GRONDBEGINSELEN BOUWKUNDE VOOR TROPISCHE GEBIEDEN

Transcriptie

1

2 Werkma.p no. 2: GRONDBEGINSELEN BOUWKUNDE VOOR TROPISCHE GEBIEDEN Uitg.: SubcomrrUssie Microprojecten der Technische Hogeschool Eindhoven, Bureau Ontwikkelingssamenwerking, Postbus 513, EINDHOVEN. Eindhoven, Ie druk, juui 1972, 2e druk. april 1974, 3e druk, mei 1978.

3 De TR-Eindhoven heeft de activiteiten voor ontwikkelingssamenwerking gebundeld in de C.I.C.A. (committee for International Cooperation Activities). Een van de onderdelen van de C.I.C.A. is de Subcommissie Microprojecten, die gratis technische adviezen geeft aan ontwikkelingswerkers. De Subcommissie Microprojecten werkt met soortgelijke groepen elders in Nederland samen in de stichting TOOL, Mauritskade 61a, Amsterdam. 2

4 Voorwoord De werkmap "Grondbeginselen Bouwkunde voor Tropische Gebieden" verscheen reeds in 1959 als een aparte uitgave onder de titel "Van alles in een notedop". De samensteller H. Heijnes was werkzaam in het toenmalige Ned. Nieuw-Guinea. Dit verklaart het gebrnik van sommige plaatselijke namen. In overleg met de schrijver heeft de Subcommissie Microprojecten der Technische Hogeschool Eindhoven in 1972 een herziene drnk verzorgd. De derde druk bevat geen wijzigingen ten opzichte van de uitgave van juni De Subcommissie Microprojecten stelt zich ten doel door de uitgave van werkmappen goed bruikbare informatie ter beschikking te stellen aan veldwerkers in ontwikkelingslanden. De gebrniker zelf is de beste beoordelaar van de mate. waarin deze doeistelling bereikt wordt. De werkmappen kunnen aileen al door hun omvang nooit volledig zijn. Op- en aanmerkingen naar aanleidius ~an deze werkmap zijn bij de Subcommissie Microprojecten van harte welkom. Voor problemen die in daze werkmap niet voldoende zijn behandeld. kunt U bij de Subcommissie of bij de stichting TOOL advies vragen. Dr. M.L. van Vonderen- van Staveren. Subcommissie Microprojecten der Technische Hogeschool Eindhoven 3

5 Bij!let gebruill Een ieder die enige tijd in onrwikkelingsgebieden beeft gewerkt, zal wei eens de behoefte hebben gevoeit aan een beknopte eenvoudige en aan de landelijke omstandigheden aangepaste handleiding. Dit geldt niet aileen voor de technikus die met de autochtone partner samenwerkt onder soms primitieve omstandigheden. Ook mensen werkzaam in de agrarische en de medische sektor hebben wei eens te maken met bouwkundige problemen en vraagstukken i.v.m. hygiene en gezondheid. Bijgaande, uiteraard onvolledige en voor uitbreiding vatbaar zijnde<lessen, kunnen naar eigen inzicht en ervaring verder worden uitgewerkt. Initiatief, kreativiteit en doorzettingsvermogen zijn faktoren van belang bij het werk in een onrwikkelingsland. Het zal de aandachtige lezer duidelijk worden bij het doorlezen van de lessen, dat usast vak- technische. ook medische-, agrarische problemen en vraagstukken aan de orde komen. Hieruit moge blijken dat samenwerking tussen.. technische, medische en agrarische sektoren onderling van groot belang is in een ontwikkelingsgebied. Wij hopen dat de lessen van nut mogen blijken bij de voorlichting aan de bevolking in ontwikkelingsgebieden. Leusden, mei H. Heijnes Oud- direkteur bij het Nijverheidsonderwijs in Indonesia. 4

6 lnhoud Vak Materialenlrennis A. Soorten bomell. houtwiuning. grnei van de boom. enig : houisoorten, enig!! ziekten van hout. Het fooien en vellen. De doorsllcde. Bet zagen. Het stapelen; de gebreken van hout. Enige moderne m~terialen. Bamboe. rotan. Scbilderen. Voorbebandelen. lakken. politoeren. beitsen en in de blanke was zetten van hout. lets over kleurenleer. Kleurencombinaties Hang en s1uilwerk. Vak Materialenkennls B. V Ilk Constructieleer A. Het metselen en het werken met beton Vloercn in de kampong. Vormsteen van karang. Mogelijkheden met karang. Metsclen in de prllktijk Metsel en betonmortels, enigc samensteuingen. Algemcne begrippeo. Practiscbe wenken. Jets over spanningen. Verbindingen in de lengle. Verbindingen in de breedte. Staande verbindingelt Hoekverbindingen. lets over bet nlschrijven en bet bewcrken van hout Binllcndeurkozijn. Eni!!" bamboeconstructies. Het ~fschrijven van roddhout en bamboe. De constructie vad cen gabs gabs omwanding. Vak Conslruclielecr B. H~lfsleensverband. Staand,-erband. Koppenvcrband. Cyclopenverband. Breubteenverbal1d. Vorlllstcen en benamingen ar van. Con~tructies : 1. Halfstcensverband. 2. Hoek in halfsteensverband (vallelloe land). 3. Hoek in halfstecnsverband (.taande tand). blaclz bladz bladz bladz

7 Va!r Construcriclcer C. blad~ Vak Bouwlmudc A. Vak Bouwkunde B. Daken en dakbedekking. Enige dakvormen. Het zadeldak met galerij. Enige hangk~ppen. Constmetic van een eenvoudig spant + enige details. Bouwen in het binnenland. Het uitactten en watcrpassen met eenvoudige hulpmiddelen. De Sleek. Het uitzelten van de fundatie op de bouwp!ank. Detail doorsnede woonhuis met palenconstructie op poeren. Detail deorsnede weonhuis, constructie met gebruik maken van drums. Idem, construetie uiteinde der palen.. aanbranden". Idem, constructie van suanghout. Bouwen bij de grote plaatsen. Constructie hetonbekisting. Fundcring in breuksteenverband zender hekisting. Fundering stampbeton met en zender bekisting. Fundering met eenvoudige wapening. Detail fundering vlln een woonhuis met klampmuur. Gedeelte van een klampmuur in scheve projectie. h!adz b!ath Vak MaterialenkP.ru1b C. Math Maalregelen om woonhuis en inrichting Ie beschermen tegell witte mieren. A. Maatregelen oi] metsdwerk. B. Maatregelen blj houten palenconstructie. C. Maauegelen em het interieur te beschennen. Vak Hygiene en gczondheid A. b!adz Afvoer faecali!!n De natte beerkuil. De droge heerkuil De septictank met drain. Hurkdosct met inventaris VOOr de kampong. Vak Hygiene en gezondheid B. Drinkwater yoorzi~ning. Regenwater. Bronwater. Grendwater. blad?

8 Vak Hygiene en ge:rondbcid C. Het malariagevaar. Het vliegengevaar. Erfbeplanting en vitamincn. Vak Gereedscbap$kennis. bladz.lo De lichaamshouding. Bij schaven. het uit bet ru!g halen. het vlakken. het strijken, het van breed!e en van dikte maken vlm cen balk. Ons gereedschap en nog wal. De schaaf. De zaag. Vak Bouwkunde C. Vak Bouw"unde D. Heknopte sameuvatting. A. Het kamponghuis. B. Het stadswoonhuis. C. Schetsjes: Pas op voor bulldjirs. Pas lip voor overhangende rotsen. Pas op voor oude bomen. Ontwerpen vall w()omuizen Bijlagen: 1. Ontwerp kampong. 2. Constructie woonhuis. 3. Enige details type A. 4. IndeHug type A. 5. Woollhuir> type B. 6. De kerk. 7. De school. 8. De killderspeelplaats. 9. Badkamer hmkclose!. 10. \Voollhnis type C. 11. Woollhuis typo D. Lijst met houtsoorten Woordenlijst Ind.-Ned. (met toellchtillg). bladl biad::.! bladz hladz.126 bladz.127 7

9 Yak materialenkennis A &orten homen. Houtwinnlng. De groei van de boom. Enige houtsoortcn. Enlge ziekten van hout. Het rooien en vellen. de doorsnede. het zagen. bet stapelen. enige gebreken van hout. Enlge moderne materialen. He! materiaal bamboc. Het materiaal rotan. He! schilderen van hont, de voorbehandelillg ell hel lakken. het politoeren. het beitsen en het in de blanke was zelten van hout. lets over kleurenlecr. Kleurencombinaties. lets over hang en sluitwerk. 9

10 Er zijn drie grotc groepen homel! in de trol'cn: Snelten bornen: Ie. Lcoioomcn Ie. loofbomen; 2e. palmbomen; 3e. naaldbomen. Lo<>f~('!l;en dr~gcn bbderen. Van de 10ofbomcll is het harde taaie ijzerhout afkomstig ronls Marb~u en Suanghoat. Er )tijn 001: za.:h lc houl>oorten welke goed timmerhout leveren zoals TJln~" Ungaa-, Natak;-. Malol. Mersuwa- ell Meranti-hout.! zu!'l mee!' g~c:!,,: houtcoo11cn. Omd.::.~ er in de tropen llog geen ecnheid is in de hennming Vim houl. is het mocilij!: mccrdere houtsoorten te noemen, daar men hou:~ooften plaatselijk andere 118men geeft. 20. Po.Imoomen C~ palmboom in het algemccn is wnardcloos als t<.mmerhout. De pabnboom heeft wei een harde bast. Itet binncllsre val' de $tam bestaat echter Uil cen zachte vezelige massa. T oc1: i. het "oed de volgellde palmhomen (e onthouden. omdat verschillende aelen ":.n d,'z~ boola auttig xiin vtlor de k"mpongmaalschappij. Wanneet men voldoet :l311 de -/(:'iligh~jdsvoorli(;hriften. kan het mereriaal van de palmboom ook worden gd)!uikt ai, s((:igermuteriaal, 5choorwerk. cnx. bij het bouwen \1In huisjes. A. De klnpperboom De worlds: kunnen worden gebmi!:t als IOUW. De slam: tijdelijkc bruggctjcs en omheiningen. In gcspleten tocstand worden de latten toegepast om het opwaaicn van atap tegen te gun. De top: Het pal mie! uit de top van de boom wordt gehruikt als groente. De bladviunen: Tocgepas( als ruw vlechtwerk zoals manden. zakken. atap (dakbedckking). De bladnerf: &:zems (sapulidis). spelden. De vrucht: De vruchtwand geeft: touw. bezems. borstels. De harde viucbtwand: geefl houtskool (arang) en "lie mogclijke gebruiksvoorwerpen. De vrueltt wordt op verschillende manieren venverkt hij de rijsttafel. Uil de klappermelk vermengd met s(}da maakt men zeep. Wanneer de melk wonlt gekookt, krijgt men Idapperolie. Het klappervlees in rottende toestalld geeft bij uitpersen eveneens olie. AI. copra, - dit is de gedroogde djpe vrucht. wordt ze uitgevoerd naat Europa en wordt gebruikt bij de bereiding vall margarine. De klapperboom kan " keer per jaar vrucht geven. B. De Arenpalm Van deze palm. die nie! veel vcorkomt ill tropische landell is het bckende zwltrte touw (tali idjuk). Dit touw is ollver.lijtbaar en is uiat allcen ~'OOr huiselijk gebrtrik van OCtekcnis. maar is van groot bclang bii de woningbouw in de kalllpong, Waal geen druadnagels. schroeven of boutcn aallwezig zijn. 10

11 Het touw wordt gehruikt om bouwconstructies stevlg te maken. In de kampong ziel men soms zeer goode touwverbindlngen van tali idjuk. Houtwerk omwoeld met touw van de arenpaim wordt niet aangetast door witte mleren. De witte mieren hebben blijkbaar een ackeer van deze touwsoort. C. De sagopajm De sagopalm groelt voorai in moerassen en levert het volksvoedsel: sago. Sago wordt in talioze varlaties hereld gegete". De hoofdbladnerf geeft het fruie gaba gaba. Gaba.gaba wordt In de kampong toe gepast ais omwandlng, bij het maken van plafonds enz. De bladeren zijn geschikt ais dakbedekking. Het flo genoemde atap rumhla is duur. zamer dan ~e atap van de klapperhoom. D. De nibungpalm De harde hast van de nihungpalm wordt In de kampong gespleten toegepast hij vlcefen cn omwandingen. 3e. Tiematahomen (naaldhoom) Tjemambomen dragen: naalden. Voor zover bekend komt daze boom niel in grale hoeveelheden' voor, Omdat de homen ver, ~it elkaar staan, is de groci onregelmatig. Als tijdelijke omheining of ais brug ziet men daze houtsoort toegepast in de k2 'llyor.g. Houtwlnning De loofbomen welke het timmerhout leveren,. worden geveld of gerooid, Bij bel. vellen wordt de boolllslam even boven de grond!ngczaagd of met de bijl ingckeept. Bij het foolen wordt de hoomstam uitgegraven en worden de wortcls doorgeh::kt. Men!aat de boom omvallen in een bepualde richt!l1g, Drt moet met overleg gebeuren, zodat de boom niet beschadigt. Na het vellen of rooien wordt de boom >ehoon gemaakt; ontdaan 'van takken en worteleinde. De starn wordt direct ult het bos vervoero om aantasting door ziektekiemen te "oorkornen. Het is gewe:lst de bool~l' starn cen tijd "nit te logen" in het water. Op deze mjze worden de sch!ldelij!,e sappen welke in de boqjb..aanwezig zijn, ultgedreven, ".fp D" groci van de boos. In de tropen is de groeitijd vooral in het regenseizoen. Aan de doorsnede van de stam is duidelijk Ie zien, dat de boom elk jnar dlkker wordt. Elk jaar,"ormt zich Cell jaaning. Wanlleer de regens twee mnal de.nrkol1len, dan varmen zleh soms twee jaarringen. Op de doorsnede van de gevelde of gerooide slam is te zien hoe oud de boom is. Het jonge hout van cen boom is ol'gebouwd uit cellen. Deze be.taan uit celstof ell Zljll gc\'uld Illet voeh!. De hoeveelheid vocht in de cellcn ncernt tijden. de jaarlijkst' groeiperiode af, de rolstof verhardt en cen llieuwe hout!aag onstmt. Dat laabje houl noomcn we de janning. De julste tijd om een boom te vellen of te rooien is v66r de regen. doorkomen. De starn beva! op rut tijd.tip weinlg voedingsstoffen l rocht}. 11

12 Enigc houtsoorten IJzcrhout: M~rbauhout.: Is een taaie harde houtsoort en komi In grote hoeveelheden voor in lropische!l~biedcn. De kleur variecrt vall Heh! tot donkerbruin. soms roodbruln. Marbauhout alkomstlg van bomen. welke op kalk of rotsachtlge bodem groeien. is zeer duurzaam. doch moeilijk te bewerken. door het grote kalkgehalte. waardoot het gereedschap spoedig bot wordt. Marbauhout. niet alkomstig van kalkgrond Is vrij goed te hew(.'rken. Het &plijt gcmakkelijk. Daarom blj spijkeren en schroeven allljd \,)o:boren. li<larbauhout is :towel geschikt VOOl buiten a1s binnenwerk. Door de hardheid en taaie. dlchte struktuur. wordt het hout uiet aanget".t door witte mieren. Het bevat sappen, waardoor dit ongedierte wordt afgesehrikt. Deze sappen tasten ook ijzer aan. Bij eoniltructles uitgevoerd In marbauhout. zovecl mogelijk Ijzerwerk vermijden. Dus b.v. blj eeu kapconstructie uilgevoerd in marbauhout toognagels loepassen. Het suanghont is een haide moeilijk te bewerken houlsoort. Suangbout is Icer duurzaam. De measle, kostbare. ovcrgeblevcn etnografica is gemaakl van het onverwoestbare suanghout. De klen r is donltcrbruin lot :r<i'lirt. Deze houtsoort wordt in de!ropen l<l':llep".t blj wolllugcu bown de :lee. Suanghoul woldt niet aangetast door de paalworm of ander ongedierte. Het Is daarom aan Ie bevelen bij waterbouwkundige weiken. Zac:hte boutsoorte'n: Illlatoa is eeo zachte gemakkelijk te bewerken boutsoorl. De kleur is Iichtbruin tot grijs. Matoa is geschik! voor binnenwerk. Tjmabou\ is Olen moole rechtdradige zachte houtsoort. Door de fraaie tekening op het lans,hout is ail haul geschikt voor meubilair. De klaur is bruin-grill. In de tropen is Ijinahoul te verkrijgen in hreedte."l (ot 8(1 eln. Tjinahout leent zich voor blank welk. Narakihout is een tamelijk vaste houtsoort en wordl veel loegepast hil binnen_rk. De kleur is wit grljs. Dit hout is met duunaam. Ungoa is cen mooie houtsoort. Bruinaehtig van tint. Heeft een mooie tekening. wordt veel lregepasl bij wetken blnnenshuis. Mersawa komt in meerdere varieties \'oor. De kleur kan zijn. roodaehdg, geel of wil grijs. Het is vast en maio is echter niet duurzaam en is aan "werken" onderhevig. Toepassinll vooral bij binnenwerk. Merantibout heeft ongeveer dezelfde kleur en eigenschappen Ills mersawa. 12

13 Enige ziekten van het hout. A. Zwammen ontwikkelen zich hij voorkcur op het hout in donkere, yochtlge hoeken met stilstaande lucht. Het hout wordt langzamerhand zwart. vcllies! zijn samenhang en is als timmerhout waardeloos. B. Vuut. Het vuur ontstaat, omdat het nog voehlige hout onvakkundig wordt ge stapeld zander drooglatten. Het hout verstikt, wordt zwart. voze rotte plekken ant staan. C. Houtworm ook wei hubuk genoemd. tast het hout aan en verwoest l;el grondig. Vooral jons hout heef! in de tropen ve:;! te lijden rom dit 5chadelijke. Insect.. Aile zachtere houtsoorten in de tropen kumlen zeus bij voortdurende oontr6le worden aangetast door de witte mieren. Het is daarom goed altijd een bcschennende laag aan te brengen. of het hout vooraf Ie impregncreu. Het is voorts aan te bevelen getimmerten, meubilair. nimmer vast aan te brangen. Door speciale verbindingen toe te passen kan een construetie van hout gemakkelijk uitneembaar gemaakt worden. Voorbeelden daarvan zijn te vinden in dit hoek. Het rooien en vellen van de boom Het klimaat, de bodem en de omgeving zijn van invloed bij de greei. de stlucluur en de kieur van het hout. Wanneer de boom op kalkgrond groei!. zien we bij het zagen van balken en planken op het langshout kalknesten. Dit is soms duidelijk te zien bij marbauhout. Wanneer de boom op cen zandecige bodem groeit, is het hout vaster, de jaarringen liggen dichter op elkaar. Hout afkomstig van zandgrond is over het aigemeen donkerder van tint. 8ij het velien of rooien van bomen _lire ons bet timmerbout leveren is het good bet voigende te onthouden: le. Op welke grond groelt de boom; kalk-. nnd- of kleigrond. 2e. Rechte. hoge stammen zijn heter geschil<t voor timmerhout, dan kromme stam men met veel takkeu. Die takken geven noesten of kwasten in het hout. Daardoor is het hout minder geschikt voor timmerhout. 3e. Alleenstaande bomen zijll meestal warrig, vertoncn soms scheuren. 'V~nneer de boom nan alle kanten blootgesteld is nan de wind, dan vertoond het hout gebreken zoals: achroefvormige groei. windseheuren, enz. 4e. Te jonge bomen geven slecht timmerhout. Te jonge bomen geven veel afval hout. We noemen dit spinthout. Omdat spinthout \'CCl voedingsstoffen bovat. wordt het door auedei ongedierte aangelnst. Daardoor ontstaan ziekten. Jong hout Is ook sterk aan krimpen en trekken ondorhevig. De boom geeft goed hout tussen een leeftijd vall jaar. 5e. De juiste tijd om een boom Ie "vellen" of te "rooien" in de tropen is vqor de regena.. doorkomen". De stam bevat op dit tijdstip weinig voedingsstoffen. 13

14 h el...,;'(911 e",,", e~ ICJOO(<!?Vl.... CJ"" de boov"v") "' =;~t1- --7"" ". ~..~ "'_ r---"- > - A = h.e:>1- I"'oo(e..., ~""' [.,00""",, 13 =- h <9[... '-"e?ii...-"\...,.a... boo"""'" 'De ~of ""=,,-"\ de? 600""'-' "';C,.::>IOC{C =C_ -:?ct'9i!?v"'\ J. =Ch=L-k"".-"\ De boo""",, C{QV"\ dip o... dp... c;!... fdp '1'f' dip p_j(,lc?...vi"f'ce r... l-""'f<p...,j,. <?odc::::ll d"",.::;-6,1'1 -"==(O=\-.. b""fc:i=ld4ip r"'c'h~tv'l9,-,,=1 L 14

15 b t J' ~Pl- h.ar<"1- "94e?... de;::> i~::::":3<"'r<",~ge..-"\ d tcl--l.. C>r'ee... (d. t 1,.; <F' L Ie er<>..-.l.. ="-' 1-0(' l-,:..v.,... et"'~=.::...rl ) b (J' de? "'ScLc:;::>(C"cs 1'~CJ e...-"\ d6=" j~= f">,..,'"",c:;j_'" c... I'!- C!"'1k,=C:::lHO (d.( ~6"'.L J:::'''''ge ~=G.. J..:;:>0,::;p,:"'L) 15

16 Het zagen vnn bout.,.krimpcn" en "trekken" noemen we In het Nederlands in het kurt: het n"''erken va" het hout. \Ve wcle.:j dat bet "werken" r.m hout mlnder wordt, wanneer de balken. plnnken en latt<on op vakkundige wijze uit de stam worden gezaagd. Omdat bout levend materiaal is, zal het ondanks aile voorzorgen zeals: ontschorsen van de starn, voorzichtig vervoer uit het bos, ultlogen, zagen, stapelen en drogen. altijd nag cen beetjc.. werkcn". Daarom dlenen we bij de constructie te zorgen am buiten het hart gezaagd hout Ie gebruikcn. 16

17 ~<pl l,...oul 701 oilrfd Po?"" lop[ov"l<3.-;jkp plaol~ 1~""G'vY1E?>'"lb.r he\... kjo......v~. ho~l l~ -../0<1'1 'Sl"'oc>L blj'de'"... o.--,i;.... 9boG,.l...,. G'... bif!,.,,,,,l VVloke... vcw'" """'~b(l::::il,i"'. C;opd L.-... V"Y"IG"t'OhcCo'L ko... L.~ g... ol"", hog'vppl_ ~~~ voorc l~ _L",J '\~r.jg:--,,,,,... "'-"c::r""... &:><P,<> Jp C;;i-aVV'lVVlG'V\ ~er-aord oc'9""... ~J, daat""vlgi uils~o~ 7'j:", c::b... ~(J... V'l@V'l d...;z;e c;-la..."""p... ~<"'dev\ cae~aocad. 1)p ~J"-:ze """"OCt'-Of' balk..."" flo""'~~ o?... lou.6=',...,.:...il cl<p "'~<;:I"""'" ","",o,..de""'" 9@':e<;:l<;:lc:Jd,,:.. VIa..., b&lclv'l<; dp do...,"'5'l...r...j.c'l,p. LJ<!"[..."k"";:"""'F~N~,,L-,..~~p,,","...,0... L-.o,,",,~...vo,...d[... "",,=--d@,o. 'VV'O""""""PPI"" ~o<-ll Of V'okkG-!.,..,d.~p...,...-~{'7!P C-liL de!'" c;~vv'\...vo... d[... "3e!"'7oogd. I"",!,.,/pL o[<3~pg"'-' V'V'IO,p1.. L-.o'-'I.. b(...l.l..e... L. Hi?f ~a... L -...v'o,..d~ 'Q@:zooed. 13r[ dip Jo,,",... t...r<><:-<c'li'e '-"0.,..., e~... e~""l.-' k di;;?.,.,&=v\...ve voocoac' t..g" 1o<!"'j?!-ekpt<"<?V'I I:' -.;el~e I"'~C""~-1~9 ""el. ~oc..l\ ,erokl: L.e>.v de? hoi"'l<!i1jp vo..., de. 6oc>...-v"'\ 17

18 dp~ai""l"2rjde -'a~ E"'c:PV"\ due;- afkj'd plav1lc,~ r>o...,dt

19 L- -z Ct '9@V"\ <!?V'""\ ':::;~Clpel t!?v"""\ vo...-. ~o.::... L o~ ~C::~lP~('C"I9"" t-rp.d@... <5' L-:pldroC)(9.~""" I-~G''''-' C p <:300.,... VV'lc::::>c='l.. '" pl ko<=-' L V\,pL,. t@c;;;... c>r.. de:"... ofc:.1cpcst-opgld. 1)p ~;""d...v'ioc?l "1 all@ 7ijcl~ ovv'\ 6'='.,... doc> ro d.:o hoc...ll-c;; k:t FG"I kc...l... V'le-~ 19

20 "-l o i.u l\:)... f\.. ft1 t-... '/'1.' ~ '~' ~ V r< 1: hid <L{) 1> (f'1 J. ( {~(\ <~~~~~~~~:\~::..:: J; ~J) ~ ~ ~\ r -, ~ ~ s' S\~ I~ ~ ~ ~~~ f t:;:... I/~'.. '- Q ~ ~ ~ ~ 1 IL l. 1 l~ Ti3' n j 1 Jl s lr '\ IL 1 (i\ d) ltl r~ l rll r-rrl\ ~ r '0 \,...-'---- ~ ~ ~ ra d' () i\. Q 1\\.11 I&,t!) 1\ n j rn cr ~~~~~~~~~~ a <b r s' -1\ s- 0 r r r \l.s- 1 '" ;al (\' S \- r ( ~ n ~ S.r 'U!L1 s- r~~ \\ ~ t t\ (n U n-s t D ~!l I) 1-..;rl] r t S G U 1 '} III 1J1\ t n- ~. 5 ~ \L ~ t 5\ ~ ~ r ~ J rn if (.:) ~ tp ll {L.f!a~(Q5 (! t.0j~j,~fia" posh - _.. - ill' p' I D'~" rid ~.. ~l 1 ti i ik~::"t.. ~'.~~ 1.0 t" ~ 6 t,. ~ r tj rtf, ~ ~ l",_,:c.._-"" "..:.c",~,o"",,,ifil!\w!l (r 'f. Q! 1 dl (i. ~ Q OC' -=::~.~.~.. c>..,.,l,,[~ 1 f" t ~ Q I).. ~ J ~ s.ifd' I ~.-" n r ;::.;::-~~~ ~i. 1 ~~ ~.~'.; S 'b \L r,f,jf- lblj LtX- ft t- 0 I\. ~ 1)..1 q ~ l ~ n < II? I\SlD[' ~~fr 5d)d3 ~ tl r -0 ill.. - ~ ({ '"" Ib ~~ ~ s! ~\ J ~) ~ < Q..lLf) td'~ ~ ~, J 5 \ ~\ ~ L II ~ "~~ -, s-~ ~ ~ (\. r 0 ~ u...11 rib ll t~ ~:J..T""\ \l,-r l) s ~!L r I".\ t. ~ ~l ~ i\.' j I ~ l s--

21 Enige nwdeme materialen. Triplex Triplex verhygt men door machinaal dunne Iaagjes hout van een boom te schillen. Het zijn drie dunne houtlagen die haaks op elkaar gelijmd zijn. Daardoor wordt het kromtreldcen voorkomen. Multiplex Multiplex bestaat uil meerdere houtlagen en wordt op dezelfde wijze sis triplex op elkaar gelijmd. Multiplex is te verkrijgen in dikten van 5 mm en meer. lambrizerlngen. omwandingen. plafonds. in de meubelindustrie enz. bij plafond- en wandbekleding. by vliegtuigbouw. soma speclaal bewerkt bij betonbekistingen. Bonrdplaten Er Ujn vele sootten boardplaten: hardboard. cardboard. softboard enz. Het is te verkrijgen in tal van lengten en breooten. Sommige sootten zljn ook bcstand tegen wecrsinvloeden en kunnen dus ook bij buitenwerk worden toegepast. Andere soorten heboon cen warmte- isolerende ",erking of houden het geluid legen, soms zljn de platen brandvrij. Nanr die verschiuendc eigenschappen kunnen boardplaten worden loegepast bij lambrizeringen, omwandingen. plafonds. in de meubelindustrlc enz. Boam bestaat in het algemeen uit houtvczels en graanvezels en wordt in moderne fabrieken gevormd en gepent tot platen. Spaanplaten in verschillcncle samcnstellingen en matcn verkrijsbsar. 21

22 ():) y O J fo.ql,- 11 :r:- N!L~O '0 CO t.o oxci) idrtl j j ) ( t) j i t -\ o fn >\ I'.l I'.l \1./ \!till() 11.. Jl 0 S-J ~ U) ~u fb '\ (\ I\) 5 'tl \} 0 III 0 ~ It) lij ~..::: "'k-f;jl,.,...\ I.) j.. til () () 1 S- ~U ~ < S-Oc IU ~ () N 1 0 ~ 1- Ib L}, D ~ III 0 D ~ j ) I~ (L ~ ~ R-o~ 1-)" n Q U o..tl.t '" '{)-r Ifl-.; lj ~) flj flll(} 6"'" 5 ~1.O J D..o!Lor Ib ~ } N fb ~ ) ~ -10 J N n "6 O-.J 1\)- 0, -\ 1\ r..r. f\ H1l... <-.1 IJ \ {II ~ I} ( ~ (...:~) i() { ] ll~t.o '{) D 5 n O~)D GI\)s- (D ti) j to ~ I{) ~ Pc or rf t ~ t. ~ fd JI C T ;;;-.\)1)], D ~ ~ )-0' ';-lljflj'g 'U) III!J-»)-0\ J (II 0 n ~ 1\1\1 ~.5 tj rt - \LO.> j t- 1\0- ~~~ ~ -~ '{)~ t IE?] ~ dl ~ I{)J~ ~ lj j_1l It\ ~ I\~t:" ~ ~ j ~ ()~ ~ U ~ N il r,~ ru (~"il-u' ~~ ~) ~ fx ~(tn ~t rr- '0 ~ ill&- J) J ~. Ps j S r) >< Pili -') I(} ) - ) I -.

23 Enkele bijzonderbeden over het materiaal bamboe. Bamboe behoott tot de grassoorten. Bamhoe komt op tal van plaatscn voar. Er zijn vele soorten bamboe. Bamboe groel! in grocpen. Sommige soorten zijn dun als een pijpesteel. anderen maken stengels van 3-4 meter iengte, bij cen diameter van em. Bamboo vlechtwerk, bilik genoemd in Indonesie, kan worden toegepast als omwanding bij bui:l:en in de kampong. Wannecr dit vlechtwetk lll1 link natgemaakt Ie zijn word! hepleisterd 1 : 3. dit is een dee! portland cement en drle delen zand vermengd met water. ontataat na verbarding een degelijke sterke wand. Men nuem! dit wanden van cement belazer. Op piaatsen waar veel bamboo gevonden wordt, past men bet toe bij wonlngbouw als steigers, ladders, schoormateriaal. Wanneer men goode verbindingen toepas! en men zich boudt aan de veiliglleidsvoorschriftcn, geeft bamboo een guedkope Iichte constructie. In de kampong worden de dikke bamboo's gebruikt als stijlen, meubilair euz. Het is gowens! zich daarbij te bouden ann de voorschriften genoemd op de volgende bjadzijden (zie verder schetsjes ill dit book). Aile bamboo bestemd voar bouwmateriaal dient vooraf.,uitgeloogd" te worden, om IllIntssling van booboek en ander ongedierte tegen te gaan. Het wordt daarom gadurende!wee tot drie maanden in stromend wllter gelegd. Het materiaa1 rotan. Hoewel het materisal rotan tot up dit ogenblik weinig toegepast wordt in de tropen zljn de mogelijkb~den vele. Rotan is een palmgcwas. Het groeii in.dichte bossen en heeft seberpe doarnen. In de kampong worden de lange dunne taaie stengels gebruikt als bindmateriaal bij huizenbouw. AI. vlechtwerk kan het rotan toegepast worden bij omwllndingen, 31 dan niet bepleistcrd. Bij het maken van meubilair nn rotan in talloze variaties worden toegepast. Rotan!tan ook worden toegepast bij bet maken van manden. In ianden waar veel rotan gevonden wordt maakt men verder nog' nuttigc gebruiks\,oorwerpen zoals b.v.: mattenkloppers. ruw gevlochten tapijten, standaards enz. Rotan dlent vaor bet gebruik.. uitgeloogd" te worden, om de schadelijke sappen nit te ddj\'lm. Het laat zich aanzieu dat het materiaal rotan in de toekomst in rropische gcbicd~n zal worden toegepast. Voor,1I wanneer straks daan'oor opgelcide rotanbewcrkers voldocnde ervaring bebben met dit fraaie matcriaal. 23

24 Het sehilderen vnn bout. In gebieden met een vochtig klimaat,. is bet nodig hout en ijzer te bed~kken met een beschermende laag. Hel bedekken van hout met een beschermende Inag noemen we: schiidercn. Wanneer hout bed~kt is met verf, kt.tn het vocht niet zo gemakkelijk binnendringen. Huizen en <llcubelen gaan veel langer mee, wanneer op gere&elde tijden cen verflaag opge bracht wordt. Vroeger mocsten de schilders zelf verf maken van grondstoffen om Ie sehllderen. Tegenwoordig is dnt niet meer nodig. 1n blikken van 1 kg en meer. kan men ane soorten en kleuren verf kapen. Voer het sehilderen dient men te controleren of het hout good droog is. Wanneer het hout nat is, kan het verstikkcn (rotten) onder de verflaag. Er zijn,ele soorten verf. zowel voor hout als voor ijzer. Verf voor bulten en binnenwerk. Verf voor harde en zaehte houtsoorten. Speciale verf voor meuhilair. voor :riekenhui:ten. Vcrf voor muren van steen en beton enz. Ben panr verfsoorten voor houtwerk worden hier genoemd: Grondverf 1. grondverf; 2. ffiatverf; 3. giansverf. Grondverf is grijs of wit. Voor buitenwerk past men meestal loodwitgrondverf too. Dit Iaatste i~ beter hestand tegen weersinvioeden. Voar hinncnwerk past men :rinkwit toe. Nieuw hout wordt eel's! in de grondverf gezet. Vaak staat in het bestek. dit zijn richtlijnen waar de aannemer :rich aan houden moet. dal houtwerk op bet houwwerk aangevoerd, in de grondverf dient Ie staan. De koxijnen. deuren en ramen moeten dus op de timmerfabriek of werkplaats in de grondver! worden gezet. Het gebeurt maar al Ie dikwijls dat deze artikelen op bet oouw\,"erk cen tijd in zan en regen staan. Dit is fout! Daarom wordt et een hescher mende lnag grondverl aangebracht. Hout bedekt met een laag grondverf kan nog "uitzweten", tetwijl het geen yacht meer opneemt. IVbtverf Matverf is te verkrijgen in tal van kleuren. Matverf is dof. Oneffenheden op het wetkstuk zijn bij toepassing \1In matverf niet zo xichthaar als bij glansvcrf. Het nadeel vlin matverf is, dat vull gemakkeujk bujft kleven op het verfoppervlak. Glausverf Glansverf is eveneens Ie verkrijgen in tal van variaties. Bij glansverf is het gewenst het hout good glad te schavcn, claar aile oneffenhedcn. b. v. sleeht opgeschaafd hout te zien zijn door de verflaag. Pillmuur en stopverf Plamnur en stopverf worden verkocht in bllkken. Plj1muur wordt uitgestreken op een ondcrlaag van grondverf. Bij good werk wordt ean dun laagje plamuur met 24

25 het plamuurmes opgehracht, eerst op de dwarsrichting, tenslotle op de langsrichting van het Ie scbilderen werkstuk. Stopverf word! aileen gehruikt om grote gaten (Iosee kwasten en spijkergaten) te stoppen. Ook bij stopverf: eerst cen onderlaag van grondverf aanbrengen. In tropische landen kunnen we het schildcrwerk in drie klassen verdelen: 1e k1as scbijdcrwerk. a. Het hout zonodig vooraf reinigen en vetvrij maken mel een lapje gedrenkt in benzine of met zeep oplosaing. Daama afspoelen met water. b. Eerste lang grondverhnet eeo ronde kwast ophrengen. c. Lang plamuur uitstrijken met ceo plamuurmes. Dit moet goed gelijkmatig, eersl dware, daama overlangs gebeuren. d. Naschuren met schuurpapier no. 2, een twcede laag grondverf. aanhrengen. Zonodig daze keer vermengen met een bectje verf van de aan te brangen deklaag. c. Licht schuren met schuurpapier no. 2. daarna afvegen met cen lap, tenslotte afscbilderen met glans of matverf (deklaag).. Soms is het nodig een tweede deklaag ann Ie brengen. Tussen b.c d e en f liggen steeds enkele droogdagen. 2e ldas schllderwerk. R. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Grondveri aanbrengen. c. Berste deklaag. d. Tweede deklaag. Tussen b c.d., liggen eokele droogdagen. 3e k1as schilderwerk. n. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Berste deklaag. c. Tweede deklaag. Tussen b en c Iiggen enkele droegdagen. Het is niet nodig op Ie merken dat le klas schilderwerk goed is. Vooral in gebieden met het warme, vochllge klimaat is het van belang degelijk schilderwerk te leveren. In de kampong waar verr moeilijk is te verkrijgen door grote afstanden en hoge onkosten, is men voorlopig tevreden. wanneer het huis een k1eur heef!. Toeh moe! IItt n in de kampong, voorsl wanneer in de toekomst betere huisjes worden gebouwd, aandacht besteden aan goed schilderwerk. Bij tweede en deree klas schilderwerk krijgt men.iecht werk. De veri wordt spoedig Ielijk. gaat blnderen, vacht komt onder de verfiaag, het hout verrol. Van gront belang is ten slotte het jaarlijks onderhoud. vooral bij buitenwerk, Eokele nuttige weol(en hij het schilderen van bout. 1. He! schijderva'k is een moo; maar moeilijk vak! Probeer goed werk te leveren. 2. Gebruik verf van cell bekende fabrick. Er zijn tegtnwoordig vele goede soortel! \'Crf in de handel. Die verfsoorten hebben speciale eigenschappen. Bij het mengen 25