Voeding met minder zout Licht natriumbeperkt dieet

Transcriptie

1 Voeding met minder zout Licht natriumbeperkt dieet

2

3 U heeft het advies gekregen om minder zout te gebruiken. Dit wordt ook wel een licht natriumbeperkt dieet genoemd. Deze brochure geeft u meer informatie en voedingsadviezen over een voeding met minder zout. Zout Als we het over zout hebben, bedoelen we vaak keukenzout. De scheikundige naam voor keukenzout is natriumchloride (NaCl). Wanneer het gaat over de effecten van zout, gaat het over de effecten van natrium. Natrium regelt de hoeveelheid vocht in het lichaam en kan invloed hebben op de bloeddruk en op de werking van medicijnen. U krijgt het advies maximaal 6 gram zout per dag te gebruiken, dit komt overeen met 2400 mg natrium. Waar zit zout in? Nederlanders krijgen te veel zout binnen. Bijna alle voedingsmiddelen bevatten zout. In sommige producten zit van nature zout en aan andere producten wordt het toegevoegd door de fabrikant. Ongeveer 80% van het zout dat we per dag binnenkrijgen is verwerkt in producten die we kant en klaar kopen, zoals kaas, vleeswaren, pizza s, soepen, hartige snacks en (maaltijd)sauzen. Zout zit niet alleen in producten waarbij het goed te proeven is, zoals chips, maar ook in bijvoorbeeld roomijs, koekjes, gebak en drop. De overige 20% van het zout dat we per dag binnenkrijgen, voegen we toe bij het koken of aan tafel. Hoe kunt u het gebruik van zout verminderen? 1. Gebruik verse, onbewerkte producten. Voedingsmiddelen die geen (voor)bewerking hebben ondergaan, zoals vers fruit en verse groenten, bevatten van nature maar een beperkte hoeveelheid natrium. Dit geldt ook voor onbewerkt vlees, gevogelte en vis. Deze producten kunt u goed blijven gebruiken, net zoals brood, melk en melkproducten. 2. Voeg nergens zout aan toe. Ook geen zeezout, selderijzout, knoflookzout, uienzout en kruidenzout. Mineraalzout, halvazout en dieetzout bevatten minder natrium dan gewoon zout, maar bevatten veel kalium. Deze zijn niet geschikt bij een ka- 1

4 liumbeperkt dieet en bij bepaalde medicatie die ervoor zorgt dat je kalium minder goed uitplast. 3. Gebruik geen kant- en klare producten. Kant- en klare producten die veel zout bevatten en die u beter achterwege kunt laten zijn: Kruidenmengsels met zout, zoals vlees-, kip- en gehaktkruiden. Smaakmakers, zoals soeparoma (o.a. Maggi ), ketjap, sambal, juspoeder, bouillonpoeders, -korrels, - tabletten en Aromat. Mosterd, mayonnaise, ketchup en tomatenpuree. Mixen voor sauzen en kruidenboters. Kant-en-klare soepen en sauzen. Kant-en-klare bewerkte vlees- en visproducten, zoals rookworst, aangemaakt gehakt, hamburgers, saucijzen, gepaneerd vlees, zoute haring, shoarmavlees, slavinken, rundervinken en gerookte vis. Kant-en-klare (magnetron)maaltijden. Wennen aan minder zout Wanneer u geleidelijk aan minder zout gebruikt bij de bereiding van de warme maaltijd, merkt u het verschil bijna niet. Al na enkele weken passen de smaakpapillen zich aan en ervaart u minder zout als net zo lekker; dit blijkt uit diverse onderzoeken. Zout eten is een gewenningsproces. Wie gewend is aan veel zout vindt dat lekker. Etiketten lezen Het is sinds december 2014 verplicht om op het etiket te vermelden hoeveel zout in het product zit. Fabrikanten hebben tot december 2016 de tijd om deze informatie op hun etiket aan te passen. Bij levensmiddelen waaraan geen zout is toegevoegd, zoals melk, groenten, vlees en vis, mag op het etiket staan dat het zoutgehalte alleen bestaat uit natrium dat van nature voorkomt. Als zout is toegevoegd tijdens de verwerking of door toevoeging van ingrediënten die zout bevatten, dan mag deze vermelding niet worden gebruikt. 2

5 Als u maximaal 6 gram zout wilt binnenkrijgen, is het belangrijk om etiketten van producten goed te lezen. De volgende termen vaak gebruikt op etiketten: Geen zout toegevoegd of ongezouten. Dit product bevat alleen zout/ natrium dat van nature aanwezig is. Met minder zout. Natriumarm. Dit product is speciaal gemaakt voor een zoutbeperkt dieet en bevat daarom geen of slechts een kleine hoeveelheid natrium. Bepaalde natriumarme producten bevatten wel kalium, let hierop als u ook een kaliumbeperkt dieet volgt. Rekenen met zout NaCL = zout 1 gram zout = 400 mg natrium = 0,4 gram natrium Zoutgebruik Zout Natrium Naam dieet Gemiddelde in Nederland 9 gram 3,6 gram = 3600 mg Aanbevolen gebruik volgens richtlijnen Gezonde Voeding: vooral bij patiënten met hoge bloeddruk, hartfalen, lever- en nierfalen 6 gram 2,4 gram = 2400 mg Gezonde voeding / licht natriumbeperkt dieet Broodmaaltijd Brood Aan brood wordt zout toegevoegd. U kunt meestal gewoon brood blijven gebruiken binnen het licht natriumbeperkte dieet. 3

6 In sommige situaties is het beter om het brood te vervangen door zoutloos brood. Hierdoor houdt u voor andere momenten van de dag meer ruimte voor zout, bijvoorbeeld als u vaak buitenshuis eet. Zoutloos brood kan wel meer kalium bevatten en is dus minder geschikt bij een kaliumbeperkt dieet. Kaas Kies bij voorkeur licht gezouten of natriumarme kaas. Voorbeelden van licht gezouten kaas zijn: Maaslander(48+); Maasdammer/Leerdammer; Milner minder zout (30+); Kees kaas; Emmentaler/Gruyère. Daarnaast bevatten cottage cheese, hüttenkäse en magere kwark van nature weinig natrium. Deze producten kunt u mengen met bijvoorbeeld fijngesneden ui en peterselie, verse tuinkruiden, jam, honing of fruit om als beleg op brood gebruiken. Goudse kaas bevat veel zout, dit geldt zowel voor jonge, belegen als oude kaas. Vermijd ook sterk gezouten kazen zoals rookkaas, roquefort evenals oude en belegen kazen. Vleeswaren Bij een voeding met maximaal 6 gram zout per dag kunt u licht gezouten vleeswaren kiezen. Licht gezouten vleeswaren zijn bijvoorbeeld: Gebraden varkensfricandeau; Kalkoenfilet; Gebraden gehakt; Rosbief; (Gegrilde) achterham; Tongenworst; Kipfilet; Beenham; Katenspek; Smeerleverworst. 4

7 Sterk gezouten vleeswaren zijn bijvoorbeeld: rauwe ham, bacon, ontbijtspek, leverkaas, schouderham, normaal gezouten rookvlees en worstsoorten zoals cervelaatworst en salami. Ander beleg Vooral zoet beleg zoals jam, appelstroop, honing, vruchtenhagelslag bevat weinig natrium. Natriumarme pindakaas kunt u ook goed gebruiken, behalve als u ook een kaliumbeperkt dieet gebruikt. Daarnaast kunt u uw brood beleggen met fruit of groente. Denk hierbij aan schijfjes fruit, rauwkost zoals plakjes tomaat, komkommer, radijs en tuinkers. Soep Kant- en- klare soepen (uit blik, pakje of zakje) bevatten veel zout. Bouillon is de basis van de meeste soepen. Zelfgemaakte bouillon volgens het traditionele recept bevat 7 gram zout per liter. Kant- en- klare bouillon en bouillontabletten bevatten grote(re) hoeveelheden zout. Enkele tips voor de bereiding van soep zonder zout: Maak zelfgetrokken bouillon van botten zonder zout. Gebruik verse kruiden, zoals peterselie, selderij, kervel, basilicum en lavas. Bleekselderij, wortel, prei, paprika en champignons geven een pittige smaak aan de soep. Recept van kruidige bouillon zonder zout (1 liter) Doe 200 gram runder-, varkens- of kippenpoelet in een pan. Snijd 1 ui en 2 stengels bleekselderij in kleine stukjes. Doe de ui, bleekselderij en kruiden (bijvoorbeeld laurierblad, tijm, peterselie, lavas en peper) en 1 liter water bij de poulet in de pan. Zet de pan op een middelmatig vuur en breng de bouillon langzaam aan de kook. Laat de bouillon 3 uur trekken. Zeef de bouillon. Tip: Vries een deel van de bouillon in voor later. Bouillon kun je drie maanden in de vriezer bewaren. 5

8 Warme maaltijd Vlees en gevogelte Onbewerkt vlees en kip bevatten van nature weinig zout. U kunt vlees en gevogelte goed zonder zout op smaak brengen door het meefruiten van bijvoorbeeld ui, knoflook en kruiden of door marineren. U kunt zelf een marinade maken waaraan geen zout toegevoegd is, door bijvoorbeeld kruidenazijn, water, rode wijn, knoflook, kruidnagel en een bouquet garni (een samengebonden kruidenpakket) te mengen en hierin het vlees of gevogelte te marineren. Deze marinade levert per eetlepel ongeveer 5 milligram natrium. Vis Verse vis bevat van nature weinig zout en kan bijvoorbeeld door het gebruik van losse kruiden op smaak worden gebracht. Sommige visproducten bevatten wel veel zout, zoals gepaneerde vis (vissticks), gezouten vis, in zuur gelegde vis, gestoomde en gerookte vis en vis in blik of glas. Vleesvervangers Ongepaneerde en ongemarineerde tahoe en tempé zijn zoutarm. Kant en klare vleesvervangers zoals groentenschijven en vegetarische burgers bevatten vaak veel zout. Aardappelen, rijst, pasta Aardappelen, rijst en pasta bevatten van nature weinig of geen zout. Maar kant-en-klare aardappelproducten zoals aardappelkroketjes, Ras patat en rösti bevatten veel zout. Groenten In de meeste groenten zit van nature weinig zout. Aan diepvriesgroenten wordt vaak geen zout toegevoegd met uitzondering van de op smaak gebrachte producten zoals spinazie a la crème, rodekool met appel en groenten met saus; deze bevatten wel zout. Ook is vaak zout toegevoegd aan groenten in blik en glas. Zuurkool bevat door de bereidingswijze veel zout. 6

9 Kruiden en specerijen Kruiden en specerijen zijn natuurlijke smaakmakers. Ze geven kleur, geur en smaak aan uw gerechten. Kruiden zijn vers, diepgevroren of gedroogd te verkrijgen. Verse kruiden geven een gerecht de meeste smaak, geur en kleur. Om kruiden zo goed mogelijk hun smaak te laten afgeven, is het moment van toevoegen van belang. Kruiden met zachte bladeren zoals basilicum, bieslook, peterselie, dille, koriander en dragon geven snel hun smaak af. U kunt ze het beste aan het eind van het kookproces toevoegen. Kruiden met harde bladeren zoals laurier, tijm, salie en rozemarijn hebben tijd en warmte nodig om hun smaak af te geven. U kunt ze het beste aan het begin van het kookproces toevoegen. De meeste specerijen zijn gedroogd, vaak in poedervorm, te verkrijgen. Voorbeelden van specerijen zijn nootmuskaat, kaneel, peper, foelie, kruidnagel, saffraan en gember. Koop kleine hoeveelheden specerijen tegelijk, want na verloop van tijd verliezen ze hun smaak en geur. Verse kruiden zoals basilicum, bieslook, peterselie, koriander, rozemarijn en tijm kunt u ook goed zelf kweken in uw tuin, keuken of balkon. Tussendoortjes Snoep, koek en gebak Meestal bevatten zoete versnaperingen minder zout dan hartige versnaperingen. Drop Drop, zoethout en thee op basis van zoethout kunt u beter vermijden in uw voeding. Het bevat naast zout ook de stof glycyrrhizine (extract uit zoethoutwortel). Glycyrrhizine kan uw bloeddruk verhogen. Glycyrrhizine komt voor in alle dropsoorten (zoete en zoute drop, Engelse drop, etcetera). 7

10 Chips en snacks Chips en snacks bevatten altijd veel zout. Gebruik van deze producten alleen de ongezouten varianten. Dranken Dranken die veel zout bevatten zijn bouillon, cup a soup maar ook tomaten- en groentesappen uit pak. Water, mineraal- en bronwater bevatten nauwelijks natrium, met uitzondering van de merken Appolinaris en Vichy. Bijzondere gelegenheden Ook als u niet thuis eet, is het handig om te weten wat u het beste wel of niet kunt eten. Op een feestje krijgt u vaak chips en gezouten noten, blokjes kaas, frituursnacks, plakjes worst, olijven en tapenade aangeboden. Dit zijn versnaperingen die veel zout bevatten. Tips Compenseer een zoutrijke maaltijd tijdens een feestje of diner door die dag op een ander maaltijdmoment thuis weinig of geen zout te gebruiken. Pas op met dipsauzen, dressings, kaas in gerechten en smeersels voor op toastjes en stokbrood. Vraag aan de kok, gastvrouw of -heer om een bereidingswijze zonder zout, zodat er niet onnodig extra zout wordt toegevoegd of neem uw eigen versnaperingen mee. Pas op met het eten van soepen. Deze bevatten vaak veel zout. Hapjes die minder zout of geen zout bevatten: Ongezouten noten en pinda s of studentenhaver; Ongezouten popcorn; Dadels gevuld met (light) roomkaas zoals Monchou ; Fruitspiesjes; Dipgroente, zoals kerstomaatjes, wortel, komkommer, selderij, paprika; Natriumarme kaasblokjes; 8

11 Natriumarme vleeswaar rolletjes; Natriumarme augurk en/of zilveruitjes. Als u uit eten gaat kunt u bijvoorbeeld kiezen uit de volgende gerechten: Voorgerecht Stokbrood zonder iets of met ongezouten boter (Fruit)salade, zoals meloen Groentesalade zonder dressing (vraag eventueel naar olie en azijn) Carpaccio van ossenhaas zonder dressing en kaas Hoofdgerecht Ongemarineerd vlees (biefstuk, varkenshaas, kalfsoester), vis, kip, kalkoen of wild Saus op basis van melk zonder zoute toevoegingen Gekookte groenten en rauwkost zonder zout Aardappelen, rijst of pasta zonder zout Nagerecht Aardbeien met een bolletje roomijs en slagroom Fruit (evt. met slagroom) IJs (evt. met slagroom) Vruchtensaus/chocoladesaus Thee en koffie Wist u dat. -- Een snee brood 0,4 gram zout per snee bevat? - - Een zoute haring van 75 gram 2 gram zout bevat, een zure haring van 75 gram 1,5 gram zout bevat en een stukje kabeljauw van 100 gram zonder zout bereid in de magnetron maar 0,4 gram zout bevat? gram Goudse kaas 0,4 gram zout bevat, 20 gram Leerdammer/ Maasdammerkaas 0,3 gram zout bevat en 20 gram Hüttenkäse 0,2 gram zout bevat? 9

12 -- Vers bereide rode kool zonder zout per 150 gram 0,03 gram zout bevat en150 gram rode kool uit glas 0,9 gram zout bevat? -- Een salamipizza uit de diepvries van 350 gram 5,7 gram zout bevat? -- Een stukje varkensbraadworst (100 gram) 1,8 gram zout bevat en een stukje rookworst van 100 gram 2,2 gram zout bevat? -- Een portie schouderham (20 gram) 0,6 gram zout bevat en een portie rauwe ham 1 gram zout bevat? -- Een lepel ketjap 2,1 gram zout bevat? -- Een frikadel 1,8 gram zout per stuk bevat? Meer informatie? Websites Hier vindt u de gratis digitale Eetmeter waarmee u onder andere zouten natriumberekeningen kunt maken van uw dagmenu. Verder is bij het Voedingscentrum een uitgebreide brochure `Lekker eten met minder zout` te bestellen Voor meer informatie over zout zie `Grip op zout` en de kruidenwijzer. Boeken Alles over lekker eten met minder zout te bestellen via Eten met plezier, Anke Spijker, ISBN Spice Wise, Koken met kruiden- en specerijenmixen zonder zout, Michel Hanssen 10

13

14 Ruimte voor uw notities

15

16 Postadres Radboudumc Afdeling Diëtetiek Huispost 458 Postbus HB Nijmegen Spreekuurlocaties De diëtisten hebben op verschillende locaties binnen het ziekenhuis spreekuur. De locatie staat aangegeven op uw afsprakenkaart door middel van het routenummer. Contact Op werkdagen van uur: T (024) mdldietetieksecretariaat@umcn.nl Radboud universitair medisch centrum