Capaciteitsraming oogartsen

Transcriptie

1 Capaciteitsraming oogartsen Auteur: Mw. drs. C.B.J. Moerland, senior beleidsmedewerker NOG i.s.m. Drs. J.H.G.M. Bistervels Dr. M. V. Joosse Drs. H.A.L.F. Hoogstede Namens de beroepsbehartiging commissie van het NOG: Drs. J. Scheenloop, voorzitter Drs. H.A.L.F. Hoogstede, secretaris Leden: Dr. A.P.A. Beers Drs. J.H.G.M. Bistervels Drs. I.M. Gan Dr. M.V. Joosse Dr. H. Tan Mw. drs. L. van der Beek, toehoorder namens LVAO Januari 2013 NOG Postbus BN Nijmegen T F E nog@oogheelkunde.org W

2 Inhoud 1. Inleiding Methode van onderzoek... 4 Enquêtes... 4 Opinie van experts en bronnen... 5 Analyse van de data Leeswijzer Beschikbare oogartsencapaciteit op 1 januari Oogartsen... 7 Man/vrouw verhouding... 7 Leeftijd... 7 Huidige capaciteit en deeltijdfactor... 8 Verdeling werkzaamheden... 8 Fellowship... 9 Werkdruk... 9 Praktijkondersteuning Artsen in opleiding tot oogarts Man/vrouw verhouding Deeltijdfactor Verdeling werkzaamheden Fellowship Benodigde oogartsencapaciteit in omgevingsfactoren die van invloed zijn op de vraagontwikkeling Epidemiologische en demografische factoren Vaktechnische factoren Efficiëntie Sociaal culturele ontwikkelingen Arbeidstijdverkorting Horizontale substitutie naar de 1 e lijn Verticale substitutie binnen de 2 e lijn Onvervulde vraag Vacatureruimte Toegangstijden en wachttijden Conclusie

3 4. Beschikbare capaciteit in Uitstroom Verwachte buitenlandse instroom Instroom uit de opleiding Conclusie Benodigde opleidingscapaciteit Conclusie Bijlage 1: vragenlijst voor oogartsen Bijlage 2: vragenlijst voor vakgroep voorzitters Bijlage 3: vragenlijst voor AIOS

4 1. Inleiding Het NOG laat periodiek de benodigde opleidingscapaciteit voor oogartsen in beeld brengen. Het laatste onderzoek dateert uit Het doel van het onderzoek is het actualiseren van de behoefteraming van het aantal benodigde oogartsen in Nederland in Op basis van de uitkomsten van het onderzoek kan een gefundeerde keuze gemaakt worden over het aantal op te leiden oogartsen voor de periode Daarnaast geeft dit onderzoek het NOG informatie over de toekomstige arbeidsmarktsituatie van oogartsen en AIOS oogheelkunde. De uitkomsten bieden een basis voor het bepalen van een visie omtrent de toekomst van de oogheelkunde binnen Nederland en ondersteunt het NOG om beleidsmaatregelen te ontwikkelen om een gericht opleidings- en arbeidsmarktbeleid te voeren. De medewerking van de oogartsen en de arts-assistenten in opleiding tot oogarts vormde een essentiële voorwaarde voor het welslagen van dit onderzoek. Het NOG dankt de oogartsen en artsassistenten in opleiding tot oogarts die aan de enquête hebben meegewerkt zeer hartelijk voor hun inbreng. 1.1 Methode van onderzoek Enquêtes Voor het onderzoek zijn enquêtes gehouden en is de expert kennis op het gebied van inhoudelijke ontwikkeling van werkgroepen van het NOG gebruikt. De enquête bestaat uit drie vragenlijsten: één voor alle oogartsen, één voor alle artsen in opleiding (AIOS) en één voor alle maatschap/vakgroep voorzitters. Meer dan voorgaande jaren sluit de methode voor het berekenen van de benodigde capaciteit aan bij de opzet van het capaciteitsramingsmodel van het Capaciteitsorgaan. Aan de vragenlijsten die gebruikt zijn voor de capaciteitsraming in zijn daarom enkele vragen aan de maatschap/vakgroep voorzitters toegevoegd. De vragenlijsten zijn online ingevuld. Desgewenst kon een papieren versie van de vragenlijst worden opgevraagd en ingevuld. Hier is geen gebruik van gemaakt. Aan voorzitters van maatschappen of vakgroepen oogheelkunde is gevraagd om de verwachte toe- of afname in de vraag naar zorg door 1 (KPMG) Capaciteitsraming opleidingsplaatsen December

5 oogartsen in te schatten op basis van een aantal relevante omgevingsfactoren. Dit betreft de demografische, epidemiologische en sociaal culturele factoren, daarnaast werden ook uitspraken gevraagd over de toename van efficiëntie (inclusief vaktechnische factoren) en ontwikkeling op het gebied van taakherschikking binnen de tweede lijn en overheveling van tweedelijns zorg naar de eerste lijn in het domein van de oogheelkunde. Een voorbeeld van de vragenlijsten is opgenomen in de bijlage. De web applicatie is in eigen beheer van het NOG ontwikkeld. De leden hebben via de nieuwsbrief en via een verzoek ontvangen om deel te nemen aan het onderzoek. Ook heeft twee maal een rappel plaatsgevonden onder leden die nog niet aan het onderzoek hadden deelgenomen. In totaal hebben 618 oogartsen (waarvan 348 mannen en 270 vrouwen) en 141 arts assistenten in opleiding (waarvan 55 mannen en 86 vrouwen) de enquête ontvangen. De vragenlijsten konden worden ingevuld tot en met 29 oktober Lege vragenlijsten zijn niet in de respons-telling meegenomen. Dit heeft geleid tot een bruikbare respons op de enquête onder oogartsen van 67% ( 411 van de 618 leden) en 66% onder de oogartsen in opleiding (93 van de 141 leden). In figuur 1.1 is ook de respons in eerder onderzoek weergegeven. Respons oogartsen Respons AIOS Onderzoek % 66% Onderzoek % 73% Onderzoek % 58% Onderzoek % 69% Figuur 1.1 Responspercentages capaciteitsonderzoeken Opinie van experts en bronnen De werkgroepen van het NOG (NIOIC, glaucoom en medische retina) hebben voor de ziektebeelden cataract, glaucoom, diabetische retinopathie en leeftijdgebonden macula degeneratie een inschatting gemaakt van de invloed van de omgevingsfactoren op de toe- of afname van de zorgvraag naar oogartsen per ziektebeeld. Daarnaast zijn extra vragen voorgelegd aan de maatschap en vakgroep voorzitters. Omgevingsfactoren die de zorgvraag kunnen beïnvloeden zijn onder andere vaktechnische factoren, efficiëntie ontwikkeling en verwachtingen ten aanzien van horizontale substitutie (naar de eerste lijn) en verticale substitutie (binnen de tweede lijn). Om de verwachte epidemiologische en demografische ontwikkeling te onderbouwen is gebruik gemaakt van het artikel van Keunen e.a. (2011) 2. Daarnaast is voor het onderzoek gebruik gemaakt van de website van het RIVM, de arbeidsmarktmonitor van het Medisch Contact en de NOG ledenadministratie. Analyse van de data Op basis van de onderzoeksdata is door middel van het softwareprogramma Excel een analyse uitgevoerd en een capaciteitsberekening opgesteld. Daarbij is gebruik gemaakt van de cijfers over 2 Keunen, J., C.A Verezen, S.M. Imhof, G.H.M.B van Rens, M.B. Asselbergs en J.J. Limburg Toename in de vraag naar oogzorg in Nederland Nederlands tijdschrift ter bevordering van de geneeskunde. 155:A3461 5

6 vraag en aanbod en werkprocesontwikkelingen verkregen van oogartsen, maatschap/vakgroep voorzitters en AIOS. Ook is de expert opinie van de werkgroepen en maatschap/vakgroep voorzitters gevraagd voor de bepaling van de te verwachten omgevingsontwikkelingen. In de opzet van de berekeningen is gekeken naar de opzet die het Capaciteitsorgaan hanteert, om tot beter vergelijkbare data te komen dan in het vorige capaciteitsonderzoek dat door het NOG is uitgevoerd. Net als in de analyses van het Capaciteitsorgaan zijn stapsgewijs een aantal scenario s doorgerekend. In deze rapportage worden drie scenario s uitgewerkt: Scenario 1: Daarin zijn demografische vraag-, aanbod- en werkprocesontwikkelingen, onvervulde vraag, verwachte ontwikkelingen in epidemiologie/vakontwikkeling, ontwikkelingen op sociaal cultureel vlak en ontwikkelingen met betrekking tot aspecten van kwaliteit en doelmatigheid in het werkproces meegenomen. Dit scenario komt vermoedelijk overeen met de Combinatievariant van het Capaciteitsorgaan. Scenario 2: de ATV- of arbeidstijdverkortingvariant, waarin bovenop de demografische en de andere niet-demografische ontwikkelingen ook nog gekeken is of arbeidstijdverkorting een rol speelt. Scenario 3: in dit derde scenario wordt rekening gehouden met een inzet van de aanverwante disciplines: het IAD- of taakherschikkingscenario. Hierin zijn vakspecifieke ontwikkelingen die op het gebied van oogheelkunde spelen meegenomen. Op dit onderdeel wijkt het onderzoek van het NOG af van het Capaciteitsorgaan. Het Capaciteitsorgaan hanteert een vaste maximale waarde voor de taakherschikking voor alle specialismen. Het Capaciteitsorgaan kiest voor een vaste waarde, om de vergelijkbaarheid van specialismen onderling te behouden. In dit onderzoek is voor de realiteit in het oogheelkundige werkveld gekozen. 1.2 Leeswijzer De voorliggende notitie bevat de uitkomsten van het onderzoek, die zijn besproken en vastgesteld door het NOG bestuur. In hoofdstuk twee wordt de beschikbare capaciteit in 2013 beschreven. Hoofdstuk drie geeft een overzicht van de verwachte veranderingen waaronder epidemiologische en demografische en vaktechnische factoren, daarnaast ook efficiëntie ontwikkeling en horizontale en verticale substitutie. Ook wordt in dit hoofdstuk de onvervulde vraag in 2013 in beeld gebracht. Deze bevindingen samen geven een beeld van de benodigde oogartsencapaciteit in De beschikbare capaciteit in 2018 wordt weergegeven in hoofdstuk vier aan de hand van de uitstroom in de periode , de verwachte buitenlandse instroom en instroom uit de opleiding. In hoofdstuk vijf wordt op basis van de benodigde en beschikbare capaciteit een inschatting gemaakt van de benodigde opleidingscapaciteit aan de hand van de drie genoemde scenario s. 6

7 2. Beschikbare oogartsencapaciteit op 1 januari 2013 In dit hoofdstuk wordt de beschikbare oogartsencapaciteit beschreven. Ook worden de uit de enquête verkregen man/vrouw verhouding en gemiddelde leeftijd weergegeven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen oogartsen en AIOS. Ook wordt steeds de vergelijking gemaakt met de onderzoekresultaten uit de capaciteitsonderzoeken die zijn uitgevoerd in 2009 en Oogartsen Man/vrouw verhouding Van de oogarts respondenten is 56 % man en 44 % vrouw. Ten opzichte van de voorgaande capaciteitsonderzoeken in 2010 en 2005 stijgt het aantal vrouwelijke respondenten en daalt het aantal mannelijke respondenten. De NOG ledenadministratie bevat in totaal 618 oogartsen, waarvan onderzoek % man 56,0% 60,8% 65.7% % vrouw 44,0% 39,2% 34,3% 348 mannen (56,3%) en 270 vrouwen (43,7%). De respons is vrijwel identiek aan de ledenverhouding binnen het NOG. Leeftijd De gemiddelde leeftijd van de actieve NOG leden is 48,9 jaar. De gemiddelde leeftijd is iets gedaald ten opzichte van het voorgaande onderzoek. onderzoek Gemiddelde leeftijd ,9 jaar ,2 jaar ,0 jaar Figuur 2.1 leeftijdsverdeling oogartsen

8 Huidige capaciteit en deeltijdfactor Voor de omrekening van dagdelen naar fte (full time equivalent) is gebruik gemaakt van de DHD (Dutch Hospital Data) definitie 3. De werkende mannelijke respondenten werken gemiddeld 0.90 fte en de werkende vrouwelijke respondenten werken gemiddeld 0,75 fte. onderzoek Gemiddelde fte per oogarts fte ,82 fte ,86 fte Rekening houdend met de man/vrouw verhouding in de NOG ledenadministratie komt dit op een gemiddelde van 0.83 fte. Huidige situatie (2013) Totaal Gemiddeld verhouding aantal fte aantal fte Man (n = 348) 313,2 0,90 56,3 % Vrouw (n = 270) 202,5 0,75 43,7 % Totaal / gemiddelde 515, De huidige capaciteit komt met 0,83 fte per oogarts op 516 fte (op basis van 618 oogartsen). onderzoek Huidige oogartsencapaciteit ,7 fte/618 oogartsen ,0 fte/582 oogartsen Verdeling werkzaamheden 58% van de respondenten is werkzaam in een perifeer ziekenhuis, 22% in een academisch of categoraal ziekenhuis en 10% in een ZBC. Oogartsen die medisch management taken verrichten besteden daar gemiddeld 5,8 uur per week aan. Oogartsen die AIOS begeleiden besteden gemiddeld 5,0 uur per week aan begeleiding en scholing van de AIOS. Figuur 2.2 verdeling werkzaamheden oogarts per type instelling inclusief medisch management 3 Hierbij wordt uitgegaan van een werkweek van 5 dagen. Deze werkweek is onderverdeeld in 10 dagdelen. Iedere werkdag bevat twee dagdelen, ochtend en middag. Het totaal aantal werkzame dagdelen behoeft niet een aaneensluitende periode te zijn. Voorbeeld: een specialist is werkzaam op maandag de gehele dag, woensdagmorgen en vrijdagmiddag. Dit is een aantal dagdelen van maandag = 2, woensdagmorgen = 1 en vrijdagmiddag = 1. Het totaal aantal dagdelen van betreffende specialist is: 2+1+1=4 dagdelen. Omgerekend op fulltime basis wordt de specialist als 0,4 (4:10) personen geteld. Een specialist kan maximaal als 1 FTE worden opgegeven. 8

9 Verhouding vrijgevestigd/dienstverband 64,6% van de oogartsen die aan de enquête hebben meegedaan is vrijgevestigd medisch specialist, 29,4% werkt als medisch specialist in dienstverband. 6,0% werkt zowel als vrijgevestigd medisch specialist als in dienstverband. Fellowship 9 oogartsen hebben aangegeven bezig te zijn met een fellowship, of binnen twee jaar hiermee te starten. Eén oogarts volgt dit fellowship in het buitenland 4. Werkdruk De oogartsen is gevraagd om op een schaal van 1 tot 10 de werkdruk aan te geven. Het cijfer 1 geeft aan dat er geen werkdruk wordt ervaren en het cijfer 10 geeft aan dat er een zeer hoge werkdruk/overbelasting wordt ervaren. De oogartsen hebben de werkdruk vrij hoog gewaardeerd met werkdruk Werkelijk 7,6 7.7 Ervaren in ,4 een 7,6 gemiddeld. 41,1% van de oogartsen vindt de werkdruk onveranderd ten opzichte van ,2% van de oogartsen geeft aan dat de werkdruk zwaarder is dan drie jaar geleden. Bijna éénderde noemt de administratieve belasting en de DBC registratie als oorzaak. Daarnaast worden uitval van collega/krappe formatie, nieuwe werkkring, andere (zwaardere) casemix, toename veeleisendheid van de patiënt en de overgang van AIOS naar oogarts als reden genoemd van de werkdrukverzwaring. 19,7% van de oogartsen heeft aangegeven een lichtere werkdruk te ervaren. Opvallend is dat een kwart de administratieve belasting en de DBC registratie als oorzaak voor de werkdrukverlichting noemt. Daarnaast worden nieuwe werkkring, invullen formatie en afstoten van managementtaken als redenen voor de werkdrukverlichting genoemd. Administratieve belasting en de DBC registratie kunnen dus zowel voor een werkdrukverlichting als een werkdrukverzwaring zorgen. Mogelijk komt dit verschil door het al dan niet aanwezig zijn van personele ondersteuning en de inrichting van het ICT systeem. In de huidige enquête is ook gevraagd hoe de oogartsen de werkdruk 3 jaar geleden, in 2009, hebben ervaren is het gemiddelde antwoord een 7,4. De werkdruk wordt dus gemiddeld zwaarder ervaren dan drie jaar geleden. In het voorgaande capaciteitsonderzoek dat uitgevoerd is in 2009 is ook gevraagd naar de ervaren werkdruk op dat moment. De gemiddelde uitkomst was toen een 7,7. De werkelijke werkdruk is dus nagenoeg gelijk gebleven. 22 maatschap voorzitters hebben aangegeven dat de wens bestaat om de formatie in de komende jaren uit te breiden. Een deel van de vakgroep voorzitters geeft aan dat de wens nog onvoldoende concreet is of dat er geen uitbreiding van het budget is om die wens te vervullen. 4 Door een onduidelijkheid in de uitvraag is niet uit de enquête te halen hoeveel dagdelen per week en over welke periode 9

10 Wanneer we alleen de concrete uitbreidingsplannen meerekenen komt dit uit op 4,9 fte in Daarnaast komt 5,4 fte vacatureruimte vrij wegens terugtreden van oogartsen. In totaal ontstaat er onder de geënquêteerde praktijken 10,3 fte vacatureruimte in Drie maatschap/vakgroep voorzitters geven aan dat de vacature al geruime tijd open staat (in totaal 2,4 fte). Twee andere maatschap/vakgroep voorzitters verwachten middels buitenlandse instroom de vacatureruimte in te vullen (1,3 fte). Wens naar subspecialisatie Daarbij gaat bij een aantal vakgroep voorzitters de voorkeur uit naar een nieuwe collega die behalve de opleiding oogheelkunde ook een fellowship heeft gedaan. (1x vitreo retinaal, 5x cornea en 3x orbita, 3x glaucoom, 1x kinderoogheelkunde, 1x refractie chirurgie) Praktijkondersteuning Optometrie 80,6% van de vakgroep voorzitters geeft aan dat er optometristen werkzaam zijn binnen de instelling (in Praktijkondersteuning Per fte oogarts 2009 was dat 96%). Dit percentage betreft zuivere optometrische taken, exclusief inzet t.b.v. contactlenspraktijk, exclusief inzet van optometristen als technisch oogheelkundig assistent (TOA) en exclusief inzet t.b.v. eerstelijns DRP fotoscreening. De Optometrie Orthoptie TOA totaal formatie zuivere optometrie binnen de tweede lijn bedraagt onder de respondenten 75,0 fte (op 303,9 fte oogartsen vertegenwoordigd in de maatschap/vakgroep voorzitters enquête) Dit komt neer op 0,25 fte optometrist per oogarts. Er wordt een toename verwacht van 17,3 fte binnen 2 jaar. (7,2 binnen 1 jaar, 6,8 binnen 2 jaar en 5,1 binnen 3 jaar). Als reden wordt genoemd de wens van de oogartsen en één maal de wens van het ziekenhuis/verzekeraar. De optie noodzaak vanwege niet kunnen invullen van oogartsenvacature is door géén van de maatschap/vakgroep voorzitters aangegeven als reden. In 2009 was gemiddeld 0,26 fte optometrist per 1 fte oogarts in dienst. Orthoptie In 95,3% van de oogheelkundige praktijken zijn orthoptisten werkzaam. Dit betreft in totaal 81,2 fte orthoptie. Dit komt neer op 0,27 fte orthoptie per 1 fte oogarts. In 2009 was dit 0,24 fte per oogarts. 31,1% van de respondenten heeft de wens om de formatie orthoptie uit te breiden met in totaal 5,9 fte binnen 3 jaar. Voornamelijk i.v.m. te lange toegangstijden tot orthoptie. 9,8% heeft de wens de formatie te verkleinen met in totaal 2,3 fte binnen 3 jaar i.v.m. leegstand van spreekuur van de orthoptist of bezuiniging. Er is één praktijk waar 2 fte orthoptie werkzaam is buiten de oogheelkundige praktijk. Technisch oogheelkundige assistenten 95,3% van de praktijken werkt met TOA s, met een totale formatie van 131,5 fte. Dit komt op 0,43 fte TOA per 1 fte oogarts. In 2009 was dit 0,35 fte TOA per 1 fte oogarts. 10

11 50,8% van de vakgroep voorzitters geeft aan dat de wens bestaat de formatie TOA uit te breiden met in totaal 18,2 fte binnen 2 jaar, zodat meer/alle spreekuren van de oogartsen ondersteuning krijgen, de optometrist dan meer zuivere optometrie kan gaan doen of er meer AIOS bij komen. 4,9% voorziet een afname met 1,2% vanwege bezuinigingen opleiding doktersassistent. Per oogarts is er in een maatschap momenteel 0,25 fte optometrist, 0,27 fte orthoptist en 0,43 fte TOA werkzaam. In totaal is dat 0,95 fte aan ondersteunend personeel. In 2009 was dat in totaal 0,85 fte ondersteunend personeel. Het ondersteunend personeel per fte oogarts is met 11,7% toegenomen, met name door meer TOA ondersteuning. 2.2 Artsen in opleiding tot oogarts Man/vrouw verhouding Onder de geënquêteerde artsen in opleiding tot specialist (AIOS) is 40,9% man en 59,1 % vrouw. Uit de ledenadministratie blijkt een man/vrouw verhouding 39% man en 61% vrouw. onderzoek % man % vrouw ,9% 59,1% % 62.2% ,5% 56,5% Onder de respondenten zijn AIOS vertegenwoordigd uit alle jaren van de opleiding. De verdeling is weergegeven in figuur verdeling respondenten AIOS naar verwachte instroomtermijn als oogarts 11

12 Deeltijdfactor De mannelijke AIOS geven aan 0,90 fte te willen gaan werken als ze de opleiding voltooid hebben en de vrouwelijke AIOS geven 0,78 fte aan. Rekening houdend met de man/vrouw verdeling komt dit neer op 0,83 fte. Dit komt overeen met het deeltijdpercentage dat oogartsen op dit moment werken. onderzoek Gemiddelde fte per oogarts fte ,79 fte ,87 fte Verdeling werkzaamheden Wanneer de AIOS als oogarts starten, hebben zij de wens om hun werkzaamheden als volgt te verdelen: 30% wil werken in een academisch of categoraal ziekenhuis, 54% in een perifeer ziekenhuis, 7% in een ZBC, 4% in een privékliniek, 1% in een overige instelling zoals bijvoorbeeld Visio of Bartimeus. 4% wil medisch management taken op zich nemen. Deze verdeling is weergegeven in figuur 2.4. Figuur 2.4: gewenste werkverdeling van AIOS Wanneer we de gewenste urenverdeling van de AIOS en de huidige urenverdeling van de oogartsen (exclusief de medisch management uren en de tijd besteed aan het begeleiden van AIOS) met elkaar vergelijken (zie figuur 2.5), dan zien we een verschuiving van perifeer ziekenhuis naar academische ziekenhuizen en een iets gewijzigde verdeling over ZBC s en privéklinieken. 12

13 Figuur 2.5 gewenste urenverdeling AIOS en urenverdeling oogartsen excl. medisch management en opleiding AIOS De AIOS is ook gevraagd naar de voorkeur voor vrije vestiging, loondienst of zorgondernemerschap in een ZBC of privékliniek. In figuur 2.6 zijn de voorkeuren weergegeven. Figuur 2.6 voorkeur AIOS voor loondienst of vrije vestiging en type instelling Sommige respondent AIOS geven aan de keuze tussen loondienst en vrije vestiging een lastige keuze te vinden, die soms nog een aantal jaren in de toekomst ligt. Een aantal respondenten geeft aan behoefte te hebben aan ondersteuning en/of aanvullende informatie om deze keuze beter te kunnen maken. Fellowship 66% van de AIOS is van plan om binnen 5 jaar na het afronden van de algemene oogartsen opleiding een aanvullend fellowship te volgen. 59% van de AIOS wil het fellowship in Nederland volgen, 9% in het buitenland en 32% wil een combinatie van binnen- en buitenland. De voorkeuren zijn weergegeven in figuur

14 Figuur 2.7 voorkeuren van de AIOS t.a.v. fellowships 14

15 3. Benodigde oogartsencapaciteit in 2018 Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de verwachte veranderingen waaronder vaktechnische factoren, efficiëntie ontwikkeling, horizontale ( van 2 e naar 1 e lijn) en verticale substitutie (binnen 2 e lijn) en epidemiologische en demografische factoren. Ook wordt in dit hoofdstuk de onvervulde vraag op 1 januari 2013 in beeld gebracht. Deze items samen geven een beeld van de benodigde oogartsencapaciteit in omgevingsfactoren die van invloed zijn op de vraagontwikkeling Er zijn diverse omgevingsfactoren van invloed op de ontwikkeling van de zorgvraag in de toekomst. Niemand heeft een glazen bol, maar door experts binnen het vakgebied, zijnde de vakgroep voorzitters die dagelijks in de oogheelkundige praktijk werkzaam zijn en de werkgroepen, naar hun inschatting te vragen en het artikel van Keunen e.a. (2011) in de berekeningen te betrekken is op basis daarvan een inschatting gemaakt van de verwachte gemiddelde toe- of afname in de vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende vijf jaar. De toe- of afname in de vraag naar zorg geleverd door de oogarts betreft per omgevingsfactor specifieke deelgebieden van de oogheelkundige zorg. Zo betreft bijvoorbeeld horizontale substitutie (van 2 e naar 1 e lijn) alleen bepaalde diagnosen in de conservatieve oogheelkundige zorg. Het normtijdenoverzicht 2010 dat door de BBC (Beroepsbehartigingcommissie van het NOG) gebruikt is voor het bepalen van de normtijden 2013 is gebruikt om de vertaalslag te maken van de inschatting van de percentages door de maatschap/vakgroep voorzitters en werkgroepen naar de specifieke onderdelen van de zorg dat een betreffende omgevingsfactor betreft. Epidemiologische en demografische factoren In het artikel van Keunen e.a. (2011) is de toename van de zorgvraag naar oogheelkundige zorg in de periode beschreven. Het artikel beschrijft de toename van de oogaandoeningen cataract, leeftijdsgebonden macula degeneratie, diabetische retinopathie en glaucoom, en de toename van het aantal behandelingen daarvan. figuur 3.1 stijging patiënten aantal per oogaandoening, bron: artikel Keunen e.a

16 Figuur 3.2 stijging van het aantal oogheelkundige behandelingen per oogaandoening, bron: artikel Keunen e.a Groeicijfers uit het artikel van Keunen e.a. uit 2011 zijn toegepast op het conservatieve (oogaandoeningen) + operatieve (oogheelkundige behandeling) normtijdenoverzicht retina (inclusief diabetes mellitus), cataract en glaucoom. Deze specifieke stijgingen zorgen voor een totale toename van de vraag naar zorg geleverd door de oogarts van + 19,4 % in 5 jaar. Uit contact met een van de auteurs van het artikel van Keunen e.a. blijkt dat ook vaktechnische factoren, zoals het toepassen van intravitreale injecties bij meerdere netvliesaandoeningen, in de berekende groei zijn meegenomen in het artikel. Doel van voorliggend capaciteitsrapport is zo goed mogelijk aan te sluiten bij het rekenmodel dat door het Capaciteitsorgaan wordt toegepast. Vandaar dat de toename van de zorgvraag veroorzaakt door vaktechnische factoren apart is berekend. Uit de alinea hieronder blijkt deze groei + 2% te zijn. Wanneer dit in mindering wordt gebracht op totale toename van 19,4% komt de toename aan zorg geleverd door de oogarts door epidemiologische en demografische factoren op + 17,4% in 5 jaar. Uit recente ontwikkelingen zien we dat de zorgvraag minder snel stijgt dan verwacht en ook de werkgroepen verwachten een iets gematigdere zorgvraagtoename, vandaar dat voor deze parameter gewerkt wordt met een min-max variant waarbij als minimum 14,9% wordt aangehouden en als maximum 17,4% Vaktechnische factoren Dit onderdeel betreft veranderingen in het vakdomein van de oogheelkunde, zoals nieuwe behandeltechnieken, onderzoek en apparatuur. De facto kan dit tijd van de oogarts en dus capaciteit besparen, maar het kan juist ook nieuwe vraag naar oogheelkundige zorg creëren. De vakgroep voorzitters hebben een inschatting gemaakt van het capaciteitseffect van vaktechnische factoren. 79,1% van de vakgroep voorzitters verwacht een toename van de vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende 5 jaar met een gemiddelde schatting van 14,1 %. 13,4% verwacht een afname van 11,3%. Met name controle en behandeling van netvliesaandoeningen wordt genoemd. De verwachte toename van de vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende vijf jaar bedraagt 9,6%. Na toepassing van deze uitkomst op het normtijdenoverzicht resulteert dit in een totale mutatie van 2,0%. 16

17 Efficiëntie De productiecijfers oogheelkunde laten een groei zien tussen van 4,8%, terwijl de fte toename aan oogartsen 1% bedroeg. Analyse van deze gegevens leert dat de volumegroei zich met name voordoet bij de intravitreale injecties. Een verdere reductie van de operatieve behandeltijd ligt voor de hand. Toegerekend aan de specifieke producten levert dit een efficiëntie op van -2,6% in vijf jaar. Sociaal culturele ontwikkelingen De sociale culturele ontwikkeling is moeilijk in een getal te vatten. Dit wordt ook zo verwoord door het Capaciteitsorgaan. In de berekening is, net als in de voorgaande rapportage van het NOG, aangesloten bij de waarde die het Capaciteitsorgaan in haar rapport in 2010 voor sociaal culturele ontwikkelingen heeft opgenomen, dit was 1% per jaar (5% in vijf jaar). Arbeidstijdverkorting Er is geen veranderende arbeidstijdinvulling tussen de huidige en toekomstige situatie. De factor arbeidstijdverkorting wordt op 0% gehouden. Huidige situatie (2013) Toekomstige situatie (2018) Gemiddeld aantal Verhouding Gemiddeld aantal verhouding fte fte Man % % vrouw % % gemiddeld Figuur 3.3 berekening arbeidstijdverkorting Horizontale substitutie naar de 1 e lijn Horizontale substitutie betreft de verschuiving van oogheelkundige zorg van de tweede naar de eerstelijns gezondheidszorg. In het capaciteitsonderzoek van 2009 was de verschuiving van de screening op diabetische retinopathie van de tweede naar de eerste lijn een belangrijke factor. Het netto-effect van deze verschuivingen van tweedelijns naar de eerstelijns oogzorg (bijvoorbeeld van oogarts naar huisarts, eerstelijns optometrist en orthoptist) is door de vakgroep voorzitters geschat in termen van procenten waarmee de toekomstige vraag naar de oogartsen zal afnemen, dan wel voor de overnemende beroepsgroep zal toenemen. 31,3% verwacht een toename van de vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende 5 jaar van in totaal 10,9%. Door een betere screening in de eerste lijn wordt namelijk meer pathologie in de tweede lijn verwacht. 56,7% van de vakgroep voorzitter verwacht een afname van 9,4%. 17

18 Dit komt in totaal op een afname van de verwachte vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende vijf jaar met -1,92%. Deze afname zal plaatsvinden op de conservatieve zorg. Deze 1,92% afname in de vraag naar zorg is toegepast op de conservatieve oogaandoeningen waarover in het visiedocument overeenstemming is bereikt. Dit betreft de conservatieve zorg t.b.v. glaucoom, diabetes mellitus en refraktie. Daar bovenop is de afname van screening van diabetes patiënten zonder retinopathie berekend op -50% in de komende vijf jaar. Dit levert in totaal een daling op in de vraag naar zorg geleverd door de oogarts in de komende 5 jaar van -1,3%. Verticale substitutie binnen de 2 e lijn Dit betreft het herschikken van taken tussen oogartsen aan de ene kant, en tweedelijns optometristen, orthoptisten en ondersteunend personeel aan de andere kant. De maatschap/vakgroep voorzitters hebben ingeschat dat in de komende 5 jaar in totaal 11,4 % van de taken van de oogarts kan worden herschikt naar optometristen, orthoptisten en ondersteunend personeel binnen de tweede lijn. Deze stijging van 11,4% is toegepast op alle conservatieve oogaandoeningen. Op basis van informatie van de werkgroep is voor de nacontrole van cataractoperaties aan de operatieve kant ook rekening gehouden met reductie op basis van deze vertikale substitutie. Hierdoor daalt de totale zorg geleverd door de oogarts met -9,7% in de komende vijf jaar. 3.2 Onvervulde vraag Bij deze factor wordt gekeken of het huidige consumptieniveau al dan niet goed aansluit bij de werkelijke behoefte. In tegenstelling tot de andere parameters betreft dit dus een momentopname. Vacatureruimte Medisch Contact houdt per kwartaal de arbeidsmarktmonitor bij. In de figuren 3.4, 3.5 en 3.6 zijn achtereenvolgend weergegeven over de periode het absoluut aantal oogartsen in Nederland, het absoluut aantal vacatures voor oogartsen en het aantal vacatures per 100 oogartsen. Figuur 3.4 aantal oogartsen , bron arbeidsmarktmonitor Medisch Contact 18

19 Figuur 3.5 absoluut aantal vacatures oogartsen , bron Arbeidsmarktmonitor Medisch Contact Figuur 3.6 aantal vacatures per 100 oogartsen in de periode , bron Arbeidsmarktmonitor Medisch Contact Er zijn 8 openstaande vacatures. Gemiddelde fte is 0,83. Dit komt neer op 6,6 fte aan vacatureruimte. Toegangstijden en wachttijden Niet-spoedeisend polibezoek Volgens de Treeknorm 5 zou 80% van de niet-spoedeisende zorg binnen 3 weken terecht moeten kunnen, met een maximale wachttijd van 4 weken. De respondenten hebben de wachttijd tot de eigen polikliniek aangegeven. De gemiddelde toegangstijd tot een niet- spoedeisend polikliniekbezoek is 5,1 weken (in 2009 was dit 5,5 weken). Uit onderstaande grafiek blijkt dat 48% van de respondenten een toegangstijd heeft die langer is dan de Treeknorm. Ten opzichte van het capaciteitsonderzoek in 2009 is de toegangstijd iets afgenomen. 5 Toegangstijd ziekenhuiszorg: 80 % binnen 3 weken, maximaal 4 weken Wachttijd diagnostiek/indicatiestelling: 80 % binnen 3 weken, maximaal 4 weken Wachttijd poliklinische behandeling: 80 % < 3 weken, maximaal 4 weken Wachttijd klinische behandeling: 80 % < 5 weken, maximaal 7 weken Toegangstijd paramedische zorg: 100 % binnen 1 week 19

20 Figuur 2.2 toegangstijd tot de polikliniek voor niet-spoedeisende zorg zoals aangegeven door oogartsen in de enquête In figuur 2.3 is de wachttijd (toegangstijd tot de polikliniek) weergegeven op peildatum augustus 2012 zoals geregistreerd in de Nationale Atlas Volksgezondheid 6. Figuur 2.3 toegangstijd tot ziekenhuiszorg op basis van toegangstijden aangegeven door ziekenhuizen op hun website Wachttijd tot operatie De Treeknorm voor poliklinische behandeling is 80 % < 3 weken, maximaal 4 weken. Wachttijd klinische behandeling: 80 % < 5 weken, maximaal 7 weken. De gemiddelde wachttijd tot een staaroperatie is 4,9 weken (in 2009 was dit 7,3 weken). Dit is grafisch weergegeven in figuur 2.4. De gemiddelde wachttijd voor een cataractoperatie is bij 40% van de respondenten langer dan de Treeknorm. 6 Bron: RIVM nationale atlas volksgezondheid 20