act sheet Drugsbeleid

Transcriptie

1 act sheet Drugsbeleid Bureau NDM Utrecht, juni 2003

2 INHOUD Beleid 3 Doelstelling 3 Bestuurlijk kader; verantwoordelijkheden 3 Wet- en regelgeving 4 Cijfers 6 Gebruik in Nederland vergeleken met andere westerse landen 6 Problematisch gebruik en risico s 10 Verslavingszorg 16 Instellingen voor verslavingszorg 16 Justitiële verslavingszorg 19 Voorlichting en preventie 22 Projecten voor jongeren 22 Projecten voor harddrugsgebruikers 22 Overlast, criminaliteit en handel 24 Overlast 24 Drugscriminaliteit 24 Handel 25 Bronnen 28 Internetadressen van enkele in de actsheet genoemde organisaties 29

3 BELEID Doelstelling Het Nederlandse drugsbeleid richt zich op het voorkomen en beperken van de risico's van drugsgebruik voor de gebruiker zelf, voor zijn directe omgeving en voor de samenleving. Drie doelstellingen staan centraal. De vraag naar drugs wordt ontmoedigd door voor goede preventie en hulpverlening te zorgen. Het aanbod van drugs wordt tegengegaan door bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Er wordt niet getolereerd dat drugsgebruik leidt tot verstoring van de openbare orde of andere overlast. Bestuurlijk kader; verantwoordelijkheden Kenmerkend voor het Nederlandse drugsbeleid is de integrale aanpak. De verantwoordelijkheid voor het drugsbeleid wordt gedeeld door verschillende ministeries. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) coördineert het drugsbeleid. Het departement van VWS is zelf verantwoordelijk voor het preventie- en hulpverleningsbeleid. Strafdifferentiatie Strafbare feiten en maximumstraffen Middelen op lijst I Opiumwet (harddrugs) Invoer/ uitvoer Verkoop, vervoer, vervaardiging Voorgenomen in-/uitvoer, verkoop, vervoer, vervaardiging Voorbereiding van misdrijven Witwassen van zwart geld Vervaardiging en in de handel brengen van precursoren Bezit Bezit voor eigen gebruik Middelen op lijst II Opiumwet (softdrugs) Invoer/ uitvoer Verkoop, vervoer, vervaardiging voor handelsdoeleinden Verkoop, vervoer, vervaardiging, bezit van meer dan 30 gram Verkoop, vervaardiging, bezit tot 30 gram Maximumstraffen 12 jaar vrijheidsstraf en/of boete 8 jaar vrijheidsstraf en/of boete 6 jaar vrijheidsstraf en/of boete 4 jaar vrijheidsstraf en/of boete 1 jaar vrijheidsstraf en/of boete Maximumstraffen 4 jaar vrijheidsstraf en/of boete 2 jaar vrijheidsstraf en/of boete 1 maand vrijheidsstraf en/of boete Voor de opsporing en vervolging van Opiumwetdelicten zijn richtlijnen vastgesteld (zie Opportuniteitsbeginsel). Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 3

4 Het ministerie van Justitie is belast met de toepassing van het strafrecht. Op aangelegenheden van lokaal bestuur en politie ziet het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties toe. De douane valt onder het ministerie van inanciën. In gemeenten krijgt het drugsbeleid vorm in het zogenoemde driehoeksoverleg van de burgemeester, de korpschef van politie en de officier van justitie. Opportuniteitsbeginsel Het Openbaar Ministerie (OM) kan afzien van vervolging van strafbare feiten als hiermee het algemeen maatschappelijk belang is gediend. De richtlijnen voor opsporing en vervolging van Opiumwet-delicten noemen prioriteiten: Grootschalige handel en productie van harddrugs heeft de hoogste prioriteit. Daarna volgen strafbare feiten met betrekking tot softdrugs, behalve gebruik. Opsporing en vervolging van het bezit van harddrugs voor eigen gebruik (in het algemeen 0,5 gram) en ten hoogste 5 gram softdrugs hebben de laagste prioriteit. Als coffeeshops zich houden aan de AHOJ-G criteria (zie AHOJ-G), wordt de verkoop van maximaal 5 gram hasj of marihuana per transactie niet gericht opgespoord. ( AHOJ-G criteria Wet- en regelgeving De belangrijkste bepalingen over drugs zijn vastgelegd in de Opiumwet. Die maakt sinds 1976 onderscheid tussen harddrugs (drugs met een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid zoals heroïne, cocaïne, LSD en ecstasy) en softdrugs (hasj en marihuana: drugs met minder risico's). Gebruik van drugs is niet strafbaar. Bezit, handel, verkoop en productie zijn dat wel. Maar delicten worden zwaarder bestraft als harddrugs en niet softdrugs in het geding zijn. Ook wordt bezit van drugs voor de handel zwaarder beoordeeld dan bezit voor eigen gebruik (zie Strafdifferentiatie). Het Openbaar Ministerie heeft prioriteiten vastgesteld voor opsporing en vervolging (zie Opportuniteitsbeginsel). De verkoop van kleine hoeveelheden softdrugs in coffeeshops is strafbaar, maar wordt in de praktijk alleen vervolgd als de coffeeshops zich niet houden aan de AHOJ-G criteria (zie AHOJ-G criteria). De overheid wil hiermee voorkomen dat de cannabisgebruiker bij het kopen in aanraking komt met harddrugs en criminelen. De coffeeshops moeten zich houden aan de zogenoemde AHOJ-G criteria: geen Affichering (reclame enzovoort), geen Harddrugs verkopen, geen Overlast veroorzaken, geen toegang tot coffeeshops voor Jeugdigen (onder 18 jaar), en geen verkoop van Grote hoeveelheden (meer dan 5 gram) per transactie. De maximale handelsvoorraad is 500 gram, maar gemeenten kunnen een lager maximum vaststellen. Afhankelijk van de specifieke problematiek zijn aan de AHOJ-G criteria door sommige gemeenten enkele voorwaarden toegevoegd in de vorm van een convenant ( niet parkeren voor de deur, sluiting 's avonds om uur etc.). 4 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

5 Per 1 oktober 1996 zijn de Richtlijnen voor het opsporings- en strafvorderingbeleid inzake strafbare feiten van de opiumwet aangepast waardoor het voor gemeenten mogelijk is geworden een eigen coffeeshopbeleid op te stellen. In 1999 is artikel 13b van de Opiumwet, ook bekend onder de naam Damocles regeling, in werking getreden. Dit biedt gemeenten extra mogelijkheden om de negatieve effecten van coffeeshops tegen te gaan. Het geeft de burgemeester de bevoegdheid om coffeeshops te sluiten als deze de in het lokaal coffeeshopbeleid vastgestelde regels overtreden, ook als er geen sprake is van overlast. In de lokale driehoek kan worden afgesproken géén coffeeshops in de gemeente toe te laten (nulbeleid of nulstelsel). De gemeente kan ook kiezen voor een maximumstelsel. Dit houdt in dat de gemeente een vastgesteld maximum aantal coffeeshops toelaat. Zowel nul- als maximumstelsel moeten worden onderbouwd aan de hand van analyses van de plaatselijke situatie. Bij opsporing en vervolging kan men ook andere wetten gebruiken, bijvoorbeeld om de financiële voordelen van drugshandel te verminderen. Dit laatste kan via de: Pluk ze wetgeving (confisqueren crimineel vermogen) Wet Melding ongebruikelijke financiële transacties Wet Identificatievaststelling bij financiële dienstverlening en Wet Ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel. In 1995 werd de wet Voorkoming Misbruik Chemicaliën van kracht, waarmee de grondstoffen (precursoren) voor het maken van drugs onder een strikt vergunningenstelsel werden gebracht. Ook voor grondstoffen moeten ongebruikelijke transacties gemeld worden. De wetgeving van Nederland mag niet afwijken van ondertekende verdragen van de Verenigde Naties inzake drugs en precursoren. Daarnaast zijn in Europees verband afspraken gemaakt voor de bestrijding van de handel in verdovende middelen. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 5

6 CIJ ERS In Nederland verzamelen diverse instanties cijfers over verslaving en middelengebruik. De Nationale Drug Monitor (zie De Nationale Drug Monitor) overkoepelt de lopende monitoringprojecten in Nederland en stemt die op elkaar af. Gebruik in Nederland vergeleken met andere westerse landen In Nederland ligt het percentage gebruikers van cannabis, cocaïne en ecstasy lager dan in de Verenigde Staten en Australië (tabel 1). In de Europese Unie neemt Nederland een middenpositie in wat cannabis betreft. Verschillen in peiljaar en onderzoeksmethode bemoeilijken een vergelijking tussen landen. De Nationale Drug Monitor De Nationale Drug Monitor (NDM) is in 1999 opgericht op initiatief van de minister van VWS. Sinds 2002 ondersteunt ook het ministerie van Justitie de NDM. De NDM is een samenwerkingsverband met twee functies: (1) overkoepeling van en afstemming tussen de in Nederland lopende projecten voor monitoring van verslaving en middelengebruik en (2) rapporteren aan nationale overheden en aan internationale en nationale instanties. Onder monitoring wordt verstaan de registratie van cijfers, maar ook het signaleren van feiten over preventie en over zorg. Tabel 1 Consumptie van drugs onder de algemene bevolking van westerse landen in % Cannabis Cocaïne Ecstasy Land Jaar Leeftijd Ooitgebruik gebruik gebruik gebruik gebruik gebruik Recent Ooit- Recent Ooit- Recent Verenigde Staten en ouder ,0 1,5?? Australië en ouder ,4 1,3 6,1 2,9 Engeland en Wales ,7 1,7 4,6 1,6 rankrijk ,2 0,3 0,9 0,3 Denemarken ,7 0,5 1,0 0,5 Duitsland ( West ) ,5 1,5 1,5 0,6 België (Vlaanderen) ?? 0,5 0,2 0,5 0,1 Nederland ,6 1,1 3,6 1,5 Spanje ,2 1,6 2,4 0,8 Ierland ???? 2,4 Griekenland ,3 0,5 0,3 0,1 Zweden ,0 0,0 0,0 <0,5 inland ,6 0,2 0,5 0,2 Percentage gebruikers ooit in het leven en recent (laatste jaar). Peiljaren variëren van Voor niet-genoemde EU-landen ontbreken gegevens jaar betekent 15 tot en met 64 jaar, enzovoort. Bronnen: European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, Australian Institute of Health and Welfare, SAMHSA. 6 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

7 Cannabis is de meest gebruikte illegale drug Net als in andere westerse landen is cannabis in Nederland veruit de meest populaire drug. In 2001 had 17 procent van de Nederlanders van 12 jaar en ouder ooit cannabis gebruikt. In 1997 was dit 15,6 procent. Het aandeel actuele gebruikers (laatste maand) steeg van 2,5 naar 3,0 procent. Dit is een toename van naar schatting 326 duizend naar 408 duizend gebruikers. iguur 1 Cannabisgebruikers in Nederland per leeftijdsgroep. Peiljaren 1997 en >=70 Ooit ,5 27,5 31,7 30,6 21,7 20,5 16,8 6,7 1,9 0,5 Ooit ,9 28,4 41,9 33,8 25,9 21,9 18,5 8,3 1,2 0,4 Actueel ,0 8,3 7,1 4,7 2,1 3,6 1,5 0,5 0,0 0,0 Actueel ,2 8,6 11,2 6,6 3,6 2,7 1,7 0,9 0,0 0,0 Percentage gebruikers ooit in het leven en actueel (laatste maand) per leeftijdsgroep. Bron: NPO, CEDRO. Vooral jongeren en jonge volwassenen gebruiken cannabis. De stijging in het percentage gebruikers tussen 1997 en 2001 was het grootst in de leeftijdscategorie van 20 tot en met 24 jaar (figuur 1). In de groep 12- tot en met 15-jarigen bleef het aandeel gebruikers vrijwel stabiel. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 7

8 Gebruik van cannabis onder scholieren stabiliseert Sinds 1988 meten wij in Nederland om de vier jaar het gebruik van drugs onder leerlingen van het voortgezet onderwijs (12-18 jaar). Tot 1996 nam het aantal gebruikers van cannabis onder leerlingen sterk toe (figuur 2). In 1999 bleef een verdere stijging voor het eerst uit. Toen zei ongeveer één op de vijf scholieren ooit cannabis te hebben genomen en één op de tien nog in de afgelopen maand. Cannabisgebruik kwam vaker voor onder jongens dan onder meisjes. Eén op de vier scholieren blowde in de maand voor de peiling tien keer of vaker. Een peiling uit 2001 onder auspiciën van de WHO bevestigt de stabilisatie van het aandeel cannabisgebruikers onder jongeren in Nederland. iguur 2Gebruik van cannabis onder scholieren van 12jaar en ouder, vanaf % Ooitgebruik 30 % Actueel gebruik Jongens Totaal Meisjes Jongens Totaal Meisjes Percentage gebruikers ooit in het leven (links) en in de laatste maand (rechts). Bron: Peilstationsonderzoek scholieren, Trimbos-instituut. Ecstasy en cocaïne, meest gebruikte harddrugs Vergeleken met cannabis gebruiken veel minder mensen harddrugs. Het percentage actuele gebruikers in de Nederlandse bevolking is laag (beneden 1%), maar sinds 1997 wel gestegen (figuur 3). Cocaïne en ecstasy zijn het meest populair. 8 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

9 iguur 3 Gebruik van harddrugs onder de bevolking van 12 jaar en ouder in 1997 en % Ooitgebruik 4 % Actueel gebruik ecstasy amfetamine cocaïne heroïne ,9 1,9 2,1 0, ,9 2,6 2,9 0,4 0 ecstasy amfetamine cocaïne heroïne ,3 0,1 0, ,5 0,2 0,4 0,1 Percentage gebruikers ooit in het leven (links) en in de laatste maand (rechts). Bron: NPO, CEDRO. Gebruik ecstasy en amfetamine onder scholieren gedaald sinds 1996 Tussen 1992 en 1996 nam het gebruik van ecstasy en amfetamine onder leerlingen van middelbare scholen toe. Het percentage leerlingen dat ooit ecstasy en amfetamine had gebruikt steeg van respectievelijk 3,3 en 2,1 procent in 1992 naar 5,6 en 5,1 procent in In 1999 daalden deze percentages weer naar 3,8 voor ecstasy en 2,8 voor amfetamine. De groep scholieren die ervaring heeft met cocaïne bleef tussen 1996 en 1999 stabiel met percentages van respectievelijk 2,9 en 2,8. Het actuele gebruik van harddrugs onder scholieren is laag, variërend van 1,4 procent voor ecstasy tot 0,4 procent voor heroïne. Ecstasy meest populaire harddrug onder uitgaande jongeren en jonge volwassenen De consumptie van drugs onder bezoekers van houseparty's en clubs, ligt hoger dan onder de algemene bevolking. Volgens de Amsterdamse Antenne-monitor gebruikte in 1998 ruim de helft (52 procent) van de bezoekers van dansfeesten in de maand voor de peiling cannabis, 41 procent ecstasy en 24 procent cocaïne (snuiven). Ecstasy is nog altijd de meest populaire harddrug onder uitgaande jongeren en jonge volwassenen. Uit het Amsterdamse club- en partycircuit komen wel signalen dat er een tendens is tot matiging van het gebruik. Vooral ervaren gebruikers lijken minder vaak ecstasy te nemen. De populariteit van cocaïne lijkt te groeien. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 9

10 Gebruik GHB neemt toe De partydrug GHB (Gamma-Hydroxy-Boterzuur), van oorsprong een narcosemiddel, is een nieuwe trend in het uitgaanscircuit. Landelijke cijfers over de omvang van het gebruik ontbreken. Wel zijn er gegevens over het gebruik van GHB in Amsterdam. In 1998 had tien procent van bezoekers van trendy clubs en dansfestijnen in Amsterdam ervaring met GHB en ruim twee procent had het middel de afgelopen maand nog genomen. In 1999 had minder dan 0,5 procent van de Amsterdamse scholieren in het voortgezet onderwijs ervaring met GHB. Problematisch gebruik en risico's Cannabis Onder de algemene bevolking komt afhankelijkheid van cannabis weinig voor. In 1996 voldeed 0,5 procent van de volwassen bevolking (18 tot en met 64 jaar) aan de diagnose cannabisafhankelijkheid volgens het psychiatrisch classificatiesysteem DSM. Het betrof overwegend jongvolwassenen rond de twintig jaar. In vergelijking met alcohol en nicotine is cannabis een weinig verslavende stof, althans de verschijnselen zijn niet sterk. Het risico van afhankelijkheid neemt toe bij langdurig en frequent gebruik, met een start op jonge leeftijd, en gaat vaak samen met afhankelijkheid van andere middelen. Het Trimbos-instituut verzamelt sinds 1999 jaarlijks informatie over de concentratie THC (tetrahydrocannabinol) in cannabisproducten. Het THC-gehalte is een indicatie voor de sterkte van de psychoactieve werking (zie THC-gehalte in cannabis). THC-gehalte in cannabis Jaar Gehalte THC (%) Gehalte THC (%) Gehalte THC (%) Nederwiet Buitenlandse wiet Nederhasj Buitenlandse hasj Bron: DIMS, Trimbos-instituut. 10 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

11 Nederlandse wiet en hasj bevat gemiddeld meer THC dan buitenlandse variëteiten. De concentratie THC in zowel wiet als hasj viel in 2001 hoger uit dan in Eventuele gezondheidsgevolgen van een hoger THC-gehalte zijn onduidelijk. Ecstasy en amfetamine Het aantal probleemgebruikers van ecstasy en amfetamine, dat wil zeggen mensen die in hun dagelijks functioneren last krijgen van hun druggebruik of zelfs verslaafd raken (aan amfetamine), is niet bekend. Volgens recent onderzoek heeft ecstasy (MDMA) mogelijk een nadelige invloed op de hersenwerking (leren, geheugen en andere functies). Er zijn aanwijzingen dat de gezondheidsrisico's aanzienlijk toenemen als ecstasy en amfetamine worden gecombineerd met alcohol. GHB De marge tussen de gewenste dosis van GHB en die waarbij bewusteloosheid kan ontstaan is zeer smal. In 2001 gaven twee op de drie consumenten aan wel eens bewusteloos geraakt te zijn na GHB-gebruik. Dit risico neemt toe door het combineren van GHB met alcohol. Gebruik van GHB is in verband gebracht met zedendelicten, verkeersongevallen en sterfgevallen. Het aantal ernstige incidenten is niet bekend. De beschikbare informatie doet vermoeden dat het aantal ernstige ongelukken in verhouding tot het aantal mensen dat ooit GHB heeft geprobeerd beperkt is. DIMS Het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) onderzoekt sinds 1992 welke stoffen aanwezig zijn in ecstasy-pillen die door potentiële gebruikers bij instellingen voor verslavingszorg ter analyse worden aangeboden. Het percentage pillen dat als ecstasy werd aangeboden en louter MDMA bevatte nam de afgelopen jaren sterk toe, van 34 procent in 1997 naar 92 procent in Het aandeel ecstasy-pillen met amfetamine nam sterk af, van 32 procent in 1997 naar 2 procent in Het gehalte MDMA per pil is gemiddeld 83 mg, hoger dan in voorgaande jaren (70 mg). In 2001 bevatte 66 procent van de pillen meer dan 70 mg MDMA, in 2000 was dit 49 procent en in procent. DIMS voert ook waarschuwingscampagnes uit, zoals in 2000 vanwege pillen met een schadelijke hoeveelheid strychnine en in 2001 vanwege pillen met PMA. Opiaten en cocaïne Het aantal probleemgebruikers van harddrugs in Nederland bedraagt naar schatting 26 tot 30 duizend, ongeveer evenveel als tien jaar geleden. Per duizend inwoners is dit in vergelijking met andere landen van de Europese Unie laag (tabel 2). Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 11

12 Tabel 2Schatting van het aantal problematische gebruikers van harddrugs in de Europese Unie en in Noorwegen Land Aantal per duizend inwoners a Laagste - hoogste schatting Gemiddelde Luxemburg 6,2-12,3 9,3 Portugal 6,7-11,2 9,0 Italië 7,5-8,2 7,8 Verenigd Koninkrijk 6,4-7,0 6,7 Ierland 5,0-6,4 5,7 Spanje 5,5-5,5 5,5 Zweden 4,0-5,4 4,7 rankrijk 3,9-4,8 4,3 Denemarken 3,6-4,3 4,0 Noorwegen 3,2-4,6 3,9 België b 3,5-4,2 3,8 inland 3,1-4,1 3,6 Oostenrijk 3,0-3,4 3,2 Duitsland 2,7-3,7 3,2 Nederland 2,4-2,8 2,6 a. Leeftijdsgrenzen: 15 tot en met 64 jaar. Peiljaren: , behalve Denemarken (1995). Er zijn geen schattingen beschikbaar voor Griekenland. Het gaat overwegend om opiaatgebruikers, met uitzondering van Zweden waar mensen die zichzelf amfetamine inspuiten in de meerderheid zijn (althans in het begin van de jaren negentig). b. Cijfers voor België hebben alleen betrekking op injecterende druggebruikers en zijn een onderschatting. Bron: EMCDDA. Van de verslaafden met primaire opiaatproblematiek wordt 44 procent ook behandeld voor cocaïne en/of crack problemen. Ongeveer 30 tot 50 procent van de opiaatgebruikers heeft te kampen met zowel drugafhankelijkheid als een psychische stoornis ( dubbele diagnose ). De gemiddelde leeftijd van opiaatverslaafden in Amsterdamse methadonprogramma's is gestegen van 32 jaar in 1989 tot 39 jaar in In Utrecht, Rotterdam en Parkstad-Limburg bedroeg in 1999 de gemiddelde leeftijd van problematische harddruggebruikers 37 jaar. De gemiddelde leeftijd van opiaatverslaafden en cocaïne/crackgebruikers in de verslavingszorg, bedroeg in 2001 respectievelijk 38 en 33 jaar (LADIS). 12 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

13 HIV en AIDS Door spuiten met vuile naalden of onveilige seks lopen gebruikers van harddrugs gevaar om besmet te raken met HIV, het virus dat aids veroorzaakt. Het percentage injecterende druggebruikers dat besmet is met HIV verschilt sterk per regio. Van de grote steden staat Amsterdam met 30 procent aan kop en Den Haag met 2 procent onderaan. De bijdrage van intraveneus spuiten van drugs aan het ontstaan van aids is internationaal gezien in Nederland beperkt: in 2000 was 8 procent van de besmette personen een injecterende druggebruiker (figuur 4). iguur 4 Nieuwe meldingen van aids naar diagnosejaar: totaal en vanwege injecterend druggebruik, vanaf Rotterdam Utrecht Parkstad Limburg Gebruikswijze Altijd injecteren Roken en injecteren Altijd roken '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 '93 '94 '95 '96 '97 '98 '99 '00 ' Totaal Injecterende druggebruikers Aantallen gemeld tot en met 31 december Cijfers voor 2001 zijn voorlopig. Bronnen: IGZ, RIVM, EuroHIV. In de loop der jaren zijn gebruikers van opiaten minder gaan injecteren (zie bijvoorbeeld Parkstad Limburg in tabel 3). In 2001 stond 12,5% van alle opiaatcliënten van de ambulante verslavingszorg te boek als spuiter. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 13

14 Tabel 3 Wijze van gebruik van heroïne (in %) Rotterdam Utrecht Parkstad Limburg Gebruikswijze Altijd injecteren Roken en injecteren Altijd roken Percentage probleemgebruikers per wijze van toediening. Bron: MAD. Sterfte Het aantal geregistreerde sterfgevallen door niet-opzettelijke overdosering van opiaten is in Nederland laag en vrij stabiel, met tussen 30 en 50 doden per jaar. Sinds 1996 stijgt het totale aantal sterfgevallen vanwege drugsoverdosering in het algemeen (figuur 5). Dit komt deels door een geringe toename in cocaïnesterfte. Daarnaast speelt de overgang van het classificatiesysteem ICD-9 naar ICD-10 waarschijnlijk een rol. De toename van 1998 naar 2000 komt grotendeels door vergiftigingen door overige of niet gespecificeerde narcotica en psychodysleptica, om welke drugs het precies gaat is niet bekend. 120 iguur 5 Sterfgevallen door overdosering van drugs in Nederland, vanaf '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 '93 '94 '95 '96 '97 '98 '99 '00 ' Totaal Opiaten Cocaïne Aantal sterfgevallen. Van 1985 tot 1996: ICD-9 codes 292, 304, , E850.0, E854.1, E Vanaf 1996: ICD-10 codes: 11-16, 18-19, X42, X41+T43.6. Bron: Doodsoorzakenstatistiek, CBS. 14 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

15 De giftigheid van cannabis is gering. Het CBS noteerde de afgelopen tien jaar geen enkel geval van directe sterfte door gebruik van cannabis. Het aantal sterfgevallen door gebruik van amfetamine en ecstasy is niet bekend. Het gaat om enkele gevallen per jaar. Internationale vergelijking van sterftecijfers iguur 6 geeft voor zeven EU lidstaten het aandeel sterfgevallen vanwege druggebruik, volgens dezelfde ICD-9 codes. Anders dan in Nederland worden óók opzettelijke vergiftigingen (suïcide) en vergiftigingen waarvan niet duidelijk is of er opzet in het spel is meegeteld. Het merendeel van de gevallen had betrekking op opiaten. Volgens deze, wat oudere, berekeningen stond Nederland met rankrijk onderaan. iguur 6 Acute sterfgevallen wegens inname van drugs: vergelijking tussen zeven lidstaten van de Europese Unie 3,0 Aantal per inwoners 2,7 2,0 1,9 1,5 1,3 1,2 1,0 0,5 0,4 0,0 Engeland & Wales (1998) Zweden (1996) Oostenrijk (1998) Duitsland (1997) België (1994) Nederland (1995) rankrijk (1997) ICD-9 codes: 292, , 304, E850, E950, E980. Meegeteld zijn alleen directe sterfgevallen wegens gebruik van opiaten, hallucinogenen, cocaïne, amfetamine en cannabis. Bron: EMCDDA. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 15

16 VERSLAVINGSZORG Het aanbod in de verslavingszorg kent een grote diversiteit, variërend van afkicken tot gebruiksruimten, van vrijwillig tot gedwongen en van intramuraal tot ambulant. Zeker de grotere instellingen zijn over het algemeen lid van de koepelorganisatie GGZ Nederland. Instellingen voor verslavingszorg De meeste instellingen voor verslavingszorg in Nederland bieden zowel ambulante, semi-murale als intramurale zorg. In 2000 telde Nederland 32 instellingen verdeeld over naar schatting 231 lokaties: 144 voor ambulante 22 voor semi-murale en 65 voor intramurale zorg. Ambulante zorg De meeste mensen met een drugsprobleem worden behandeld in de ambulante verslavingszorg. De ambulante zorg omvat: ingrijpen bij acute intoxicatie, helpen afkicken, verbeteren van de kwaliteit van leven, reguleren van gebruik, voorkomen van verdere schade aan de gezondheid, het bereiken van probleemgebruikers die zich zelf niet melden en preventie. In 2001 telde de ambulante verslavingszorg cliënten met een drugsprobleem. Dat is iets meer dan het aantal alcoholcliënten in de ambulante verslavingszorg (22 107). De meeste drugscliënten hadden primair problemen met opiaten (60 procent), gevolgd door cocaïne en cannabis (tabel 4). Het aandeel van ecstasy- en amfetaminecliënten was beperkt. Tussen 1990 en 1997 verviervoudigde het aantal inschrijvingen vanwege een primair cannabisprobleem. In de jaren daarna vlakte de stijging af en daalt vervolgens licht in 2001 Het aantal inschrijvingen met cocaïne als primair probleem werd de afgelopen tien jaar meer dan vijf keer zo groot. Voor twee op de drie cocaïnecliënten is basecoke tegenwoordig het hoofdmiddel van gebruik en voor één op de drie snuifcocaïne. 16 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

17 Tabel 4 Cliënten in de ambulante verslavingszorg naar primaire drugsproblematiek. Peiljaar 2001 Primaire problematiek a Aantal drugscliënten % van alle drugscliënten Opiaten % Cocaïne/crack % Cannabis % Amfetamine 464 2% Ecstasy 230 1% Overig b 618 2% Totaal drugs % a. Betreft het middel waarmee de hulpvrager het meest te kampen had. Benoeming als primair probleem sluit niet uit dat hulpvragers nog andere problemen hebben. b. Betreft overige opwekkende middelen, benzodiazepinen, barbituraten, psychopharmaca, overige medicijnen, LSD, overige hallucinaten en vluchtige middelen. Bron: LADIS, IVZ. Intramurale zorg Intramurale zorg is intensiever dan ambulante zorg, gericht op crisisopvang, lichamelijke ontwenning en behandeling (in klinieken, therapeutische gemeenschappen of op een afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis) en is gericht op voorbereiding op terugkeer naar de maatschappij. De verslavingszorg beschikte in 2000 over bedden voor intramurale zorg en over 270 plaatsen voor deeltijdbehandeling. Van alle drugs zorgen opiaten voor de meeste opnames in de intramurale verslavingszorg. In 1996 ging het om bijna opnames vanwege afhankelijkheid of misbruik van drugs. Het betrof in 67 procent van de gevallen opiaten, 8 procent cocaïne, 7 procent cannabis en 1 procent ecstasy en amfetamine samen. Het aantal opnames vanwege drugs is lager dan voor problematisch alcoholgebruik (6 200 opnames). De registratie is sinds 1997 niet meer volledig. Het aantal opnames in algemene ziekenhuizen voor welke aandoening dan ook was in 2001 ruim 1,5 miljoen. Drugsproblemen speelden daarbij nauwelijks een rol. Misbruik en afhankelijkheid van drugs werden 454 keer als hoofddiagnose en keer als nevendiagnose gesteld. Overige zorgvoorzieningen Methadonverstrekking. Sinds 1968 behoort onderhoudsbehandeling met methadon tot de zorg voor verslaafden. Methadonverstrekking verbetert de levensverwachting, gaat overdosering van opiaten tegen, vermindert het optreden van infectieziekten, zoals aids en hepatitis C, en reduceert criminaliteit. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 17

18 In Nederland ontvingen in 2001 naar schatting opiaatverslaafden methadon. De belangrijkste verstrekkers zijn de ambulante verslavingszorg en de GG&GD Amsterdam. Methadon wordt in ruim 95 procent van de gevallen voorgeschreven als onderhoudsbehandeling. De rest betreft gebruik van het middel bij het afkicken van heroïne. De gemiddelde methadondosis per innamedag nam toe van 37 milligram in 1995 tot 54 milligram in De gemiddelde hoeveelheid methadon die iemand in een jaar krijgt steeg eveneens, van 5,6 gram in 1994 naar 12,1 gram in Gebruiksruimten. De grotere steden in Nederland tellen samen ruim twintig gebruiksruimten voor harddrugsgebruik. Die zijn op gemeentelijk initiatitief ingesteld. In gebruiksruimten kunnen drugsgebruikers onder toezicht van hulpverleners op hygiënische wijze en in een stressvrije omgeving drugs gebruiken. Onderzoek heeft aangetoond dat gebruiksruimten een positieve invloed hebben op de gezondheidstoestand van bezoekers, overlast verminderen en het contact met de verslavingszorg vergroten. Vernieuwingen in de zorg aan heroïneverslaafden Om de hulp aan heroïneverslaafden te verbeteren is in Nederland de werkzaamheid van drie nieuwe behandelvormen onderzocht: afkicken onder narcose, hoge doses methadon en heroïne op medisch voorschrift. Afkicken onder narcose. Deze behandeling is bedoeld voor verslaafden die wel willen afkicken maar daar niet in slagen. De onderzoekers vergeleken twee behandelcondities: snelle detoxificatie met naltrexon gecombineerd met narcose en behandeling met alleen naltrexon. Het onderzoek toonde aan dat narcose bij het afkicken met naltrexon op korte termijn niet effectiever is dan naltrexon zonder narcose, maar wel duurder en iets minder veilig. In 2003 zal het effect op langere termijn (1 jaar na behandeling) bekend worden. Hoge doses methadon. Deze behandeling is bestemd voor de opiaatverslaafden voor wie de gebruikelijke onderhoudsdosis (gemiddeld 40 milligram per dag) onvoldoende is. Onderzoek toont aan dat hogere doses (85 tot 160 milligram per dag) een gunstiger effect hebben op drugsgebruik, lichamelijke toestand en psychisch welbevinden. De behandeling verbetert minder duidelijk het sociaal functioneren. De methadonprogramma's en protocollen worden nu herzien. Heroïne op medisch voorschrift. In februari 2002 is het onderzoek in zes steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Groningen, Heerlen en Utrecht) naar gecombineerde behandeling met heroïne en methadon van chronisch, therapieresistente opiaatverslaafden afgerond. 18 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid

19 - De behandeling sorteert meer effect dan alléén methadon. Het gaat daarbij om verbetering van de lichamelijke en geestelijke gezondheid en van sociaal functioneren, inclusief een afname van criminaliteit. - De behandeling is veilig voor de verslaafde en veroorzaakt geen extra overlast voor de omgeving. - In de zes steden die aan het experiment deelnamen wordt de gecombineerde behandeling voorlopig voortgezet. Daarbij zal worden onderzocht in hoeverre een toegevoegd aanbod van psychosociale zorg de behandelresultaten verbetert. De Commissie Invoering Heroïne Behandeling (CIHB) brengt in 2003 advies uit over de voortgang en eventuele uitbreiding van de behandeling. Justitiële verslavingszorg Er wordt veel aan gedaan om drugsverslaafden te motiveren zich te laten behandelen. Hierbij wordt steeds meer gebruik gemaakt van de mogelijkheden van het strafrechtssysteem om op verslaafden druk uit te oefenen (drang) of ze te dwingen (dwang) (tabel 5). Deelname aan een hulpprogramma vormt daarbij een alternatief voor sancties en detentie. Tabel 5 Mogelijkheden voor instroom in hulpprogramma's voor justitiabele drugsverslaafden, naar fase in het traject ase in justitieel traject:mogelijk aanbod aan verslaafde: Politiefase en tijdens Vrijwillig aanbod via vroeghulp Inverzekeringstelling Bij voorgeleiding en zitting Drang: Schorsing voorlopige hechtenis door rechter-commissaris ten behoeve van vroeghulp (onder bijzondere voorwaarden) Aanhouden van de zitting voor een bepaalde tijd om betrokkene in de gelegenheid te stellen zich te laten behandelen Opleggen van (gedeeltelijk) voorwaardelijke straf met als voorwaarde deelname aan een ter zitting voorgestelde vorm van hulpverlening Dwang: Opleggen maatregel Strafrechtelijke Opvang Verslaafden Tijdens detentie Na afloop van detentie Drang: Plaatsing in een Verslaafden Begeleidings Afdeling Plaatsing in een orensische Verslavingskliniek in het kader van art. 43 PBW Deelname aan een Penitentiair Programma Aanbod van hulp waarvan vrijwillig gebruik gemaakt kan worden. Bron: WODC. Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid 19

20 Strafrechtelijke Opvang Verslaafden Met ingang van 1 april 2001 is het mogelijk geworden justitiabele verslaafden gedwongen te plaatsen in een intramuraal programma. De wet Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) is het zwaarste middel voor justitiabele verslaafden in het justitiële traject. De maatregel SOV wordt opgelegd door de meervoudige kamer van de rechtbank op eis van het Openbaar Ministerie als de verdachte: Een misdrijf heeft gepleegd waarvoor voorlopige hechtenis is toegestaan Verslaafd is aan één of meer drugs In de vijf jaar voorafgaand aan het huidige misdrijf minstens drie maal wegens een misdrijf onherroepelijk tot een vrijheidsbenemende of beperkende straf is veroordeeld In het verleden zonder succes heeft deelgenomen aan een drangprogramma En niet lijdt aan een ernstige psychische aandoening. De SOV is alleen bedoeld voor Nederlandse mannen. De deelnemer doorloopt een programma van twee jaar. De SOV-maatregel is voorlopig ingesteld als experiment voor de duur van zes jaar. In oktober 2002 waren er vier locaties met een totale capaciteit van 293 cellen (open fase) en plaatsen (halfopen of open fase). Verslaafden Begeleidings Afdelingen Verslaafden Begeleidings Afdelingen (VBA's) staan open voor verslaafde gedetineerden die gemotiveerd zijn om te stoppen met middelengebruik. Op een VBA krijgen groepen van acht tot tien gedetineerden training in het aanbrengen van structuur en regelmaat in hun leven en in het aanleren van discipline. De nadruk ligt meestal op het staken van het drugsgebruik. Hierop wordt gecontroleerd, bijvoorbeeld door bepaling van stoffen in de urine. Het aantal VBA-plaatsen is sinds 2000 met 18 procent afgenomen, van 407 in 2000 naar 333 in Er wordt gestreefd naar een reductie van 25 procent. De capaciteit die vrijkomt wordt benut voor uitbreiding van het aantal Individuele Begeleidings Afdelingen (IBA's) bestemd voor de groeiende groep gedetineerden die zowel verslaafd zijn als (andere) psychische stoornissen hebben (dubbele diagnose). 20 Nationale Drug Monitor - Drugsbeleid