Delta Nova 5. Didactische wenken. Analyse deel lesuren. N. Deloddere N. De Wilde R. Op de Beeck Y. Paduwat P. Tytgat
|
|
- Philomena van de Brink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Delta Nova 5 Analyse deel lesuren Didactische wenken N. Deloddere N. De Wilde R. Op de Beeck Y. Paduwat P. Tytgat
2
3 Algemeen De structuur van de hoofdstukken biedt kansen om leerlingen actiever bij de lessen te betrekken. Via goed gekozen instapopdrachten kunnen leerlingen zelf eigenschappen ontdekken of aanknopingspunten vinden met wat ze al kennen. Niet alle instapopdrachten zullen door de leerlingen zelfstandig gevonden worden. Die opdrachten kunnen hun doel bereiken als ze gestuurd worden door de leerkracht. De moeilijkheidsgraad van de verwerkingsopdrachten wordt systematisch opgebouwd. Het is voor deze leerlingen belangrijk om voldoende eerste-reeksoefeningen te maken vooraleer de complexere problemen aan bod te laten komen. Een beperkt aantal verwerkingsopdrachten staat onmiddellijk na de theorie; deze dienen om de nieuwe begrippen en eigenschappen vast te zetten. Op het einde van het hoofdstuk vind je dan een veelheid aan opdrachten per paragraaf, ingedeeld in drie reeksen. Binnenklasdifferentiatie is met het aangeboden materiaal perfect mogelijk, aangezien voor elke paragraaf ook voldoende moeilijker opdrachten zijn opgenomen voor leerlingen die de basis sneller verwerken. De studiewijzers geven hen voldoende houvast om op eigen kracht de gepaste moeilijke oefeningen te selecteren. De herhalingsopdrachten op het einde van elk hoofdstuk kunnen door de leerlingen gebruikt worden als oefenmateriaal ter voorbereiding van summatieve toetsen of examens. Ze kunnen ook als basis dienen voor groepswerken in de klas. De nadruk ligt sterk op probleemoplossende vaardigheden, wat niet betekent dat het rekentechnische verwaarloosd wordt. Het is de bedoeling om door afwisselende opdrachten een veelheid aan wiskundige vaardigheden te ontwikkelen. Daarom dat ook voldoende grafische opdrachten zijn opgenomen. Met de studiewijzers willen we leerlingen enerzijds een overzicht geven van wat ze per paragraaf moeten kennen (theorie, formules) en kunnen (rekenvaardigheden, types opdrachten). Door hier telkens opdrachten bij te vermelden, willen we hen anderzijds ook stimuleren om zelfstandig extra oefeningen te maken, zowel in de klas als thuis. Dit laat leerlingen ook toe om aan hun eigen tempo opdrachten te maken in de klas. De studiewijzers zijn ook in Word-formaat beschikbaar via Knooppunt, mocht je een aangepaste versie willen maken. 3
4 Opbouw van het boek Waarom een gewijzigde opbouw? De opbouw van het boek is ontstaan na het raadplegen en afwegen van suggesties in verschillende bronnen. Vooreerst is er het leerplan, dat ook als inspiratiebron fungeerde voor de vernieuwde opbouw van de vorige uitgave van Delta 5 Analyse 6-8u Deel 2: Voor de studie van afgeleiden en limieten is de spiraalaanpak bekend. Bij veeltermfuncties maken de leerlingen kennis met de betekenis van een afgeleide. De berekeningen zijn nog eenvoudig, maar toepassingen zoals vraagstukken over extrema worden al behandeld. Ingewikkeldere rekenregels komen pas aan bod bij die functies waar ze nuttig voor zijn. Het voordeel van deze aanpak is dat er meer aandacht kan gaan naar de betekenis en de toepassingen van afgeleiden. (p. 38, onze onderlijning) De theoretische volgorde is eerst limieten en dan afgeleiden, omdat het begrip limiet gebruikt wordt in de definitie van het begrip afgeleide. Men staat voor een keuze, want anderzijds heeft men, om de betekenis van het begrip afgeleide te begrijpen, geen formele limietdefinitie en rekentechnieken voor het berekenen van limieten nodig. Een intuïtief begrip van limiet volstaat. Dat limietbegrip kan vrij eenvoudig ontstaan vanuit een aantal tabellen van functiewaarden waarbij de idee van (het dubbel en geconditioneerd) naderen naar wordt ingebouwd. Ook bij deze leerlingen kan dus gestart worden met afgeleiden zonder een lang verdiepend hoofdstuk over limieten ter voorbereiding. [ ]. Verdere wiskundige verfijningen kunnen later besproken worden bij ingewikkeldere functies. Precies de intuïtievere aannames uit voorgaand proces kunnen vanuit een wiskundig kritische ingesteldheid de aanleiding zijn om dit achteraf grondiger te onderzoeken. (p. 39, onze onderlijning) Ook in andere leerboeken wordt de opbouw van sommige leerstofonderdelen soms opgesplitst in een informeel en formeel deel. Dit gebeurt bijvoorbeeld voor limieten in het boek Calculus van Howard Anton (5 e editie, ISBN ). Verder verscheen in het didactisch wiskundetijdschrift Uitwiskeling het schitterende artikel Begrippen definiëren in de analyse (UW 25/4), waarin een doordachte opbouw in meerdere fasen werd uitgewerkt. Dit artikel geeft een mooie, didactisch doordachte uitwerking van de ideeën uit het leerplan en vormde daarom een belangrijke inspiratiebron. Kenmerkend voor al deze bronnen is dat het verwerven van inzicht de hoofdbekommernis is om het begrip afgeleide naar voor te schuiven. Aangezien het hierbij niet de bedoeling is de moeilijkere aspecten te vermijden, maar gewoon te verplaatsen naar een geschikter ogenblik voor de leerling, hebben we gezocht naar een nieuwe opbouw die een snel conceptueel inzicht en een hoog wiskundig niveau, ook voor 8u-leerlingen, combineert. 4
5 De nieuwe opbouw Hieronder vindt u een beknopt overzicht per hoofdstuk, met naast de tekst de hoofdparagrafen en, wanneer nuttig, subparagrafen. Niet alle subparagrafen zijn dus vermeld. Deel I Het boek begint met een informeel eerste deel, waarin het limietbegrip nog niet wordt gedefinieerd. In hoofdstuk 6 wordt de afgeleide f ( a ) gedefinieerd als richtingscoëfficiënt van de raaklijn aan de grafiek van f in P(a, f(a)). De afgeleide is in deze fase een grafisch concept, dat verband houdt met ogenblikkelijke verandering. Het algebraïsch berekenen van de afgeleide gebeurt via het differentiequotiënt van f en x, waarbij het naderen van x tot a intuïtief gebeurt. Door het limietbegrip nog niet te funderen in rijen of ε-δ-definities, kan de afgeleide sneller worden ingevoerd en kunnen leerlingen in een achttal lessen veeltermfuncties afleiden, hoeken tussen krommen bepalen en fysische toepassingen met behulp van afgeleiden oplossen. H6 Afgeleiden van veeltermfuncties 6.1 Afgeleide in een punt 6.2 Afgeleide functie 6.3 Afgeleiden van veeltermfuncties 6.4 Enkele toepassingen op afgeleiden 1 Hoeken tussen twee snijdende krommen 2 Rakende krommen 3 Snelheid en versnelling H7 Verloop van veeltermfuncties 7.1 Stijgen, dalen, extrema en afgeleiden 7.2 Extremumproblemen 7.3 Hol en bol, buigpunten 7.4 Verloop van veeltermfuncties In hoofdstuk 7 wordt het verloop van veeltermfuncties bestudeerd, waarbij het hol en bol verloop meteen zorgt voor een zinvolle toepassing van de tweede afgeleide. Ook extremumproblemen, die in Deel 1 al geregeld aan bod kwamen, worden nu exact opgelost via een tekentabel van de eerste afgeleide van de te maximaliseren of minimaliseren grootheid. Na deze twee korte hoofdstukken zijn al heel wat facetten van de afgeleide aan bod gekomen: ogenblikkelijke verandering, richtingscoëfficiënt van de raaklijn, maat voor het stijgen en dalen of hol en bol verloop van een functie, middel om extrema en buigpunten te ontdekken, instrument om snelheid af te leiden uit de positie en versnelling uit snelheid of positie In de hoofdstukken 9 en 10 komen al deze aspecten een tweede keer aan bod, maar nu toegepast op rationale en irrationale functies. Het is de bedoeling dat deze dubbele behandeling voor een grondiger inzicht in de verschillende aspecten van de afgeleide zorgt, dan wanneer ze slechts één keer aan bod komt, in de laatste hoofdstukken van het boek. Vanuit de eindtermen beschouwd, realiseert dit eerste deel de algemene eindtermen rond dit onderwerp. De specifieke eindtermen komen aan bod in het tweede deel. 5
6 Deel II In de inleiding van Deel II ontdekken de leerlingen dat er functies zijn waarvoor het niet meteen duidelijk is of ze al dan niet een afgeleide hebben in een bepaald punt. Aangezien ze op dat ogenblik al vertrouwd zijn met de verschillende betekenissen van de afgeleide, kunnen ze beter aanvoelen waar het schoentje wringt, dan wanneer dit als inleiding van het boek was vermeld. H8 Limieten en continuïteit 8.1 Limieten 1 Notatie en informele omschrijving (V) 2 ε-δ-definitie (V) 3 Formele definities van andere limieten (V) 4 Limieten en ongelijkheden 8.2 Limieten berekenen 8.3 Asymptoten en limieten 1 Verticale asymptoten 2 Horizontale en schuine asymptoten 8.4 Continuïteit 8.5 Eigenschappen van continue functies (V) Hoofdstuk 8 bereidt de oplossing voor van de problemen die in de inleiding van Deel II werden aangestipt: het intuïtieve limietbegrip wordt ingeruild door de formele ε-δdefinities en wordt aangevuld met een aantal rigoureus bewezen eigenschappen. De rekenregels voor eindige en oneindige limieten worden aangebracht en (sommige) bewezen, met bijzondere aandacht voor het omgaan met onbepaaldheden. Er wordt van de gelegenheid gebruik gemaakt om asymptoten te definiëren op basis van limieten en deze nu ook voor irrationale functies te bepalen. Ook continuïteit wordt in dit hoofdstuk ingevoerd. Verschillende eigenschappen van continue functies, zoals bijvoorbeeld de stelling van Weierstrass of de tussenwaardestelling, zijn enkel nodig voor wie ook in hoofdstuk 10 alle eigenschappen rigoureus wil bewijzen. De meeste bewijzen in dit hoofdstuk zijn verdiepingsleerstof, wat telkens met een V in de tekst wordt aangegeven. In hoofdstuk 9 worden de problemen uit de inleiding van Deel II definitief opgelost. De afgeleide wordt nu immers geherdefinieerd als limiet van een differentiequotiënt. De afleidbaarheid van een functie in een bepaald punt kan hierdoor altijd gekoppeld worden aan het bestaan van een limiet en dit kan nu ondubbelzinnig aangetoond of ontkracht worden via de ε-δ-definitie. Na een korte bespreking van afleidbaarheid, worden de nieuwe definitie voor de afgeleide en de geziene eigenschappen nu gebruikt om de resterende rekenregels voor afgeleiden te bewijzen: product, quotiënt en rationale macht van een functie. H9 Afgeleiden II 9.1 Afgeleide en afleidbaarheid 1 Limietdefinitie van afgeleide 2 Afleidbaarheid 3 Continuïteit en afleidbaarheid 9.2 Afgeleiden berekenen 1 Afgeleide van een product 2 Afgeleide van een quotiënt 3 Afgeleide van een macht 6
7 Hoofdstuk 10 neemt het verloop van functies op een meer kritische wijze onder de loep. Dit is nodig, omdat zich bij functies die geen veeltermfuncties zijn, fenomenen voordoen die in hoofdstuk 7 nog niet naar boven kwamen. Er wordt onderzocht onder welke voorwaarden het lokale stijgen of dalen (in een punt) gebruikt kan worden om iets over het globale stijgen of dalen (in een interval) te besluiten. De rigoureuze afleiding, die gebruik maakt van de stelling van Rolle en Lagrange, is verdiepingsleerstof. Ook het verband tussen het hol en bol verloop van een functie en de tweede afgeleide wordt nu op een rigoureuze manier aangetoond. Deze nauwkeurig geformuleerde voldoende voorwaarden voor stijgen/dalen en hol/bol verloop worden tenslotte gebruikt om het verloop van rationale en irrationale functies te onderzoeken. Hoewel in hoofdstuk 10 dezelfde aspecten als in hoofdstuk 7 worden onderzocht, is er toch geen overlap tussen beide hoofdstukken. Ging het in hoofdstuk 7 vooral om het toepassen van de nieuwe begrippen op eenvoudige functies, in hoofdstuk 10 gaat het om het begrijpen van de wiskundige verbanden tussen globale en lokale eigenschappen en de voorwaarden waaronder die verbanden al dan niet gelden. H10 Afgeleiden II 10.1 Extrema en afgeleiden 10.2 Stijgen, dalen en afgeleiden 1 Globaal en lokaal verloop van een functie (V) 2 Stelling van Rolle (V) 3 Middelwaardestelling van Lagrange 4 Voldoende voorwaarden voor stijgen, dalen, extrema 10.3 Hol en bol verloop en afgeleiden 1 Voldoende voorwaarden voor hol en bol verloop en buigpunten 2 Voldoende voorwaarde voor extrema: tweede afgeleide-test 10.4 Verloop van rationale en irrationale functies Een gelijkaardig onderscheid geldt voor Deel I en Deel II. In het eerste worden begrippen ingevoerd met als doel ze snel in te zetten om allerlei problemen op te lossen. De focus ligt op wat een afgeleide doet. Deel II streeft naar een wiskundig gefundeerde opbouw en een diep inzicht in de relaties tussen begrippen als limiet, continuïteit, afgeleide en het verloop van functies. Enkel in de opdrachten komen toepassingen uit Deel I soms terug, wanneer nieuwe functies afgeleid kunnen worden of wanneer gekende problemen met nieuwe technieken aangepakt kunnen worden (asymptoten met limieten, afleidbaarheid met continuïteit ). Daarmee vullen alle hoofdstukken elkaar mooi aan en is de overlap minimaal. 7
Didactische wenken bij het onderdeel analyse
Didactische wenken bij het onderdeel analyse Didactische wenken bij het onderdeel analyse 1/21 1. Eindtermen analyse Eindtermen ASO tweede graad ET 22 3 (4) aspecten van een functie ET 23 Standaardfuncties
Nadere informatieStudiewijzer Wiskunde 1 voor B(2DB00, 2DB30), cursus 2005/2006
Studiewijzer Wiskunde 1 voor B(2DB00, 2DB30), cursus 2005/2006 Inleiding In de cursus Wiskunde 1 voor B (2DB00) wordt gebruikt het boek Calculus, Robert T. Smith, Roland B. Minton, second edition, Mc Graw
Nadere informatieSchoolagenda 5e jaar, 8 wekelijkse lestijden
Leerkracht: Koen De Naeghel Schooljaar: 2012-2013 Klas: 5aLWi8, 5aWWi8 Aantal taken: 19 Aantal repetities: 14 Schoolagenda 5e jaar, 8 wekelijkse lestijden Taken Eerste trimester: 11 taken indienen op taak
Nadere informatieREËLE FUNCTIES BESPREKEN
INLEIDING FUNCTIES 1. DEFINITIE...3 2. ARGUMENT EN BEELD...4 3. HET FUNCTIEVOORSCHRIFT...5 4. DE FUNCTIEWAARDETABEL...7 5. DE GRAFIEK...9 6. FUNCTIES HERKENNEN...12 7. OEFENINGEN...14 8. OPLOSSINGEN...18
Nadere informatievwo A deel 4 13 Mathematische statistiek 14 Algebraïsche vaardigheden 15 Toetsen van hypothesen 16 Toepassingen van de differentiaalrekening
vwo A deel 4 13 Mathematische statistiek 13.1 Kansberekeningen 13.2 Kansmodellen 13.3 De normale verdeling 13.4 De n -wet 13.5 Discrete en continue verdelingen 13.6 Diagnostische toets 14 Algebraïsche
Nadere informatieZomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008
Katholieke Universiteit Leuven September 2008 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie juli 2008) Rationale functies. Inleiding Functies als f : 5 5, f 2 : 2 3 + 2 f 3 : 32 + 7 4 en f 4 :
Nadere informatieEigenschappen van continue en afleidbare functies
Eigenshappen van ontinue en afleidbare funties Mihel Rolle april 65 - Ambert 8 november 79 - Parijs Augustin Louis Cauhy augustus 789 - Parijs mei 857 - Seau Joseph-Louis Lagrange 5 januari 76 Turijn 0
Nadere informatie1. Orthogonale Hyperbolen
. Orthogonale Hyperbolen a + b In dit hoofdstuk wordt de grafiek van functies van de vorm y besproken. Functies c + d van deze vorm noemen we gebroken lineaire functies. De grafieken van dit soort functies
Nadere informatieGETAL& RUIMTE. Verbeteringen havo A 10e editie (2011) t.o.v. editie 2007
Verbeteringen havo A 10e editie (2011) t.o.v. editie 2007 Havo A deel 1 begint met het niet-examenonderwerp Statistiek (was hoofdstuk 4). Al snel wordt de grafische rekenmachine ingezet en ook bij de andere
Nadere informatieAnalyse 1 Handout limieten en continuïteit
Analyse Handout ieten en continuïteit Rogier Bos Inhoudsopgave Limieten 2. Intuïtief ieten bepalen........................ 2.2 Rekenen aan ieten........................... 4.3 Limieten als spel.............................
Nadere informatieSchoolagenda klas 6aMTWi-6bEcWi-6dWWi6
Schoolagenda klas 6aMTWi-6bEcWi-6dWWi6 Koen De Naeghel Onze-Lieve-Vrouwecollege Assebroek schooljaar 2014-2015 Eerste trimester Toetsen 4 repetities en enkele kleine, aangekondigde toetsen (80% TTE) dag
Nadere informatieWat kan er (niet) zonder ε-δ?
Oneindig klein. Wat kan er (niet) zonder ε-δ? Michel Roelens University Colleges Leuven Limburg Maria-Boodschaplyceum Brussel Hilde Eggermont Sint-Pieterscollege Leuven Redactie Uitwiskeling Afgeleide
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieZomercursus Wiskunde. Module 4 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie 22 augustus 2011)
Katholieke Universiteit Leuven September 20 Module 4 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie 22 augustus 20) Inhoudsopgave Rationale functies. Inleiding....................................2
Nadere informatieInhoud. Introductie tot de cursus
Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Voorkennis 7 3 Het cursusmateriaal 7 4 Structuur, symbolen en taalgebruik 8 5 De cursus bestuderen 9 6 Studiebegeleiding 10 7 Huiswerkopgaven 10 8 Het tentamen
Nadere informatieLeerplandoelstelling Delta Nova 4 hoofdstukken en paragrafen. I Meetkunde. M1 B Bewijzen dat door drie niet-collineaire punten juist één cirkel gaat.
Het gevolgde leerplan is D/2002/0279/047. In de onderstaande tabel vind je een overzicht van de doelstellingen en waar ze in Delta Nova 4a en 4b (leerweg 5) terug te vinden zijn. B = basisdoelstelling
Nadere informatie20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen
Onderwerp: Kwadraten en Wortels H1 19 De leerling leert passende wiskundetaal te gebruiken voor het ordenen van het eigen denken en voor uitleg aan anderen, en leert de wiskundetaal van anderen te begrijpen.
Nadere informatieFunctieonderzoek. f(x) = x2 4 x 4 + 2. Igor Voulis. 9 december 2009. 1 De functie en haar definitiegebied 2. 2 Het tekenverloop van de functie 2
Functieonderzoek f(x) = x2 4 x 4 + 2 Igor Voulis 9 december 2009 Inhoudsopgave 1 De functie en haar definitiegebied 2 2 Het tekenverloop van de functie 2 3 De asymptoten 3 4 De eerste afgeleide 3 5 De
Nadere informatieTussentoets Analyse 1
Tussentoets Analyse Maandag 0 oktober 008, 0.00 -.00u Schrijf op ieder vel je naam en studentnummer, de naam van de docent S. Hille, O. van Gaans en je studierichting. Geef niet alleen antwoorden, leg
Nadere informatieGetal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429)
Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429) - een lijst met operationele en concrete doelen van de lessenserie, indien mogelijk gerelateerd
Nadere informatie1 Limiet van een rij Het begrip rij Bepaling van een rij Expliciet voorschrift Recursief voorschrift 3
HOOFDSTUK 6: RIJEN 1 Limiet van een rij 2 1.1 Het begrip rij 2 1.2 Bepaling van een rij 2 1.2.1 Expliciet voorschrift 2 1.2.2 Recursief voorschrift 3 1.2.3 Andere gevallen 3 1.2.4 Rijen met de grafische
Nadere informatieModulen voor Calculus- en Analysevakken
Modulen voor Calculus- en Analysevakken Versie juni 2005 Deze indeling in modulen is zoveel mogelijk onafhankelijk van enig leerboek. Echter, om de invulling ervan concreet te maken is er aangegeven waar
Nadere informatie1. Reële functies en algebra
Pagina 1 van 6 Bijlage 6 OPMERKINGEN BIJ DE BESPROKEN PROEFWERKEN 1. Reële functies en algebra 1) Deze vraag peilt naar leerplandoelstelling F15. - Om eventueel gokken of elimineren bij de leerlingen te
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak wiskunde B vwo, tweede tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieWelke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College?
Welke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College? - 1 - EXAMENPROGRAMMA WISKUNDE A, B, D In het examenprogramma staan drie verschillende varianten van wiskunde. In de onderstaande tabel staat
Nadere informatieop het OLVC in de 2 de graad
op het OLVC in de 2 de graad Waarom wiskunde? Wiskunde heeft een geschiedenis die al teruggaat tot de prehistorie. Er zijn bewijzen gevonden dat de eerste mensen reeds telden... Dit was de start van het
Nadere informatieDan mag de afgeleide functie geen (enkelvoudige) nulpunten hebben. Hier is ( ) ( ) = 8+ a. De rico van r is m x
Gegeven is de functie f a a) Voor welke a R heeft f geen etrema? + +, met parameter a R Dan mag de afgeleide functie geen (enkelvoudige) nulpunten hebben Hier is Er zijn dus geen etrema als en slechts
Nadere informatieSamen slaan we de brug naar het onderwijs van morgen.
Samen slaan we de brug naar het onderwijs van morgen. Pienter 3DE GRAAD TSO 2017-2018 en 2018-2019 Vernieuwing Pienter 2 de graad tso 2019-2020 Vernieuwing Pienter 3 de graad tso (deel 1) Wat houdt de
Nadere informatieDomein A: Vaardigheden
Examenprogramma Wiskunde A havo Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Algebra en tellen
Nadere informatieVoorkennis wiskunde voor Biologie, Chemie, Geografie
Onderstaand overzicht volgt de structuur van het boek Wiskundige basisvaardigheden met bijhorende website. Per hoofdstuk wordt de strikt noodzakelijke voorkennis opgelijst: dit is leerstof die gekend wordt
Nadere informatieInhoud college 4 Basiswiskunde. 2.6 Hogere afgeleiden 2.8 Middelwaardestelling 2.9 Impliciet differentiëren 4.9 Linearisatie
Inhoud college 4 Basiswiskunde 2.6 Hogere afgeleiden 2.8 Middelwaardestelling 2.9 Impliciet differentiëren 4.9 Linearisatie 2 Basiswiskunde_College_4.nb 2.6 Hogere afgeleiden De afgeleide f beschrijft
Nadere informatieFuncties van één veranderlijke
Functies van één veranderlijke 191512600 Docent : Anton Stoorvogel E-mail: A.A.Stoorvogel@utwente.nl 1/43 Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica EWI Maxima en minima Gegeven een functie f met domein
Nadere informatiePTA VWO wiskunde B 1518
PTA VWO wiskunde B 1518 Inleiding Bij het vak wiskunde B leren leerlingen parate kennis en vaardigheden aan om daarmee wiskundige denkactiviteiten te ontplooien en te ontwikkelen. Met dit wiskundig denkvermogen
Nadere informatieExamenprogramma wiskunde A vwo
Examenprogramma wiskunde A vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein Bg Functies
Nadere informatiePienter 1 (editie 2019)
Pienter 1 (editie 2019) Conform de nieuwe eindtermen Nieuwe leerinhouden Meer vakoverschrijdend werken Meer eigenaarschap voor de leerkracht Ruim aanbod oefeningen op verschillende niveaus Differentiatie
Nadere informatieRESULTATEN BEVRAGING ASO
Pagina 1 van 5 (34 scholen hebben de bevraging ingevuld) 1 Overzicht studierichtingen en complementaire uren Ingericht Alleen 6 uur Zowel 6 als 8 uur Andere (*) ECWI 33 23 4 6 GRWI 9 2 6 1 LAWI 27 8 13
Nadere informatie5. berekenen van limieten en asymptoten
hoodstuk : berekenen van ieten en asymptoten. berekenen van ieten en asymptoten.. inleiding Algebraïsche uncties zijn uncties die geconstrueerd kunnen worden met enkel de constante en identieke unctie,
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Tentamen 4 november 2013
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Tentamen 4 november 0 Normering voor 4 pt vragen andere vragen naar rato): 4pt pt pt pt 0pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met of onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatie( ) Hoofdstuk 4 Verloop van functies. 4.1 De grafiek van ( ) 4.1.1 Spiegelen t.o.v. de x-as, y-as en de oorsprong
Hoofdstuk 4 Verloop van functies Met DERIVE is het mogelijk om tal van eigenschappen van functies experimenteel te ontdekken. In een eerste paragraaf onderzoeken we het verband tussen de grafieken van
Nadere informatie(g 0 en n een heel getal) Voor het rekenen met machten geldt ook - (p q) a = p a q a
Samenvatting wiskunde h4 hoofdstuk 3 en 6, h5 hoofdstuk 4 en 6 Hoofdstuk 3 Voorkennis Bij het rekenen met machten gelden de volgende rekenregels: - Bij een vermenigvuldiging van twee machten met hetzelfde
Nadere informatieRadboud Universiteit Nijmegen Tentamen Calculus 1 NWI-NP003B 4 januari 2013,
Radboud Universiteit Nijmegen Tentamen Calculus 1 NWI-NP003B 4 januari 013, 8.30 11.30 Het gebruik van een rekenmachine, telefoon en boek(en) is niet toegestaan. Geef precieze argumenten en antwoorden.
Nadere informatieMERIA Scenario Glijbaan Introductie van de afgeleide
MERIA Scenario Glijbaan Introductie van de afgeleide Leerdoel Bredere leerdoelen Benodigde wiskundige kennis en vaardigheden Leerjaar Tijd Benodigd materiaal Conceptueel begrip dat de helling van een kromme
Nadere informatievoorkennis wiskunde voor Farmaceutische wetenschappen en Biomedische wetenschappen
Onderstaand overzicht volgt de structuur van het boek Wiskundige basisvaardigheden met bijhorende website. Per hoofdstuk wordt de strikt noodzakelijke voorkennis opgelijst: dit is leerstof die gekend wordt
Nadere informatieStudiewijzer Calculus 1 voor Bouwkunde (2DB80), cursus 2008/2009
Studiewijzer Calculus 1 voor Bouwkunde (2DB80), cursus 2008/2009 Inleiding In de cursus Calculus 1 voor Bouwkunde (2DB80) wordt gebruikt het boek Calculus, Early Transcendental Functions Robert T. Smith,
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak wiskunde B vwo, eerste tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieBijlage 11 - Toetsenmateriaal
Bijlage - Toetsenmateriaal Toets Module In de eerste module worden de getallen behandeld: - Natuurlijke getallen en talstelsels - Gemiddelde - mediaan - Getallenas en assenstelsel - Gehele getallen met
Nadere informatieInhoud. Aan de student. Studiewijzer. Aan de docent. Over de auteurs. Hoofdstuk 0 Basiswiskunde 1
Inhoud Aan de student V Studiewijzer Aan de docent VII IX Over de auteurs XI Hoofdstuk 0 Basiswiskunde 1 Leereenheid 0.1 Elementaire algebra 3 0.1.1 Verzameling van getallen en het symbool 4 0.1.2 Merkwaardige
Nadere informatieHet examenprogramma wiskunde A havo
Het examenprogramma wiskunde A havo Conferentie Hallo HBO, hier HAVO, 28 september 2016 Eindrapport van de vernieuwingscommissie ctwo: Wiskunde A op havo bereidt voor op hbo-opleidingen in met name de
Nadere informatie(iii) intervallen, bijvoorbeeld afgesloten intervallen zoals D = [0, 1] := {x en halfopen intervallen zoals D = (0, 1] := {x R 0 < x 1},
Hoofdstuk II Calculus Les Differentiatie van functies Waarscijnlijk eeft iedereen wel een idee ervan wat een functie is, maar voor de duidelijkeid zal et andig zijn om de meest belangrijke begrippen na
Nadere informatieTe kennen leerstof Wiskunde
- 1 - Te kennen leerstof Wiskunde Wiskundeproeven voor de faculteit sociale en militaire wetenschappen (SSMW) en voor de polytechnische faculteit (POL) De te kennen leerstof is gebaseerd op de richtingen
Nadere informatieBasiskennistoets wiskunde
Lkr.: R. De Wever Geen rekendoos toegelaten Basiskennistoets wiskunde Klas: 6 WEWI 1 september 015 0 Vraag 1: Een lokaal extremum (minimum of maximum) wordt bereikt door een functie wanneer de eerste afgeleide
Nadere informatieInhoud leereenheid 5. Grondbegrippen. Introductie 13. Leerkern 14. Samenvatting 38. Zelftoets 39. Continue wiskunde
Inhoud leereenheid 5 Continue wiskunde Grondbegrippen Introductie 3 Leerkern 4 Voorbeelden van limieten: een rationale functie en een bedrieglijke functie 4 Voorbereiden van de limietdefinitie 8 3 Het
Nadere informatieCALCULUS & ANALYSE. Stefaan Poedts. CmPA, Dept. Wiskunde, KU Leuven
CALCULUS & ANALYSE Stefaan Poedts CmPA, Dept. Wiskunde, KU Leuven Monitoraat Kaat Zeeuwts (Kaatje.Zeeuwts@wet.kuleuven.be) Annouk Van Vlierden (Annouk.VanVlierden@wet.kuleuven.be) Oefeningen Berdien, Dina,
Nadere informatie10e editie Inhoudsopgave leerjaar 6
10e editie Inhoudsopgave leerjaar 6 Inhoudsopgave Deel 6 vwo A Hoofdstuk 1: Samengestelde functies Voorkennis: Differentiëren 1-1 Machtsfuncties 1-2 Machtsfuncties differentiëren 1-3 Wortelfuncties en
Nadere informatie(b) Formuleer het verband tussen f en U(P, f), en tussen f en L(P, f). Bewijs de eerste. (c) Geef de definitie van Riemann integreerbaarheid van f.
Radboud Universiteit Nijmegen Tentamen Analyse 1 WP001B 2 juli 2015, 08:30 11:30 (12:30) Het gebruik van een rekenmachine, telefoon of tablet is niet toegestaan. U mag geen gebruik maken van het boek Analysis
Nadere informatiePer nieuwe hoofdvraag een nieuwe bladzijde gebruiken. De vragen hoeven niet in de juiste volgorde te worden opgelost.
SBC AMDG Ma 13/12/04 klas : 5WEWI8 5GRWI8 Van Hijfte D. toegelaten : grafisch rekentoestel Examen Wiskunde deel I (90p) Per nieuwe hoofdvraag een nieuwe bladzijde gebruiken. De vragen hoeven niet in de
Nadere informatieSchoolagenda klas 5d GWi8-WWi8
Schoolagenda klas 5d GWi8-WWi8 Koen De Naeghel Onze-Lieve-Vrouwecollege Assebroek schooljaar 2014-2015 Eerste trimester Toetsen 6 repetities en enkele kleine, aangekondigde testen (75% TTE) dag en datum
Nadere informatieAlgemene informatie. Inhoudelijke informatie
Informatie over Colloquium doctum Wiskunde niveau 2 voor Bedrijfskunde, Economie, Fiscale Economie en Mr.-Drs. Programma Economie en Recht ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM Algemene informatie Tijdsduur:
Nadere informatie20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen
Onderwerp Lineaire verbanden H1 20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen 26 De leerling leert te
Nadere informatieWISKUNDE A HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE A HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieWISKUNDE A VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE A VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieWisnet-HBO. update maart. 2010
Wat is Differentiëren? 1 Wat is differentiëren? Wisnet-HBO update maart. 2010 Differentiëren is eigenlijk het differentiaalquotient bepalen. Je begint met het delen van uiterst kleine verschillen op elkaar.
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 Eamenprogramma WISKUNDE B (H.A.V.O.) 1 Het eindeamen Het eindeamen bestaat uit het centraal eamen en het commissie-eamen. Het centraal eamen wordt afgenomen in één zitting van
Nadere informatieEnkele didactische wenken voor wiskundeonderwijs in de derde graad
Enkele didactische wenken voor wiskundeonderwijs in de derde graad Koen De Naeghel Onze-Lieve-Vrouwecollege Brugge woensdag 8 oktober 2014 Eekhoutcentrum, DPB Brugge Deze nascholing... Inleiding gaat over
Nadere informatieLANDSEXAMEN MAVO
Examenprogramma WISKUNDE M.A.V.O. LANDSEXAMEN MAVO 2018-2019 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting
Nadere informatieDefinitie: Een functie f heeft een absoluut maximum f(x 0 ) in het punt. x 1 Domein(f) als voor alle x Domein(f) geldt:
Definitie: Een functie f heeft een absoluut maximum f(x 0 ) in het punt x 0 Domein(f) als voor alle x Domein(f) geldt: f(x) f(x 0 ). Een functie f heeft een absoluut minimum f(x 1 ) in het punt x 1 Domein(f)
Nadere informatieWISKUNDE B VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE B VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieBespreking Examen Analyse 1 (Augustus 2007)
Bespreking Examen Analyse 1 (Augustus 2007) Vooraf: Zoals het stilletjes aan een traditie is geworden, geef ik hier bedenkingen bij het examen van deze septemberzittijd. Ik zorg ervoor dat deze tekst op
Nadere informatieUitwerkingen voorbeeldtentamen 2 Wiskunde B 2018
Uitwerkingen voorbeeldtentamen 2 Wiskunde B 2018 Vraag 1a 4 punten Voor geldt: ( )( ) ( ) ( ( ) ) ( ) ( ) ( ) Alternatief: ( )( ) Vraag 1b 4 punten Voor geldt: met geeft, en ook. De perforatie van zowel
Nadere informatieParagraaf 2.1 : Snelheden (en helling)
Hoofdstuk De afgeleide functie (V4 Wis B) Pagina 1 van 11 Paragraaf.1 : Snelheden (en helling) Les 1 Benadering van de helling tussen twee punten Definities Differentiequotiënt = { Gemiddelde helling }
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Tentamen 3 november 2014
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Tentamen 3 november 0 Normering voor pt vragen andere vragen naar rato): pt 3pt pt pt 0pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met enkele onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatieLeerstof voortentamen wiskunde B. 1. Het voortentamen wiskunde B
Leerstof voortentamen wiskunde B In dit document wordt de leerstof beschreven van het programma van het voortentamen wiskunde B op havo niveau te beginnen met het voortentamen van december 2017. Deze specificatie
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
Eamenprogramma WISKUNDE A H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 1 Het eindeamen Het eindeamen bestaat uit het centraal eamen en het commissie-eamen. Het centraal eamen wordt afgenomen in één zitting van
Nadere informatieOefenexamen Wiskunde Semester
Oefenexamen Wiskunde Semester 1 2017-2018 De cursusdienst van de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. Op het Weduc forum vind je een groot aanbod van samenvattingen,
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 Eamenprogramma WISKUNDE B (H.A.V.O.) 1 Het eindeamen Het eindeamen bestaat uit het centraal eamen en het commissie-eamen. Het centraal eamen wordt afgenomen in één zitting van
Nadere informatieHoofdstuk 6 - de afgeleide functie
Hoofdstuk 6 - de afgeleide functie 0. voorkennis Het differentiequotiënt Het differentiequotiënt van y op de gemiddelde verandering van y op [ ] is: A B de richtingscoëfficiënt (ook wel helling) van de
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Wiskunde (3de graad ASO) Leerlingprofiel Ben je een leerling die goed is in het rekenen en redeneren met getallen? die gemotiveerd is om elke dag voor wiskunde te
Nadere informatieGrafieken van veeltermfuncties
(HOOFDSTUK 43, uit College Mathematics, door Frank Ayres, Jr. and Philip A. Schmidt, Schaum s Series, McGraw-Hill, New York; dit is de voorbereiding voor een uit te geven Nederlandse vertaling). Grafieken
Nadere informatieVOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS. Kansmodellen. 3. Populatie en steekproef. Werktekst voor de leerling. Prof. dr. Herman Callaert
VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS Kansmodellen. Werktekst voor de leerling Prof. dr. Herman Callaert Hans Bekaert Cecile Goethals Lies Provoost Marc Vancaudenberg . Populatie: een intuïtieve definitie.... Een
Nadere informatieSchooljaar: Leerkracht: M. Smet Leervak: Wiskunde Leerplan: D/2002/0279/048
Blz: 1/5 04 09 09 1.1 STELLING VAN PYTHAGORAS ouwregel tot Pythagoras: formulering. 07 09 09 11 09 09 14 09 09 18 09 09 21 09 09 22 09 09 25 09 09 29 09 09 01 10 09 02 10 09 06 10 09 08 10 09 09 10 09
Nadere informatieLANDSEXAMEN VWO Het examenprogramma Het examenprogramma voor het commissie-examen Wiskunde D bestaat uit de volgende (sub)domeinen:
LANDSEXAMEN VWO 2017-2018 Examenprogramma WISKUNDE D (V.W.O. ) (nieuw programma) 1 Het eindexamen Wiskunde D kent slechts het commissie-examen. Er is voor wiskunde D dus geen centraal schriftelijk examen.
Nadere informatieVerbanden en functies
Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.
Nadere informatieLEERPLANSTUDIE Tweede graad TSO/KSO leerplan d
LEERPLANSTUDIE Tweede graad TSO/KSO leerplan d 1 Leerplannen Eerste graad A-stroom (D/2009/7841/003) In voege sinds 1 september 2009 Tweede graad KSO/TSO (D/2002/0279/048) In voege sinds 1 september 2002
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
Eamenprogramma WISKUNDE A H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 1 Het eindeamen Het eindeamen bestaat uit het centraal eamen en het commissie-eamen. Het centraal eamen wordt afgenomen in één zitting van
Nadere informatieChecklist Wiskunde B HAVO HML
Checklist Wiskunde B HAVO 4 2014-2015 HML 1 Hoofdstuk 1 Lineaire vergelijkingen en lineaire ongelijkheden oplossen. Wanneer klapt het teken om? Haakjes en breuken wegwerken. Ontbinden in factoren: x buiten
Nadere informatieHANDBOEK Pienter 5/6 TSO 2/3/4u Exponentiële en logaritmische functies Pienter 6 TSO 2/3/4u Integralen STUDIERICHTING
JAARPLANNING GRAAD 3 VAK Wiskunde LEERJAAR 2 U/W 3+1 SCHOOLJAAR 2011-2012 HANDBOEK Pienter 5/6 TSO 2/3/4u Exponentiële en logaritmische functies Pienter 6 TSO 2/3/4u Integralen STUDIERICHTING 6BV LP NR
Nadere informatieLaatste nieuws Calculus voor het schakelprogramma van Bouwkunde 2DB03, 2015-2016
Laatste nieuws Calculus voor het schakelprogramma van Bouwkunde 2DB03, 2015-2016 Kwartiel 1, week 8.1 Op het college van dinsdag 20 oktober is het volgende behandeld: - opgaven van Oncourse over integralen
Nadere informatieDigitale systemen. Hoofdstuk 6. 6.1 De digitale regelaar
Hoofdstuk 6 Digitale systemen Doelstellingen 1. Weten dat digitale systemen andere stabiliteitsvoorwaarden hebben In deze tijd van digitalisatie is het gebruik van computers in regelkringen alom.denk maar
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieStudiewijzer Calculus voor het schakelprogramma van Bouwkunde (2DB03) cursus 2015/2016
Studiewijzer Calculus voor het schakelprogramma van Bouwkunde (2DB03) cursus 2015/2016 Inleiding In de cursus Calculus voor het schakelprogramma van Bouwkunde (2DB03) wordt het volgende gebruikt het boek:
Nadere informatieWISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieRESULTATEN BEVRAGING KSO/TSO
Pagina 1 van 5 (19 scholen hebben de bevraging ingevuld) 1 Overzicht studierichtingen en complementaire uren Ingericht 6 uur 8 uur Andere (*) Architecturale Vorming Biotechnische Techniek Industriële 10
Nadere informatieHoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept
Nadere informatieVoorbereiding HBO Wiskunde voor de techniek
Keuzedeel mbo Voorbereiding HBO Wiskunde voor de techniek behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee de positie van keuzedelen in
Nadere informatieStandaardafgeleiden. Wisnet-HBO. update maart 2011
Standaardafgeleiden Wisnet-HBO update maart 2011 1 Inleiding Als je nog niets over differentiëren weet, kun je beter eerst naar de les Wat is Differentiëren gaan in Wisnet Verder zijn er Maplets om de
Nadere informatieWISKUNDE C VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE C VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieINLEIDING FUNCTIES 1. COÖRDINATEN
INLEIDING FUNCTIES 1. COÖRDINATEN...1 2. FUNCTIES...2 3. ARGUMENT EN BEELD...3 4. HET FUNCTIEVOORSCHRIFT...4 5. DE FUNCTIEWAARDETABEL...5 6. DE GRAFIEK...6 7. FUNCTIES HERKENNEN...7 8. OPLOSSINGEN...9
Nadere informatieOnderwijsbehoeften: - Korte instructie - Afhankelijk van de resultaten Test jezelf toevoegen Toepassing en Verdieping
Verdiepend Basisarrange ment Naam leerlingen Groep BBL 1 Wiskunde Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 5 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten.
Nadere informatieSteeds betere benadering voor het getal π
Wiskunde & Onderwijs 38ste jaargang (2012 Steeds betere benadering voor het getal π Koen De Naeghel Samenvatting. We bespreken een oplossing voor de (veralgemeende opgave Noot 4 uit Wiskunde & Onderwijs
Nadere informatie