Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving DSB/ RIS juni Grondwater. Geachte voorzitter,

Transcriptie

1 Wethouder van Binnenstad, Stadsontwikkeling Kerngebieden en Buitenruimte B.A. Revis Gemeente Den Haag De voorzitter van Commissie Leefomgeving DSB/ RIS juni 2015 Grondwater Geachte voorzitter, Op 26 november 2014 is in uw commissie een werkbespreking gehouden over het thema grondwater. Aanleiding hiertoe waren vragen vanuit enkele wijken over aanhoudende problemen met water in kelders en de algemene evaluatie van 10 jaar grondwaterbeleid die ik u in februari 2014 heb toegezonden (RIS ). Naar aanleiding van de werkbespreking heeft u mij gevraagd om een nieuwe brief over grondwaterproblematiek op basis van een aantal aandachtspunten uit uw werkbespreking. In deze brief wordt kort de werking van het grondwatersysteem beschreven, worden de wettelijke verantwoordelijkheden geduid en wordt er zicht gegeven op de plaats van grondwater in de bredere dialoog over hoe wij in de stad om willen gaan met klimaat. Werking grondwatersysteem Schommelingen in de grondwaterstand worden veroorzaakt door natuurlijke omstandigheden zoals regenval en verdamping. Normaal gesproken zijn de grondwaterstanden aan het eind van de zomer op hun laagst. In de zomer regent het relatief minder en verdampt juist meer water via planten en bomen. Gedurende de winter stijgt het grondwater doordat er meer regen valt dan er verdampt. Aan het eind van de winter (maart/april) zijn de grondwaterstanden daarom meestal het hoogst. Het verschil tussen de hoogste en de laagste stand kan variëren van enkele decimeters in het centrum van de stad en in de polders tot ruimschoots meer dan een meter in de nabijheid van de duinen. Het grondwatersysteem wordt hoofdzakelijk gevoed door neerslag die valt op onverharde gebieden. Daar infiltreert het water in de bodem. Vervolgens stroomt het langzaam af naar de dichtstbij gelegen watergang. Voor Den Haag is er naast deze lokale grondwaterstroming nog een grote motor die de grondwaterstand beïnvloedt. Regen die op de onverharde duinen valt infiltreert en stroomt via diepere grondlagen richting de polders landinwaarts. Neerslag die op verharding valt, wordt in de regel afgevoerd via het riool naar de zuivering of direct naar een sloot. Het slaat de route via de bodem (en dus het grondwater) over. ir. A.A. Hagen

2 DSB/ Lokaal kunnen meerdere factoren de grondwaterstand op verschillende wijze beïnvloeden (verhoging of verlaging van de grondwaterstand): het wegvallen van een grondwateronttrekking (verhoging), een oud riool kan gaan lekken (verlaging) totdat het vervangen wordt (verhoging) of bouwwerkzaamheden met een grondwaterbemaling in de buurt (verlaging). Maar ook de hoeveelheid verharding in tuinen, lekkages in (of het ontbreken van) regenwaterafvoeren op eigen terrein en de aanwezigheid van grote bomen kunnen voor een klein gebied een grote invloed hebben op de grondwaterstand. Vaak wordt een relatie verondersteld tussen wateroverlast vanuit sloten en grondwateroverlast. Ze hebben beide dezelfde oorzaak (hevige regenval), maar het één is niet de oorzaak van het ander. Het grondwatersysteem reageert relatief langzaam. Een regendruppel die in een tuin midden in de wijk valt, kan er enkele weken over doen om in de dichtstbijzijnde sloot te komen. Voor een regendruppel die op de duinen valt kan dit zelfs maanden later zijn. Als het waterpeil in een sloot na hevige regenval slechts kortstondig hoog staat, heeft dit geen merkbaar effect op de grondwaterstand. Gemeentelijke grondwaterzorgplicht De gemeente heeft sinds 2008 een inspanningsplicht (geen resultaatsplicht) om structurele grondwaterstandproblemen zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. De zorgplicht is van toepassing op de openbare ruimte. Met maatregelen op of in het openbaar terrein kunnen problemen op particuliere percelen in sommige gevallen worden verholpen. De grondwaterzorgplicht richt zich volgens art. 3.6 Waterwet (Wtw) op het door de gemeenteraad of het college van B&W zorgdragen voor het in het openbaar gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig zijn en niet tot de verantwoordelijkheid van de waterbeheerder of de provincie behoren. Voorwaarde voor het van toepassing zijn van de gemeentelijke zorgplicht is dat er sprake moet zijn van een structurele beperking van de gebruiksfunctie van de grond (zoals de woonfunctie). Er is sprake van aantasting van de gebruiksfunctie wanneer het normale gebruik wordt belemmerd. Wat normaal is, is niet nauw omschreven. Wel is helder, de toelichting bij de wet is hier duidelijk over, dat de zorgplicht geen betrekking heeft op parkeergarages, tunnels en andere (grotendeels) ondergrondse bouwwerken die lijden onder de gevolgen van instromend grondwater. Het realiseren van een grondwaterstand, die zo laag is (enkele meters onder maaiveld) dat zij dergelijke constructies vrijwaart van waterinloop, is feitelijk geen optie. Van gemeenten wordt niet verwacht dat een bepaalde grondwaterstand wordt vastgelegd of gegarandeerd. Ten aanzien van diepe bouwconstructies geldt dan ook dat de gemeente wettelijk niet gehouden is om grondwaterstand regulerende maatregelen te treffen. Voor gebouwen geldt het bouwbesluit. Hierbij is van belang te weten dat de bouwwetgeving (Bouwbesluit 2012) geen eisen stelt aan de vochtdichtheid van kelders (en kruipruimtes). Als een kelder als opslagruimte of loze ruimte wordt gebruikt, hoeft deze niet waterdicht te zijn. Water in de kelder kan dus voorkomen zonder dat hierbij gesproken wordt van een belemmering van het normale gebruik hiervan. Dit is anders wanneer een kelder wordt gebruikt als een typische woon- of werkruimte (een verblijfsgebied volgens het Bouwbesluit 2012). Dan dient een kelder wel waterdicht te zijn; de verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de (particuliere) eigenaar. Wie een dusdanige kelder waterdicht wil hebben zal zelf bouwkundige en/of waterhuishoudkundige maatregelen moeten treffen. Wetgeving en jurisprudentie zijn er duidelijk over dat een natte kelder, kort gesteld, een bouwkundig probleem is. Bewust is er bij de formulering van de zorgplicht vanuit gegaan dat de nadelige gevolgen van de grondwaterstand structureel moeten zijn. Klimatologische omstandigheden zoals af en toe extreme neerslag kunnen leiden tot een tijdelijk hogere grondwaterstand.

3 DSB/ De gebruiksfunctie wordt daardoor weliswaar tijdelijk verminderd, maar dat betekent niet per definitie dat deze ook op de langere termijn wordt aangetast. Hiermee wordt een zeker (normaal maatschappelijk) risico bij de perceelseigenaar gelaten: incidentele gevallen van overlast blijven voor zijn of haar rekening. Incidenteel zal de particuliere eigenaar een zekere mate van wateroverlast moeten accepteren, dan wel daar zelf maatregelen tegen moeten treffen. Omdat de wetgever hier geen specifieke eisen ten aanzien van het criterium structureel heeft gesteld, neemt de gemeente hier criteria voor op in het Gemeentelijk Rioleringsplan Praktijk in Den Haag Voor de gewenste hoogte van de grondwaterstand hanteert de gemeente Den Haag sinds vaststelling van Grondwaternota in 2003, als richtlijn een structureel minimum van 0,70 meter. Uitzonderingen op deze richtlijn zijn de nieuwe woongebieden Wateringseveld, Ypenburg en Leidschenveen) in verband met de keuze voor een geringere waterdiepte bij aanleg. Indien een grondwaterstand van minder dan 70 cm beneden maaiveld de gebruiksfunctie van grond structureel aantast, overweegt de gemeente of doelmatige waterhuishoudkundige maatregelen mogelijk zijn in de openbare ruimte om de grondwaterstand te verlagen. Vergelijkbare criteria worden in andere gemeenten zoals Amsterdam en Rotterdam bij de invulling van de zorgplicht gehanteerd. Bredere discussie In het landelijk beleid, het Deltaprogramma, is één van de sporen om water zoveel mogelijk vast te houden daar waar het valt. Met de visie Toekomstbestendig Haags Water!, die in januari in uw commissie is besproken, spelen we hier op in. Om piekbelasting van regenval in verband met klimaatveranderingen op te vangen, zoeken we dus in eerste instantie naar mogelijkheden om het water zo dicht mogelijk bij de plek waar het valt vast te houden. Doen we dit niet, dan is de enige optie om het snel naar de sloot af te voeren via het riool. Daarbij mengt het meestal met afvalwater, met alle nadelige gevolgen voor de waterkwaliteit van dien. Ook kan het watersysteem overbelast raken, met overstromingsrisico voor lagere gebieden tot gevolg. Het tweede spoor is daarom om meer ruimte voor oppervlaktewater te zoeken in het stedelijk gebied. Lukt het niet om het water snel genoeg af te voeren, dan overstroomt het riool en komen straten blank te staan. In de huidige situatie is dit overigens nog goed onder controle, van acute problemen is geen sprake. De bodem biedt heel veel ruimte om kortstondig water te bergen. Dat is ook de manier waarop het in de natuur werkt. Regen valt op de bodem, die neemt het op, het stroomt langzaam af en het kan optimaal gebruikt worden door planten. Ook in de stedelijke omgeving werkt dit principe goed. Polderen In Nederland zijn we gewend om bij wateroverlast pompen aan te zetten. Dit is een korte termijnoplossing die er toe heeft geleid dat Nederland in de loop van eeuwen steeds verder onder zeeniveau is komen te liggen (inklinking van de bodem leidt tot bodemdaling) en dat een flink deel van onze energie gaat zitten in het behouden van droge voeten. Het besef dat we ons daarmee steeds kwetsbaarder maken en dat dit geen duurzame oplossingen biedt is sinds de (bijna) overstromingen midden jaren 90 steeds nadrukkelijk landelijk op het netvlies komen te staan. We zien dit terug in de beleidskeuzes die gemaakt worden door het Hoogheemraadschap binnen de kaders van het landelijke beleid. Daarbij staat de meest duurzame oplossing voorop: water vasthouden waar het valt, gevolgd door ruimte bieden aan het water. De optie om water kunstmatig en snel af te voeren staat helemaal achteraan de lijst van mogelijke oplossingen. En juist dat laatste wordt door probleemhouders vaak gezien als oplossing: het verder polderen in stedelijk gebied, stukjes stad droogmalen met pompen of draineren met buizen. Afgezien van het gegeven dat dit niet duurzaam of doelmatig is, is deze oplossing voor lekke kelders nooit een volledige oplossing. Met kostbare maatregelen is het mogelijk om de frequentie van overlast, de duur en de mate waarin overlast optreedt enigszins te verlagen.

4 DSB/ Iets minder vaak, iets minder lang en iets minder veel, maar het water in de kelder zal nooit voor altijd verdwijnen. Het is namelijk niet mogelijk om de grondwaterstanden structureel dusdanig te verlagen dat kelders zich onder alle omstandigheden boven het grondwaterniveau bevinden. Bovendien zijn grondwaterstandsverlagingen niet zonder risico op bijvoorbeeld zetting van veenhoudende bodems of het droogvallen van houten funderingspalen. Overlast in Den Haag Tijdens de werkbespreking in uw commissie is aan de orde gekomen dat op een aantal individuele locaties problemen worden ervaren met intredend grondwater. Hierop is ook ingegaan in de evaluatie 10 jaar Haags grondwaterbeleid (bijlage bij RIS ). In verhouding tot het totale huizenbestand is het aantal woningen waarbij grondwater door de wanden van kelders intreedt gelukkig- gering. Andere aandachtspunten met betrekking tot het grondwater dan intredend grondwater in kelders komen in Den Haag niet of nauwelijks voor. Rol gemeente Op de formele rol van de gemeente (inspanningsplicht) is hierboven ingegaan. De gemeente zorgt ook voor structurele registratie van feitelijke grondwaterstanden, een goede registratie van meldingen via het grondwaterloket en het informeren van Hagenaars. Meetpunten Meten is weten. In Den Haag gebruiken wij een meldingenregistratie die samen met door de bewoners van diverse buurten ingevulde enquêtes evenals de regelmatige metingen van circa 540 peilbuizen, een goed beeld geeft van het gedrag van het grondwater. Op basis van deze gegevens kan de gemeente in de gaten houden hoe het grondwaterpeil zich over langere tijd ontwikkelt. Deze monitoring is van belang gezien de grote invloed van de grondwaterstand op funderingen van bijvoorbeeld gebouwen en kades, maar natuurlijk ook het Haagse groen. Uw commissie heeft naar aanleiding van de werkbespreking verzocht om, mede in het licht van de informatiebehoefte van enkele huiseigenaren met problemen, op een aantal punten in de stad doorlopend de grondwaterstand te meten. Besloten is 50 meetpunten in de stad uit te rusten met meters die hoogfrequent grondwaterstanden registreren. Op die wijze worden ook kortdurende pieken in de grondwaterstand zichtbaar. De gegevens hierover kunnen dan eveneens online worden geraadpleegd. Dit biedt interessante inzichten in de korte termijn effecten van grote buien. Meldingenregistratie Vanaf 2004 heeft de gemeentelijke grondwaterzorg zich gericht op een loket voor burgers om grondwateroverlast te melden. De gemeente gaat ook door met het registreren van alle meldingen om goed zicht te houden op de ontwikkeling van de ervaren problematiek in de stad. Het loket is, sinds de verbeterslag die in de evaluatie 10 jaar grondwaterbeleid is aangekondigd, gemakkelijk vindbaar via de website. Hagenaars die problemen ervaren worden gewezen op de mogelijkheid deze via het loket te melden. In contacten met bewonersorganisaties wordt het meldpunt onder de aandacht gebracht in wijken waar problemen worden ervaren. Als op grotere schaal meldingen worden ontvangen over een bepaalde straat of buurt dan kan dit aanleiding zijn tot nader onderzoek. Hiervoor worden extra metingen verricht waarmee het gemeentelijke grondwatermodel wordt verfijnd. Ook als onderdeel van het rioolvervangingsprogramma kan dergelijk gericht onderzoek worden ingezet. Informeren Metingen van de laatste decennia geven aan de jaarlijkse hoeveelheid neerslag toeneemt. Het klimaat lijkt dus alleen maar natter te worden. In combinatie met het feit dat het niet mogelijk is de grondwaterstand structureel te verlagen, kan dit in lekke kelders in toenemende mate voor overlast zorgen.

5 DSB/ Immers: lekke kelders zijn gevoelig voor een natter wordend klimaat en de bijbehorende intensieve regenbuien. Dit betekent dat het steeds belangrijker wordt dat eigenaren ervoor zorgen dat hun kelder waterdicht is en blijft. Het is in deze problematiek van belang dat Hagenaars zich hiervan bewust zijn. Daarom gaat de gemeente door met het goed informeren van burgers via het grondwaterloket. Daarbij wordt nadrukkelijk kenbaar gemaakt dat een verbetering van de constructie de enige structurele oplossing voor een lekke kelder is. Tot slot De gemeente werkt via verschillende wegen aan een duurzamere inrichting van de buitenruimte, waaronder een gezonde waterhuishouding. Bijvoorbeeld door vergroening van de stad, afkoppeling van riolering, verbeteren van riolering, stimulering van groene daken wordt hieraan bijgedragen. Hagenaars worden ook opgeroepen en gestimuleerd hier zelf aan bij te dragen door ruimte te bieden voor geveltuinen en door mensen te stimuleren versteende achtertuinen te vergroenen. Ik vertrouw erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, B.A. Revis Wethouder Binnenstad, Stadsontwikkeling Kerngebieden en Buitenruimte