Bestuursopdracht Huisvestingsbeleid Basisonderwijs

Transcriptie

1 Heerenveen, 5 oktober 2011 Bestuursopdracht Huisvestingsbeleid Basisonderwijs

2 Inhoudsopgave 1. Aanleiding 3 2. Onderwerp van opdracht Onderwerp Opdracht 3 3. Uitgangspunten en randvoorwaarden Uitgangspunten Randvoorwaarden 4 4. Risico s Financiën Overige risico s 6 5. Communicatie en participatie 6 6. De rol van de raad in het proces 7 7. Planning 7 2

3 1. Aanleiding Tijdens de behandeling van de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2011 op 4 en 7 juli 2011 heeft uw raad met het aannemen van de motie 3 M6 en het amendement 3 A2 uitgesproken de visie te missen over de huisvesting van het basisonderwijs in de gemeente Heerenveen, dit in relatie tot het gemeentelijk onderwijs-, jeugd- en accommodatiebeleid. Uw raad acht een dergelijk kader noodzakelijk om juiste afwegingen te (kunnen) maken over de door ons college gedane voorstellen voor intensivering van de huisvesting van het basisonderwijs in de gemeente Heerenveen: sluiting en/of samenvoeging van scholen. Uw raad heeft ons college opgedragen een toekomstvisie voor de huisvesting van het basisonderwijs in de gemeente Heerenveen op te stellen. Wij hebben u op 7 juli 2011 toegezegd de start van dit proces van beleidsontwikkeling door middel van een bestuursopdracht voor te leggen. 2. Onderwerp van opdracht 2.1 Onderwerp In het collegeprogramma hebben wij aangegeven in te zetten op goede huisvesting voor de scholen. Wij kiezen voor een perspectief op kwaliteitsverbetering van de onderwijshuisvesting en op langere termijn uitzicht op reductie van de kosten. In de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2010 is vervolgens gemeld dat de huisvesting van het onderwijs veel aandacht vraagt. Enerzijds vanuit de wetenschap dat we als gemeente structureel enkele miljoenen per jaar meer besteden aan onderwijshuisvesting dan de rijksbijdrage mogelijk maakt: anno 2011 zo n 6 miljoen versus zo n 4 miljoen Euro. Anderzijds omdat de kwaliteit van de gebouwen voor het basisonderwijs niet in alle opzichten (meer) voldoet aan de hedendaagse eisen. Zo hebben de afgelopen jaren allerlei maatschappelijke- en onderwijskundige ontwikkelingen hun stempel gedrukt op de schoolpraktijk. Een aantal van die ontwikkelingen zijn direct of indirect van invloed op het huisvestingbeleid (meestal extra m2 s). Daarnaast zitten in de periode tot schoolgebouwen voor het basisonderwijs aan het einde van hun levenscyclus (zijn dan 40 jaar oud óf na renovatie 60 jaar oud). Vraag is dan of de school gerenoveerd moet worden, gesloten dan wel dat er nieuwbouw plaats moet vinden. We krijgen ook te maken met dalende leerlingenaantallen; wat zijn hiervan de gevolgen voor de huisvesting? Onvermijdelijk is (ook) de discussie aan te gaan over omvang en geografische spreiding van bestaande scholen. 2.2 Opdracht De opdracht is om een visie over de huisvesting van het basisonderwijs in de gemeente Heerenveen te maken. De visie moet worden gedragen door de partners; het moet een gezamenlijke visie worden ( partnerschap ). Belangrijk element daarbij is het creëren van vertrouwen: het opgang brengen van een eerlijk proces, waarbij de gemeente zich op stelt als regisseur die ervoor zorgt dat alle belanghebbenden op een passende manier kunnen deelnemen aan de weging van belangen en belanghebbenden verbindt. Naast zaken als een beschrijving van de aanleiding, de beleidskaders, het actuele beleid en de (maatschappelijke) ontwikkelingen, wordt in Visie huisvesting basisonderwijs de situatie van het bestaande scholenbestand geanalyseerd aan de hand van aspecten kwantiteit (ruimtebehoefte), kwaliteit (staat van onderhoud), inhoudelijke ontwikkelingen (wijk- of dorpsontwikkeling, kwaliteit van het huidige onderwijs en de potenties) en wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkelingsrichting (scenario s). Het eindresultaat is opgebouwd uit twee bouwstenen, namelijk de Visie huisvestingsbeleid basisonderwijs gemeente Heerenveen (beleidsuitgangspunten die een langere houdbaarheid hebben) en een 3

4 operationeel Meerjarenonderwijshuisvestingsplan voor het basisonderwijs inclusief meerjareninvesteringprogramma (IHP BO) voor de komende acht jaren. 3. Uitgangspunten en randvoorwaarden 3.1 Uitgangspunten De gemeente vervult haar taken op dit terrein in nauw overleg en in goede samenwerking met de schoolbesturen. Gemeente en schoolbestuur hebben daarbij wel ieder hun eigen rol en verantwoordelijkheid. Zo heeft de gemeente sinds 1997 de wettelijk taak te voorzien in adequate huisvesting voor het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs. Nieuwbouw, vervanging, renovatie en groot onderhoud van onderwijsgebouwen zijn een verantwoordelijkheid van de gemeente. Aan de schoolbesturen is het in eerste instantie om te bepalen op welke wijze zij hun scholen over de wijken en dorpen in de gemeente willen spreiden 1 en welke criteria zij daarbij willen hanteren (minimale schoolgrootte, spreiding van denominaties, onderwijskundig aanbod, onderwijskundig profiel, etc.). Naast hetgeen hiervoor reeds is benoemd en de ter zake geldende wettelijke kaders, wordt bij het samenstellen van de visie huisvestingsbeleid basisonderwijs ook rekening gehouden met c.q. aansluiting gezocht bij het huidige beleid, zoals: De gemeentelijke beleidsnotitie brede scholen Samenwerking vormt de brede wijkschool (2002). Het gemeentelijk Accommodatiebeleidsplan H rt voor Accommodaties (2008). Programma van Eisen Frisse Scholen van Senter Novem (2008). Parallel aan de visie huisvesting basisonderwijs wordt een integrale visie op het gemeentelijk onderwijs- en jeugdbeleid ontwikkeld. Onderwijshuisvesting dient ondersteunend te zijn aan de doelstellingen die met het onderwijs- en jeugdbeleid worden nagestreefd. Tenslotte dient als uitgangspunt dat de realisatie van de in de visie huisvesting basisonderwijs opgenomen maatregelen binnen de bestaande budgetten moet worden uitgevoerd (zie ook onder 4.1). 3.2 Randvoorwaarden Omdat we een inhoudelijk realistisch beleidsdocument voor de periode nodig hebben, zijn de volgende randvoorwaarden van toepassing bij het samenstellen van de visie huisvesting basisonderwijs: Betrokkenheid, afstemming en samenwerking met schoolbesturen en wijk- en dorpsbelangen. Bevolkingskrimp, vergrijzing en ontgroening vragen om slimme oplossingen. Toegankelijkheid en bereikbaarheid worden ook in ogenschouw genomen in situaties in grensgebieden met andere gemeenten. Aandacht voor (beoogde) doorontwikkeling van de brede scholen. Aandacht voor de leefbaarheid en het belang van de aanwezigheid van een school in een wijk of dorp. 1 (Grond)wettelijk is bepaald dat de gemeente dient zorg te dragen voor voldoende openbaar onderwijs. Echter wat als voldoende beschouwd mag worden, is als zodanig (met uitzondering van de bepaling dat binnen een straal van 10 kilometer een school aanwezig dient te zijn; kan ook in een andere gemeente zijn) niet in de regelgeving nader bepaald. De gemeenteraad besluit over opheffing c.q. fusie van openbare basisscholen; ook na bestuurlijke verzelfstandiging van het openbaar onderwijs blijft zo is wettelijk bepaald de besluitvorming over opheffing, samenvoeging en fusie aan de gemeenteraad voorbehouden. 4

5 Aandacht voor verbetering van de onderwijskwaliteit (minimaal basisarrangement) bij vergrote leerlingenaantallen per school. Bij kleinere gemeenschappen wordt het belang van de instandhouding van een gemeenschapsruimte vanwege zijn sociale waarde onderkend. Een samenwerking met bijzonder onderwijs kan voor beide denominaties een win-win effect kunnen hebben. Daarom wordt daar waar nodig gekeken naar vormen van samenwerking. Bij de (ver)bouw van scholen wordt ten aanzien van de bouwkosten uitgegaan van de normbedragen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). 4. Risico s 4.1 Financiën Hiervoor is reeds aangegeven dat de structurele uitgaven van de gemeente Heerenveen voor onderwijshuisvesting hoger zijn dan het bedrag dat in de algemene uitkering wordt gecompenseerd 2. De huidige financiële context vraagt echter om een andere benadering. De koers is: streven naar een cultuur van zuinigheid. Met het aannemen van het amendement 3 A2 heeft uw raad op 7 juli 2011 al wel besloten om de volgende middelen in de meerjarenbegroting te reserveren als kapitaalslasten voor investeringen in de huisvesting van het basisonderwijs: in in in in 2015 In afwachting van de onderhavige toekomstvisie, heeft uw raad voor de bij deze investeringen behorende maatregelen, (nog) niet het groene licht gegeven. Het tempo waarin andere nieuw- en verbouwprojecten op het terrein van de onderwijshuisvesting als uitvloeisel van de te ontwikkelen toekomstvisie kunnen worden opgepakt, wordt jaarlijks bepaald door uw raad met de vaststelling van de meerjarenbegroting en het meerjareninvesteringsprogramma (IHP BO). Onderwijshuisvesting is echter wel een wettelijke taak. We hebben als gemeente een plicht om een bepaald minimum niveau te realiseren op het gebied van de huisvesting: een dak boven het hoofd en droog zitten. Hierop kan de gemeente gevergd worden, ook al heeft de gemeente geen middelen. Op dat moment zullen dan andere prioriteiten moeten worden gesteld. In het door uw raad in 2008 vastgestelde Accommodatiebeleidsplan H rt voor Accommodaties is een belangrijk strategisch uitgangspunt de financiële beheersbaarheid voor instandhouding en vernieuwing van het gemeentelijk maatschappelijk vastgoed. Om dit te waarborgen in de begroting, heeft uw raad bij de vaststelling van de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2011 besloten om met ingang van 2013 voor dit doel jaarlijks te reserveren. Dit bedrag (of een deel ervan) kan ook worden ingezet voor de gebouwen voor het (basis)onderwijs, waarbij eveneens geldt dat prioritering en tempo van realisatie van maatregelen door uw raad wordt bepaald. 2 Bij de aanvang van de decentralisatie van de onderwijshuisvesting per 1 januari 1997 was Heerenveen al feitelijk licht nadeelgemeente. De gemeente ontving minder via het gemeentefonds dan het daarvoor ontving als specifieke vergoeding voor de opvang van de lopende kapitaalslasten op het schoolgebouwenbestand. Deels werd de gemeente daarvoor de eerste 5 jaar nog gecompenseerd via een overgangsmaatregel. Maar dat woog niet op tegen wat naderhand een verscherping van het nadeelgemeente zijn in de hand werkte: noodzakelijke forse investeringen in gebouwen voor het voorgezet onderwijs (zo n 30 miljoen). 5

6 4.2 Overige risico s Daarnaast kunnen de volgende risico s worden onderkend: - Inpassing Nieuwbouw en/of grootschalige verbouw van scholen tot bijvoorbeeld MFA s bieden naast de onderwijsvernieuwing, ontwikkelingskansen voor de wijk en/of het dorp. Dit genereert tegelijkertijd ook risico s omdat noodzakelijke ruimtelijke inpassingen vragen om maatschappelijk draagvlak en juridische inpassingmogelijkheden (bestemmingsplannen, etc.). Een goede en tijdige communicatie vanuit de gemeente is daartoe noodzakelijk. - Samenwerking Bij (vervangende) nieuwbouwprojecten vraagt de wijze van samenwerking met de schoolbesturen extra aandacht. Als de maatregelen uit de visie geconcretiseerd worden, zal eerst een vertaalslag noodzakelijk zijn met betrekking tot de (vervangende) nieuwbouw (o.a. opstellen Programma van Eisen). De slagvaardigheid waarmee deze voorfase wordt uitgevoerd, is allesbepalend voor het tempo. Net als bij de gemeente zullen ook de schoolbesturen hiervoor capaciteit moeten vrijmaken. - Overeenstemming Belangrijk is dat er een breed draagvlak bij het veld ontstaat voor de realisatie van de prioriteiten voor de komende jaren. Daartoe zal vanuit de gemeente een voorzet worden gedaan en van het veld input worden gevraagd. Zonder voldoende draagvlak zullen prioriteiten niet of wellicht in een andere vorm worden gerealiseerd, hetgeen niet tot de gewenste resultaten zou kunnen leiden. 5. Communicatie en participatie In lijn van de Participatiewijzer uit ons collegeprogramma vinden wij het vanzelfsprekend dat het maatschappelijk middenveld nauw bij het tot stand komen van de visie huisvesting basisonderwijs betrokken wordt. Niet alleen om hierover mee te denken en te praten, maar vooral om commitment van het veld te krijgen; interactief dus. Aan het begin van het proces wordt een bijeenkomst met de gezamenlijke schoolbesturen van het basisonderwijs in de gemeente Heerenveen georganiseerd, waarin deze besturen (als eerst verantwoordelijken) wordt gevraagd om een strategisch huisvestingsplan voor de (middel)lange termijn te leveren en onderbouwd vanuit een visie op het onderwijs; dus vanuit inhoud (versterking kwaliteit onderwijs) en dan een redenering opzetten naar aspecten als spreiding, toegankelijkheid, bundeling van voorzieningen, samenwerking met derden, etc. De schoolbesturen presenteren vervolgens hun ideeën rond de eigen huisvestingsplannen op interactieve bijeenkomsten voor wijk- en dorpsbelangen, ouders van de basisschoolleerlingen en eventuele andere belangstellenden, waarna er met de aanwezigen over gediscussieerd kan worden en over aspecten als wat goed gaat (is) en hoe het beter kan. De interactieve bijeenkomsten worden gehouden in: Heerenveen (voor Heerenveen, Oudeschoot en Nieuweschoot); Luinjeberd (voor Terband, Luinjeberd, Tjalleberd en Gersloot); Nieuwehorne (voor Nieuwehorne, Oudehorne, Hoornsterzwaag, Jubbega en Bontebok) en De Knipe (voor De Knipe, Oranjewoud, Mildam en Katlijk). Met de input uit de informatiebijeenkomsten, die van de schoolbesturen en de (geactualiseerde) uitgangspunten van het gemeentelijk onderwijs- en jeugdbeleid, schrijft de gemeente de concept toekomstvisie van het huisvestingsbeleid voor het basisonderwijs. 6

7 Ter voorbereiding op de afrondende besluitvorming worden in Heerenveen (voor Heerenveen en directe omgeving) en in Jubbega (voor de overige dorpen in de gemeente) een tweetal centrale bijeenkomsten voor alle betrokkenen gehouden, waarin de concept visie huisvesting basisonderwijs wordt gepresenteerd en besproken. Aan de hand van de reacties kunnen dan nog zaken worden bijgesteld. Over de bereikte resultaten worden met de schoolbesturen afspraken gemaakt, die worden vastgelegd in een convenant. Participatieraad De visie huisvesting basisonderwijs wordt gekoppeld aan (het opstellen van) de integrale visie op het onderwijs- en jeugdbeleid in de gemeente Heerenveen. Vandaar dat ook de Participatieraad na de vaststelling door uw raad van deze bestuursopdracht zal worden geïnformeerd over het proces en de planning rond de totstandkoming van de visie op de huisvesting van het basisonderwijs. In het vaststellingstraject van de uiteindelijke visie zal de Participatieraad om advies worden gevraagd. 6. De rol van de raad in het proces Als uw raad instemt met deze bestuursopdracht en daarmee het fiat geeft voor het opstellen van de Visie huisvesting basisonderwijs, is deze naar verwachting eind 2012 gereed voor besluitvorming. Uw raad heeft hierin een kaderstellende rol. Wij zullen uw raad middels een beschrijving in de Visie informeren over de resultaten van de afstemming die met het veld, etc. heeft plaatsgevonden. Wij nodigen de leden van uw raad ook van harte uit de interactieve-avonden en de centrale bijeenkomsten over de concept Visie, bij te wonen. 7. Planning De komende maanden werken we hetgeen is neergelegd in deze bestuursopdracht nader uit in de Visie huisvesting basisonderwijs gemeente Heerenveen. Onderstaand is een korte beschrijving opgenomen van de te doorlopen stappen. Tevens is de globale planning in tijd weergegeven. De planning is ambitieus! Een strakke regie is noodzakelijk. Stap Wat Wanneer 1 Opstellen bestuursopdracht visie huisvesting basisonderwijs Augustus/September Besluitvorming B&W bestuursopdracht visie huisvesting basisonderwijs 11 oktober Vaststelling Raad bestuursopdracht visie huisvesting basisonderwijs 14 november Schoolbesturen in OOGO-verband informeren over proces, uitgangspunten en planning om te komen tot de visie huisvesting basisonderwijs (integraal met visie onderwijs- en jeugdbeleid) en betrokkenen vragen om een strategisch November 2011 huisvestingsplan voor haar basisonderwijs voor de (middel)lange termijn 5 Participatieraad informeren over proces, uitgangspunten en planning om te komen tot de visie huisvesting onderwijs 21 december 2011 (integraal met visie onderwijs- en jeugdbeleid) 6 Interactieve bijeenkomsten met het veld in Heerenveen, Tjalleberd, De Knipe en Nieuwehorne Februari Voorbereiden en opstellen concept visie huisvesting basisonderwijs Maart Mei

8 8 Bespreken hoofdlijnen conceptvisie met schoolbesturen en bespreking in B&W Juni Centrale bijeenkomsten in Heerenveen en Jubbega met het veld (laatste check) Juni Opstellen definitieve visie huisvesting basisonderwijs Juli/Augustus Besluitvorming OOGO (integraal met visie onderwijs- en jeugdbeleid) September Besluitvorming B&W September Advies Participatieraad (integraal met visie onderwijs- en jeugdbeleid) 17 oktober Afrondende besluitvorming B&W November Petear gemeenteraad December2012* 16 Vaststellen definitieve visie door de raad December 2012* * Er is nog geen vergaderschema voor