VERSLAG SEMINAR. Gehouden op 3 augustus 2005 in Hotel Krasnapolsky. Georganiseerd door het BUREAU FORUM NGO S Gesponsord door de ALCOA FOUNDATION

Transcriptie

1 VERSLAG SEMINAR SOCIAAL ONDERNEMEN BIJ NGO S IN SURINAME Onderzoek naar belemmerende en bevorderende factoren voor financiering van NGO s middels eigen commerciële activiteiten Gehouden op 3 augustus 2005 in Hotel Krasnapolsky Georganiseerd door het BUREAU FORUM NGO S Gesponsord door de ALCOA FOUNDATION Facilitator: Sheila Ketwaru Verslaglegging en layout: Cynthia Ashruf

2 Programma 08:30-09:00 Registratie 09:00-09:10 Opening 09:10-09:15 Welkomstwoord begeleidingsteam onderzoek 09:15-09:35 Financiering van NGO s/achtergrond van het project Social Venture Enterprises/ILC Alcoa Foundation 09:35-09:50 Vragenronde 09:50-10:20 Presentatie onderzoeksresultaten Social Venture door Tamira Sno 10: Vragenronde 10:55-11:55 Werkgroepen 11:55-12:25 Presentatie werkgroepen 12:55-13:00 Conclusies en Aanbevelingen 13:00 Sluiting OPENING Na de aanwezigen van harte welkom te hebben geheten, neemt de facilitator, Sheila Ketwaru, het dagprogramma door. Voorts deelt zij mede dat mw. Tamira Sno vanwege ziekte verhinderd is en dat haar presentatie verzorgd zal worden door dhr. H. Wesenhagen. PRESENTATIE WERKGROEP ONDERZOEK ENABLING ENVIRONMENT - Brian Rambharos De titel van dit seminar is Social Venture en het doel is om de resultaten van het onderzoek Sociaal ondernemen in Suriname aan u te presenteren, dat deel uitmaakt van een project van het Bureau Forum NGO s met ondersteuning van de ALCOA Foundation. Het onderzoek is door de onderzoeker drs. Tamira Sno gedaan rond eind 2004 en het eindrapport is in maart 2005 afgerond. Internationaal doet zich de trend voor dat door donoren budgetten worden ingekort of worden er restricties gesteld aan het doen van bepaalde uitgaven. Steeds minder donoren zijn bereid om infrastructuur voor NGO s te financieren en geven ook aan een beperkte bijdrage te willen leveren aan het financieren van overhead van NGO s, m.n. huur, personeelskosten, etc. Betekent dit dat wanneer er budgetten worden ingekort of wanneer er restricties aan het budget worden gesteld dat NGO s ook minder activiteiten naar hun doelgroep toe moeten gaan uitvoeren? Of wil men juist NGO s ervan bewust maken dat ook van hun een eigen financiële bijdrage wordt verwacht om hiermee de continuïteit (duurzaamheid) van de organisatie en daarmee haar activiteiten naar haar doelgroep in de toekomst te garanderen c.q. veilig te stellen? Er zijn reeds enkele NGO s in Suriname die ik niet bij naam zal noemen, maar die als gevolg van het afbouwen van hun belangrijkste donor slechts beperkte diensten aan hun doelgroep kunnen aanbieden of zelfs met sluiting worden bedreigd. Het zijn allemaal organisaties waarin de afgelopen jaren heel veel geld en energie is geïnvesteerd, maar nu als gevolg van het komen wegvallen van hun belangrijkste donor (hun financiële bron) niet meer in staat blijken om verder te kunnen gaan. Dit had voorkomen kunnen worden als vooraf was nagedacht over het veiligstellen van de financiële duurzaamheid van de NGO. 2

3 Dit onderwerp blijkt de afgelopen tijd heel erg populair te zijn geworden in relatie tot het veiligstellen van de financiële duurzaamheid van de NGO s. Het doel van sociaal ondernemen is dat NGO s planmatig commerciële activiteiten zelf helpen meefinancieren. Wel moet men ervoor waken dat er geen accentverlegging plaatsvindt, waarbij men zich volledig gaat commercialiseren en de oorspronkelijke doelstellingen van de NGO uit het oog worden verloren. Dit kan met name het geval zijn wanneer in de bestaande organisatiestructuur van de NGO ook aan commerciële dienstverlening wordt gedaan. Het onderzoeksrapport geeft de stand van zaken weer m.b.t. het sociaal ondernemen bij een 25-tal NGO s en het overheidsbeleid hieromtrent. In de werkgroep hadden zitten: dhr. B. Rambharos (toen bij Nikos), dhr. B. Dundas (BFN), mw. D. Eiloof (ProHealth), mw. C. Zandwijken (Crabasi), mw. M. Brunings (VPF) en mw. L. Wiebers (WBG). Niet alle leden van de werkgroep hebben even hard mee geparticipeerd, maar hebben waar nodig, hun bijdrage geleverd. Deze personen hadden de opdracht om dit onderzoek en ook dit seminar voor te bereiden. Wij zijn begonnen met het opstellen van een TOR. Hierin waren opgenomen: 1. de doelstellingen van het onderzoek 2. de uit te voeren werkzaamheden door de onderzoeker 3. de verwachte resultaten 4. rapportage (binnen hoeveel tijd er gerapporteerd moest worden door de onderzoeker) 5. de duur van het onderzoek 6. profiel van de consultant Vervolgens zijn wij op zoek gegaan naar een consultant die in staat moest zijn om de opdracht uit te voeren zoals die was aangegeven in de TOR. Op basis van het budget, ervaring en de voorgestelde aanpak, hebben wij besloten om mw. T. Sno aan te trekken voor deze job. Tijdens het onderzoek was zij voortdurend met ons in contact en waren er ook tussentijdse evaluaties m.b.t. de voortgang van het onderzoek. Nadat het conceptrapport aan ons werd overhandigd, hebben wij met de TOR in handen het rapport kritisch bekeken en onze opmerkingen doorgegeven aan de onderzoeker. Hierna hebben wij het eindrapport ontvangen en presenteren wij het vandaag aan u. Wat is er reeds gedaan m.b.t. social venture in Suriname? 1. Introduction to Social Enterprise (december 2003) door NESsT/IDB (CSAG) 2. Training for trainers workshop on Organizational Readiness for Social Enterprise (november 2004) door NESsT/IDB/ALCOA Foundation 3. Feasibility Study workshop (november 2004) door NESsT/IDB/ALCOA Foundation 4. Algemeen onderzoek Sociaal Ondernemen in Suriname (inventarisatie) Met de resultaten van dit seminar gaan wij weer aan de slag om die te implementeren in een plan van aanpak. Daarnaast gaan wij een studie doen naar specifieke cases m.b.t. het sociaal ondernemen in Suriname en hierover een rapport uitbrengen. 3

4 Mag ik u een succesvolle dag toewensen en elke bijdrage van u aan de vastgestelde thema s voor dit seminar zal aan ons een tool in handen geven waarmee wij verder kunnen. FINANCIERING VAN NGO s/achtergrond VAN HET PROJECT SOCIAL VENTURE/ENTERPRISE/ILC ALCOA FOUNDATION Henrie Wesenhagen De kosten gaan voor de baten! (wat je ook onderneemt, er zijn altijd eerst kosten) Is there life after grants? (NGO s zijn afhankelijk van giften, donoren. Als dat stopt, kunnen zij voortbestaan?) Financiering van NGO s is wereldwijd onderdeel van het vraagstuk van financiering voor ontwikkeling (VN Conferentie Financing for Development, Monterey Mexico maart 2002) Waar halen we de middelen vandaan voor de realisatie van de Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen (MDGs) NGO s zijn partners in ontwikkeling, dus ook de financiering van hun activiteiten behoort onderdeel te zijn van de ontwikkelingsfinanciering Situatie Analyse Caraibisch gebied In 1999 studie uitgevoerd in opdracht van de Caribbean Policy Development Centre (CPDC) en de Caribbean Development Bank (CDB) naar de financiering van NGO s. Suriname was er niet bij, maar de bevindingen zijn (ook nu nog) zeer herkenbaar voor ons. Bevindingen van uit deze studie NGO s zijn zeer afhankelijk van externe financiering Ze zijn afhankelijk van een enkele of een paar donoren De meeste NGO s hebben de wens om aan zelf-financiering te doen; sommigen doen dat al maar zijn zich er niet van bewust, dus is het niet als een business opgezet; deze inkomsten dragen slechts marginaal bij aan de totale inkomsten van de NGO Sommige (intermediaire) NGO s zijn betrokken bij de uitvoering van projecten van CBO s waarvoor zij een onkostenvergoeding krijgen van de financierende instantie Van sommige NGO s wordt een deel van het personeel betaald door de overheid Geen van deze financieringsbronnen is duurzaam, wat de NGO s bijzonder kwetsbaar maakt en hun werk behoorlijk beïnvloedt: ze bewegen zich van het ene project of programma naar het andere, waardoor er geen of weinig tijd overblijft voor strategische issues of verdieping van hun werk. Oplossing Een uitgewerkt voorstel voor de oprichting van een Regional Community Development Foundation (is bij papier gebleven; hoe kom je namelijk aan de 4

5 middelen voor de oprichting?) Het was de bedoeling dat het een endowment fonds zou worden en dus gewerkt zou worden met de opbrengsten van de belegging. Suriname Wij hebben op verschillende momenten in de afgelopen drie jaar aandacht besteed aan de financiering van NGO s. In elke organisatie wordt men geconfronteerd met kosten, of het nou een vrijwilligers organisatie is of een professionele organisatie. Het gaat om de financiering van operationele of apparaatskosten en activiteitenkosten (projecten en programma s). Bij 10 jaar Forum NGO s Tijdens een conferentie in juni 1992 bij 10 jaar Forum NGO s is de financiering van NGO s gepresenteerd als één van de strategische issues in de duurzame ontwikkeling van de NGO sector in ons land. Enkele andere strategische issues: structurering van de NGO sector, zelfregulering, ontwikkelen van partnerschappen(o.a. met overheid en bedrijfsleven) Er is een poging gedaan tot inventarisatie van de financieringsproblematiek, vergelijkbaar met het CPDC onderzoek, maar er was weinig respons en is dus blijven liggen ALCOA Foundation International Social Venture/Enterprise Initiative Forum Bij de herdenking van het 50-jarig bestaan van Alcoa Foundation lanceerde zij een vrij uniek initiatief, gericht op het verbeteren van de effectiviteit en duurzaamheid van NGO s door toepassing van strategieën uit de zakenwereld in hun organisaties Fase 1: Internationaal Forum van juni 2003 in het Wingspread Conference Center USA Een 20-tal NGO s in Suriname heeft op 20 juni 2003 kunnen deelnemen aan een videoconferentie vanuit de Alcoa Plant te Paranam Fase 2: Social Venture Initiative International Learning Circle (SVI/ILC) in november 2003 gelanceerd Ondersteuning voor NGO s met de nadruk op netwerken en uitwisseling van informatie en ervaring December 2003 Bureau Forum NGO s projectvoorstel ingediend bij AF In maart 2004 goedgekeurd SVI/ILC BFN Suriname project Doel: het identificeren van de belangrijkste ingrediënten van een enabling environment nodig voor het opzetten van een succesvolle social venture. Als je gaat ondernemen doe je dat in een bepaalde omgeving. De vraag is: hoe ziet die omgeving eruit? Is het belemmerend, is het bevorderend voor het ondernemen door NGO s. Circa 20 NGO s in Suriname hebben de nodige tools gekregen om zo een social venture te starten als middel om hun organisatiecapaciteit te vergroten en hun financiële duurzaamheid te versterken. 5

6 Te verwachten resultaten: toegenomen bewustwording over social venture (sociaal ondernemen) vergroot inzicht in welke de belangrijkste bepalende factoren zijn in een enabling environment technische assistentie aan tenminste 10 NGO s 5-10 personen getraind in een training voor trainers workshop Een seminar met deelname van NGO s uit het buitenland Een lokaal netwerk van tenminste 20 NGO s 6

7 Activiteiten: Training van trainers workshop Onderzoek enabling environment en seminar Seminar met buitenlandse participatie Technische assistentie aan NGO s Opzetten (elektronisch) netwerk Uitvoering: Diverse planningsbijeenkomsten georganiseerd met deelname van vertegenwoordigers van 20 NGO s Deze bijeenkomsten hadden tot doel de uitvoering van de projectactiviteiten te bespreken Inter-American Development Bank (IDB) In de tweede helft van 2003 wordt door de IDB vertegenwoordiger in Paramaribo bekend gemaakt dat de bank intensiever wilde werken aan het versterken van de organisatiecapaciteit van NGO s en het vergroten van hun financiële duurzaamheid. Er kwamen middelen beschikbaar voor een Social Enterprise training voor NGO s De training is gehouden op 3 en 4 december 2003 door de Non-profit Enterprise and Self-sustainability Team (NESsT) uit Chili Participatie van 20 NGO s Onderdelen: social enterprise concept, beoordelen van de organisatie readiness, pre-feasibility analyse Gezamenlijke financiering BFN SVI/ILC project en IDB van vervolg trainingsactiviteiten Alle betrokken NGO s hadden te kennen gegeven geïnteresseerd te zijn in vervolg trainingsactiviteiten De algemene wens was dat deze zouden worden uitgevoerd door NESsT (men was onder de indruk van hun skills en betrokkenheid) Vanwege de relatief hoge kosten is besloten om de beschikbare middelen voor training en technische assistentie in het BFN SVI/ILC project samen te voegen met die van de IDB om de follow-up mogelijk te maken NESsT trainingen Met NESsT is de uitvoering van de volgende activiteiten overeengekomen: Training of Trainers workshop on Social Enterprise Development Business Community Seminar on Corporate Social Responsibility and Involvement with the Non-Profit Sector 3-Day Workshop on Social Enterprise development for NGOs Wat is voortgekomen uit de trainingsworkshops? 12 personen zijn opgeleid tot trainer in het ontwikkelen van een sociale onderneming Er is afgesproken dat deze een netwerk zullen vormen voor uitwisseling van informatie en ervaringen en om elkaar te ondersteunen bij het ten dienste staan van andere NGO s 7

8 20 personen uit 10 organisaties zijn getraind in het ontwikkelen van een sociale onderneming voor hun NGO Elk van de deelnemende organisaties heeft tijdens de training een idee voor een sociale onderneming voor hun NGO gepresenteerd (de ideeën waren zeer levensvatbaar en de trainers waren ook onder de indruk van de kwaliteit van de voorstellen die gepresenteerd zijn) Enkele concrete ideeën voor een sociale onderneming 1. Exploitatie van een boorinstallatie voor veilig drinkwater ten behoeve van gemeenschappen en commerciële klanten 2. Productie en verkoop van een CD-ROM met het Surinaams Wetboek van Strafrecht 3. Productie en verkoop van een trainingspakket voor NGO s en CBO s 4. Aanbieden van bemiddeling aan jonge mensen op het gebied van huisvesting 5. Opzetten van betaalbare accommodatie in het binnenland voor toeristen (Het is niet bekend wat met bovenstaande initiatieven gebeurd is) BFN SVI/ILC vervolg activiteiten 1. Inventariseren, documenteren en publiceren van zoveel mogelijk voorbeelden van organisaties (case studies) die een business zijn begonnen met als perspectief gelden te genereren voor zelf-financiering (vaak is het zo dat de organisaties er zich niet van bewust zijn dat zij met sociaal ondernemen bezig zijn of dat zij met een bepaalde activiteit structureel iets kunnen gaan doen om middelen te genereren; er zal gewerkt worden aan de bewustwording) 2. Samenstellen van een trainer s manual met zoveel mogelijk Surinaamse voorbeelden 3. Handleiding over de wetten en regels die de enabling environment voor het sociaal ondernemen mede bepalen 4. Opzetten van een (elektronisch) netwerk Afsluiting AF International Social Venture/Enterprise Initiative Publicatie van een boekwerk International Learning Circles, Stories of Organizational Sustainability from around the Globe Verhalen van en over de 8 gefinancierde projecten in Fase 2 zijn erin opgenomen, inclusief Suriname Ter afsluiting Er zijn diverse financieringsmodaliteiten voor NGO s Elke NGO moet voor zichzelf bepalen waarvoor zij kiest en welke mate van afhankelijkheid zij acceptabel vindt. Het is niet de bedoeling dat organisaties gedwongen worden om sociaal te ondernemen. Het starten van een sociale onderneming kan voor menige NGO een reële mogelijkheid voor duurzame financiering inhouden Als een NGO beslist om een onderneming te starten, dan is het wel gewenst zicht te hebben op de omgevingsfactoren die van invloed kunnen zijn op het succes van die onderneming En daarvoor zijn wij vandaag hier bij elkaar. 8

9 VRAGENRONDE Hr. Bijnoe (ALCOA Foundation): Zijn complimenten voor de presentatie van dhr. Wesenhagen. Gezegd wordt door sommige organisaties dat zij het rapport van de ALCOA Foundation niet ontvangen hebben; hij wil meegeven dat het rapport toegestuurd is naar alle deelnemers van de video conferentie. Het Bureau Forum NGO s heeft tien extra exemplaren ontvangen. Indien er belangstelling bestaat, kan men zich bij hem opgeven en nagegaan zal worden of het mogelijk is dat zij alsnog een rapport ontvangen. Hr. Chin Ten Fung (KKF): Wat is de doelgroep, zijn er getallen wereldwijd, lokaal. Hr. Wesenhagen: Legt eerst uit de aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de KKF. De maatschappelijke partners zijn gevraagd om aanwezig te zijn. Aangezien de Belastingen, HI, PLOS en de overheid doorgaans veel met NGO s werken, werd het belangrijk geacht hen uit te nodigen. Ook de donorgemeenschap in Suriname is uitgenodigd. Er zijn geen cijfers bekend over hoe groot het aantal NGO s is dat onderneemt. Dat komt mede vanwege het feit dat het nogal vaag is. Waarschijnlijk doen alle grotere organisaties aan zelffinanciering. Als het gaat om sociaal ondernemen, gaat het om een business en dat is nieuw in de NGO-sector, ook wereldwijd. De ervaringen zijn gemengd. Er zijn vele discussies gaande hieromtrent. Een discussiepunt is wat de mogelijke oorzaken kunnen zijn van het weerhouden van een NGO om een social venture te starten. De organisaties moeten de keuze zelf maken. Hr. G. Lazo (Ass. van Binnenlandse Industriëlen): Hij is deels lid van een NGO en tegelijkertijd ondernemer. Hij ziet dat de problemen die ondernemers ervaren, vrijwel dezelfde zijn als de NGO s die richting social enterprise willen opgaan. Die problemen hebben vaak met investeringskapitaal te maken. Waar haal je de middelen vandaan om te komen tot verdiencapaciteit en daaruit financiën halen om de NGO te financieren. Als er geld geleend wordt, moet er rente op betaald worden en dat betekent dat er extra kosten zijn. Heel vaak ziet hij NGO s toeristische oorden opzetten en het runnen als een commercieel bedrijf. Hoe zal men concurreren, hoe gaan ze hun bedrijf winstgevend draaien? Hr. Wesenhagen: Dat is onderdeel van de discussie en daarom zijn de partners uitgenodigd. Mw. Brons (EC): Vele NGO s zijn stichtingen en zijn sociale instellingen die eigenlijk niet kunnen gaan verdienen. Op het moment dat het wel gebeurt en wel als NV bijvoorbeeld, komen er problemen met de donoren omdat in de statuten vermeld staat dat er geen geld verdiend wordt. Hoe zal dit worden opgelost? Hr. Wesenhagen: Dat zijn vraagstukken die reeds aan de orde zijn geweest, weliswaar niet uitputtend beantwoord. Het is een proces. Evenwel gaat het om relevante zorgpunten. 9

10 Mw. Blufpand: Dat is één van de zaken die bij de NESsT-training helder naar voren is gebracht. Een voorbeeld: een child care center en health care center hadden problemen met de exploitatie. Stapsgewijs is er onderzoek gedaan: wat is de kracht van de mensen binnen de organisatie. Het resultaat was dat twee mensen in de organisatie goed waren in het bakken van brownies en ze zijn eruit gelicht. Er is een aparte entiteit gekomen, de brownies bakkerij. De winsten van die bakkerij gingen naar de care centres. Hierover moet er verder gediscussieerd worden binnen onze eigen organisaties: wat kunnen wij en hoe verder? Hr. Wesenhagen: Er moet awareness naar de donoren toe gecreëerd worden. Financiering van NGO s is geen automatisme meer en eigenlijk moet dat gekoppeld worden aan de globalisatie: er zijn veel uitdagingen. Donorfinanciering heeft het nadeel dat de donor zich geen zorgen maakt over de continuïteit van de organisatie. Ze zoeken wel naar professionele en goed functionerende organisaties, maar de continuïteit daarvan is niet hun zorg. De NGO moet erg inventief zijn om zich als organisatie staande te houden. Er zijn weinig donoren die operationele kosten financieren en je gaat al gauw richting subsidie. Dat gebeurt vaak in natura. Tot nu toe hebben wij gemerkt dat sponsors vaker geneigd zijn hun geld te stoppen in songfestivals en dergelijke, hetgeen hen heel veel publiciteit bezorgt, maar minder in gemeenschapsorganisaties. Je merkt ook steeds meer dat bij overlijden van een persoon, de familieleden vragen om een enveloppe met inhoud die ze dan aan een goed doel schenken. Dat is dan voor een goed doel, maar wij praten niet over ontwikkelingsactiviteiten. Als je kijkt naar donorfinanciering worden wel NGO s ingeschakeld voor projectuitvoering, maar is er sprake van een vergoeding die vaak vooraf bepaald word. Een NGO mag niet aangeven dat het winst maakt, maar winst is niets anders dan zorgen voor continuïteit. NGO s moeten op dagbasis leven. Belangrijk is dat wij ons ervan bewust moeten zijn dat de traditionele financieringsbronnen opraken. Ook is het niet eerder voorgekomen dat een donor (de ALCOA Foundation) gaat kijken naar hoe NGO s sustainable gemaakt kunnen worden. Facilitator: Op een conferentie in Grenada is dezelfde discussie gevoerd en daar is de situatie iets erger. Suriname heeft nog de verdragsmiddelen. 10

11 SOCIAAL ONDERNEMEN IN SURINAME: Een onderzoek naar de stand van zaken betreffende Sociaal Ondernemen bij een 27-tal NGO s en het overheidsbeleid hieromtrent Tamira Sno had een Power Point presentatie voorbereid over het verloop en de resultaten van haar onderzoek. Vanwege ziekte kon zij deze presentatie niet zelf houden en heeft Henrie Wesenhagen dit voor haar gedaan. Aangezien het rapport aan de aanwezigen op het seminar was toegestuurd, wordt in dit verslag volstaan met de vermelding van de conslusies en aanbevelingen. Conclusies en aanbevelingen Het onderzoek moest antwoord geven op de vraag: wat is de stand van zaken bij NGO s ten aanzien van sociaal ondernemen en het overheidsbeleid hieromtrent in Suriname. Uit het onderzoek kan het volgende worden geconcludeerd: NGO s gaan over het algemeen over tot sociaal ondernemen om hun financiële duurzaamheid te versterken. Toch bestaat de indruk dat de NGO s - die veelal afhankelijk zijn van (internationale) donoren - nog onvoldoende tot het besef zijn gekomen dat deze donorfondsen niet gegarandeerd zijn voor de toekomst en zelfs steeds meer zullen afnemen. Ondanks het feit dat het uitvoeren van commerciële activiteiten veelal niet is opgenomen in de doelstellingen van de NGO s kan gesteld worden dat deze doelstellingen toch wel ruimte bieden voor sociaal ondernemen. Dit blijkt ook uit de opgave van de sociale ondernemingen die men heeft opgezet dan wel wenst op te zetten. Het gros hiervan is mission-related. Ondanks het feit dat de organisaties aangeven zich bezig te houden met sociaal ondernemen bestaat de indruk dat de meerderheid niet (goed) onderscheid kan maken tussen het ontplooien van economische activiteiten (zelf-financiering) en sociaal ondernemen als planmatig uitgevoerde activiteit. Dit bijkt ook uit de aanpak van de activiteit. De meerderheid is niet (volledig) planmatig aangepakt; er bestaat een idee en veelal wordt deze uitgevoerd zonder dat de verschillende fasen in het proces tot uitvoering worden afgelopen. Wel is een minderheid van de organisaties na het hebben gevolgd van de NESsT workshop in december 2003 zich ervan bewust dat hun activiteit niet volgens boekje is uitgevoerd. De NGO s zijn in feite dus nog in de beginfase van commercialisering: voor wat ongeveer de helft van de activiteiten betreft is men nog in de pre-feasibility fase, terwijl 13 activiteiten niet op de juiste manier zijn aangepakt. Slechts 8 activiteiten zijn volledig volgens de regels aangepakt dan wel uitgevoerd, mogelijkerwijs vanwege het ontbreken van enkele basisvaardigheden bij sommige van de organisaties om te kunnen overgaan tot sociaal ondernemen. Met name wordt hier gedacht aan het schrijven van een ondernemingsplan. Dat de NGO s nog in de beginfase zijn van commercialisering blijkt ook uit het feit dat er veelal ondersteuning gewenst is, met name van de overheid. 11

12 De steun van de overheid wordt meer gezocht in de richting van subsidie en regelgeving. Er is dus ook behoefte aan duidelijkheid omtrent het beleid van de regering. Terwijl er ondersteuning gewenst is van de overheid is het opvallend dat er op het gebied van sociaal ondernemen weinig samengewerkt wordt met andere organisaties om zo de kosten te verminderen en misschien zelfs te kunnen putten uit de voordelen die dit biedt. Het belang van samenwerking wordt nog onvoldoende ingezien. Om te kunnen overgaan tot sociaal ondernemen zijn financiële middelen onontbeerlijk. Dit blijkt echter een belangrijke belemmering te zijn voor de NGO s. Het sociaal ondernemen wordt veelal belemmerd door het ontbreken van de nodige financiën. Het startkapitaal ontbreekt, terwijl het ook moeilijk is om financiering te vinden voor bepaalde activiteiten. Ook (onduidelijkheid t.a.v.) het beleid van de overheid wordt als een belemmering ervaren. Naast het feit dat er geen subsidie wordt verkregen van de overheid wensen de NGO s ook duidelijkheid van de overheid t.a.v. het beleid voor sociaal ondernemen. Men weet niet waar men aan toe is terwijl men ook wordt geconfronteerd met lange wachttijden bij het verkrijgen van bedrijfsvergunningen en/of hoge belastingen. Reeds is aangehaald dat de NGO s duidelijkheid wensen t.a.v. het overheidsbeleid op het gebied van sociaal ondernemen. Gesprekken met sleutelfiguren hebben aangetoond dat er geen (duidelijk) beleid van de overheid is hieromtrent. Er zijn enkele basisregels ten aanzien van het opzetten van een onderneming doch specifieke regels omtrent sociaal ondernemen door NGO s en regels met betrekking tot eventuele mogelijkheden voor belastingvermindering en andere dispensatieregels zijdens de overheid ontbreken of zijn onbekend. Uit het bovenstaande kunnen de volgende aanbevelingen worden gedaan: Gezien het feit dat het concept van sociaal ondernemen nog niet volledig duidelijk is bij de NGO s is het aan te bevelen dat er op korte termijn gestart wordt met een intensieve voorlichting omtrent het specifieke karakter van sociaal ondernemen. Hierbij moet de nadruk worden gelegd op het verschil tussen zelf financiering en sociaal ondernemen als planmatig uitgevoerde activiteit. Tijdens deze voorlichtingsactiviteit is het belangrijk dat reeds uitgewerkte ideëen dan wel reeds in uitvoering zijnde activiteiten worden gedeeld met de NGO s, waarbij ervaringen kunnen worden uitgewisseld en praktische tips kunnen worden gegeven. Resultaat van de training zou kunnen zijn dat bestaande ideëen daadwerkelijk worden uitgewerkt en uitgewerkte ideëen verder worden besproken. Hierdoor worden de NGO s zich bewust van mogelijke knelpunten in de planning en uitvoer en eventuele oplossingen. In deze fase moeten de NGO s worden ondersteund in het uitvoeren van een pre-feasibility en feasibility studie waarbij zij leren in hoeverre hun idee uitvoerbaar is en of de organisatie over de nodige capaciteit beschikt. Deze ondersteuning kan eventueel in samenwerking met het bedrijfsleven en/of andere deskundigen geschieden. Ook in het schrijven van een ondernemingsplan dienen de NGO s te worden begeleid. 12

13 Het is van belang dat de NGO s worden bijgebracht wat het nut is van sociaal ondernemen, mede gelet op het feit dat de donorgelden niet altijd gegarandeerd zullen zijn en men überhaupt gedwongen zal zijn naar alternatieve manieren van financiering om te zien. NGO s zullen met name in de toekomst steeds meer gedwongen zijn om over te gaan tot sociaal ondernemen. Daarom is het belangrijk dat zij worden gewezen op het belang van samenwerking; niet alleen om informatie te kunnen uitwisselen maar ook om de efficiëntie te vergroten. Samen zijn wij sterk is een bekende uitdrukking die ook hier van toepassing is. Niet alleen samenwerking met soortgelijke organisaties is belangrijk maar ook het aangaan van partnerschappen met het bedrijfsleven. Zo zouden de sociale ondernemingen bijvoorbeeld kunnen dienen als toeleveringsbedrijven voor kleine en middelgrote ( for profit ) bedrijven. Gelet op de financiële problemen waarmee de NGO s geconfronteerd worden bij het opzetten van de sociale onderneming zou er eventueel een platform opgericht kunnen worden voor NGO s die sociaal ondernemen, zodat zij een aantal zaken zouden kunnen realiseren, zoals het samen op zoek gaan naar fondsen voor de opstart ( seed capital ) alsook voor het verder vorm geven aan de onderneming, het aangaan van partnerschappen voor de NGO s, trainingen aanbieden aan de NGO s. Hierbij wordt niet alleen gedacht aan trainingen in het opzetten van een sociale onderneming maar ook gerichte trainingen om over de nodige vaardigheden te kunnen beschikken. Aangezien er onvoldoende duidelijkheid is in het beleid van de overheid is het zaak dat dit op korte termijn geschiedt. Zo dit beleid ontbreekt dan moet de overheid ervoor zorgdragen dat er wet- en regelgeving komt. De NGO s dienen op de hoogte te worden gebracht van eventueel bestaande regelgeving en mogelijke faciliteiten, niet alleen van overheidswege maar ook van andere organisaties. Dit zou middels voorlichtingsactiviteiten kunnen geschieden, eventueel in samenwerking met de VSB, ASFA en KKF. De NGO s zouden ook het initiatief kunnen nemen om met voorstellen te komen aangaande de wet- en regelgeving. Daar uit het onderzoek blijkt dat de NGO s veelal nog in de beginfase van sociaal ondernemen zijn, dient er een vervolgonderzoek plaats te vinden. In deze fase zullen reeds uitgevoerde projecten worden geëvalueerd. Deze aanbevelingen staan niet op zichzelf. Er dient een beleid te worden gemaakt in het proces van begeleiding van de NGO s. De prioriteitsgebieden zoals in het voorgaande zijn aangegeven moeten worden uitgewerkt in een beleidsplan. Ten overvloede worden deze prioriteiten wederom gelist: - voorlichting omtrent het specifieke karakter van sociaal ondernemen door NGO s - gezamenlijk uitwerken van ideëen omtrent sociaal ondernemen en ervaringen uitwisselen over reeds uitgewerkte ideëen. Dit is een lang proces en dient goed begeleid te worden. De NGO s moeten worden ondersteund bij het 13

14 uitvoeren van de pre-feasibility en de feasibility studie, terwijl ook assistentie vereist is bij het schrijven van een ondernemingsplan. - samen met de NGO s zoeken naar fondsen om de onderneming op poten te kunnen zetten. Hiermee kan reeds in de beginfase een aanvang worden gemaakt. - aangaan van partnerschappen met het bedrijfsleven en eventueel de overheid - initiatieven nemen naar de overheid toe op het gebied van wet- en regelgeving. Specifieke aanbevelingen voor een stappenplan m.b.t. Sociaal ondernemen: 1. Het aanschrijven van de NGO s die hebben geparticipeerd om met hen de resultaten van het onderzoek te bespreken. Op deze bijeenkomst wordt ook het idee voor het oprichten van een platform gelanceerd. Voorbereidingstijd: 2 weken na ontvangst eindrapport. 2. Het aanschrijven van NGO s die sociaal ondernemen of die plannen daartoe hebben in verband met het oprichten van een platform. Voorbereidingstijd: 2 weken na de bijeenkomst ter bespreking van de resultaten van het onderzoek. 3. Het wederom organiseren van een voorlichtingsbijeenkomst voor NGO s omtrent het specifieke karakter van sociaal ondernemen door NGO s ( not for profit ). Aan de orde komen: wat is sociaal ondernemen, waarom sociaal ondernemen, wat is het verschil tussen sociaal ondernemen door NGO s en een commercieel bedrijf ( for profit ), wat zijn de voordelen en valkuilen van sociaal ondernemen, welke zijn globaal de stappen die moeten worden doorlopen om over te kunnen gaan tot sociaal ondernemen, wanneer wel of niet overgaan tot sociaal ondernemen. Niet slechts de NGO s die hebben geparticipeerd in het onderzoek, doch een dwarsdoorsnede van alle relevante NGO s dienen uitgenodigd te worden. Uit deze groep zal een pilot groep worden samengesteld voor fase 1. Op deze bijeenkomst zal ook de oprichting van het platform plaatsvinden. Voorbereidingstijd: 3 weken (na oprichting platform) 4. Het voeren van gesprekken met de overheid, het bedrijfsleven en relevante instanties voor de introductie van sociaal ondernemen door NGO s. Gedacht wordt aan: Ministerie van Justitie, Ministerie van Planning en Ontwikkelingssamenwerking, de Belastingdienst, Ministerie van Handel en Industrie, KKF, VSB, ASFA. Aan de orde komen: wat is sociaal ondernemen, waarom moeten NGO s overgaan tot sociaal ondernemen, wat is het verschil tussen sociaal ondernemen door NGO s en een commercieel bedrijf ( for profit ), wat zijn de knelpunten waarmee NGO s geconfronteerd worden als ze overgaan op sociaal ondernemen. Verder dient met name voor wat betreft de overheid de (noodzaak tot) wet- en regelgeving aan de orde te komen. Partijen besluiten op korte termijn een commissie in het leven te roepen voor het nagaan en eventueel aanpassen dan wel formuleren van wet- en regelgeving. 5. Het samenstellen van een commissie voor de wet- en regelgeving. In de commissie moeten zowel overheid, bedrijfsleven als vertegenwoordigers van de NGO s zitten hebben. Ook mogelijkheden ter facilitering van de NGO s worden bekeken. 14

15 6. Gesprekken voeren met potentiële donateurs om fondsen te zoeken voor het houden van trainingssessies voor de NGO s en voor de ondersteuning tijdens de opstart ( seed capital ). 7. Een begeleidingsgroep aanstellen. Deze bestaat uit vertegenwoordigers van de overheid, het bedrijfsleven en het NGO-veld en heeft als taak het begeleiden van alle activiteiten van NGO s gedurende het proces van sociaal ondernemen. 8. Een serie trainingssessies (fase 1) voor NGO s (pilot-groep) betreffende de volgende onderwerpen: wat is een missie, het formuleren van een missie, het formuleren van doelstellingen, de bedrijfscultuur en in hoeverre deze sociaal ondernemen mogelijk maakt, brainstormen over een bedrijfsidee, prefeasibility studie, SWOT analyse van de eigen NGO, marktonderzoek (nagaan of een bedrijfsidee levensvatbaar is, concurrenten analyse), kostprijsberekening/break even analyse, het schrijven van een businessplan. De NGO s zullen hun eigen bedrijfsideëen onder begeleiding uitwerken. Tijdens deze sessies zullen reeds bestaande cases als voorbeeld dienen. De sessies worden gefinancierd door donoren (zie punt 6). 9. Het ontwikkelen van een aan de Surinaamse situatie aangepast handboek Sociaal ondernemen door NGO s. In dit handboek zullen ook case studies ( success stories en valkuilen) aan de orde komen. 10. De NGO s zullen op regelmatige basis bijeenkomen om zodoende ervaringen en expertise uit te wisselen. 11. Periodiek zal er onderzoek worden gedaan naar de ontwikkelingen binnen deze ondernemingen. 12. Na afloop van de eerste fase zal een grootscheepse campagne (fase 2) van start gaan om een grotere doelgroep te kunnen bestrijken. Schematisch ziet het e.e.a. er als volgt uit: Aanbevelingen voor een stappenplan m.b.t. sociaal ondernemen # Activiteit: Korte termijn (binnen 1 jaar) 1 Bespreking resultaten met de doelgroep (NGO s) X 2 Voorbereidingen treffen ivm oprichten platform X 3 Tweede voorlichtingsbijeenkomst voor NGO s en X oprichting platform 4 Voeren van gesprekken met overheid, bedrijfsleven, X relevante instanties 5 Samenstellen commissie wet- en regelgeving X 6 Gesprekken met donateurs (1) X 7 Samenstellen begeleidingsgroep X 6 Vervolggesprekken met donateurs X 5 Werkzaamheden commissie wet- en regelgeving X 8 Serie trainingssessies X 9 Ontwikkelen Surinaams handboek X 10 Bijeenkomsten NGO s om ervaringen etc. te delen X 11 Onderzoek (periodiek) X 12 Start fase 2 x Lange termijn (langer dan 1 jaar) 15

16 Opgemerkt dient te worden dat, hoewel de stappen puntsgewijs zijn aangegeven, sommige activiteiten simultaan kunnen aanvangen of, indien de omstandigheden daartoe noodzaken, in een andere volgorde kunnen worden uitgevoerd. VRAGENRONDE Hr. Ruben Martoredjo (UNDP): Sustainability van de NGO zelf heeft hij gemist bij de strategie. Hr. Wesenhagen: Het is niet zo diepgaand gedaan, maar het is wel een onderdeel van het proces, namelijk organisatie readiness. De eigen organisatie moet goed nagegaan/geanalyseerd worden; kan het een social venture dragen? Belangrijk is dat er goed gebruik gemaakt wordt van de resources; er kan samengewerkt worden op dat gebied. Mw. Brons: Er wordt steeds gepraat over dat het overheidsbeleid niet afdoende is. De EU financiert heel binnenkort het Suriname Business Forum. Binnen dat Forum is er al ervaring opgedaan m.b.t. sociaal samenwerken, netwerken. Waar er nog geen regelgeving bestaat zijdens de overheid kan er een linkage gemaakt worden met het SBF. Een national business forum (platform) beveelt zij sterk aan. Facilitator: De transparantie moet duidelijk zijn; het moeten geen verkapte bedrijven zijn. Er moet een goede inventarisatie gemaakt worden voordat er partnerschappen gesloten worden. Hr. Wesenhagen: Het kan worden bekeken hoe het verder opgezet wordt. Sociaal ondernemerschap is een speciaal soort ondernemerschap en er zijn NGO s die zich bezighouden met micro- en klein ondernemerschap stimuleren. In dat kader is de link met het SBF van belang. Mw. Cecil Zandwijken (Stg. Crabasi): In de voorbespreking is gevraagd de terminologie duidelijk aan te geven. De KKF gebruikt social entrepreneurship; dat is iets anders en kan verwarrend zijn m.b.t. sociaal ondernemerschap. Het verschil is niet goed weergegeven in het onderzoek. Hr. Wesenhagen: Persoonlijk vindt hij de benaming die de KKF gebruikt nogal vreemd, maar dat is zo genoemd door de IDB; alles wat klein is noemen zij n.l. social. Het gaat daarbij om individuele ondernemers en niet om organisaties die gaan ondernemen. Mw. Kramp (stg. Sucet): De overheid leidt niet, zij laat zich leiden. Is er geen mogelijkheid om bij de start houvast te vinden bij de overheid (m.n. PLOS) in de zin van het hebben van een goed gesprek vanuit het bestaande platform en nagaan welke ingang er is naar de overheid toe. Hr. Wesenhagen: Daarom is PLOS uitgenodigd. Zij zijn aangewezen als focal point en zijn altijd uitgenodigd bij activiteiten. Het gaat niet altijd om ontwikkelingsfinanciering en het is goed dat er een minister is die kan lobbyen op beleidsniveau. 16

17 Mw. Ilahibaks (PLOS): Zij zal het doorgeven aan haar superieuren en na bespreking met hen, zal zij de bevindingen doorgeven. Mw. Carol Majong (Nederlandse Ambassade): Er bestaat al geruime tijd een idee over een platform. Het zou goed zijn om aan te sluiten. Zij mist echter de link naar beleid toe. Hr. Waagmeester: Volgens hem staat in de vernieuwde versie van de Cotonou overeenkomst dat het de plicht van PLOS is focal point te zijn. En, er is veel geld beschikbaar. Hr. Wesenhagen: Er is veel geld besteed aan het realiseren van het SBF en dat allemaal heeft te maken met Cotonou. Daarin staat er ook veel t.a.v. NGO s en civil society, maar niemand zegt wat er precies aan middelen beschikbaar is. Facilitator: De voorzichtige conclusie kan getrokken worden dat de sociale ondernemingen bij NGO s in de sfeer van de informele sector komen. Er is geen formeel beleid. Hr. Wesenhagen: Wij praten over ondernemingen en daaraan ligt een conceptie ten grondslag. Wat hem betreft is die conceptie het financieringsvraagstuk van NGO s. Ondernemen is een modaliteit en als een organisatie niet kiest of kan kiezen voor ondernemerschap, blijft het met het vraagstuk zitten. Welke andere modaliteiten zijn er om jouw financieringsvraagstukken op te lossen? Er is een beleidsaspect en als dat goed in beeld is, kan je inderdaad de overheid vragen faciliteiten te creeren t.b.v. NGO s. Het gaat om het vergaren van middelen om de organisatie draaiende te houden en niet om het maken van winsten als zodanig. Het moet niet gestimuleerd worden dat een NGO in de informele sector terecht komt. Hr. Bijnoe: Economisch ondernemen moet je in de ondernemingsvorm doen die daarvoor geschapen is. Een NGO die overstapt op commerciële activiteiten ziet hij als een voorportaal om een commerciële onderneming te worden. Als het goed gaat in het land heb je geen NGO s nodig en alles kan via het centrale overheidsbeleid geregeld worden. Voor een donor is het belangrijk dat een NGO zich op een gegeven moment overbodig maakt. Hr. Waagmeester: Voor de discussie wil hij meegeven dat het bedrijfsleven een nieuwe lijn heeft, namelijk corporate social responsibility. Bedrijven moeten zich meer gaan inzetten voor hun eigen omgeving. Daarbij komen ze NGO s tegen. NGO s moeten naar bedrijven toegaan en vragen wat zij voor dat bedrijf zouden kunnen doen omdat er een gemeenschappelijk belang is. Indien men elkaar niet gaat vinden, zal een ieder los van elkaar, zijn eigen weg opgaan en komt er geen vooruitgang. 17

18 WERKGROEPEN Werkgroep thema 1: Vergroting van de awareness t.a.v. het financieringsvraagstuk van NGO s: waarom en hoe, welke acties. Awareness onder NGO s Awareness naar de overheid toe en andere partners (bedrijfsleven) Awareness naar het grote publiek (de doelgroepen) Awareness naar de donorgemeenschap Facilitator: Brian Rambaros - Rapporteur: Margo Kramp Waarom? Als het om de overheid gaat, is een overheid nergens ter wereld in staat om alle maatschappelijke lasten te dragen. Als zodanig zijn NGO s er om medeverantwoordelijkheid te dragen. De responsibility van het bedrijfsleven is gering en dat komt omdat men het niet commercieel interessant vindt. Voor hen is er geen win/win situatie, zolang NGO s niet anders bewijzen. Er moet voor gezorgd worden dat er een strategische bundeling binnen de sectoren komt; het gaat om policy making. Hoe? Bij de NGO zelf te starten. De NGO intern te bundelen, te versterken. Als doelgroep te versterken. Dat gebeurt reeds in platform-verband. Er is nagedacht over het uiteindelijk hebben van een overkoepelend platform, waarbij vanuit alle bundelingen (platformen) een lid daarin deelneemt. NGO s hebben te lang te maken gehad met een overlevingsmentaliteit waardoor er weinig tijd aan elkaar besteed is. Regulering per sector is van eminent belang. Daarbij zijn van belang: definiëring, transparantie, criteria, ontwikkelen van codes waaraan men zich als doelgroep dient te houden. Acties Het inventariseren van de problemen. Waar en waarvoor is er geld nodig. In welke richting wordt gekeken om het geld te vinden (per doelgroep/commercieel). Gezamenlijke standpunten innemen t.a.v. maatschappelijk relevante items de doelgroep rakende. Bedrijfsleven als sector benaderen partnerschappen zoeken. Inventarisatie; proberen te komen tot een win/win situatie als het om het bedrijfsleven gaat. Zekerheden ontwikkelen (voor betrouwbaarheid). De awereness punten grijpen in elkaar en kunnen als platform niet afzonderlijk gezien worden. Er zijn stappen die ondernomen moeten worden om van daaruit stapsgewijs keuzes te maken teneinde een goed resultaat te boeken. [Geen aanvullingen/commentaar vanuit de groep] 18

19 Werkgroep thema 2: Sociaal ondernemen: hoe, wat, wie en waar. Welke mogelijkheden en perspectieven zijn er in financieel-economische zin Mission-related of niet Facilitator: Hr. Dundas Rapporteur: Hr. Dundas Het is belangrijk om binnen de organisatie na te gaan welke expertise en faciliteiten er zijn welke aangewend kunnen worden voor een social venture. NGO s zijn zich niet bewust van de expertise in huis die ze beter zouden kunnen benutten. Een financiële mogelijkheid is surplus-budgetting, waarbij er binnen de begroting een bepaalde winstmarge wordt aangegeven (is mondiale trend). De mogelijkheid tot clusteren van meerdere NGO s bij het ontplooien van commerciële activiteiten. Hierbij kan de deskundigheid uit andere organisaties gehaald worden. Bij de uitvoering van een social venture kan het een zelfstandige unit zijn. Inhuren van deskundigheid. Wat De activiteit kan mission-related zijn, maar het hoeft niet. Aan de andere kant is het ook zo dat je geen commerciële activiteit gaat uitvoeren die strijdig is met de doelstellingen. Voorbeeld: Stg. de Stem die werkt met drugsverslaafden zou geen alcoholische dranken mogen verkopen. De capaciteit: kan de organisatie de commerciële onderneming aan? Wie Het kan onder de paraplu van een NGO zijn, maar het kan ook een aparte entiteit zijn die door de NGO voor de onderneming wordt opgezet. Waar Het kan mission-related zijn, maar voor organisaties is het toch het afwegen waard om te kijken wat ze doen en welke activiteit ze ontplooien. Maar als de activiteit niet strookt met de doelstelling van de organisatie, moet het niet gedaan worden. De marktsituatie: de markt moet bekend zijn; waarin ben je als organisatie goed, welke deskundigheid en kwaliteit heb je in huis om in een bepaalde sector te opereren. De kwaliteit is afhankelijk van een SWOT die gemaakt moet worden van de organisatie. [Geen aanvullingen/commentaar vanuit de groep] 19

20 Werkgroep thema 3: Hoe ziet de enabling environment eruit (intern en extern) voor sociaal- ondernemerschap: wat is het klimaat waarbinnen NGO s kunnen ondernemen. Intern (o.a. ondernemerszin bij NGO s) Extern (o.a. beleid, regelgeving) Facilitator: Danielle Eiloof Rapporteur: Danielle Eiloof Intern De ervaring wijst uit dat NGO s veelal social enterprise onderschatten. Gedacht wordt dat alles vooraf gepland en geregeld is, maar dat is helemaal niet zo. Het is een heel andere wereld. Er moet nagedacht worden over employability: hoe lang ga ik er nog zijn? Hier moet binnen de NGO s goed over nagedacht worden. De organisatie moet goed weten wat zij wil. Dit valt onder organizational readiness: dat moet eerst goed nagegaan worden voordat men met een idee doorgaat. Er zijn trainers en facilitators beschikbaar en op hen moet er een beroep gedaan kunnen worden in vooral de fase van organisatie readiness. Zichtbaar maken van je ondersteuning (eigen inbreng) in de exploitatiekosten. Extern NGO s hebben de juridische vorm van stichting of vereniging en vallen als zodanig ook onder die wet- en regelgeving, ook belasting-technisch. Op blz. 35 van het onderzoeksrapport is geopperd: hiertoe organisatievorm. Kan dat uitgezocht worden, want het is onduidelijk. De KKF is heel duidelijk hierover; als je een onderneming start, moet je je bij hen inschrijven. Corporate social responsibility: NGO s kunnen benaderd worden door de corporate world als zij een goede PR voeren. Omgekeerd kunnen de NGO s hen benaderen. Als micro-ondernemers zich clusteren (voor bepaalde activiteiten en diensten) zou de VSB die commerciële activiteiten kunnen ondersteunen. [Geen aanvullingen/commentaar vanuit de groep] 20