Wedstrijdontwerp Nieuw Zuid

Transcriptie

1 19e eeuwse Brialmontomwalling aan de zuidelijke stadsrand Lebeau, 1853 Aanleg zuidelijke verkeerswisselaar in 1965 Kadoc VROEGER EN NU Een scharnier tussen binnenstad en voorstad neemt een bijzondere positie in binnen de stad Antwerpen. Al van oudsher is het een scharnier tussen de Schelde, de binnenstad en de voorstad. Nadat het deel uitmaakte van de 16e eeuwse Spaanse vesten en nadien van de 19e eeuwse Brialmontomwalling, werd het eind 19e eeuw omgevormd tot een goederenemplacement voor de havenactiviteiten op het Zuid. In 1898 volgde de bouw van een reizigersstation ter hoogte van het huidige Justitiepaleis. Dit station markeerde, althans tot de afbraak ervan in 1965 bij de aanleg van de verkeerswisselaar en de Kennedytunnel, het zuidelijke eindpunt van de Leien en van de binnenstad. Doordat de havenactiviteiten steeds verder noordwaarts verplaatsten, met in 1969 de demping van de Zuiderdokken tot gevolg, verdween ook langzaam aan de bestaansreden van het goederenspooremplacement op. Het gebied kwam er verlaten bij te liggen. Occasioneel wordt het nog gebruikt voor grote manifestaties als Laundry Day. Ook de Konijnenwei bleef er sinds de grote infrastructuurwerken Google Earth uit de jaren 1960 grotendeels onaangeroerd bijliggen. Ontwerpen voor een ruim gebied In het meer recente verleden werden al verschillende studies en ontwerpen opgemaakt voor het gebied, zoals begin jaren 90 tijdens de internationale manifestatie Stad aan de Stroom. Ook met de bouw van het nieuwe Justitiepaleis en de renovatie van het voormalige goederenstation door de Bank van Breda zijn enkele belangrijke impulsen gegeven aan de site. Toch is de integrale ontwikkeling van om uiteenlopende redenen nooit echt van start gegaan. Door de recente aankoop van een groot deel van de gronden van het vroegere spoorwegterrein door een private ontwikkelaar komt de ontwikkeling van het gebied nu in een stroomversnelling. Door de strategische ligging van de site moet er gekeken worden naar het gebied dat gaat van de Schelde tot het station Antwerpen Zuid. Meteen wordt dan ook over de toekomst van de Konijnenwei en de kaaizone ter hoogte van nagedacht. Enkel zo kan de ontwikkeling van de nieuwe woonwijk optimaal worden afgestemd op andere grootschalige infrastructuuringrepen die in de toekomst te verwachten zijn, zoals de heraanleg van de Scheldekaaien of van de spaghettiknoop, een verlenging van de tramlijn of een opwaardering van het treinstation Antwerpen Zuid. Een ontwikkeling met ambitie Het ontwerp van de nieuwe wijk zal uitdrukking moeten geven aan haar strategische ligging en inspelen op de troeven die daaraan verbonden zijn, zoals de nabijheid van water, groen en het stadscentrum. Met een gevarieerd woningaanbod, winkels, een goed dienstenaanbod, kantoren en een groot park krijgt de wijk alle kansen om uit te groeien tot een mooie omgeving om te wonen, werken en ontspannen. De nieuwe ontwikkeling moet ook leefbaar, veilig en bereikbaar zijn. Dit betekent onder meer een doordacht autobeleid in combinatie met ruime aandacht voor een fijnmazig langzaam verkeersnetwerk en goed uitgebouwd openbaar vervoer. De kwaliteit van de openbare ruimte staat steeds centraal. Er wordt ingezet op een duurzame stadsontwikkeling. Deze ambitie beperkt zich niet tot de technische uitwerking van het gebouw of het bouwblok maar heeft ook te maken met bijvoorbeeld een goed doordachte ruimtelijke inpassing en oriëntatie of duurzame mobiliteitskeuzes. Aspecten die in het verdere ontwerp van de wijk aandacht vragen zijn energie-, water- en afvalbeheer.

2 Simulatiebeeld EEN ambitieus project MET VELE PARTNERS Samenwerking tussen stad en projectontwikkelaar Sinds voorjaar 2011 is projectontwikkelaar Ontwikkeling NV eigenaar van een groot deel van de gronden van het vroegere spoorwegemplacement. De stad Antwerpen en de projectontwikkelaar hebben afspraken gemaakt over de gezamenlijke opmaak van een masterplan voor de nieuwe wijk en haar omgeving. Het plan strekt zich uit van de Scheldekaaien tot en met de Konijnenwei. In dialoog met andere grondeigenaars en externe partners Het verdere ontwerptraject zal in samenspraak verlopen met nog heel wat andere partners. In het kader van de ontsluiting van het gebied via weg, spoor en tram zullen gesprekken worden gevoerd met de Vlaamse Administratie Wegen en Verkeer, de NMBS-groep en de Lijn. Ook sociale woningmaatschappijen worden betrokken in het proces. In het kader van de realisatie van de nieuwe waterkering zal het ontwerp ook worden afgetoetst bij Waterwegen en Zeekanaal NV. Ontwerpwedstrijd Het afgelopen jaar werd in nauwe samenwerking tussen Ontwikkeling nv en de stad Antwerpen een ontwerpwedstrijd georganiseerd. Vijf teams werkten gedurende het voorjaar van 2011 een wedstrijdontwerp uit. Eind juni koos de jury als laureaat een team rond het Italiaanse stedenbouwkundige bureau Studio Associato Secchi-Viganò (dit bureau ontwierp eerder ook Park Spoor Noord en het Theaterplein in Antwerpen). Voor de aspecten mobiliteit, omgevingsakoestiek, duurzaamheid en energie, ontwikkelingsstrategieën, het ontwerp van de publieke en groene ruimte, en stabiliteit laat Studio Associato Secchi-Viganò zich bijstaan door respectievelijk Citec, Yves Hernot, 3E, Idea Consult, ARA en BAS. Verder procesverloop De komende twee jaar wordt door het ontwerpteam een masterplan opgemaakt. Dit masterplan is geen uitgewerkt plan van. Het is eerder een kader, een set van richtlijnen waaraan de toekomstige detailontwerpen van de wijk moeten voldoen. Het bepaalt de functies en geeft de krijtlijnen aan naar concrete invulling. De verdere uitwerking van de gebouwen, het openbaar domein en de parkruimte zal in de toekomst door bijkomende ontwerpteams gebeuren. Na de opmaak van het masterplan wordt een periode van twee tot drie jaar ingerekend voor de opmaak van de definitieve bouwplannen, de vergunningsprocedure en de aanbestedingsprocedure voor de eerste bouwvolumes. Dit betekent dat de herontwikkeling van de woonwijk door projectontwikkelaar Ontwikkeling nv vermoedelijk zal starten in Over een periode van 8 tot 12 jaar zal dan in verschillende fasen de gehele wijk worden ontwikkeld en op de markt gebracht. Van het nieuwe wijkpark, dat ook grote delen van de huidige Konijnenwei zal beslaan, zal ongeveer 5 ha samen met de woonwijk gerealiseerd worden. Voor het resterende deel is de timing minder zeker. De vervolgstappen worden nog verder uitgeklaard, onder meer met de betrokken actoren op Vlaams en federaal niveau. De krijtlijnen voor het geheel worden nu wel al mee bestudeerd in de opmaak van het masterplan. Filip Dujardin

3 Overzichtsplan EEN GROEN STADSDEEL AAN HET WATER Onderdeel van groene parkstrook rond de stad is deel van een groter landschaps- en watersysteem dat verbonden is met de Scheldevallei. De ligging van waterlopen, het reliëf en de polderstructuur langsheen de Schelde vormen van oudsher een samenhangende landschappelijke structuur. Op rechteroever is deze landschappelijke logica vandaag niet langer duidelijk te ervaren. Grote infrastructuurwerken en verstedelijking hebben de continuïteit van het Scheldelandschap op vele plaatsen aangetast. Het Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen stelt voor om het systeem van groene open ruimten te versterken. Een aaneenschakeling van vijf grote stedelijke parken verbindt de Schelde met het hinterland van de stad. Grote delen van maken deel uit van deze groene parkstrook. Een groot stedelijk park op Het wedstrijdontwerp vertaalt dit door een groot park te voorzien op. Via dit nieuwe park worden het Nachtegalenpark en het Kielpark verbonden met de publieke ruimte op de kaaien en met de Schelde. De ontwikkeling van biedt ook de kans om tegemoet te komen aan het tekort aan open ruimte dat vandaag in de omliggende wijken Zuid en Brederode wordt ervaren. Het buurt- en wijkpark voorzien op zal zo n 15 ha groot zijn en moet door de nieuwe én de bestaande bewoners kunnen gebruikt worden. Het park als scharnierpunt Het is een uitdaging om de nieuwe woonwijk op een logische en aangename manier te verbinden met de stad. Door een weloverwogen inpassing van wandelen fietspaden en buurtvoorzieningen in het park moet deze open ruimte een ontmoetingsruimte worden tussen de nieuwe en bestaande wijken. Een verlaging van de verkeersintensiteit op de huidige Singel waardoor deze makkelijker oversteekbaar wordt, is daarbij een noodzakelijke voorwaarde. Dit zou mogelijk moeten zijn door de toekomstige heraanleg van de spaghettiknoop, waarbij ook een verplaatsing van de Singel naar een nieuwe locatie dichter bij het spoor wordt voorzien. Behoud bestaande vegetatie en nieuwe waterelementen In de loop der jaren ontwikkelde er zich in het gebied heel wat spontane vegetatie of werden er bomen aangeplant. Deze landschapselementen bepalen vandaag sterk het karakter en uitzicht van de site. Het wedstrijdontwerp brengt de idee naar voor om deze bestaande vegetatie zoveel als mogelijk in het nieuwe park en in de nieuwe woonwijk te integreren. Het verdere ontwerp zal ook onderzoeken hoe het park kan worden doorprikt met een aantal natte zones. Door het regenwater op te vangen in wadi s en bassins ontstaan nieuwe habitats en stapstenen voor planten en dieren richting Schelde en Hobokense Polder. Deze waterpartijen zorgen bovendien ook voor een rijkere beleving van het park door de bewoners en bezoekers. Publieke voorzieningen Het ontwerpteam voorziet een systeem van publieke voorzieningen in het park. Nieuwe lokale en bovenlokale voorzieningen zoals sport- en spelinfrastructuur zullen bijdragen tot een verbeterde relatie met de nabij gelegen stadsbuurten Zuid en Brederode. Door een compactere heraanleg van de spaghettiknoop bestaat bovendien de mogelijkheid om een aantal armen van de huidige spaghettiknoop te gaan hergebruiken als wandel- en fietspaden. Hierdoor verbeteren niet alleen de verbindingen met het Kiel, maar kunnen mogelijk ook delen van het bermenlandschap langsheen de Ring toegankelijk worden en benut als groene ruimten met sport- en spelvoorzieningen. Dit zal in het verdere ontwerptraject worden onderzocht. Simulatiebeeld sport en spel in het bermenlandschap

4 Simulatie wedstrijdontwerp voor met woonwijk en park EEN FLEXIBEL ONTWIKKELINGSCONCEPT Sterk kader én flexibele invulling Gezien de grootte van het project zal de realisatie ervan gefaseerd gebeuren over een aantal jaren. Het wedstrijdontwerp heeft daarom de ambitie om een duidelijk raamwerk te bieden om dit nieuwe stadsdeel te ontwikkelen maar tegelijk ook voldoende mogelijkheden open te houden om in te kunnen spelen op veranderende inzichten en wensen. Ook is het belangrijk dat elke fase van de ontwikkeling een afgerond en leefbaar geheel oplevert dat op alle vlakken goed ontsloten is en op een goede manier aansluit bij de bestaande wijken. Goede toegankelijkheid Verschillende functies en publieke ruimten kunnen op eenvoudige wijze met elkaar gecombineerd worden. Een gevarieerd woningaanbod wordt afgewisseld met winkels, horeca, kantoren en een ruim aanbod aan lokale voorzieningen zoals kinderopvang en scholen. Er ontstaat een weefsel dat in alle richtingen kan worden doorkruist door voetgangers en fietsers. Veel aandacht gaat naar het realiseren van een patroon van straten en publieke ruimtes die een ruime toegankelijkheid in de wijk toelaten. Groene verbindingen doorheen de nieuwe stadswijk verzorgen de relatie en doorzichten tussen de grote parkruimte en de Schelde. Integratie van oude en nieuwe elementen Het ontwerp van de nieuwe woonwijk vertrekt niet van een leeg blad. Wat reeds aanwezig is op het terrein zal zo veel mogelijk opgenomen worden in het nieuwe ontwerp. Het wedstrijdontwerp integreert een aantal elementen uit het verleden en voegt een nieuwe verhaallijn voor de toekomst toe. Zo worden de treinsporen van het vroegere goederenemplacement op de site als structuur genomen voor de invulling van de site. De ritmiek van de sporen, die bijna loodrecht liggen op de Schelde, komt terug in de oriëntatie van de nieuwe bouwblokken. Ook de straten en paden die doorheen het weefsel snijden, volgen dit patroon. Verder wordt voorgesteld om een aantal bestaande waardevolle landschapselementen of bosfragmenten mee te integreren in de nieuwe woonwijk. De publieke ruimte in het ontwerp wordt georganiseerd door deze landschapselementen en paden. Het is de basis waarop men vervolgens op flexibele wijze verschillende bebouwde functies en private buitenruimten kan gaan inplanten.

5 EEN GEÏNTEGREERD PROJECT Een gemengde woonwijk Het is de ambitie om met de ontwikkeling van een gemengde wijk te realiseren met de nadruk op wonen, maar met op weloverwogen plaatsen ook voldoende andere functies om een sterke stedelijke dynamiek te creëren. Het wedstrijdontwerp laat deze vermenging van functies makkelijk toe. In elke fase van de ontwikkeling kan op flexibele wijze een gevarieerd woningaanbod worden gecombineerd met winkels, openbare voorzieningen, kantoren en publieke ruimte. De exacte inplanting van elk van de functies wordt nog verder onderzocht. Ook wat nieuwe lokale voorzieningen als kinderopvang of scholen betreft, zal in het verdere ontwerptraject worden nagegaan hoe zoveel als mogelijk bestaande tekorten in de wijken Zuid en Brederode kunnen worden opgevangen in de nieuwe wijk. Fragment uit het overzichtsplan van het wedstrijdontwerp voor Simulatiebeeld Bebouwde en open ruimte verweven Een goed evenwicht tussen bebouwing en open ruimte Binnen het ontwerp is het mogelijk om verschillende groottes en hoogtes van bebouwing in te passen. Net als op het Eilandje kunnen verspreid over de wijk kwalitatieve accenten van hoogbouw het Antwerpse redezicht vervolledigen. Binnenin de bouwblokken voorziet het wedstrijdontwerp tuinen en terrassen die als intiemere rustzones in de wijk verspreid liggen. De toegankelijkheid van de nieuwe wijk wordt georganiseerd via een centrale weg die parallel aan de Schelde door de wijk loopt. Daarop takken secundaire straten aan met toegang tot ondergrondse parkeerruimten. Het principe is dat parkeerplaatsen worden gebundeld in een beperkt aantal clusters. Via een uitgebreid netwerk van fiets- en voetpaden kan men de wijk in alle richtingen doorkruisen, ook tussen de Scheldekaaien en het nieuwe park. Ook door het voorzien van voldoende groene ruimten in de woonwijk wordt een link gelegd tussen de kaaien en het park. Deze groene ruimten liggen verspreid in de wijk waardoor ze niet enkel als ecologische verbinding maar ook als publieke ruimte in de nabijheid van de woon- en werkplekken kwaliteit bieden. Aanleg van het terrein voor De nieuwe woonwijk moet goed aansluiten op de omgeving. Het ontwerpvoorstel zoekt naar een slimme combinatie van op te hogen en uit te graven terreindelen. Zoals voorzien in het Masterplan Scheldekaaien wordt het terrein naar de Schelde toe opgehoogd en loopt het vervolgens zacht hellend naar beneden in de nieuwe woonwijk. De waterkering aan de Schelde zal dan niet hoger dan een borstwering worden waardoor de bewoners van kunnen genieten van prachtige Scheldezichten. Aan de andere zijde van de wijk komt het hellend vlak als een belvédère aan op het park. De wadi s die in de wijk en het park worden voorzien, hoeven niet uitgegraven te worden maar zijn zachte insnijdingen in de nieuwe topografie. Snede door van aan de Schelde tot het wijkpark

6 EEN VARIATIE AAN WOONVORMEN Verschillende woningtypes De belangrijkste functie van dit nieuwe stadsdeel is wonen. Daarbij is de ambitie om een maximale diversiteit aan bewoners aan te trekken. Dit kan door een grote variatie te voorzien in het woningaanbod naar grootte, type, budget en situering toe. Op die manier zal er een levendige wijk ontstaan die een goede afspiegeling vormt van de huidige stadsbevolking en haar woonwensen. Zowel voor appartementen als grondgebonden woningen met tuin, maar ook voor nieuwe woonvormen die bijvoorbeeld thuiswerk vergemakkelijken moet er een plaats zijn in de nieuwe wijk. In het verdere ontwerptraject zal nader worden onderzocht hoe dit concreet vorm kan krijgen. Goede bewonersmix Het vermengen van verschillende woningtypes zorgt ook voor een sociale en intergenerationele mix. Minstens 25% van het totale woningaanbod zou voorbehouden worden voor sociale woningen. Voor nog eens 50% zijn eisen geformuleerd naar grootte en aantal slaapkamers waardoor zowel meer bescheiden als grotere woningen zullen worden gebouwd. Binnen dit gevarieerde aanbod moeten zowel jonge gezinnen met kinderen als senioren hun gading kunnen vinden. Het samenleven van verschillende generaties wordt bovendien gestimuleerd door binnen de bouwblokken ook ruimte te voorzien voor ontmoetingsruimten, volkstuinen en een crèche of basisschool Verschillende woningtypes in het wedstrijdontwerp voor Panorama s op Schelde en park Door in de bouwblokken te spelen met verschillende bouwvolumes en hoogtes wil het wedstrijdontwerp alle wooneenheden in een mooi panorama bieden. Sommigen hebben uitzicht op de Schelde, aan de andere zijde vormt het grote park een aantrekkelijk zicht en meer centraal in de wijk kijkt men uit op de bestaande vegetatie. Panorama s op Schelde, park en bestaande vegetatie Duurzaam wonen Met ruime aandacht voor water-, energie- en afvalbeheer zal bij de aanleg van deze nieuwe woonwijk voluit de kaart van duurzame ontwikkeling worden getrokken. Voor de waterhuishouding van het gebied wordt een systeem van wadi s voorzien. De minimalisatie van de energievraag en de eventuele productie van hernieuwbare energieën wordt verder onderzocht. Zo is een eerste stap in de realisatie van een duurzame woning het optimaal benutten van de zonnewarmte door een goede oriëntatie en weloverwogen bouwdieptes en hoogtes.