Wat staat er in deze folder

Transcriptie

1 Lumbaalpunctie

2 Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Lumbaalpunctie 6 Tips 17 Wil je meer weten? 18 Voor ouders: voorbereiding en begeleiding 20 Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl 1

3 Inleiding voor ouders Een onderzoek in een ziekenhuis kan een ingrijpende gebeurtenis zijn. Wij vinden het belangrijk u en uw kind hierbij goed te begeleiden. Uw kind voelt zich misschien niet goed of heeft zelfs pijn. Het krijgt te maken met verschillende behandelaars en allerlei medische termen. Lees de folder éérst zelf. Zorg dat u goed weet wat er gaat gebeuren. U kunt de tekst daarna voorlezen of in uw eigen woorden navertellen. Of uw kind leest de tekst zelfstandig. Bespreek in elk geval samen of alles duidelijk is. Achterin deze folder staat hoe u uw kind kunt voorbereiden en begeleiden bij het onderzoek. Deze folder is bedoeld om uw kind voor te bereiden op het onderzoek. Maar ook om ú te informeren over wat er gaat gebeuren. Begrijpelijke informatie is van groot belang. Als je weet wat je te wachten staat, geeft dat een gevoel van zekerheid en vertrouwen. Een deel van de voorlichting gebeurt in het ziekenhuis. De arts bespreekt de volgende zaken met u, en als het mogelijk is ook met uw kind: Thuis stellen kinderen vaak meer vragen dan in het ziekenhuis. Uw kind vertrouwt u. Daarom kunt u het beste uitleggen wat er gaat gebeuren. Deze folder helpt u daarbij. U weet het best welke informatie uw kind begrijpt en emotioneel kan verwerken. 2 3

4 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar Tips Een onderzoek in het ziekenhuis kan vervelend zijn. Je krijgt te maken met verschillende artsen, assistenten en verpleeg kundigen. Je hoort ook allerlei medische termen. Wij willen je zo goed mogelijk voorbereiden op het onderzoek. Lees daarom deze folder goed door. Als je weet wat er gaat gebeuren, ben je meestal minder zenuwachtig. Je ouders lezen deze folder ook. Vraag of ze kunnen uitleggen wat je niet snapt. Neem iemand mee naar het ziekenhuis. Je vader, moeder of iemand anders die je vertrouwt. Praat met je ouders, broers, zussen, vrienden en vriendinnen over wat er gaat gebeuren in het ziekenhuis. Schrijf je vragen op, dan vergeet je ze niet. Bij je volgende bezoek aan het ziekenhuis kun je ze stellen. WGBO Wat is het beste voor je als je ziek bent? Wie beslist dat eigenlijk? Moet er rekening gehouden worden met jouw mening? Dat staat in een speciale wet: de Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst (WGBO). Wil je meer weten? Ben je ouder dan 12 jaar Dan moet de dokter ook aan jou vragen of je het goed vindt wat hij gaat doen. Jij en je ouders moeten allebei toestemming geven. Maar als jij het niet eens bent met je ouders? Hoe gaat het dan? Ook dat staat in deze wet. Lees er meer over op Ben je ouder dan 16 jaar Dan beslis je zelf. Dan is alleen jouw toestemming nodig. Maar moet de arts dan wel informatie over de behandeling geven aan je ouders? Lees er meer over op 4 5

5 Lumbaalpunctie Binnenkort kom je naar het ziekenhuis voor een lumbaalpunctie. Dat is een onderzoek waarbij je een prik krijgt in je onderrug. Een ander woord voor lumbaalpunctie is LP of ruggenprik. Met een lumbaalpunctie kan de dokter: onderzoeken wat de oorzaak is van jouw klachten onderzoeken hoe het met je gaat medicijnen geven Lumbaal betekent het gebied van je onderrug. Punctie is een ander woord voor prik. Een lumbaalpunctie kan pijn doen. Je vader of moeder mag bij je blijven tijdens de lumbaalpunctie. We doen de lumbaalpunctie op de afdeling waar je opgenomen bent of afdeling Kameleon. Je zenuwstelsel Het zenuwstelsel speelt een belangrijke rol in je lichaam, bij alles wat je doet en wat je voelt. Je zenuwstelsel kan je vergelijken met een netwerk van autowegen. Auto s rijden van het ene naar het andere punt. Je zenuwen geven op dezelfde manier berichtjes door: signalen. Die signalen reizen heen en weer tussen je hersenen en je spieren. Daardoor kun je bijvoorbeeld bewegen, voelen, zien en proeven. In je hoofd en in je wervelkolom zit hersenvocht. Dit hersenvocht willen we onderzoeken. Daarom krijg je een prik in je onderrug, tussen je ruggenwervels. Er druppelt dan wat hersenvocht uit de naald. De dokter vangt dit vocht op in een buisje. De ruggenprik zelf duurt minimaal10 minuten. Hoe lang het precies duurt is bij iedereen anders. Dat hangt af van hoe snel het vocht uit je rug druppelt. Vóór en ná de prik moeten er ook een aantal dingen gebeuren. Alles bij elkaar duurt het onderzoek 2 à 3 uur. Je zenuwstelsel bestaat uit: je hersenen, je hersenstam en je ruggenmerg Hersenen Hersenstam Ruggemerg 6 7

6 Je hersenen Je hersenen zitten in je hoofd, onder je schedel. Ze werken heel ingewikkeld. Je hersenen zorgen ervoor dat er van alles in je lichaam gebeurt. Bijvoorbeeld dat je kunt zien, horen, ruiken, proeven en voelen. Ze regelen ook dat je kunt bewegen en dat je temperatuur goed blijft. Dankzij je hersenen kun je nadenken, dingen onthouden, raadsels oplossen en grapjes maken. Je hersenen zorgen er ook voor dat je blij, boos of verdrietig bent. Je hersenstam Je hersenstam is het onderste gedeelte van je hersenen. Het is de automatische piloot van je lichaam. De hersenstam regelt de dingen die je lichaam doet zonder dat je er over na hoeft te denken. Bijvoorbeeld ademhalen en je bloeddruk regelen. Je hersenstam zorgt er ook voor dat je lichaam eten en drinken goed verwerkt. Je ruggenmerg Je ruggenmerg zijn de zenuwen die door je wervelkolom (ruggengraat) heen naar beneden toelopen. Van je nek tot je stuitje. Die zenuwen zijn de hoofdverbinding tussen je hersenen en de rest van je lichaam. Zenuwen zorgen ervoor dat alle signalen uit je lichaam naar je hersenen gaan. Je hersenen zetten deze signalen om in een actie in je lichaam. Bijvoorbeeld: Je stoot je grote teen. Via de zenuwen gaat er een signaal vanuit je grote teen, via het ruggenmerg naar je hersenen. Je hersenen geven dan weer een signaal terug naar verschillende delen van je lichaam. Jij trekt je voet terug, grijpt hem vast met je hand en de tranen springen in je ogen. Dat gaat allemaal vanzelf. Om je hersenen en ruggenmerg zit een waterige vloeistof, het hersenvocht. Daarom heen zitten beschermende vliezen. Dit hersenvocht doet twee dingen: het beschermt je hersenen en je ruggenmerg en het vervoert voedingsstoffen en afvalstoffen. Vóór de lumbaalpunctie Wat moet je van tevoren weten? Vóór het onderzoek mag je niets eten of drinken. Je moet nuchter zijn. De dokter spreekt met je af vanaf welk tijdstip je nuchter moet zijn. Als je medicijnen slikt, spreekt de dokter met je af of je die wel of niet mag nemen. De pedagogisch medewerker of verpleegkundige vertelt jou wat er tijdens de lumbaalpunctie gebeurt, wat je voelt en wat je zelf kunt doen. 8 9

7 Wat doen wij vóór de lumbaalpunctie begint? Een lumbaalpunctie kan pijn doen. Als je wilt, krijg je een pleister met zalf op de plek waar de prik komt. Dat gebeurt een half uur van tevoren. Die zalf verdooft je huid. Je voelt dan minder van de prik. Je krijgt een infuus of als je een VIT hebt, wordt die aangeprikt. Als je een PICC-lijn of Hickmann-katheter hebt, gebruiken we die. Wat is een infuus? Je krijgt een prik in je hand of je arm. Na die prik blijft er een dun, plastic buisje in je bloedvat zitten. Dit noemen we een infuus. Via dat buisje nemen we regelmatig wat bloed af. Een prik kan pijn doen. Daarom kun je een spray (bananenspray) of een pleister met zalf krijgen op de plek waar geprikt gaat worden. De spray en de zalf verdoven je huid. Je voelt er dan minder van. De spray krijg je net voor het prikken. De zalf een uur van te voren. Als het infuus goed zit krijg je een spalk. Deze maken we met pleisters en verband vast onder je arm. Dit helpt om je arm recht te houden. Wil je meer weten over een infuus? Kijk dan op of vraag de folder over het infuus. We controleren tijdens de ruggenprik steeds hoe het met je gaat. Je krijgt daarom een plakker met daarin een klein rood lampje om je vinger of teen geplakt. Dit is een saturatiemeter. Je krijgt ook drie monitor-stickers op je borst geplakt. Aan de saturatiemeter en aan de monitor-stickers zitten draadjes. Die sluiten we aan op de monitor. Dat is een klein beeldscherm waarop de dokter kan zien hoeveel zuurstof er in je bloed zit. Ook kan hij daarop je hartslag controleren. Via het infuus krijg je een rustgevend middel en een pijnstiller. Door het rustgevende middel maak je alles minder bewust mee. Iedereen reageert anders op dit medicijn. Sommige kinderen vallen in slaap. Anderen worden alleen een beetje suffig. Je gaat soms wat langzamer praten of je voelt je zweverig. Je voelt je dus anders dan gewoon. En misschien doe je ook anders. Dat is helemaal niet erg. Het gaat over als de medicijnen uitgewerkt zijn. Soms heb je extra zuurstof nodig. De verpleegkundige legt dan een kapje met zuurstof in de buurt van je hoofd. Na de ruggenprik weet je vaak niet meer precies wat er is gebeurd. Soms kunnen we geen rustgevend middel geven. Bijvoorbeeld als we de druk van je hersenvocht willen meten. Je krijgt dan ook geen infuus. Loes (7 jaar): Ik heb nu 3 keer een ruggenprik gehad. Ik ben altijd wel zenuwachtig. Door het slaapmedicijn merk ik er eigenlijk niet veel van. Ik denk altijd aan iets lekkers dat ik na de ruggenprik mag eten

8 Hoe wordt de lumbaalpunctie gedaan? De lumbaalpunctie doen we in de behandelkamer. Je vader en/of moeder gaan met je mee. Zij blijven bij je. In de behandelkamer zijn ook de dokter, de nurse practitioner en twee verpleegkundigen. Vaak is er ook een pedagogisch medewerker bij. De dokter of de nurse practitioner doet de ruggenprik. Verder in deze folder praten we alleen over de dokter. Je gaat op een onderzoekstafel liggen. Op je zij, met een ronde rug. Je knieën trek je zo dicht mogelijk naar je neus. Zoals een poes of een egel die zich helemaal oprolt. Als je rug mooi rond is, kunnen we goed tussen je ruggenwervels prikken. Oefen dit van tevoren maar eens een keer. Als je een pleister met verdovende zalf hebt, haalt de dokter die eraf. Dit kan gevoelig zijn. De dokter maakt de prikplek schoon met een doekje met alcohol. Dat voelt koud aan en het heeft een speciale geur. Daarna komt de prik. De dokter moet soms even zoeken voordat de druppels tevoorschijn komen. Je vader of moeder zit naast je. Jij kan hen niet goed zien. Je kunt ze wel horen, en ze kunnen bijvoorbeeld een hand op je hoofd leggen. Als we de druk willen meten doen we dat als eerste. Dit doen we met een speciaal slangetje met een meetstrook eraan vast. Na het meten halen we dit slangetje weg en gaan we de druppels opvangen. Als je wilt, kan er iemand tellen tot de dokter genoeg druppels in het buisje heeft opgevangen. Soms duurt dit wel 10 minuten. Als je ook medicijnen moet krijgen geeft de dokter de medicijnen gelijk na het opvangen van de druppels. Als de dokter genoeg hersenvocht heeft en de medicijnen heeft gegeven, mag de naald eruit. De verpleegkundige doet een pleister op de prikplek. Het is belangrijk dat je goed stil ligt tot de dokter genoeg druppels hersenvocht heeft. Om je te helpen bij het stil liggen houdt de verpleegkundige je stevig vast. Ze hangt over je heen, met één hand onder je schouder en één arm achter je knieën. Je kunt het daardoor wel warm en benauwd krijgen

9 Na de lumbaalpunctie Samenvatting Je gaat weer terug naar je kamer in je bed. Na een lumbaalpunctie kun je hoofdpijn krijgen of misselijk worden. Om dit te voorkomen moet je een uur plat op je bed blijven liggen. Als je medicijnen gekregen hebt blijf je twee uur lang plat liggen. Totdat je goed wakker bent, blijft ook de saturatiemeter en de monitorstickers aangesloten op de monitor. De verpleegkundige komt af en toe kijken hoe het met je gaat. Als het infuus niet meer nodig is, wordt het eruit gehaald. Als je goed wakker bent, mag je weer eten en drinken. Je moet nuchter zijn voor de lumbaalpunctie. Als je het rustgevende middel mag hebben, krijg je een infuus in de behandelkamer. Of we prikken je VIT aan. Je krijgt een saturatie meter om je vinger en drie monitorstickers op je borst Via het infuus, je VIT, PICC-lijn of Hickmann-katheter krijg je de medicijnen. De verpleegkundige houdt je heel goed vast, zodat je stilligt. De dokter prikt tussen je wervels. Als het nodig is doet de dokter de drukmeting. Wesley (4 jaar): Toen het allemaal klaar was en ik weer een beetje wakker was mocht ik TV kijken. Zo kon ik goed stilliggen. Het hersenvocht druppelt in een buisje. Als het nodig is geeft de dokter de medicijnen. Na de prik komt er een gaasje op je rug. De uitslag 14 De uitslag krijg je van de dokter die de lumbaalpunctie aanvraagt. Dat gebeurt tijdens de eerstvolgende afspraak. Het hersenvocht onderzoeken we in een laboratorium. De dokter vertelt jou en je ouders wanneer hij weet wat het onderzoek van het hersenvocht heeft aangetoond. 15

10 Bijwerkingen Je kunt wat klachten krijgen na een lumbaalpunctie: De plek op je rug waar geprikt is, kan een beetje pijn doen. Je kunt hoofdpijn krijgen, één of enkele dagen. Je mag paracetamol nemen tegen de hoofdpijn. Van de rustgevende medicijnen word je soms een beetje duizelig of suf. Daardoor kan ook het zuurstof in je bloed dalen. De dokter kan dit zien op de monitor. Als de dokter dat nodig vindt, kan hij je wat extra zuurstof geven. Dit doen we door een kapje vlak bij je neus en mond te houden zodat je de zuurstof inademt. Ook bij een lumbaalpunctie kun je last krijgen van complicaties. Er kan helder vocht lekken uit de plek op je rug waar de dokter geprikt heeft. Als dat zo is, moet je contact opnemen met de afdeling waar de punctie is gedaan. Het algemene telefoonnummer van het ziekenhuis is en vraag dan naar de afdeling waar de punctie is gedaan. Soms krijg je koorts. Als dat zo is, moet je meteen contact opnemen met je huisarts. Je kunt allergisch zijn voor de medicijnen. Dit komt maar weinig voor. Je merkt het aan je huid, die kan jeuken of rood worden. Heb je er last van, dan krijg je er een medicijn voor. Complicaties Zelfs wanneer een medische behandeling helemaal goed is gedaan ( volgens het boekje ), kunnen er problemen ontstaan. Zulke problemen noemen we complicaties

11 Tips Neem iemand mee naar het onderzoek. Hij of zij kan je helpen als je bang bent of pijn hebt. Hieronder staan meer tips. Bespreek van tevoren wat jij graag wilt. Bedenk dat je de persoon die bij je is niet kunt zien. Een lumbaalpunctie gebeurt op je rug. Daarom kun je niet zien wat er gebeurt. Vertel van te voren aan de dokter of je wel of niet wilt dat hij vertelt wat er gebeurt. Probeer van tevoren zoveel mogelijk te ontspannen: doe samen een ontspanningsoefening. Bijvoorbeeld afwisselend spieren aanspannen en ontspannen. De pedagogisch medewerker kan je daarbij helpen. Probeer aan iets leuks te denken. Of bedenk dat je een poes bent die lekker opgerold in het zonnetje ligt. Heb je geen Pijnpaspoort*? Bedenk dan van tevoren wat jij wilt. Bijvoorbeeld wel of niet verdovende zalf voor het infuusprikken. Bedenk ook alvast wat jou dan helpt. Bijvoorbeeld kijken/niet kijken. Of tellen. Heb je ergens last van? Heb je pijn? Of lig je bijvoorbeeld niet goed? Vertel dit dan altijd. Dan kijken we wat we daar aan kunnen doen. Als je iets wilt weten of iets niet snapt, mag je het altijd vragen. * Het Pijnpaspoort is een klein boekje waarin je kunt opschrijven wat jou helpt als je pijn hebt of bang bent. Je laat het aan de mensen in het ziekenhuis zien als je dat nodig vindt, bijvoorbeeld voordat je een prik krijgt. Zij kunnen dan rekening houden met jouw wensen, zonder dat je het steeds weer hoeft te zeggen. De pedagogisch medewerker kan je hier meer over vertellen. Vraag of je vader of moeder een verhaal vertelt of zachtjes wil zingen. Misschien vind je het fijn als je vader of moeder een hand op je hoofd of op je been legt. Rustig ademhalen kan helpen als je bang bent of pijn hebt, bijvoorbeeld bij het infuus prikken. Diep inademen door je neus, tot drie tellen en dan weer uitblazen. Heb je een Pijnpaspoort*? Laat dan zien hoe jij het graag wilt

12 Wil je meer weten? Voor ouders: voorbereiding en begeleiding Kijk dan op: Heb je nog vragen? Schrijf ze op, dan kun je ze niet vergeten. Je kunt ze stellen als je in het ziekenhuis bent. Voor vragen over een lumbaalpunctie kun je bellen met de afdeling waar het onderzoek plaats vindt. Voor andere vragen of advies kun je bellen met een pedagogisch medewerker via het secretariaat Pedagogische Zorg: Je ouders kunnen deze nummers ook bellen. Hoe kunt u uw kind voorbereiden Hieronder staan algemene adviezen. U kunt zelf inschatten wat bij uw kind past. vlak voor het slapen gaan. Zorg dat er tijd is voor uw kind om vragen te stellen. hebben een ander tijdsbesef dan volwassenen. Jonge kinderen leven in het hier en nu. Een paar dagen van tevoren is meestal vroeg genoeg. Zorg wel dat er voldoende tijd is om er nog eens op terug te komen. Herhaling is belangrijk. Bij oudere kinderen kunt u wat eerder beginnen. Zo merkt u of alles begrepen is. voelt. Uw kind kan bang zijn of pijn hebben. Bespreek thuis alvast wat uw kind kan helpen. Bijvoorbeeld een hand vast houden. Dan weten zij ook wat er met hun broertje of zusje gaat gebeuren

13 Wat vertelt u en hoe Sluit aan bij zijn/haar belevingswereld. Vooral jonge kinderen kunnen gaan fantaseren over het ziekenhuis. onderzoek. Dus over alles wat het ziet, voelt, hoort, ruikt en proeft. Doktersspulletjes bijvoorbeeld. Of gebruik boeken en internet. Via kan uw kind alvast een kijkje nemen in het ziekenhuis. Hoe kunt u uw kind begeleiden Ga met uw kind mee naar het onderzoek. Of vraag een ander vertrouwd persoon dit te doen. Uw aanwezigheid geeft steun en veiligheid. U kunt voor afleiding zorgen bespreek thuis al hoe u dat het beste kunt doen. Neem lievelingsspeelgoed, een knuffel, een (voorlees)boek of een mobiele telefoon mee om muziek te luisteren of spelletjes op te doen. U mag verwachten dat tijdens het onderzoek duidelijk wordt verteld wat er gebeurt. Stel gerust vragen als u of uw kind iets niet begrijpt. Hebt u extra advies nodig voor de voorbereiding of begeleiding van uw kind? Dan kunt u contact opnemen met een pedagogisch medewerker van het WKZ, via het Secretariaat Pedagogische Zorg: 22 23

14 Tips voor uzelf ook rustiger. betrokken blijft als u met de arts of verpleegkundige praat. Zo geeft u uw kind de aandacht die het nodig heeft. wachte situaties. Toch kan uw kind zich anders gedragen dan u verwacht of gewend bent. Uw kind kan stil worden, of juist druk, of huilerig. Thuis of tijdens het onderzoek. Geef hier aandacht aan en maak het bespreekbaar. Uw kind voelt zich daardoor gesteund en begrepen. Colofon Divisie Kinderen, Afdeling Pauw januari 2014, UMC Utrecht KITE

15 Wilhelmina Kinderziekenhuis Lundlaan EA Utrecht Tel