoort Gerard van der Velde Rien van der Gaag
Nadere informatieNederlandse samenvatting
De verspreiding en aantallen dieren, zowel in ruimte als tijd, staan centraal in de ecologie. Inzicht in soortsverspreiding creëert niet alleen methodologische en analytische uitdagingen, maar vraagt ook
Nadere informatieLaatste nieuwsbrief. Waddensleutels. Project Waddensleutels. tegen golven kunnen. Dat vergt nieuwe experimenten. Begin oktober eindigde
Begin oktober eindigde Waddensleutels officieel. Toch Waddensleutels gaat het werk door. Niet meer onder de paraplu van Waddensleutels, maar als spin-off binnen andere projecten. De opgedane kennis en
Nadere informatieBiodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei
Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit 3 Principes: A) Repertoire: Organismen werken stap voor stap. (Kaas Houtstof) B) Interacties: Anderen zijn nodig (zetmeel afbreken
Nadere informatieDe Waddenacademie Introductie & De Audits van het Monitoringsprogramma (Effecten) Bodemdaling (door gaswinning) Ameland
De Waddenacademie Introductie & De Audits van het Monitoringsprogramma (Effecten) Bodemdaling (door gaswinning) Ameland De Waddenacademie 30 Juli 2008: Start Waddenacademie-KNAW 1 en 2 December 2008: inauguratie
Nadere informatiePrimaire Productie in de Waddenzee
Workshop Onderzoek Mosselkweek Natuurbeheer 19 februari 2009 Primaire Productie in de Waddenzee ZKO-Draagkracht IN PLACE onderzoeksproject Katja Philippart Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek
Nadere informatieCollege 5. Exoten, Zoogdieren, Wadvogels
College 5 Exoten, Zoogdieren, Wadvogels Programma 8 oktober 2015 Introductie Wadbiologie, het wad geomorfologie 15 oktober 2015 Fytoplankton en zeegras 29 oktober 2015 Schelpdieren en borstelwormen, filteraars
Nadere informatieHet streefbeeld voor 2030
STREEFBEELD 2030 Het streefbeeld voor 2030 In dit hoofdstuk schetsen we wat we in het Programma Naar een rijke Waddenzee als streefbeeld willen hanteren. Oftewel, wat wordt bedoeld wanneer we proberen
Nadere informatieRijke Zee. Een bruisende toekomst voor de Waddenzee
Rijke Zee Een bruisende toekomst voor de Waddenzee Coalitie Wadden Natuurlijk, januari 2009 Inleiding Wingebied of natuurgebied? Over de toekomst van de Waddenzee zijn stevige discussies gevoerd. Eind
Nadere informatieBodem zonder grenzen. Wim van der Putten. Netherlands Instituut voor Ecologie Heteren Wageningen
Bodem zonder grenzen Wim van der Putten Netherlands Instituut voor Ecologie Heteren Wageningen Traditioneel bodemecologisch onderzoek neemt een grote vlucht When and where In principe kun je je een leven
Nadere informatieEffecten van grote grazers: resultaten van lange termijn onderzoek in NL. Chris Smit Conservation Ecology Group Rijksuniversiteit Groningen 1
Effecten van grote grazers: resultaten van lange termijn onderzoek in NL Chris Smit Conservation Ecology Group Rijksuniversiteit Groningen 1 Outline The basics begrazing vs. maaien, mechanismen, natuurlijk
Nadere informatieMilieu-effectenbeoordeling van het project ingediend door de AG Haven Oostende.
KONINKLIJK BELGISCH INSTITUUT VOOR NATUURWETENSCHAPPEN BEHEERSEENHEID MATHEMATISCH MODEL VAN DE NOORDZEE AFDELING BEHEER VAN HET MARIENE ECOSYSTEEM Milieu-effectenbeoordeling van het project ingediend
Nadere informatieGRIP. Lecture 3: E-Contacts. Prof. dr. Dirk-Jan F. Kamann. NEVI-Chair Purchasing RUG. Groningen, Rijksuniversiteit. universiteitgroningen.
Groningen Research Institute of Purchasing Lecture 3: E-Contacts Prof. dr. Dirk-Jan F. Kamann NEVI-Chair Purchasing RUG Groningen, RuG Goal Potential EP New roles, opportunities & threats E-Contacts Electronic
Nadere informatieBiobouwers in de Waddenzee
Plan van Aanpak Natuurherstelplan Waddenzee Thema 3: Biobouwers in de Waddenzee Luca van Duren Martijn de Jong Norbert Dankers Han Olff Marnix van Stralen Jaap de Vlas Tjeerd Bouma Versie 3 na commentaar
Nadere informatiePvA Verbetering beheer Waddenzee
PvA Verbetering beheer Waddenzee Coalitie Wadden Natuurlijk maart 2014 De agenda (2014 2018) we gaan zoeken naar meer samenhang we werken alsof we één beheerder zijn we gaan aan de slag met concrete stappen
Nadere informatieprovinsje fryslân provincie fryslân b rj,
- 1 Ons provinsje fryslân provincie fryslân b rj, postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25 -t J Statenfractie Partij voor de Dieren T.a.v. mevrouw
Nadere informatieWADDEN SLEUTELS. Mosselbanken fundament van het voedselweb. Experimenteel Waddenonderzoek. Bouwen van biobouwers. Nieuw: Waddennatuurkaart
WADDEN Experimenteel Waddenonderzoek Bouwen van biobouwers SLEUTELS Nieuw: Waddennatuurkaart Rijkdom van mosselbanken Waar liggen de toplocaties? Mosselbanken fundament van het voedselweb Het project Waddensleutels
Nadere informatieWilvo heeft zich sinds de oprichting in 1970 continu ontwikkeld. Het resultaat is haar huidige vooraanstaande rol binnen de toeleveringswereld.
S H E E T M E T A L p a r t s a n d a s s e m b l i e s I n t r o d u c t i e Wilvo heeft zich sinds de oprichting in 1970 continu ontwikkeld. Het resultaat is haar huidige vooraanstaande rol binnen de
Nadere informatieOntwikkeling van schelpdierbestanden op de droogvallende platen van de Waddenzee
Hoe staat het met de schelpdieren in de Waddenzee? Aan de hand van langjarige tijdreeksen geven we een overzicht van de ontwikkeling van Mossel (Mytilus edulis), Kokkel (Cerastoderma edule), Nonnetje (Macoma
Nadere informatievisie en focus Waddenfonds advies 2009/03 20 mei 2009
visie en focus Waddenfonds advies 2009/03 20 mei 2009 Mevrouw dr. J.M. Cramer Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Postbus 20951 2500 EA DEN HAAG betreft ons kenmerk datum
Nadere informatieAdaptief Management. Noordzee Dagen 2015. Jessica Reis Leffers Paul Boers Rob Gerits
Adaptief Management Noordzee Dagen 2015 Jessica Reis Leffers Paul Boers Rob Gerits Waarom nu aandacht voor adaptief management? Een van de opgave uit Nationaal energie akkoord: 4500 MW windenergie op NCP
Nadere informatieEcologie, economie en veiligheid: Kansen voor win-win of een trade-off? NIOZ is an institute of. in cooperation with.
Ecologische uitdagingen Westerschelde Ecologie, economie en veiligheid: Kansen voor win-win of een trade-off? NIOZ is an institute of in cooperation with tjeerdbouma@nioznl LIVING AREA coastal protect
Nadere informatieEffecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Nadere informatieWat kies jij voor de Waddenzee?
Wat kies jij voor de Waddenzee? Marjolijn Christianen 1 Source: Esri, DigitalGlobe, GeoEye, i-cubed, Earthstar Geographics, CNES/Airbus DS, USDA, USGS, AEX, Getmapping, Aerogrid, IGN, IGP, swisstopo, and
Nadere informatieBeleef de. Bouwsteen voor het uitvoeringsprogramma
Beleef de waddenzee! Bouwsteen voor het uitvoeringsprogramma waddenfonds 2014-2017 1 Dicht bij mijn hart waar een eiland is, klein land aan de zee. Luistert het nauw dat het helder is, zo fluistert de
Nadere informatieEen rijk wad bij Texel. Natuurvisie De Schorren en Vlakte van Kerken 2015-2033
Een rijk wad bij Texel Natuurvisie De Schorren en Vlakte van Kerken 2015-2033 Inhoud Voorwoord 5 Samenvatting 6 1 De Waddenzee 9 1.1 Het Wadden-ecosysteem 9 Ontstaanswijze 10 Natuurlijke processen 11 Habitats
Nadere informatieUitgangspunten: wetenschap en monitoring
waddenacademie-knaw Uitgangspunten: wetenschap en monitoring Peter M.J. Herman NIOO-CEME WaddenAcademie Minimale overeenstemming wat zijn de echte problemen hoe behoren die problemen onderzocht en beschreven
Nadere informatiePeter Herman et al. Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, NIOO-KNAW, Yerseke
NETHERLANDS INSTITUTE OF ECOLOGY Ecologie van de Plaat van Walsoorden Studiedag Alternatieve stortstrategie Pilootproject bij de Plaat van Walsoorden Peter Herman et al. Centrum voor Estuariene en Mariene
Nadere informatieDNA barcoding. Identificatie van plant en dier
DNA barcoding Identificatie van plant en dier DNA barcoding Identificatie van plant en dier Berry B. van der Hoorn, Kevin K. Beentjes, Maartje Kijne-van der Sluis Naturalis Biodiversity Center, DNA Barcoding
Nadere informatieAan: Waddenfonds Van: Waddenacademie Datum: april 2016 Betreft: Evaluatie vier projecten Waddenfonds met grote onderzoekcomponent
Evaluatierapport Aan: Waddenfonds Van: Waddenacademie Betreft: Evaluatie vier projecten Waddenfonds met grote onderzoekcomponent Inleiding Het Waddenfonds is in 2006 opgericht om een duurzame en kwalitatieve
Nadere informatieWIE EET WAT OP HET WAD
Waddenzee De prachtige kleuren, de zilte geuren en de geluiden van de vele vogels, maken de Waddenzee voor veel mensen tot een geliefd gebied. Maar niet alleen mensen vinden het fijn om daar te zijn, voor
Nadere informatieWaddensleutels. Afgelopen voorjaar fase in. zijn de 36 proefvlakken
Waddensleutels Het project Waddensleutels bevindt zich gaat volgende in een volgende fase. Afgelopen voorjaar fase in zijn de 36 proefvlakken voor het onderzoek naar het herstel van mosselbanken aangelegd.
Nadere informatieThe adaptive value of migrations for the bivalve Macoma balthica Hiddink, Johan Gerrit
The adaptive value of migrations for the bivalve Macoma balthica Hiddink, Johan Gerrit IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.
Nadere informatieNatuurkwaliteit en biodiversiteit van de Nederlandse zoute wateren
Natuurkwaliteit en biodiversiteit van de Nederlandse zoute wateren Achtergrondstudies Natuurkwaliteit en biodiversiteit van de Nederlandse zoute wateren Natuurkwaliteit en biodiversiteit van de Nederlandse
Nadere informatieMarijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries,
Zijn effecten van begrazing te voorspellen? Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Ingo Jansen,
Nadere informatieNieuwsbrief Waddensleutels juni 2013
Nieuwsbrief Waddensleutels juni 2013 Waddensleutels op de helft Waddensleutels is alweer halverwege. De eerste helft van het project leverde een karrevracht nieuwe inzichten en meetresultaten op. De komende
Nadere informatieWadden Sea Fish Haven: Development agenda for fish in the Wadden Sea and overview of species
Vis in de Waddenzee Ontwikkelagenda voor vis in de Waddenzee en overzicht van soorten Wadden Sea Fish Haven: Development agenda for fish in the Wadden Sea and overview of species Inleiding De Waddenzee
Nadere informatiePolen. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 5, 29 oktober Duurzaam werken op Zee
Polen Blok 1 De Rijke Zee Robbert Jak Dag 5, Duurzaam werken op Zee Marine Ecology - Processes, Systems, and Impacts, 2012 Michel J Kaiser, Martin J Attrill, Simon Jennings, David N Thomas, David K. A.
Nadere informatieVISSERIJ VISSERIJ. Pim Vugteveen Lucien Hanssen. Radboud Universiteit IWWR - Afdeling Milieukunde. Nijmegen DEEL B - PRIORITERING
VISSERIJ VISSERIJ DEEL B - PRIORITERING Pim Vugteveen Lucien Hanssen Radboud Universiteit IWWR - Afdeling Milieukunde Nijmegen VERSIE 20120201 FEB 12 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 3 2 CODEBOEK... 4 3 OVERZICHT...
Nadere informatieIllustrator Tutorial - How to Create a Watch
Illustrator Tutorial - How to Create a Watch «Andrew Bannecker - Simple, True and Tender Vector Movie Posters by GABZ» Categories: Tutorials Have you ever seen print advertising of some watch brand before?
Nadere informatievisie en focus Waddenfonds
visie en focus Waddenfonds achtergrondrapport behorende bij advies 2009/03 RAAD VOOR DE WADDEN De Raad voor de Wadden is een onafhankelijk adviescollege dat in 2003 bij wet is ingesteld. De Raad heeft
Nadere informatieJaarplan 2019 Basismonitoring Wadden. B a s i s m o n i t o r i n g Jaarplan 2019 en meerjarig kostenoverzicht
Jaarplan 2019 Basismonitoring Wadden Het Kernteam heeft in 2017-2018 een Ambitiedocument opgesteld; ieder jaar wordt er een aantal Sleutelaspecten uit dit Ambitiedocument gekozen en opgenomen in het Jaarplan.
Nadere informatieVoedselweb van strand en zee
Spel Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen leren dat verschillende zeedieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden,
Nadere informatieClick to edit Master title style
Klimaatverandering en EHS Kansen voor adaptatie Claire Vos, Jana Verboom e.v.a. Alterra, Wageningen UR, VlinderStichting, SOVON, FLORON, e.a. 1 Inhoud Klimaatverandering heeft zichtbare gevolgen klimaatverandering
Nadere informatieuitwerkfase Project Waddensleutels
Voor Waddensleutels Waddensleutels start een nieuwe fase. Na jaren van in veldwerk in de Waddenzee zitten de onderzoekers nu vooral uitwerkfase binnen, om monsters te analyseren, artikelen te schrijven
Nadere informatieIMARES Wageningen UR. Ruimtelijke verspreiding van mosselen en Japanse oesters in de Waddenzee in de periode
Ruimtelijke verspreiding van mosselen en Japanse oesters in de Waddenzee in de periode 199-01 Karin Troost, Marnix van Stralen, Carola van Zweeden, Bert Brinkman Rapport C06/15 IMARES Wageningen UR (IMARES
Nadere informatieBodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling??
Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling?? Rudy van Diggelen Foto Hans Dekker http://www.portaalnatuurenlandschap.nl/assets/werkwijze-monitoring-beoordeling-natuurnetwerk-n2000-05032014.pdf
Nadere informatieHet g e h e i m van de w
Lessenserie over een bijzonder natuurgebied 3 8 natuur- en Het g e h e i m van de w Mieke Bon De Waddenzee... Wadlopen, zeilen, zeehon- & Janneke Bakker den spotten, de eilanden ontdekken, een weekendje
Nadere informatieEcosysteemdiensten, een innovatie voor het waterbeheer?
Ecosysteemdiensten, een innovatie voor het waterbeheer? Prof.dr. Patrick Meire, dr. Jan Staes en dr. Jan Cools Universiteit Antwerpen, onderzoeksgroep ecosysteembeheer en Instituut voor Milieu en duurzame
Nadere informatieHET MACROZOOBENTHOS I N DE WADDENZEE I N 2001
NIOZ-RAPPORT 2002-2 HET MACROZOOBENTHOS I N DE WADDENZEE I N 2001 R. Dekker, D. Waasdorp & J.M. Ogilvie 50 55 60 65 70 75 80 85 80 85 Koninklijk Nederlands I nstituut voor O nderzoek der Z ee Monitoring
Nadere informatieProject Waddensleutels
De onderzoekers van Hoopvolle Waddensleutels experimenteren met resultaten kansrijke methoden om mosselbanken te Waddensleutels herstellen. Leren door te doen, luidt de aanpak van het programma. De in
Nadere informatieProgramma naar een Rijke Waddenzee Kees van Es
Nieuwe Wadden Programma naar een Rijke Waddenzee Samen gaat het beter Kees van Es Inhoud Wat is PRW Wat doen we precies De rol van DLG binnen Rijke Waddenzee De toekomst Waarom PRW? 21 oktober 2008: Convenant
Nadere informatieSpatial ecology of intertidal macrobenthic fauna in a changing Wadden Sea Kraan, Casper
University of Groningen Spatial ecology of intertidal macrobenthic fauna in a changing Wadden Sea Kraan, Casper IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatiezeehavens Wadden Building with Nature en Haven van Harlingen Waddenprommenade 1, Harlingen NAAR EEN RIJKE WADDENZEE
Programma Wadden zeehavens PROGRAMMA NAAR EEN RIJKE WADDENZEE en Werkatelier 12 december 2012 9.30-12.00 uur Waddenprommenade 1, Harlingen Agenda en Context 4 december 2012 Arjen Bosch Agenda 1. Context
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Bijlage met informatie.
Bijlage VMBO-KB 2009 tijdvak 1 biologie CSE KB Bijlage met informatie. 913-0191-a-KB-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 5 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 46. Bij het
Nadere informatieEffecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman
Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman De zin van het leven.. is de kringloop van nutriënten The meaning of life is the
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek Ecobeach
% µm Distribution of the D50 grain size analysis Z2.1 --- 0.00 [53000] Z2.2 --- 0.50 [52500] Z2.3 --- 1.00 [52000] Z2.4 --- 1.50 [51500] Z2.5 --- 2.00 [51000] Z2.6 --- 2.50 [50500] Z2.7 --- 3.00 [50000]
Nadere informatieSALTMARSHES IN THE NETHERLANDS: CONSERVATION, RESTORATION AND SEALEVEL RISE. Wim J. Wolff Rijksuniversiteit Groningen
SALTMARSHES IN THE NETHERLANDS: CONSERVATION, RESTORATION AND SEALEVEL RISE Wim J Wolff Rijksuniversiteit Groningen < No grazing Elymus athericus Little to medium grazing > Aster, Limonium etc < Intensive
Nadere informatieNieuwsbrief Waddensleutels mei 2012
Nieuwsbrief Waddensleutels mei 2012 Waddensleutels in 2012 De onderzoeksagenda van Waddensleutels zit dit jaar vol nieuwe en innovatieve onderzoeksmethoden. Het isotopenonderzoek, een onderdeel van Waddensleutels,
Nadere informatieZeg ken jij de mossel?
Zeg ken jij de mossel? Even voorstellen Wat kan de mossel? Hoe wordt de mossel gebruikt? Kwaliteit? Aad Smaal, Wageningen Universiteit ZAZ EXPERT MEETING 28 NOV 2017 De mossel Tweekleppig weekdier Zowel
Nadere informatieE C O L O G I E Ecologie Factoren die invloed hebben op het milieu: Niveaus van de ecologie:
E C O L O G I E Ecologie = wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaald milieu voorkomen en wat de relaties zijn tussen organismen en dat milieu Factoren die invloed
Nadere informatie