Monitor GELUK. Focus. Volksgezondheid achteropgeraakt. Onbegrepen jeuk: parasietenwaan. Genetica van volksziekten. juli/augustus 2009

Transcriptie

1 Monitor Nummer 3 jaargang 38 juli/augustus 2009 Volksgezondheid achteropgeraakt Onbegrepen jeuk: parasietenwaan Genetica van volksziekten Focus GELUK

2 Jaargang 38 nummer 3 juli / augustus 2009 focus Dossier Geluk Pagina 11 > Geluk is in! Enkele gelukstudies, onder meer die naar het geluksgen. Plus: geluk en de recessie. 14 Een leven lang happy Geluksprofessor Ruut Veenhoven over de invloed van de omgeving, het onderwijs, de ouderenzorg. 16 Hoe word ik gelukkiger? Zes adviezen, waaronder Bezint eer ge aan kinderen begint. 17 De kick van het publiceren Onderzoeker drs. Lisette Stolk over haar publicaties in medische vakbladen. 20 Sport en geluk Welk type inspanning en welke intensiteit zijn nodig om gelukkig te worden. 22 Healing environment Erasmus MC stelt bij de nieuwbouw een prettig omgeving voor patiënten centraal, want die draagt bij aan het welbevinden en verlaagt de stress. 24 Geluk en depressie Onderzoeker dr. Freddy van der Veen (psycholoog) legt uit waarom depressie geluk in de weg staat. 2 juli / augustus 2009 Monitor

3 inhoud Parasietenwaan Pagina 8 De afdeling Dermatologie van Erasmus MC behandelt patiënten met jeukklachten die stellig menen dat ze geïnfecteerd zijn door beestjes of bacteriën. Die zitten op of vlak onder de huid, denken ze. Ook boeiend... Volksgezondheid Pagina 6 De Nederlandse volksgezondheid staat allang niet meer aan de top. In veertien welvarende landen worden de mensen ouder dan wij. Prof. Johan Mackenbach van Erasmus MC trekt aan de bel. Topper Uitterlinden Pagina 28 Prof. André Uitterlinden over zijn vakgebied, de complexe genetica van volksziekten, Monty Python, razendsnelle DNA-analyse en zijn liefde voor Venetië. Geluk en succes Gelukkige mensen zijn gezonder én productiever. Economen tonen zich dan ook zeer geïnteresseerd in de mechanismen in het menselijk lichaam die menselijk geluk bevorderen. Die belangstelling ontbreekt vreemd genoeg bij medische wetenschappers, ondanks de veronderstelling dat meer geluk kan leiden tot een betere individuele en maatschappelijke gezondheidszorg. Onderzoek naar het bestaan van een geluksgen of geluksbevorderende lichaamsstoffen speelt zich af in de absolute marge van het medisch wetenschappelijk onderzoek. De redactie van Monitor dook in die blijkbaar duistere wereld van het geluk en kwam terug met een redelijk compleet overzicht van bekende en minder bekende geluksfactoren, zonder op prikkelende wetenschappelijke onderbouwingen gestuit te zijn. Succes is in elk geval een van de factoren die geluk bevorderen, en daarover hebben Erasmus MC en haar medewerkers niet te klagen. Volgens het Britse Times Higher Education is Erasmus MC met patiëntgebonden onderzoek de Europese koploper. Een positie die gebaseerd is op meer dan gepubliceerde artikelen in de afgelopen tien jaar. Met dit resultaat is Erasmus MC hard op weg haar ambitie voor de komende vijf jaar waar te maken: een plaats bij de beste twintig medische onderzoeksinstituten in de wereld. Pieter van Dam, hoofdredacteur a.i. p.vandam@erasmusmc.nl De volgende Monitor verschijnt in september 4,5 Nieuwbouw, onderzoek Handdruk op het UMC van de toekomst. Erasmus MC: de beste patiëntenstudies van Europa. 31 Lever Grote campagne hepatitis B voor Chinese inwoners van de regio Rijnmond succesvol. 32 Onderwijs Professor Huib Pols, decaan van Erasmus MC, licht de modernisering toe van dertig medisch-specialistische vervolgopleidingen. 34 Apotheek Satu Siiskonen maakt zich internationaal hard voor een wereldstandaard ten bate van de patiënt. 35 Raad van Toezicht Drs. ing. Cees Maas van de Raad van Toezicht van Erasmus MC over de lessen die kunnen worden getrokken uit falend bestuur en falend toezicht in de zorg. 39 Agenda Promoties, congressen, symposia, oraties. Monitor juli / augustus

4 Nieuwbouw Op de foto, van links naar rechts: prof. Hans Büller (Erasmus MC), mr. Anton Westerlaken (zittend, Erasmus MC), ir. Stephan Versteege (Erasmus MC), ing. J. Kempkens (zittend, BAM Utiliteitsbouw), ing J. van Oostrum (Ballast Nedam Bouw Speciale Projecten) Veel patiënten Per jaar komen meer dan patiënten naar Erasmus MC voor een behandeling zonder opname (poliklinisch). Enige tienduizenden patiënten worden jaarlijks opgenomen. Speciale aandacht in het nieuwe complex gaat uit naar makkelijke looproutes, het toetreden van daglicht en een goede oriëntatie voor bezoekers. De klassieke indeling naar specialismen wordt losgelaten. Er komen herkenbare patiëntenthema s, waar voorzieningen per aandoening overzichtelijk zijn geclusterd. Voorbeelden van deze thema s zijn hersenen & zintuigen, oncologie, en circulatie. Deze aanpak en indeling moeten dwalen in het grote gebouw tot verleden tijd maken. Handdruk op UMC van de toekomst Recessie of niet, in Rotterdam schudden mr. Anton Westerlaken (Raad van Bestuur Erasmus MC) en ing. J. Kempkens (BAM) de hand op het omvangrijkste bouwproject van Nederland: de nieuwbouw van Erasmus MC, inclusief het onderwijscentrum. Komend najaar gaat de eerste paal de grond in, maar op het terrein van Erasmus MC heerst al voorbereidende bouwactiviteit. Het gaat om m2 bruto vloeroppervlakte, met bouwhoogten tot 120 meter. Het complex zal naar verwachting begin 2017 gereed zijn. Omdat in fases wordt gebouwd, zijn al eerder delen van de nieuwbouw klaar. De hele bouwperiode blijft het ziekenhuis volop in bedrijf. In het hart Erasmus MC blijft gevestigd in het centrum van Rotterdam, bij de Euromast en Erasmusbrug. Andere UMC s zijn naar de rand van de stad verhuisd, maar Erasmus MC houdt vast aan het hart, goed bereikbaar voor patiënten, studenten en medewerkers, op een aantrekkelijke en goed bereikbare locatie. Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis is al jaren op deze locatie gevestigd, Erasmus MC-Daniel den Hoed, waar mensen met kanker worden behandeld, voegt zich erbij. Eenpersoonskamers De bijna uitsluitend eenpersoonskamers worden zo ingericht dat ze veel privacy en rust bieden. De patiënt kan de kamer zelf afstemmen op zijn of haar wensen. Er is voorzien in een eigen toilet en eigen douche. Bovendien zijn eenpersoonskamers beter voor de patiëntveiligheid en hygiëne, zo blijkt uit onderzoek. De verpleegafdelingen komen op de bovenste verdiepingen. Daar kunnen patiënten beoordelen of het uitzicht over de skyline van Rotterdam, de Maas en de Omvangrijkste bouwproject van Nederland havens inderdaad het mooiste van Nederland is. Bij helder weer reikt het zicht tot Den Haag, de Noordzee en Dordrecht. Toekomstgericht Het complex wordt toekomstbestendig. Dit heeft te maken met een verlengde levensduur. Dat betekent dat bij de introductie van bijvoorbeeld nieuwe medische technieken de werkomgeving relatief gemakkelijk kan worden aangepast. Ook is er oog voor het milieu, onder meer energiezuinigheid, daktuinen met vetplantjes en groene stroom. Meer weten? Zie nieuwbouw 4 juli / augustus 2009 Monitor

5 Onderzoek Beste patiëntenstudies van Europa Erasmus MC heeft het beste klinische onderzoek van Europa. De studies die in Rotterdam met patiënten worden uitgevoerd, staan op de eerste plaats, bericht het Britse Times Higher Education. Rangorde beste klinisch onderzoek Europa 1 Erasmus MC, Rotterdam, Nederland 2 University of Cambridge, Engeland 3 University of Oxford, Engeland 4 University of Glasgow, Schotland 5 University of Helsinki, Finland 6 Imperial College London, Engeland 7 Universiteit van Amsterdam, Nederland 8 Karolinska Institute, Stockholm, Zweden 9 Humboldt University/Charité, Berlijn, Dld 10 Universiteit Leiden, Nederland 14 Universiteit Utrecht, Nederland 18 Universiteit Maastricht, Nederland Over het bereiken van de toppositie door Erasmus MC grapte een radioverslaggever: Als Feyenoord het laat afweten, dan moet Rotterdam het maar van het Erasmus MC hebben. Decaan prof. Huibert Pols reageerde opgetogen: Het geeft een beetje het gevoel dat we de Europacup hebben gewonnen. Artikelen in vakbladen De Britse beoordeling is gebaseerd op het aantal wetenschappelijke artikelen in medische vakbladen en hoe vaak deze in elf jaar tijd (begin1998 tot eind2008) zijn aangehaald. Onderzoekers van Erasmus MC publiceerden in die periode meer dan zevenduizend artikelen, die vaak door vakgenoten werden aangehaald. Citaties worden gezien als het bewijs dat de vergaarde kennis waardevol is. De volledige top drie luidt: 1) Erasmus MC, Rotterdam, 2) Cambridge, Engeland, 3) Oxford, Engeland. Nederland uitmuntend Opvallend is dat in de Europese top 10 nog twee andere Nederlandse Universitaire Medische Centra prijken: het AMC (Amsterdam, op 7) en het LUMC (Leiden, op 10). Bovendien staat UMC Utrecht op 14 en UMC+ (Maastricht) op 18. Hiermee scoort Nederland met z n zestien miljoen inwoners uitmuntend. Duitsland staat met z n patiëntgebonden onderzoek maar één keer in de ranglijst, andere grote landen als Frankrijk, Spanje en Polen ontbreken in het geheel. Scandinavië daarentegen doet het prima: Zweden, Finland en Denemarken bezetten samen vier van de eerste vijftien plaatsen. Wereldtop 20 Het fundamentele onderzoek van Erasmus MC staat in Nederland al langer op nummer 1. Nu is daar dus het patiëntgebonden onderzoek bijgekomen. De Raad van Bestuur van Erasmus MC heeft de ambitie dat Erasmus MC in 2013 tot de twintig beste medische onderzoeker ter wereld moet behoren. Op dit moment staat Erasmus MC in de top 40. Een van de onderzoekers aan wie Erasmus MC z n toppositie dankt op het gebied van fundamenteel en patiëntgebonden onderzoek, is drs. Lisette Stolk. Zij onderzoekt de genetische kant van de overgang en menopauze, en komt op pagina 17 aan het woord. Monitor juli / augustus

6 Volksgezondheid Volksgezondheid is onnodig verslechterd De Nederlandse volksgezondheid is internationaal afgezakt van de top naar de middenmoot, terwijl dat voorkomen had kunnen worden, stelt prof. Johan Mackenbach van Erasmus MC. De Nederlandse volksgezondheid staat allang niet meer aan de top. Sinds de jaren vijftig zijn we gestaag gedaald op de internationale ladder. In veertien welvarende landen worden de mensen inmiddels ouder dan wij: Japan, Australië, Canada, Frankrijk, Zweden, Zwitserland, Israël, IJsland, Nieuw-Zeeland, Italië, Spanje, Noorwegen, Griekenland, Oostenrijk. Deze opsomming, gebaseerd op gegevens van de Amerikaanse CIA, gaat van boven naar beneden. Het wereldrecord gemiddelde levensverwachting is in handen van Japan: 82 jaar voor mannen en vrouwen samen. Alleen de twee dwergstaatjes Macau en Andorra doen het nog een tikje beter. Scandinavië beter De afdeling van prof. Johan Mackenbach van Erasmus MC heeft de afgelopen jaren een reeks onderzoeken gepubliceerd die de gezondheidsverschillen binnen Nederland en internationaal gezien blootlegden. De Rotterdamse hoogleraar betoogt dat Nederland behoorlijk achterop is geraakt: Nederland was ooit wereldkampioen op het gebied van de gezondheid, maar is roemloos afgezakt op internationale ranglijstjes. Het is een misverstand te denken dat de Nederlandse gezondheidszorg zich positief onderscheidt, dat is zeker niet het geval vergeleken met andere landen in Noordwest-Europa. Scandinavië doet het aanmerkelijk beter. 6 juli / augustus 2009 Monitor

7 Tekst Joop van de Leemput Beeld Levien Willemse Zeer toegankelijk Het idee van een uitstekende Nederlandse gezondheidszorg klopt wel voor de toegankelijkheid, zegt prof. Mackenbach: Die is inderdaad zeer goed, internationaal gezien. De afstanden in ons land zijn klein en financiële drempels ontbreken, ook in het nieuwe stelsel. De toegankelijkheid van onze gezondheidszorg is voorbeeldig. Maar eenmaal binnen, is de verleende zorg vaak niet optimaal. Dossiers pasgeborenen Prof. Mackenbach noemt als voorbeeld de zorg aan ongeboren en pasgeboren baby s. Zijn afdeling vergeleek honderden dossiers van Europese kinderen die rondom de geboorte waren overleden. De onderzoekers keken welke behandelingen deze pasgeborenen hadden gekregen. In Zweden en Finland bleek de verleende perinatale zorg veel minder tekort te schieten dan in Nederland. Een voorbeeld: artsen en verpleegkundigen moeten goed letten op groeivertraging en ingrijpen als deze zich voordoet. Denk aan de bloeddruk behandelen als deze de oorzaak van de groeivertraging is. Zulk soort interventies blijkt in Nederland minder systematisch te worden toegepast dan in Scandinavië. Twintig jaar stilte De hoogleraar bestempelt de achteruitgang van de volksgezondheid als onnodig. Al in 1986 toonde een onderzoeker aan dat de sterfte rond de geboorte in Nederland relatief hoog is. Omdat hij toen een verband legde met thuis bevallen, ontstond een enorme discussie. Daarna gebeurde er niets. Twintig jaar lang bleef dit probleem bestaan, dat naar schatting vijfhonderd kinderen per jaar het leven kost. Pas onlangs zijn maatregelen genomen, onder meer verruiming van de mogelijkheid tot het nemen van echo s. Verder zijn er signalen dat niet alleen aan het begin van het leven, maar ook aan het einde de verleende zorg suboptimaal is. Sinds het begin van de jaren tachtig zijn ook de sterftecijfers onder senioren gestagneerd. Dit is evenmin opgepakt. Teken van kentering Mogelijk is er een kentering op komst, signaleert de hoogleraar. Bijna elke maand verschijnt er wel een alarmerend rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Of die frequentie handig is, weet ik niet, maar de kritiek is wel terecht, gezien de kwaliteit van de gezondheidszorg. De activiteit van de Inspectie voor de Gezondheidszorg is inderdaad opvallend. Die heeft zich dit jaar kritisch uitgelaten over onder meer de thuiszorg, kinder-ic s, ooglaserklinieken, medicijnmarketing, zorg aan kankerpatiënten, infuuspompen en de gehandicaptenzorg. Kostenbeheersers De hoogleraar stelt dat er een echte minister van gezondheid moet komen. Die hebben we volgens hem niet. Terwijl de ontwikkeling van de levensverwachting stagneerde, is alle energie van de ministers van Volks gezondheid gaan zitten in het beheersen van de stijgende uitgaven. De gezondheid van de burgers had veel meer centraal moeten staan, stelt prof. Mackenbach. Verwijzend naar de achteruitgang van de Nederlandse volksgezondheid, zegt hij: Een echte minister van gezondheid zou in actie komen, bijvoorbeeld op het gebied van de stagnerende levensverwachting van vrouwen en de epidemie van overgewicht. Zeker de helft van alle ziekten in Nederland is vermijdbaar. Aan de bekende risicofactoren van hart- en vaatziekten kan nog veel meer gebeuren. Maar dat vereist wel een doelgerichte inzet. Die ontbreekt nu. Invloedrijk Prof. Johan Mackenbach is sinds 2001 hoofd van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van Erasmus MC. De 135 onderzoekers en ondersteunende personeelsleden van deze afdeling bestuderen welke factoren en gedragingen de volksgezondheid beïnvloeden. En ook of maatregelen en programma s op dit gebied effect sorteren. Afgelopen mei werd prof. Mackenbach, samen met 27 andere wetenschappers, verkozen tot nieuw lid van de prestigieuze KNAW: Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. De verkiezing geschiedt op grond van iemands wetenschappelijke prestaties. Prof. Mackenbach is al langer lid van de Gezondheidsraad. Dit invloedrijke orgaan licht de regering en het parlement voor over de wetenschappelijke vooruitgang op het gebied van de volksgezondheid. Hij is ook lid van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, die de regering adviseert over het beleid op het gebied van de gezondheidszorg. Ook binnen Nederland verschillen Regionale verschillen - Nederlanders mogen dan gemiddeld een levensverwachting van 79 jaar hebben, er bestaan forse regionale verschillen in het aantal gezonde jaren dat mensen beleven. Wie op de Gezonde jaren -RIVM-kaart kijkt, zal drie ongunstige plekken zien: Rotterdam-Rijnmond, Amsterdam en omgeving en de regio Eindhoven. Daar ligt het aantal gezonde jaren ver onder die van bijvoorbeeld de Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee. Ook in het groene hart van Nederland en de kop van Noord-Holland genieten mensen veel meer gezonde jaren dat in de drie ongezonde regio s. Katholiek, protestant - Katholieken hebben een lagere levensverwachting dan protestanten, wat wordt toegeschreven aan hun uitbundige levensstijl. Ze roken en drinken meer en dragen zelfs minder vaak een autogordel. Limburg, veruit de meest katholieke provincie, scoort slecht. Drie hierboven genoemde gezonde regio s maken deel uit van de protestantse Bijbelbelt. Verschil in wijken - Zelfs binnen steden zijn grote verschillen zichtbaar. De sterfte in Rotterdam en Amsterdam is in veel buurten boven het gemiddelde, uitgezonderd een enkele betere wijk, terwijl het welvarende Utrecht nogal wat stadsdelen kent met een sterfte onder het gemiddelde. In Den Haag, dat de naam heeft de enige standenstad van Nederland te zijn met z n rijke zand en arme veen, zijn de contrasten het grootst. Daar hoef je maar een straat over te steken en de levensverwachting schiet omhoog of duikt omlaag. Men kan zeggen: in Den Haag sterven de mensen jong, in s-gravenhage worden ze oud. Bron: o.a. de geactualiseerde versie van Volksgezondheid en gezondheidszorg, uitgeverij Elsevier gezondheidszorg. Dit werk is verplichte kost voor artsen en gezondheidsexperts in opleiding. Auteurs zijn onder meer de Rotterdamse hoogleraren Johan Mackenbach, Paul van der Maas en Dik Habbema, allen van Erasmus MC. Daarnaast hebben hoogleraren uit onder meer Amsterdam en Nijmegen bijdragen geleverd. Monitor juli / augustus

8 Parasietenwaan 8 juli / augustus 2009 Monitor

9 Tekst Suzanne Odijk Beeld Helen van Vliet Huidkruipsels in het hoofd Patiënten met parasietenwaan menen stellig geïnfecteerd te zijn door beestjes of bacteriën op of vlak onder de huid. Op het psychodermatologisch spreekuur van Erasmus MC neemt de behandelaar dat uiterst serieus. Kenmerkend: een kwart van de mensen met een parasietenwaan neemt een doosje, potje, zakje of stukje plakband mee naar de spreekkamer. Vol pluisjes, schilfertjes of korreltjes. Dermatoloog in opleiding drs. Patrick Kemperman: Daarmee hopen ze de huis- of huidarts te overtuigen van het vóórkomen van jeukende beestjes of bacteriën. Het maakt het wel een stuk makkelijker om de diagnose te stellen als een patiënt daarmee aan komt zetten. Wij noemen dat het matchbox sign, het bewijs in een luciferdoosje is typerend voor deze waanstoornis. Wat daarnaast opvalt, is dat de patiënt vooral krabwondjes heeft op plekken waar hij of zij zelf gemakkelijk bij kan. Op armen, benen en romp; links bij de rechtshandigen en rechts bij de linkshandigen Toch niet gek?! Sinds 2005 draait de afdeling Dermatologie van Erasmus MC een psychodermatologisch spreekuur, onder andere bedoeld voor patiënten bij wie jeukklachten geen directe lichamelijke oorzaak hebben. Niet alleen is er per consult meer tijd beschikbaar (ruim een half uur), daarnaast nemen de dermatologen de klachten uiterst serieus. Want jeuk kan wel degelijk tussen de oren zitten én het dagelijkse leven totaal ontwrichten, zowel geestelijk als sociaal. Patrick Kemperman: Als je botweg tegen een patiënt zegt: U veroorzaakt of verzint de jeukklachten zelf, ben je hem of haar kwijt. Ik ben toch niet gek?!, denkt zo iemand dan. We willen voorkomen dat mensen tussen wal en schip belanden. Of dat ze gaan shoppen bij collega-dermatologen. De kans dat de patiënt geïsoleerd raakt, wordt zo alleen maar groter. Hotline De wanhoop door onbegrip over de vermeende beestjes kan hoog oplopen. In de dermatologische vakliteratuur staan gevallen beschreven van mensen die hun arts aanvielen of zelfmoord pleegden. Toch is direct doorverwijzen naar psychiater bij parasietenwaan meestal niet zinvol, de patiënt voelt zich niet serieus genomen en verlaat het pand. De huidarts zal daarom eerst een vertrouwensband proberen op te bouwen. Met een hotline naar de afdeling Psychiatrie als achterwacht. Want, zo zegt Kemperman: Parasietenwaan is vooral een psychiatrisch probleem. Door de krachten met psychiatrie te bundelen is de behandeling van de patiënt optimaal. Geen fobie of tic Parasietenwaan is niet hetzelfde als een fobie. In dat laatste geval staat de angst om geïnfecteerd te ráken op de voorgrond. Ook is het geen obsessieve compulsieve stoornis, waarbij iemand bijvoorbeeld dwangmatig zijn handen wast om de angst om vies te zijn probeert te bezweren. Tot slot bestrijdt het placebo-effect de kwaal niet. Via de huisarts heeft een patiënt vaak al desinfecterende zalfjes, lotions of antiparasitaire middelen voorgeschreven gekregen, die niets hielpen. Vier patiënten Patrick Kemperman heeft op het psychodermatologisch spreekuur, bijgestaan door dermatoloog dr. Bing Thio, tot op heden circa tien mensen met een parasietenwaan gezien. Eén ervan betrof een dame van in de vijftig die met haar man in hun Franse vakantiehuis verbleef. De huisarts aldaar stelde vast dat de hevig jeukend plekjes waar zij last van had waren veroorzaakt door de aoûtat (oogstmijt of herfstmijt, die zich vanaf de maand augustus - vandaar de naam - in het gras nestelt, onzichtbaar voor het blote oog). Monitor juli / augustus

10 Parasietenwaan Hoewel die onschuldige infectie gewoonlijk na een week of twee over is, bleef mevrouw maandenlang klachten houden. Ze kon de beestje aanwijzen: Kijk, daar zit er weer één. Ziet u hem springen?. Het ging hier als het ware om een parasiet geïnduceerde waan : begonnen na een daadwerkelijke - maar vanzelf genezende infectie. Parasietenwaan De patiënt heeft jeuk en wijt dit aan levende wezentjes op of onder de huid. Lichamelijk onderzoek levert niets op. Het betreft een psychose van het somatische type, gekarakteriseerd door een waanstoornis met één symptoom. In tegenstelling tot schizofrenie blijven de overige mentale functies meestal normaal. Vrouwen hebben er vaker last van dan mannen, en dan vooral 50-plussers. Deze waan op jonge leeftijd kan duiden op drugsgebruik of een voorbode zijn van een ernstige psychose. De aandoening is op zichzelf staand (primair) of bijkomend (secundair), in combinatie met onder andere depressie, hart- en vaatziekten, dementie of diabetes. In de dermatologiepraktijk telt men maar 1 patiënt per behandelaar; in de psychiatrie gaat het om ongeveer 3 van de 1000 opgenomen patiënten. De precieze oorzaak van parasietenwaan is onbekend, waarschijnlijke gaat het om een verstoring in de dopaminehuishouding in de hersenen. Behandeling: anti-psychotica. Een tweede mevrouw, begin 40, wist na een duikvakantie in Egypte zeker dat er zeepaardjes onder haar huid huisden. De witte substantie die te voorschijn kwam bij het uitknijpen was daar voor haar het bewijs van. Folie à deux Gedeelde smart is wel eens dubbele smart. Soms ontwikkelt iemand uit de naaste omgeving van een patiënt, meestal een familielid, dezelfde waan. Ook hij of zij raakt ervan overtuigd dat er parasieten in het spel zijn en helpt de partner of het gezinslid krabben op moeilijk bereikbare plaatsen. Het komt zelfs voor dat de huisgenoot aangestoken wordt en identieke jeukklachten krijgt. Als de eerste patiënt met succes wordt behandeld, verdwijnt de waan doorgaans automatisch bij de tweede. Een derde patiënte was een bejaarde dame van 80, die via haar kleinkinderen hoofdluis had opgelopen. Dankzij de gebruikelijke shampoo en lotions was ze daar snel van af. Toch stond het voor haar buiten kijf dat er een parasieten in haar lichaam rondwaarden. In haar wanhoop om op haar beurt de kleinkinderen te besmetten, sloot ze zich af van haar familie. Tot slot werd een dertiger doorverwezen door een afkickkliniek. Hij ontwikkelde parasietenwaan als bijwerking van het methadongebruik om van zijn heroïneverslaving af te komen. Hij tekende de beestjes na om te laten zien hoe ze eruit zagen. In het lab Kemperman: In eerste instantie zeg ik tegen zulke patiënten: Ik zie op dit moment niets, maar zal het onderzoeken. En dat doen we ook daadwerkelijk. Echt grondig. We bekijken huidmateriaal onder de microscoop en nemen bij twijfel testen af op schurft of andere parasitaire besmettingen. Daarnaast gaan we na of er sprake is van een onderliggend ziektebeeld waarmee de waan samengaat; of dat er misschien hersenproblemen aan ten grondslag liggen. Niet zelden wordt voor oudere patiënten een consult bij de geriater aangevraagd. Je moet er toch niet aan denken dat je de parasietenwaan behandelt, terwijl je een hersentumor die een psychose veroorzaakt over het hoofd ziet? Vroom bedrog Bij een primaire parasietenwaan schrijven artsen een anti-psychoticum voor om in de hersenen het effect van de natuurlijk voorkomende stof dopamine te verminderen. Van oudsher wordt pimozide ingezet, hoewel dat wel heftige bijwerkingen kan hebben, zoals spiertrekkingen, stijfheid en hartritmestoornissen. Ook al ontbreken dubbelblinde placebo-onderzoeken, nu is de trend moderne, minder belastende antipsychotische middelen te gebruiken (risperdon, olanzapine). Patrick Kemperman: Dan is het natuurlijk de kunst hoe je zo n patiënt kan bewegen het medicijn in te nemen en een tijdje door te slikken, zelfs als de waan is verdwenen. Tot voor tien jaar geleden gebeurde dat nog wel door de apotheek opdracht te geven de pillen in een doosje zonder bijsluiter mee te geven (da sine prescriptio). Dat wordt inmiddels als onethisch beschouwd; bovendien zijn mensen dankzij de media en internet veel kritischer geworden. Daarom lezen we nu bijvoorbeeld samen met een patiënt de bijsluiter door en onderstrepen dat het middel ook de jeuk wegneemt. Noem het vroom bedrog waar de patiënt baat bij heeft. En dan nog blijft het een gevoelig punt. Dokter, u bent een held dat u me genezen hebt. Maar snapt u dat nou? Sommigen denken nog steeds dat ik het allemaal verzon, hoor je dan. 10 juli / augustus 2009 Monitor

11 focus Geluk Focus nu eens niet op de gezondheid, maar op enkele aspecten van het geluk. Geluk is in! 12 Met aandacht voor het geluksgen en de invloed van de recessie Een leven lang happy 14 Het woord aan prof. Ruut Veenhoven (socioloog) Hoe word ik gelukkiger? 16 Zes adviezen, waaronder: zoek het geluk in de buurt van je huis De kick van het publiceren 17 Onderzoeker drs. Lisette Stolk wil blij worden van haar werk Sport & stofjes 20 Al bewegend, produceren onze hersenen meerdere geluksstofjes Helende omgeving 22 Nieuwbouw Erasmus MC gebaseerd op healing environment Depressie en geluk 24 Waarin depressieve mensen verschillen van anderen Monitor juli / augustus

12 focus Geluk Geluk is in! Geluk is in. Zelfs economen houden zich er tegenwoordig mee bezig, want het welbevinden van een volk heeft invloed op de welvaart in een land. Zo gek is dat niet, want gelukkige mensen zijn gezonder, productiever en rationeler. 12 juli / augustus 2009 Monitor

13 Tekst Michel Schreuder Beeld Gert-Jan van den Bemd De Britse premier Tony Blair liet er in 2002 al een rapport over schrijven; hem werd geadviseerd beleid te ontwikkelen om de geluksbeleving van de Britten op te voeren. En ook het Centraal Planbureau wijdt in zijn laatste Macro-Economische Verkenningen een heel hoofdstuk aan geluk. Gelukkige mensen zijn actiever, aardiger, doen minder aan navelstaren, zijn wat empathiser en zijn betere burgers die vaker gaan stemmen, formuleert hoogleraar Ruut Veenhoven van de Erasmus Universiteit Rotterdam het.,,overigens kun je gelukkig zijn en ondertussen denken dat je leeft in een maatschappij van niks. Dat is wel een misverstand, want er is een waanzinnige samenhang tussen de kwaliteit van de samenleving en geluk. Bhutan is het enige land in de wereld waar dat wettelijk is vastgelegd; naast groei van het Bruto Nationaal Product streeft de regering er naar een zo groot mogelijk Bruto Nationaal Geluk. Beslissingen worden er niet alleen genomen op economische gronden (worden we er rijker van?) maar ook op grond van effecten op het milieu, het welzijn en veiligheid (worden we er blijer van?). Erfelijk Al jaren wordt er gestudeerd op het geluk van mensen. En dat levert een enorme berg weetjes op. Geluk geeft je letterlijk een breder gezichtsveld, ontdekten Canadese wetenschappers. Wie chaggerijnig is concentreert zich meer op het midden van het blikveld, tevreden mensen zien ook wat er aan de randen gebeurt. En flirten maakt je gelukkig en zelfverzekerder, leerde een recente Amerikaanse studie. Ook kleuren als rood, geel en oranje maken je vrolijker en leven in een groene omgeving draagt nog meer bij aan je levensgeluk. Optimisten zijn gezonder en humor is voor Nederlanders in het leven belangrijker dan een goed inkomen of een goed seksleven. Het is maar dat u het weet. Maar toch. Om gelukkig te worden, heb je een beetje geluk nodig, zei Aristoteles ooit. De Griekse wijsgeer krijgt 2500 jaar later helemaal gelijk. Het blijkt dat echt geluk best een beetje mazzel nodig is. Met de mensen om je heen, met je werk, en met je ouders. Geluk en de recessie Bewezen is al dat de heel veel geld niet heel veel gelukkiger maakt. Ontwikkelde landen als Nederland, Noorwegen, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten mogen dan een hoog gemiddeld inkomen hebben, de hoogte van de geluksscore hier ten opzichte van bijvoorbeeld ontwikkelingslanden is niet evenredig aan het verschil in inkomen. Daarom heeft de huidige recessie niet erg veel effect op onze geluksscore.,,er is wel en samenhang tussen welvaart en geluk, maar als je al rijk bent, maakt het minder uit als je wat minder rijk wordt, zegt Ruut Veenhoven.,,En zolang het niet al te erg wordt, blijkt dat we met een recessie kunnen leven. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat iemand niet ongelukkig kan zijn als hij z n bedrijfje kapot ziet gaan. Het geluksgevoel in Westerse landen is niet zo makkelijk te beïnvloeden. Gegevens uit langdurige metingen laten zien dat het in ons land bijvoorbeeld zo n 500 jaar duurt om één punt op de geluksschaal te stijgen of dalen. In Denemarken duurt dit slechts 63 jaar, maar in Japan dan weer 1000 jaar. Veenhoven deed onderzoek naar de beleving van de recessie in Wat bleek: mensen waren wel ongerust over hun baan en inkomen, maar voor hun levenstevredenheid had dit nauwelijks gevolgen.,,er waren niet meer zelfmoorden, er was niet meer algemene ongerustheid, mensen waren niet depressiever, er werden niet meer psychosomatische klachten bij de huisarts gemeld, en er werden ook niet meer ook niet meer tranquillizers verkocht. Je moet echt een heel groot vergrootglas erbij halen om een heel klein dipje te zien in de geluksscore in die tijd. Vooral dat laatste blijkt een belangrijke factor. Zo n 30 procent van je geluk is erfelijk. Zo wordt aangenomen dat de oorzaken van depressiviteit in onze genen liggen opgeslagen en ook overmatig alcoholgebruik bijvoorbeeld kan door onze ouders worden doorgegeven. Geluksgen Britse wetenschappers publiceerden enkele maanden geleden de resultaten van een studie waaruit zou blijken dat er zelfs zoiets als een geluksgen bestaat. Mensen met de lange variant van het gen 5-HTTLPR zouden zich meer focussen op positieve gebeurtenissen en minder op negatieve zake. 5-HTTLPR regelt de hoeveelheid en activiteit van de geluksstof serotonine in het lichaam. Serotinine wordt verantwoordelijk gehouden voor stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, seksuele activiteit en eetlust. Door de hoeveelheid serotinine te beïnvloeden, kan een mens gelukkiger worden. Medicijnen als antidepressiva kunnen de hoeveelheid serotinine in de hersenen verhogen, en daarmee het geluksgevoel. Toch is dit meestal een schijngeluk, waarschuwen wetenschappers, want geluk zit niet in de hersenen. Alleen de processen die tot geluksgevoel kunnen leiden, worden er gereguleerd. Toch worden er de laatste jaren steeds meer antidepressiva voorgeschreven, terwijl het aantal mensen met depressieve klachten niet is toegenomen. Psychologe Aly van Geleuken zegt daarover in Intermediair:,,Geluk en gezondheid zijn erg door elkaar gaan lopen. Als mensen zich slecht voelen, verwachten ze dat een therapeut of pil daar meteen een oplossing voor biedt. Onze ouders zijn opgevoed met: Niet klagen, maar dragen. Deze generatie wil instant geluk: alles moet nu en snel. Monitor juli / augustus

14 focus Geluk Een leven lang happy Een tien zit er volgens Ruut Veenhoven niet in. We kunnen er gemiddeld in Nederland nog een puntje bijpakken, tot we op een gemiddelde gelukscore van 8,5 zitten, maar daarna houdt het wel op. Daarna moeten we ons richten op het langer gelukkig zijn, vindt hij.,,een samenleving die 8,5 scoort met een levensduur van 80 jaar, produceert een hoop meer gelukkige levensjaren dan een samenleving waar de mensen even gelukkig zijn, maar de levensduur op 40 ligt. Prof. dr. Ruut Veenhoven, socioloog en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, wordt wel de geluksprofessor van Nederland genoemd. Jarenlang al doet hij studie naar ons welbevinden. En al zijn Nederlanders best gelukkig, er valt nog een hoop te winnen, denkt hij. Geluk, zo stelt Veenhoven, is goed vergelijkbaar met gezondheid. Een deel is erfelijk, een deel is afhankelijk van je omgeving en een deel is het gevolg van je levenswijze. Voor Foto: Levien willemse Foto: Levien willemse 14 juli / augustus 2009 Monitor

15 Tekst Michel Schreuder een deel kunnen we er dus weinig aan doen of we ons gelukkig voelen. Als vader bij de eerste de beste tegenslag naar de drankfles grijpt, zal een kind dat later ook sneller doen. En een moeder die lijdt aan depressies, kan dat doorgeven aan haar kind.,,we weten nog niet precies waar het in zit, maar je kan wel degelijk aanleg hebben voor geluk. Tweelingonderzoek laat ook zien dat zo n 30% van de verschillen in geluk in erfelijk is. Althans in Nederland, want die verhouding is niet overal hetzelfde. Hoe beter de omstandigheden in een land zijn, hoe gelukkiger de mensen zijn. Toch zal je altijd onderscheid blijven zien. En hoe beter de omstandigheden, hoe meer dat onderscheid een kwestie is van aanleg. Een ongelukkige jeugd of ongelukkige ouders zijn desondanks niet meteen reden om van de brug af te springen. Want een deel van de factoren die ons geluk bepalen hebben we wél zelf in de hand. Dat zijn onder meer de keuzen die we maken in het leven. Die keuzen doen we vaak min of meer op de gok en daarbij gokken we nogal eens mis. Daar valt volgens de hoogleraar wel wat aan te doen. Keuzes,,Onze samenleving is een meerkeuzemaatschappij, legt Veenhoven uit.,,maar om de goede keuzes te maken - en dus de levenswijze die bij jou past - moet je jezelf wel een beetje kennen. Dat geldt zowel voor bijvoorbeeld je beroepskeuze als je partnerkeuze of vrijetijdsinvulling. Als je een zachtmoedig mens bent en je wordt vervolgens schadeadvocaat, gaat het natuurlijk mis. Beroepskeuze is nu voornamelijk gebaseerd op hoe mensen het doen in hun beroep, niet hoe gelukkig ze met hun werk zijn. Gelukkig kunnen we vaker dan vroeger een correctie toepassen: als je beroep je niet bevalt - of je huwelijk - stap je er gewoon uit. Maar volgens Veenhoven zouden we een stuk gelukkiger kunnen worden als we vooraf weten waar we aan beginnen. Het scheelt een stuk als je weet hoe het andere mensen vóór ons is vergaan. Vooral als je weet hoe die keuzen hebben uitgepakt voor mensen van jouw type. Wetenschappelijk onderzoek kan die informatie leveren. Dan moeten grote aantallen mensen voor langere tijd gevolgd worden om de gevolgen van keuzen in kaart te brengen. Stop die resultaten in een database en je kunt later opzoeken: hoe is het vergaan met types zoals ik, die tien jaar geleden besloten behanger te worden? Hoeveel zijn er aan de drank gegaan, hoeveel hebben zich laten omscholen tot ambtenaar? Of we kiezen een aantal mensen uit die op u lijken en kijken in welk beroep die gelukkig zijn geworden. Het blijft natuurlijk altijd een beetje een gok, maar toch een beter geïnformeerde keuze. Ook in andere delen van de samenleving zou wat de hoogleraar betreft veel meer gekeken moeten worden naar wat mensen gelukkig maakt. Neem het onderwijs:,,scholen worden nu afgerekend op wat ze kinderen leren, zegt hij.,,hoe meer we in hun kop stampen, hoe beter. Maar we zitten een kwart van ons leven op school. Mag het dan ook een beetje léuk zijn? Er is makkelijk onderzoek te doen naar hoe gelukkig kinderen op school zijn. En als ouder wil je wel weten op welk schooltype kinderen het meest gelukkig zijn en het best worden toegerust op geluk in het latere leven. Het is tekenend dat er in de Nederlandse samenleving geen verband bestaat tussen IQ en geluk, vindt hij.,,de bolleboosjes zijn niet gelukkiger. Dat vind ik vreemd, want je zou toch zeggen dat in onze kennissamenleving mensen met een hoog IQ in het voordeel zijn. Als blijkt dat ze niet gelukkiger zijn, zijn ze dan niet ergens misvormd geraakt? Ze hebben een kwart van hun leven op school gezeten; misschien is daar iets mis. Het kan natuurlijk ook zitten in de beroepen waarin ze terecht komen, maar het is een vraag om je ongerust over te maken. Ouder worden Veenhoven ziet ook wel mogelijkheden voor verbetering in de ouderenzorg. Bij ouderen in verzorgingstehuizen, bijvoorbeeld, zou veel meer gekeken moeten worden of ze het wel naar hun zin hebben. Ben je in het ene tehuis gelukkiger dan in het andere?,,standaard wordt in tehuizen wel een cliënttevredenheidsonderzoek gehouden, maar dat gaat over de vraag hoe de soep is en of het gebouw er een beetje mooi uitziet. Maar dat is niet de essentie! De vraag is: ben je daar gelukkig. En ben je in het ene tehuis gelukkiger dan in het andere tehuis? Misschien zit dat helemaal niet in de kwaliteit van de soep. Ik vind eigenlijk dat in de residentiële zorg gewoon standaard onderzocht moet worden hoe gelukkig de cliënten zijn. Het is heel belangrijk om te weten hoe gelukkig mensen eigenlijk zijn. Want wat is het doel van ouderenzorg? Dat mensen nog een tijdje gelukkig leven. Toch gebeurt dat nog niet, constateert de hoogleraar.,,er is wel retoriek over kwaliteit van leven, maar geen onderzoek naar geluk. Als zorginstellingen daar niet uit zichzelf aan beginnen moeten de financiers van de zorg dat maar doordrukken, de overheid of verzekeraars. De kans op geluk Bent u een oudere getrouwde heteroseksuele autochtone man zonder kinderen met een hoog inkomen, wonend op het platteland van Drenthe en doet u af en toe vrijwilligerswerk? Dan bent u waarschijnlijk zeer gelukkig, want dit zijn volgens het Sociaal Cultureel Planbureau kenmerken die de kans op geluk in Nederland sterk vergroten. Maar wil dat dan zeggen dat een alleenstaande vrouw op bijstandsniveau met kinderen in de Randstad ongelukkig is? Niet direct. Want zoals bij elk onderzoek gaat het ook hier om gemiddelden en de kans op. Bovendien is geluk een van die ongrijpbare begrippen die lastig te definiëren vallen. Geluk is een aangename toestand waarin men zijn wensen bevredigd ziet, stelt de Van Dale. Maar de wensen van iemand met vijf plasmatelevisies in huis zijn anders dan die van een hongerend kind in Ethiopië. En wat de gemiddelde Amerikaan als geluk ervaart, zal ongetwijfeld verschillen van de eisen die een boeddhistische monnik in Tibet aan een gelukkig leven stelt. Bovendien is er een groot verschil tussen geluk van het moment en geluk op lange termijn. Wie een dag heeft dat alles tegenzit, kan best een heel gelukkig leven leiden. Een uiterst depressief iemand daarentegen kan ook hele gelukkige momenten beleven. Is geluk met zoveel variabelen dan wel te meten? Ja, zegt menig wetenschapper. Sterker nog, stelt de Egyptische psycholoog Ahmed Abdel-Khalek, je hebt er maar één vraag voor nodig: op een schaal van 1 tot 10, hoe gelukkig voelt u zich over het algemeen? Het antwoord is zo betrouwbaar, dat er hele studies op worden gebouwd. Foto: Gert-jan van den bemd Monitor juli / augustus

16 focus Geluk Tekst Michel Schreuder Beeld Levien Willemse Hoe word ik gelukkiger? Get a life,,niemand wordt gelukkiger van hangen op de bank voor de televisie met een zak chips binnen handbereik. Even is dat wel leuk, maar uiteindelijk gaat het toch vervelen. Al is het maar onbewust, zegt Ruut Veenhoven.,,Normaal gesproken wordt je gelukkiger van een actieve levenstijl. Overigens is ook het omgekeerde waar: mensen die gelukkig zijn, zijn actiever. Zoek geluk in de buurt Geluk komt voor een deel uit je omgeving, wees onderzoek uit. Gelukkige vrienden (en zelfs vrienden van vrienden) die op maximaal 1,5 kilometer afstand wonen, weten in een kwart van de gevallen hun geluk over te brengen op de ander. Gelukkige kinderen die in de buurt wonen maken in 14% van de gevallen hun ouders blijer. En zeker de buren hebben veel effect: een derde van de mensen wordt gelukkiger als de buren dat ook zijn. Een gelukkige partner en gelukkige collega s hebben minder effect op je eigen geluk, omdat hier meer sociale aspecten een rol spelen. Vind een partner Gebleken is dat mensen met een (goede) relatie gelukkiger zijn dan alleenstaanden. Op zich is dat niet zo verwonderlijk, want de mens is toch een sociaal dier. Een mens met een partner leeft gemiddeld vijf jaar langer, maar zelfs als de relatie in een echtscheiding eindigt, neemt de levensverwachting met enkele maanden toe. Geld maakt niet gelukkig(er) Wie geld heeft, is tot op zekere hoogte gelukkiger. Maar wie twee keer zoveel verdient als zijn collega is niet per definitie ook twee keer zo gelukkig. En na een bepaald inkomensniveau zijn er nauwelijks nog verschillen in geluksbeleving waar te nemen. Chinezen hebben in vergelijking met 10 jaar gelden ongeveer tweeënhalf keer zo veel geld te besteden, maar bleken gemiddeld flink minder tevreden te zijn met hun leven. Bezint eer ge aan kinderen begint Mannen met kinderen voelen zich een tikje minder gelukkig dan kinderloze mannen, bleek onlangs uit onderzoek. Mannen met kinderen verdienen gemiddeld zo n 6 procent meer en zijn meer betrokken bij de gemeenschap. Toch voelen ze zich ongelukkiger omdat ze minder tijd hebben voor zichzelf en hun partner dan kinderloze mannen, concludeert het Haagse demografisch instituut NIDI. Word vrijwilliger Mensen die aan vrijwilligerswerk doen, zijn gelukkiger zijn dan anderen. Sterker nog: geven in het algemeen maakt gelukkiger dan nemen, omdat het meer positieve emoties oplevert en minder stress. 16 juli / augustus 2009 Monitor

17 Tekst Joop van de Leemput Beeld Levien Willemse De kick van het publiceren Maakt artikelen in gerenommeerde vakbladen publiceren gelukkig? DNA-onderzoeker drs. Lisette Stolk: Dat weet ik niet, maar wat ik doe, is machtig interessant. Ik word er heel blij van. Onderzoeker drs. Lisette Stolk: Werk, daar wil ik blij van worden. Wat ik doe bij Erasmus MC op het gebied van DNA, vind ik ontzettend leuk. Vroeger snapte ik niets van genetica. Nu ik in dit vakgebied zit, is het voor mij machtig interessant om te zien hoe DNA eigenlijk alles bepaalt. Hoe kan dat? DNA is dat zo klein is dat je het niets eens kunt zien. Toch beïnvloedt het je lengte, de kleur van je ogen, of je kaal of grijs wordt, maar ook hoe je op medicijnen reageert en welke kans je hebt een ziekte te krijgen. Ik heb zelf een genetische variatie waardoor ik niet tegen lactose in melk kan, bijvoorbeeld. Everything is genetic, zeggen ze hier op het lab wel eens. Plantjes en slakken Eigenlijk zou ik arts worden, maar ik werd uitgeloot voor de studie Geneeskunde. Dan maar Biomedische Wetenschappen, op de VU in Amsterdam. Binnen twee weken was ik gillend gek. Ik heb helemaal niets met plantjes en slakken en daar moesten we ons anderhalve maand mee bezighouden. In november kregen we het vak genetica. Hé, grappig, dacht ik toen. Er kwamen pathologie en immunologie bij. Dan komen vragen aan bod als: iemand wordt ziek, wat gebeurt er dan in het lichaam? Dat interesseert mij. Ik wil altijd weten waarom iets gebeurt. Dansje in het lab Toen ik hoorde dat ons artikel door Nature Genetics was geaccepteerd, gebeurde er iets raars. Ik ging het devalueren. Ach, zo moeilijk was het niet, dacht ik. En: ik heb het niet alleen gedaan, er komen nog tien andere namen na de mijne. Maar heel stiekem was ik enorm trots. Ik heb met een research-analist een dansje in het lab gedaan. De universiteit is voor mij een fijne omgeving om te werken. Hier krijg je de vrijheid om je werk te doen. Je geeft zelf sturing. Binnen de genetica en moleculaire biologie kan ik een onderzoek in verschillende richtingen voorzetten en het vervolg zelf invullen. The Times of India Ik heb over onze ontdekkingen ook gesproken op congressen en symposia. Daarna zag mijn familie m n naam op internet overal opduiken, van de Gazet van Antwerpen tot The Times of India. Ik ben geciteerd in het Turks en Italiaans, geen idee of het klopt. Of ik door m n werk gelukkig ben, vind ik moeilijk te zeggen. De kick van het publiceren, die beleef je thuis niet. Als ik moet spreken op congressen, ben ik eerst gesloopt door de zenuwen. Soms zit ik een half uur met zweet in m n handen op een stoel. Een keer viel de microfoon aan het begin uit, dan hoor je achter in de zaal mensen roepen: We verstaan niets! Maar eenmaal op gang, is het geweldig! Het is zó leuk, ik krijg er zó veel energie van Nee, zonder werk, zou ik niet gelukkig zijn, denk ik. Het daagt je uit, het prikkelt. Met trouwens ook niet, ha ha, want werk kan ook een hoop stress geven. Geheim vruchtbaarheid Drs. Lisette Stolk heeft met Nederlandse en Britse collega s eerder dit jaar in medische vakbladen gepubliceerd over vruchtbaarheid bij vrouwen. Media in alle continenten deden daar verslag van, soms onder de kop: Lisette Stolk. Breaking news. Ze reageert: Dat vond ik wat overdreven, mijn naam zo prominent. En we staan nog pas aan het begin van het onderzoek. De onderzoekers hebben ontdekt hoe DNA invloed uitoefent op het moment dat een vrouw start met menstrueren en op het moment dat ze in de overgang raakt. Hiermee is het geheim achter de vruchtbare periode deels ontrafeld. Er blijken bijvoorbeeld twintig genetische variaties te bestaan die verband houden met een iets vervroegde menopauze. Dit soort ontdekkingen zijn van groot belang nu steeds meer vrouwen op latere leeftijd zwanger worden. Monitor juli / augustus

18 focus Geluk Happy door de hond De hond kwispelt, de kat spint. Daar wordt geen enkel baasje slechter van. Wellicht schrijven artsen hun patiënten binnenkort zelfs een gezelschapsdier voor op recept. Want de geluksfactoren zijn wetenschappelijk bewezen: geestelijk, lichamelijk, emotioneel en sociaal. Bij het aaien en knuffelen van een huisdier komt in de vrouwenhersenen het hormoon oxytocine vrij, waar mannen vasopressine aanmaken. In hogere doseringen werkt deze stof stressverlagend: de bloeddruk daalt en het vermindert de kans op hart- en vaatziekten. Bovendien nemen angstgevoelens af en komt het lichaam eerder tot rust. Zelfs de neiging om naar drank, drugs of troosteten zoals chocola te grijpen wordt kleiner. Omdat oxytocine/ vasopressine het gevoel van vertrouwen en verbondenheid bevordert, staat het ook wel bekend als het knuffelhormoon. Zo kunnen huisdieren als therapie worden ingezet om authistische kinderen te helpen gevoelens van empathie en non-verbale communicatie te begrijpen. En trouwens: wie een blokje omgaat met de hond is in beweging (goed tegen artritis en overgewicht) en komt geheid met mede hondenbezitters in contact. Pluk een roos Op zoek naar geluk blijkt het heft in eigen handen nemen het simpelst en doeltreffendst. Beproefde tips: Wees uzelf en ken uzelf Maak vrienden Wees daadkrachtig, zelfstandig en prettig in de omgang Denk positief en besef tegelijk dat niet alles wat kán ook moét Een dag niet gelachen is een dag niet geleefd Wees niet materialistisch Leef gezond Vermijd onnodige stress Beweeg, liefst samen met anderen en in de buitenlucht Leg u neer bij dingen die toch niet te veranderen zijn Zorg voor anderen en heb oog voor wat anderen ú willen geven Zoek een hobby waarin u zich kunt verliezen (muziek, tuinieren, breien ) Praten, pillen en mindfulness Mindfulness (aandachtstraining) is een van oorsprong boeddistische meditatietechniek die sinds het begin van deze eeuw een grote vlucht in het Westerse wereld doormaakt. Via oefeningen om zich gewaar te worden van zijn lichaam en ademhaling, leert iemand anders te reageren op stress, piekeren, angst en verdriet. Door te leven in het hier en nu worden zulke nare gevoelens en gedachten, die doen denken aan het verleden of de toekomst, niet langer gevoed. Dat geeft rust en geluk. Onderzoek wijst uit dat mindfulness, naast psychotherapie en medicatie, een effectieve manier is om herhaling van depressies te voorkomen. Sociaal Psychiatrisch Therapeuten van de Riagg Rijnmond geven sinds vorig jaar trainingen op de Dagbehandeling Stemmingsstroonissen van Erasmus MC. Wetenschappers brengen de methode verder in kaart. De verwachting is dat mindfulness voor grote veranderingen gaat zorgen in de psychische hulpverlening. Verslaafd aan winkelen Heel ontspannend en het verzet de zinnen: winkelen, een computerspelletje, paar euro in de fruitautomaat, een vrijpartij. Helaas geldt ook hier: te is nooit goed. Tot voor kort werd aangenomen dat alleen stoffen verslavend zijn. Sinds kort pleiten wetenschappers voor een verruiming van het begrip, omdat ook op zich onschuldig lijkend gedrag kan uitgroeien tot een obsessie die het hele leven gaat beheersen. Net als bij middelengebruik ligt er een verstoorde dopaminehuishouding in het brein aan ten grondslag (zie ook het kader Nog ééntje om het af te leren? ). Hip taalgebruik weerspiegelt zulke verslavingen al langer. Verwees een alcoholic voorheen vooral naar verstokte drinkers, nu weet iedereen de betekenis van workaholic, shopaholics, game aholic, gambleaholic en sexaholic. Geuzennamen op internet en in magazines, in het echt geen grapje. Want de afkickverschijnselen zijn er niet minder om. 18 juli / augustus 2009 Monitor

19 Tekst Suzanne Odijk Beeld Gert-Jan van den Bemd Nog ééntje om het af te leren? Haaltje, slokje, pilletje, snuifje, shotje: het werkingsmechanisme is gelijk. Het zorgt ervoor dat de neurotransmitter dopamine in het hoofd vrijkomt. Dat levert een heerlijk gevoel. En smaakt naar meer. Alleen, naarmate iemand de werkzame middelen vaker neemt, stelt zijn beloningscentrum hogere eisen: opnieuw! nu! Met als straf een ellendig gevoel als daar geen gehoor aan wordt gegeven. Soms is dat de start van een vicieuze cirkel. Hoe snel iemand daarin terecht komt, verschilt per stof en per persoon. Nicotine komt wel als slechtste uit de bus: 32 % van de rokers is verslaafd (vergelijk: bij heroïne 23 %, cocaïne 17%, alcohol 15%, cannabis 9% en slaap- en kalmeringmiddelen 6%.) Geen kwestie van alleen gebrek aan wilskracht, het gaat voor een groot deel om gevoeligheid. Erfelijkheid speelt een rol, maar de omgeving is minstens zo n grote trigger. Onderzoekers weten inmiddels ook dat jong geleerd vaak oud gedaan betekent. Zo betuttelend is eerlijke voorlichting aan pubers (en hun ouders) dus niet. Het best is te weerstaan in den beginne of anders met mate te gebruiken. Want de lokroep van de hersenen is hardnekkig, tot lang na het overwinnen van de afkickverschijnselen. Van de bloemetjes en de bijtjes Jongverliefden bevinden zich op woeste hoogten dankzij een tsunami van hormonen en neurotransmitters als adrenaline, endorfine, dopamine en oxytocine in hun brein. Zo n vuurwerk van stoffen staat er garant voor dat ze als magneten naar elkaar toe worden getrokken, blind voor de rest van de wereld. Dat blijft niet zo. Met een beetje geluk maakt de verliefdheid plaats voor een duurzame relatie, vol vertrouwen en geborgenheid. De natuur helpt een handje: klaarkomen (lees: dopamineshot) bijvoorbeeld, wekt de houden van -gevoelens op. Vast staat dat mensen met een partner hun leven een hoger rapportcijfer geven dan degenen die altijd alleen hebben gewoond. Mits het om een gelukkige verbintenis gaat. Het al of niet krijgen van kinderen is daarbij eigenlijk geen factor van belang. Met dank aan prof. dr. Dike van de Mheen, directeur Onderzoek en Onderwijs van het IVO (Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving) ( en als hoogleraar verbonden aan Erasmus MC. Monitor juli / augustus

20 focus Geluk 20 juli / augustus 2009 Monitor