TRENDS EN ONTWIKKELINGEN

Transcriptie

1 N W A TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Achtergrondrapportage VI.b Analysefase MIRT Onderzoek NowA april 2016

2 Inleiding trends en ontwikkelingen Dit document geeft een overzicht van belangrijkste trends en ontwikkelingen op het gebied van Ruimte en Economie. Deze trends en ontwikkelingen zijn geordend naar drie thema s: Economie Demografie, wonen en verstedelijking Werklocaties en voorzieningen De trends en ontwikkelingen worden weergegeven op verschillende schaalniveaus: Mondiaal/Europees Nationaal Noordwestkant Amsterdam (corridor Alkmaar Haarlemmermeer) Regio Alkmaar Regio IJmond Regio Haarlem en Amstelland-Meerlanden 2

3 Economie 3

4 Algemene trends en ontwikkelingen - Mondiaal Economie en arbeidsmarkt worden steeds internationaler en trekken zich steeds minder aan van landsgrenzen. Niet landen, maar grootstedelijke regio s beconcurreren elkaar om investeringen, het meest getalenteerde personeel en vestigingen van bedrijven. De wereld is niet plat, maar kapitaal en arbeid concentreren zich juist in clusters en global cities. Kennis en netwerk zijn van cruciaal belang. Internetrevolutie: economie draait steeds meer rondom internet. Biedt kansen voor nieuwe bedrijven die internet als belangrijkste platform gebruiken, maar gaat ten koste van traditionele en lokale economie (detailhandel, lokale productie, lokale dienstverlening). Sinds uitbreken van de financiële crisis in 2008 is de wereldeconomie op een duidelijk lager groeipad gekomen. Dit geldt vooral voor de rijkere industrielanden. Met als gevolg hogere werkloosheid en een hoog publiek en privaat schuldniveau. Toenemende concurrentie vanuit landen met lagere lonen, verplaatsing van productielocaties. Tegelijkertijd ook re-shoring, sterkere vraag naar kennis. Economische groei in opkomende economieën (recentelijk afgezwakt), maar ook al tijden groei in de VS. Eurozone blijft, ondanks herstel, een zorgenkind, vooral door hoge werkloosheid in het zuiden en schuldencrisis in Griekenland. Migrantentoestroom gaat zorgen voor nieuwe dynamiek. Inflatie ligt op historisch laag niveau. 4

5 In beeld - Mondiaal 5

6 Algemene trends en ontwikkelingen - Nederland Economische groei lijkt door te zetten: 2,0% 2015, 2,4% verwacht in Er is sprake van een vertraagd herstel van de arbeidsmarkt: werkloosheid is nog hoog en loopt slechts langzaam terug. Herstel van de consumentenbestedingen en woningmarkt zet door. Sprake van een groei in thuiswerken, flexwerken en e-commerce; consequenties zijn nog niet duidelijk. Globalisering, verstedelijking etc. zorgt voor een tegenbeweging: Herwaardering van lokale, kleinschalige en duurzame productie Consumenten lijken zich bewust af te zetten tegen de consumptie van nietduurzame goederen en niet-duurzame distributieketens Opkomst deeleconomie: peerby, greenwheels etc. Groei en herstel economie blijft onzeker door problemen Eurozone. Ook uitwerking omvorming pensioen- en belastingstelstel onzeker. Aandeel Rijksbegroting naar Infrastructuur en Milieu slinkt al jaren en daalt op termijn nog verder. In 2016 wordt bijna 6 miljard euro geïnvesteerd in infrastructuur. Hiervan gaat het voor een kleine 3 miljard euro om nieuwe investeringen. Overheidstekort daalt, structureel tekort stijgt. 6

7 In beeld - Nederland 7

8 Trends en ontwikkelingen Noordwestkant A dam Corridor kent een diverse economische structuur en uiteenlopende economische dynamiek: in noordelijk deel regio kwetsbare economie en wegtrekken Rijksdiensten, in zuidelijk deel sterke groei en perspectiefvolle sectoren (zakelijke diensten, creatieve economie, Schiphol, toerisme, etc.) Afgelopen tien jaar is Noord-Holland steeds harder gegroeid dan de nationale economie. Vooral groei in en rond Amsterdam. Topsectoren logistiek, financiële en zakelijke dienstverlening waar het Rijk op inzet zijn oververtegenwoordigd in Noord-Holland. Interne en externe factoren zorgen voor onzekerheid over economische ontwikkeling Scheve woon-werkbalans en afnemende beroepsbevolking. Vooral pendel vanuit het noorden naar het zuiden. 8

9 In beeld - NowA Volumemutatie BBP % 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% -5% -6% Nederland Alkmaar en omgeving Agglomeratie Haarlem Noord-Holland IJmond 9

10 Trends en ontwikkelingen Regio Alkmaar Agribusiness en duurzame energie zijn belangrijke economische clusters. O.a. kansen voor meer samenwerking op gebied van agri/food met NHN/Zaanstreek/Food Valley en kansen voor off-shore windproductie. Grote vrijetijdssector bezit unieke kwaliteiten: sterke combinatie Hollands landschap, stedelijke cultuur en kust kan beter benut worden. Tekort aan middelbaar en hoogopgeleide arbeidskrachten, krappe arbeidsmarkt. Voorzieningen trekken weg uit Alkmaar o.a. door concentratie (Rijks)diensten. Belangrijke rol voor het Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Alkmaar en het Ontwikkelingsbedrijf NHN. Behoefte aan hoger opgeleid en technisch personeel, wat onder andere bereikt kan worden door de verbindingen met universiteiten in het land te verbeteren en de inzet op de eigen AgriTech Campus. 10

11 In beeld Regio Alkmaar Opgaven regio Alkmaar 11

12 Trends en ontwikkelingen regio IJmond Kansen voor groei van offshore activiteiten, afstemming met Den Helder is noodzakelijk. Logistiek is een belangrijke sector in Beverwijk en één van de economische speerpunten van de regio Ijmond. De IJmond kent een enigszins grillige werkgelegenheidsontwikkeling. Dat heeft te maken met de sectorstructuur en het grote belang van Tata Steel in de economie. De industrie is een zeer conjunctuurgevoelige sector. Industrie in de regio heeft het moeilijk: bij Tata Steel al arbeidsplaatsen verloren gegaan. De werkgelegenheid concentreert zich voornamelijk in de gemeenten Velsen en Beverwijk; deze gemeenten kennen dan ook een behoorlijke inkomende pendel in de ochtend. Groei cruisevaart en groeipotentie terminal IJmuiden. Potenties toerisme i.c.m. Amsterdam. Ook groei in relatie tot groei van Rijncruises en groei van de Haven van Amsterdam. 12

13 In beeld Regio IJmond Ontwikkelingen Tata Steel van cruciaal belang voor de regio 13

14 Trends en ontwikkelingen Regio Haarlem en Amstelland-Meerlanden De economische ontwikkeling van Regio Haarlem is al enkele jaren relatief gematigd. De toegevoegde waarde in 2013 verschilt niet veel van die in Regio ontwikkelt zich met ups en downs in een tempo onder het MRA-gemiddelde. Regio Haarlem heeft enkele grote bedrijven verloren, maar daar zijn middelgrote bedrijven voor teruggekomen. Datacenters trekken ICT-bedrijven naar de regio. Potenties toerisme i.c.m. Amsterdam. In de Waarderpolder zijn veel zzp ers en creatieve/innovatieve bedrijvigheid gekomen. Schiphol is een belangrijke motor voor economische ontwikkeling in de Regio Amstelland- Meerlanden, maar zorgt ook voor een complexe opgave om een juiste balans te vinden tussen economische en sociaal maatschappelijke doelen (wonen, voorzieningen, bereikbaarheid, duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, metropolitaan landschap, natuur en recreatie, e.a.). Internationaal opererende bloemenveiling in Aalsmeer is een belangrijke economische trekker. Sinds de jaren negentig neemt de arbeidsparticipatie in Amstelland, Kennemerland en Meerlanden over het algemeen toe, met name door een stijging van de arbeidsparticipatie onder ouderen en vrouwen. 14

15 In beeld regio Haarlem 15

16 Demografie, wonen en verstedelijking 16

17 Algemene trends en ontwikkelingen - Mondiaal Wereldbevolking neemt toe tot 10 miljard in 2050, daarna afvlakking groei. Vooral groei in Azië en Afrika Verstedelijking zet door, belang van stedelijke regio s groeit Gemiddelde levensverwachting neemt rap toe Grote verschillen in leeftijdsopbouw: jonge bevolking in Azië en Afrika, Europa vergrijst langzaam Impact grootschalige migratiestromen naar Europa nog onduidelijk 17

18 In beeld - Mondiaal Prognose ontwikkeling wereldbevolking (medium variant, x 1.000) Oceanië Noord-Amerika Latijns-Amerika en de Caribbean Europa Azië Afrika

19 Algemene trends en ontwikkelingen - Nederland Bevolking en aantallen huishoudens blijven tot 2040 waarschijnlijk groeien De Nederlandse bevolking vergrijst Vergrijzing van de bevolking betekent dat het aandeel niet-werkenden gaat toenemen Houdbaarheid van het pensioenstelsel staat onder druk Basisonderwijs krijgt te kampen met teruglopende leerlingenaantallen Als de huidige trek naar de stad doorzet, blijven vooral de Randstad en enkele andere stedelijke/dichtbevolkte regio s in Nederland groeien 19

20 In beeld - Nederland 20

21 Trends en ontwikkelingen - NowA Bevolkingsprognoses PRIMOS en Planbureau gaan ervan uit dat de trek naar Amsterdam en Haarlem zich voortzet met tussen de 10 en 20% groei tot Dat betekent ruim inwoners erbij in het groeiscenario Aantal ouderen gaat sterk toenemen. In Noord-Holland Noord stijgt het aantal ouderen de komende acht jaar al met meer dan 30%. Tot 2040 is deze groei maar liefst 75% De beroepsbevolking groeit niet De ontgroening en vergrijzing is het meest sterk in het noorden van de corridor Stijgende arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen zal een dempend effect hebben op de daling van de beroepsbevolking in Noord-Holland 21

22 Trends en ontwikkelingen - NowA Woningbouwtempo blijft achter bij de behoefte. Dit heeft mede te maken met de crisis Enkele gemeenten hebben grote groeiplannen voor woningbouw (o.a. Heerhugowaard, Langedijk). Waar geen groei in woningbouw zit is het lastig de woningbouwplannen in te beperken vanwege de reeds verworven grondposities en bijbehorende lasten. Grote behoefte aan binnenstedelijke woningbouwlocaties. In totaal zouden er in Noord-Holland tussen de (Structuurvisie Noord-Holland) en woningen (onderzoek Companen vraaggestuurd bouwen, 2012) bij moeten komen tot 2040 Veel woningbouwprojecten richten zich nog op de groep tussen de 20 en 40 jaar, terwijl die demografisch gezien nauwelijks groeit Vooral behoefte aan seniorenwoningen en het levensloopbestendig maken van de bestaande voorraad (herstructurering) Trek naar de steden (jongeren, ouderen die dichtbij voorzieningen willen zitten), vooral met een oude stedelijke kern 22

23 In beeld - NowA 23

25 Trends en ontwikkelingen Regio Alkmaar Geen sprake van krimp, op termijn een vergrijzende bevolking Regio Alkmaar functioneert meer en meer als één stedelijke agglomeratie met Alkmaar en Heerhugowaard als dubbelstad Groei van de woonvraag zit vooral bij ouderen en niet bij gezinnen met kinderen Een grote beweging naar de regio Alkmaar is op dit moment nog niet waar te nemen, maar hier dient al wel rekening mee gehouden te worden Ontwikkeling Zaancorridor en PHS bieden mogelijkheden voor woningbouw langs spoorlijn Amsterdam Alkmaar - HHW 25

26 In beeld Regio Alkmaar Groei van het aantal huishoudens naar leeftijd in de regio Alkmaar, Koppelkansen PHS 26

27 Trends en ontwikkelingen Regio IJmond Komende jaren zal vergrijzing toenemen Regio zit tegen bevolkingsdaling aan, groei moet van buiten komen Afgelopen jaren licht vestigingsoverschot. Met de voltooiing van de Broekpolder wordt een bijna stabiele bevolkingsomvang verwacht Voor de ontwikkeling van het woningbouwbeleid is vooral de daling van het aantal traditionele gezinnen en de veroudering van de bevolking van belang Klein aandeel kleine woningen op de woningmarkt, dit komt ten goede aan grote woningen met vijf kamer of meer 27

28 In beeld Regio IJmond 28

29 Trends en ontwikkelingen Regio Haarlem en Amstelland-Meerlanden De stad vergrijst. Daarentegen kent de gemeente Haarlem ook veel jonge gezinnen Woningmarkt van Haarlem is krap, veel mensen uit Amsterdam vestigen zich er Woningbouw vooral door inbreiding en functieaanpassing De regio Amstel-Meerlanden kent vooral vanwege de nabijheid van Amsterdam een sterke groei: In jaren zestig door ontwikkeling Bijlmer/Amsterdam Zuid-Oost Vanaf 1980 tot 2005 groeide vooral de gemeente Haarlemmermeer sterk door de omvangrijke nieuwbouw Op dit moment groeit vooral de gemeente Amstelveen sterk Samenstelling regio Amstelland-Meerlanden verandert minder snel dan in de rest van Nederland door sterke groei en nabijheid van Amsterdam: Nauwelijks sprake van ontgroening Potentiële beroepsbevolking daalt niet Wel sprake van vergrijzing, maar minder dominant dan in regio s die verder van Amsterdam liggen De Gemeente Haarlemmermeer bouwt de komende jaren veel nieuwe woningen ( in totaal): Binnen of in aansluiting op de grote kernen Hoofddorp en Nieuw-Vennep Beukenhorst zal door transformatie worden ontwikkeld tot gemengd stedelijk gebied met woningbouw 29

30 In beeld Regio Haarlem 30

31 Werklocaties en voorzieningen 31

32 Algemene trends en ontwikkelingen - Mondiaal Mondiale trend naar flexibel werken Nieuwe ideeën en trends ontstaan vaak als eerste in steden waardoor steden een goed klimaat bieden voor innovatie (clusters) Culturele voorzieningen zijn het beste in steden en de culturele diversiteit is het grootst, grote aantrekkingskracht op werkenden. 32

33 In beeld - Mondiaal Wereldsteden naar zwaarte in het netwerk: concentraties van personen, kennis, werk, voorzieningen 33

34 Algemene trends en ontwikkelingen - Nederland Meer arbeidsextensiever gebruik van werklocaties door trend naar robotisering en nieuwe technologieën Trends van verstedelijking, netwerken en internet wijzen erop dat de stad als werkgebied sterk aan betekenis zal winnen, ten koste van traditionele werklocaties Stad werpt zich steeds meer op als basis voor landbouwproductie (urban agriculture), bv. in leegstaande kantoren of op daken Groot overschot aan bedrijventerreinen en leegstaande kantoren en winkelpanden, deels door flexwerken deels door e-retail > schrappen locaties nodig Sterke veroudering deel bestaande voorraad bedrijventerreinen/kantoorpanden Omzetten leegstaande kantoren naar andere bestemmingen (AZC s, hotels, studentenhuisvesting enz.) 34

35 In beeld - Nederland Uitgifte bedrijventerreinen in Nederland in het betreffende jaar (ha netto) en ontwikkeling areaal bedrijventerrein (ha netto),

36 Trends en ontwikkelingen - NowA Veel grootschalige werkgebieden: Westelijk Havengebied, rond Schiphol, Waarderpolder, Boekelermeer, Tata-complex Ontwikkeling bedrijventerreinen hangt steeds sterker samen met de ontwikkeling van de mondiale economie (industrie, logistiek) Als gevolg van economische crisis en te veel ontwikkeling in de goede jaren heeft de regio te kampen met leegstand aan kantoren en overaanbod aan (verouderde) bedrijventerreinen > schrappen en omzetten noodzakelijk Intensiever benutten bestaande terreinen in plaats van uitgifte nieuwe terreinen is een belangrijk aandachtspunt Voorzieningen Alkmaar onder druk door centralisatie Rijksdiensten (rechtbank) 36

38 Trends en ontwikkelingen Regio Alkmaar Hoewel van krimp nog geen sprake is, staat het voorzieningsniveau, met name in de kleine kernen, onder druk. Onder meer een gevolg door een verandering van de behoefte aan voorzieningen en de opkomst van online shoppen De werklocatiemarkt in de regio Alkmaar is uit balans: het aanbod van bedrijventerreinen is ongeveer drie keer zo hoog als de vraag (b.v. in HHW en Langedijk) Kwalitatieve mismatch tussen vraag en aanbod van werklocaties in de regio, onder andere doordat de aard van de vraag is veranderd Ontwikkeling zorgcluster Heerhugowaard. Op Boulevard van Lichaam en Geest werken bedrijven, zorgondernemers, ziekenhuis en onderwijs samen. Ook wellness en recreatie spelen een rol 38

39 In beeld Regio Alkmaar Historische uitgifte bedrijventerreinen regio Alkmaar (cumulatief) afgezet tegen de verwachte behoefte (vraag) tot en met

40 Trends en ontwikkelingen regio IJmond Slechte multimodale bereikbaarheid van landschappelijke kwaliteiten en regionale voorzieningen, veel werklocaties moeilijk per OV en fiets bereikbaar Imagoproblemen IJmond i.v.m. milieuoverlast Voorzieningenniveau neemt af door vergrijzing Winkelcentra worden als onaantrekkelijk bestempeld Voorzieningen voor jongeren beneden peil Aanbod van zorg en onderwijs is, gerelateerd aan de bevolking, aan de lage kant in vergelijking met Nederland 40

41 In beeld Regio IJmond 41

42 Trends en ontwikkelingen Regio Haarlem en Amstelland-Meerlanden Historisch centrum en kwalitatief hoogstaande voorzieningen in Haarlem Ontwikkeling Polanenpark in Haarlem, nieuw grootschalig terrein Ontwikkeling Sugar City in Halfweg als outlet center Revitalisatie verouderde terreinen en kantoren rond Hoofddorp (b.v. Beukenhorst) De cargo-handling van Schiphol wordt verplaatst naar Schiphol-Zuidoost Tegenover Schiphol-Rijk, langs de nieuwe N201, wordt Schiphol Logistics Park ontwikkeld Ten zuiden van dit park/ten oosten van de A4 is een zone voor tuinbouw (kassen) in het kader van de verdere ontwikkeling van de Greenport Op het terrein ten westen van de A4 (het enige toekomstige bedrijventerrein dat in bezit van de gemeente is) wordt Schiphol Trade Park ontwikkeld Tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep is een groot terrein gereserveerd voor de ontwikkeling van het Park van de 21 e eeuw. Hierbinnen zijn ook grootschalige leisure-ontwikkelingen mogelijk zoals b.v. een tweede Efteling. Wanneer deze plannen daadwerkelijk tot uitvoering worden gebracht is er waarschijnlijk een aparte verbinding per rail nodig 42

43 In beeld regio Haarlem en Amstelland-Meerland Park van de 21 ste eeuw 43