De opbouw van de tandheelkundige beroepsgroep: verleden, heden en toekomst

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De opbouw van de tandheelkundige beroepsgroep: verleden, heden en toekomst"

Transcriptie

1 De opbouw van de tandheelkundige beroepsgroep: verleden, heden en toekomst E.M. Bronkhorst 1 A.J. Rijnsburger 2 G.J. Truin 1 In de tandheelkundige beroepsgroep hebben zich de afgelopen decennia grote veranderingen voorgedaan. Momenteel is er sprake van een fase waarin de instroom in de opleiding tandheelkunde weer toeneemt. In dit artikel wordt een beeld geschetst van de gevolgen die deze ontwikkelingen hebben gehad, en nog zullen hebben, voor de opbouw van de Nederlandse tandartsenpopulatie. Hierbij wordt vooral gekeken naar de ontwikkeling van de opbouw naar leeftijd en geslacht in de periode De omvang en de opbouw van de tandartsenpopulatie wordt vertaald in het arbeidspotentieel, uitgedrukt in tijd beschikbaar voor patiëntenbehandeling. Het blijkt dat in de periode dit potentieel nagenoeg stabiel zal zijn. Ter referentie wordt de omvang van de Nederlandse populatie van dentaten besproken. Deze laat de komende twee decennia een duidelijke stijging zien. Ten slotte worden factoren besproken die het arbeidspotentieel in de komende decennia zouden kunnen beïnvloeden. BRONKHORST EM, RIJNSBURGER AJ, TRUIN GJ. De opbouw van de tandheelkundige beroepsgroep: verleden, heden en toekomst. Ned Tijdschr Tandheelkd 2001; 108: Historische aspecten In de tandheelkundige beroepsgroep hebben zich de afgelopen decennia grote veranderingen voorgedaan. In de periode tussen de Tweede Wereldoorlog en het midden van de jaren zeventig in de vorige eeuw hebben de ontwikkelingen zich continu gericht op het vergroten van het aantal tandartsen. Als reactie op het tekort aan tandartsen dat de jaren na de oorlog kenmerkte, werd het aantal opleidingen tandheelkunde uitgebouwd. Eind jaren zestig werd het hoogtepunt bereikt, met het starten van een vijfde opleiding en een totale instroom van 465 studenten per jaar. In de loop van de jaren zeventig werd duidelijk dat de uitbreiding van de opleidingscapaciteit voor de opleiding tandheelkunde te ver was doorgeschoten. Op de arbeidsmarkt werden signalen waargenomen die duidden op een einde aan het tekort aan tandartsen. Dit werd spoedig gevolgd door de vrees dat er een overschot zou gaan ontstaan. Deze nieuwe situatie riep allerlei reacties op. In 1984 kregen de ziekenfondsen de bevoegdheid geen contracten meer af te sluiten voor nieuwe vestigingen in een regio, als binnen die regio de verhouding van één tandarts op inwoners was bereikt. Hoewel het niet duidelijk was of er op dat moment ook echt zo veel nieuwe tandartsen op de markt kwamen, dat dit vanuit het oogpunt van zorgverlening tot negatieve effecten zou leiden, waren de problemen voor net afgestudeerde tandartsen om zich te vestigen een feit. Veel jonge tandartsen die na hun afstuderen met deze problemen geconfronteerd werden, besloten in het buitenland hun beroep te gaan uitoefenen. In de jaren tachtig hebben meer dan 400 tandartsen deze stap gezet (Van Rossum en Bruers, 1992). Uiteraard had dit ook gevolgen voor de opleidingen tandheelkunde. De vijf bestaande opleidingen werden gereduceerd tot twee: een opleiding in Amsterdam, het Academisch Medisch Centrum Tandheelkunde (ACTA) ontstaan uit een fusie van de opleidingen van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Vrije Universiteit (VU), en een sterk ingekrompen opleiding in Nijmegen. Gezamenlijk hadden deze twee opleidingen een maximale instroom van 120 studenten, maar aan het einde van de jaren tachtig werd die niet volledig benut. Gedurende het laatste decennium van de vorige eeuw heeft er opnieuw een ommezwaai plaatsgevonden. Mede op basis van toekomstverkenningen, zoals beschreven in het rapport Toekomstscenario s Tandheelkundige Zorg (Bronkhorst et al, 1993), het Signaleringsrapport Tandheelkundige Zorg (Bronkhorst en Truin, 1999) en de adviezen van de Adviesgroep Capaciteit Mondzorg (2000), werd de opleidingscapaciteit geleidelijk aan vergroot. Om die instroom te kunnen verwerken is in het midden van de jaren negentig in Groningen weer een nieuwe opleiding tandheelkunde gestart. Heel recentelijk, met ingang van het studiejaar , heeft de totale instroom een omvang van 300 studenten bereikt. Parallel aan de turbulente ontwikkeling op het gebied van de opleidingscapaciteit, heeft zich een andere ontwikkeling voorgedaan die veel geleidelijker is verlopen. Dit betreft het aandeel dat vrouwen hebben in de tandartsenpopulatie. In het begin van de geschetste periode was het tandartsberoep voornamelijk een mannenberoep. Zo lag het percentage vrouwelijke tandartsen in 1947 op 13 (Arnold en Godefroy, 1951). Het aandeel vrouwelijke tandheelkundestudenten is geleidelijk aan steeds groter geworden. Rond 1990 is het punt bereikt dat er ongeveer net zo veel mannen als vrouwen de opleiding tot tandarts starten. Samenvatting Trefwoorden: Sociale tandheelkunde Menskrachtproblematiek Toekomst Uit 1 de vakgroep Sociale en Preventieve Tandheelkunde en Pedodontologie van het Universitair Medisch Centrum Sint Radboud in Nijmegen en 2 de afdeling Economische Zaken van de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT) in Nieuwegein. Datum van acceptatie: 1 mei Adres: Dr.ir. E.M. Bronkhorst UMC St. Radboud Postbus HB Nijmegen 309

2 Bronkhorst e.a.: Opbouw van de beroepsgroep Afb. 1. Samenstelling populatie werkzame tandartsen in Nederland in 1947, 1980, 2000 en % 25% 20% 15% % 5% 0% Sindsdien is die verhouding ongeveer stabiel gebleven. In het studiejaar was de verdeling over mannen en vrouwen respectievelijk 64 en 71 voor het ACTA, 36 en 24 voor de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en 32 en 30 voor de Katholieke Universiteit Nijmegen (KUN). Hierdoor kwam de totale instroom op 130 mannen en 127 vrouwen. Van de werkzame tandartsen is nu ongeveer 21% vrouw (Bronkhorst en Truin, 1999). Toekomstige ontwikkelingen Tabel 1. Aantal praktiserende tandartsen en percentage vrouwen in diverse jaren. Vanaf 1990 zijn de getallen exclusief specialisten. Dat levert in 1990 een verschil in het aantal tandartsen van ongeveer 350 op. Jaar Aantal Percentage Bron vrouwen % Arnold, en Godefroy, onbekend Stat. zakboek CBS, onbekend Stat. zakboek CBS, onbekend Stat. zakboek CBS, % Stat. zakboek CBS, % Bronkhorst en Truin, % idem % idem % idem De ontwikkeling van de omvang van de tandartspopulatie wordt sterk gestuurd door de instroom in de opleiding tandheelkunde. Zoals gezegd is de maximale instroom voor de opleidingen vastgesteld op 300. Dit aantal is bereikt na een stapsgewijze verhoging vanaf het minimum van 120 aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw. De vraag of dit aantal in de toekomst nog zal worden aangepast valt nu niet te beantwoorden. Wel is het duidelijk dat dit mede zal afhangen van implementatie van adviezen van de Adviesgroep Capaciteit Mondzorg, zoals de uitbreiding van de opleidingscapaciteit voor mondhygiënisten, het introduceren van meer differentiatie in het takenpakket van zorgverleners en de invoering van het teamconcept (Adviesgroep Capaciteit Mondzorg, 2000). De verhouding tussen mannen en vrouwen bij de eerstejaarsstudenten tandheelkunde is al een jaar of tien in balans. Hoewel die balans in principe abrupt verstoord kan worden, zijn er op dit moment geen redenen om te veronderstellen dat dit staat te gebeuren. De opbouw van de tandartsenpopulatie Al deze ontwikkelingen hebben natuurlijk hun invloed gehad op diverse aspecten van de opbouw van de tandartsenpopulatie. Deze invloed stopt echter niet bij het heden. Omdat een tandarts zijn beroep gemiddeld enkele decennia uitoefent, kunnen de consequenties van veranderingen in het verleden tot in de verre toekomst effect hebben. Dat is ook de reden waarom in dit artikel een aantal tijdreeksen wordt gepresenteerd waarin de historie, het heden en de toekomst als een continuüm worden weergegeven. De gegevens van 2000 en latere jaren zijn berekend met behulp van een simulatiemodel dat aan de KUN is ontwikkeld. Dit model is in staat om op basis van een bestaande tandartsenpopulatie en gebruikmakend van onder andere gegevens over instroom in de opleiding, studierendement en beroepsbeëindiging te berekenen hoe de tandartsenpopulatie zich ontwikkelt (Bronkhorst et al, 1993; Bronkhorst en Truin, 1999). De leeftijdsopbouw van de populatie van werkzame tandartsen is weergegeven in afbeelding 1. De gegevens uit 1947 zijn afkomstig uit een rapport van Arnold en Godefroy (1951), die van 1980 uit het rapport Mankrachtnota, Berekeningen en Aanbevelingen (Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde - NMT 1981). Tussen 1947 en 1980 is een drastische verjonging van de beroepsgroep te zien. Deze heeft daarna plaatsgemaakt voor een verschuiving naar de oudere leeftijdcategorieën. Hierbij moet worden opgemerkt dat de uitbreiding van de opleidingscapaciteit in het recente verleden zich vertaalt in een te verwachten toename van het aandeel van de tandartsen jonger dan 35 jaar. In tabel 1 is de omvang van de tandartspopulatie en het aandeel van vrouwen daarin weergegeven. In deze 310

3 120% 115% 110% 105% Aantal tandartsen Arbeidspotentieel Dentaten 100% 95% 90% 85% tabel vallen twee zaken op. Ten eerste is het opmerkelijk dat ondanks de drastische reducties in de opleidingscapaciteit de omvang van de populatie blijft toenemen, al is de groei na 1990 veel kleiner dan in de twee decennia daarvoor. Dit wordt verklaard door het feit dat er maar een zeer klein aantal tandartsen afstudeert in de jaren negentig. Daarentegen zullen de tandartsen afgestudeerd in de periode van de grote uitbreiding van de opleidingscapaciteit, pas tussen 2005 en 2010 hun beroepsuitoefening stoppen. Ten tweede is het opvallend dat de balans tussen mannen en vrouwen bij de eerstejaarsstudenten tandheelkunde zich maar zeer langzaam vertaalt in een toename van het aandeel van vrouwen in de totale beroepsgroep. Dit vindt zijn oorzaak in het feit dat de balans in de studentenpopulatie is bereikt in een periode waarin de instroom sterk beperkt was, waardoor numeriek gezien deze generaties tandartsen in de gehele tandartsenpopulatie maar een beperkt aandeel hebben. kunnen worden om het arbeidspotentieel van een tandarts uit te drukken, bijvoorbeeld het aantal stoeluren per week of het aantal arbeidsuren per jaar. In dit artikel wordt het aantal uren op jaarbasis beschikbaar voor patiëntenbehandeling gehanteerd. Gebruikmakend van een verdeling van de tandartspopulatie naar leeftijd, geslacht en leeftijds- en geslachtspecifieke gegevens over de het arbeidspotentieel van tandartsen, kan zo het arbeidspotentieel van de gehele tandartsenpopulatie berekend worden. In het eerder beschreven simulatiemodel zijn deze specifieke gegevens opgenomen, waardoor berekening van het totale arbeidspotentieel vanaf 1986 mogelijk is. De hiervoor gebruikte gegevens over de relatie tussen leeftijd, geslacht en arbeidspotentieel zijn afkomstig uit het Peilstationproject van de NMT (Bruers en van Rossum, 2000). Arbeidspotentieel en de vraag naar zorg Afb. 2. Aantallen tandartsen, hun totale arbeidspotentieel en het aantal dentaten, genormeerd op 2000 (= 100%). Van koppen tellen naar arbeidspotentieel De statistieken met betrekking tot de tandartsenpopulatie zijn lang gedomineerd door rechttoe rechtaan tellingen van het aantal tandartsen. Een belangrijke reden hiervoor was dat zo n telling relatief eenvoudig is. Hoewel het aantal tandartsen een waardevol statistisch gegeven is, kent het zijn beperkingen. Vooral als het gaat om de balans tussen vraag en aanbod is het arbeidspotentieel van de tandartsenpopulatie belangrijker dan de omvang van die populatie. Toch heeft deze simpele telling lang goed gefunctioneerd. Zolang de beroepsgroep relatief homogeen was, dat wil zeggen dat bij benadering elke tandarts een vergelijkbaar arbeidspotentieel vertegenwoordigde, gaf het aantal tandartsen een betrouwbare indruk van het arbeidspotentieel. De geschetste veranderingen in de samenstelling tandartspopulatie zowel naar leeftijd als naar geslacht, en maatschappelijke veranderingen zoals de tendens naar deeltijd werken, maken dat het belangrijker wordt het arbeidspotentieel van de beroepsgroep te berekenen. Er zijn diverse grootheden die gebruikt Het aantal uren dat op jaarbasis beschikbaar is voor patiëntenbehandeling geeft een goed beeld van het arbeidspotentieel van de tandartsenpopulatie. De betekenis van veranderingen in het arbeidspotentieel wordt pas echt duidelijk als deze in verband worden gebracht met de vraag naar tandheelkundige zorg. Het is echter niet makkelijk om het begrip vraag naar tandheelkundige zorg te operationaliseren. Om in het kader van dit artikel toch een vergelijking te kunnen maken tussen arbeidspotentieel en een indicator die gerelateerd is aan de vraag naar zorg, is gekozen voor de indicator omvang van de populatie dentaten. Deze indicator is conceptueel helder. Bovendien is, met behulp van het simulatiemodel van de KUN, een prognose van het aantal dentaten in de Nederlandse bevolking gedurende de komende decennia beschikbaar. In afbeelding 2 is het arbeidspotentieel van de totale tandartsenpopulatie, het aantal tandartsen en het aantal dentaten in Nederland voor de periode 1990 tot 2020 opgenomen. Om de ontwikkeling in deze verschillende grootheden beter vergelijkbaar te maken, zijn ze allen genormeerd naar het niveau in Een eerste belangrijke vergelijking is die tussen het aantal tandartsen en hun arbeidspotentieel. Het blijkt dat de 311

4 Bronkhorst e.a.: Opbouw van de beroepsgroep ontwikkeling van het aantal tandartsen een heel andere is dan die van hun arbeidspotentieel. De belangrijkste verklaring daarvoor is dat door de toename van het aantal vrouwen het gemiddelde arbeidspotentieel per tandarts daalt, waardoor een toename van het aantal tandartsen niet altijd gepaard hoeft te gaan met een toename van het arbeidspotentieel. Daarnaast speelt ook de vergrijzing van de tandartsenpopulatie een rol. De tweede vergelijking die van belang is betreft die tussen het aantal dentaten in Nederland en het arbeidspotentieel van tandartsen. De verschillen in de wijze waarop die twee grootheden zich ontwikkelen zijn evident. Het arbeidspotentieel neemt in de jaren negentig ongeveer 12% toe en blijft vervolgens nagenoeg constant. Het aantal dentaten daarentegen stijgt continu gedurende de gehele periode, resulterend in een toename over het interval van ongeveer 33%. Discussie In dit artikel is getracht een beeld te geven van de ontwikkelingen van de opbouw van de tandheelkundige beroepsgroep. Ontwikkelingen die ons nog te wachten staan, trekken vaak meer aandacht dan datgene wat in het verleden is gebeurd. Uit het voorgaande blijkt echter dat daar waar het de tandheelkundige beroepsgroep betreft, toekomst en verleden onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dit betekent natuurlijk niet dat de toekomst volledig gedetermineerd wordt door het verleden. De resultaten van het simulatiemodel met betrekking tot de toekomstige veranderingen in omvang en samenstelling van de beroepsgroep zijn te interpreteren als de meest waarschijnlijke veranderingen, onder de voorwaarde dat de ontwikkelingen zoals deze zich nu voordoen zich voortzetten. Daarnaast zijn ook de gevolgen van mogelijke afwijkingen van bestaande ontwikkelingen te berekenen. Er zijn echter te veel afwijkingen mogelijk om deze uitputtend te kunnen analyseren. Bovendien kan het heel lastig zijn om een afwijking in een bestaande ontwikkeling te kwantificeren. In deze discussie wordt daarom getracht een aantal ontwikkelingen die gevolgen kunnen hebben voor de beroepsgroep, op een kwalitatieve wijze te bespreken. In het artikel van Burgersdijk en Kersten in dit nummer wordt aandacht besteed aan de verlening van tandheelkundige zorg uitgaande van een teamconcept. De veranderingen die geschetst worden, zijn vooral inhoudelijk van aard. Ze kunnen echter op de wat langere termijn ook gevolgen hebben voor de samenstelling van de beroepsgroep. Het ligt voor de hand dat een verandering in de wijze waarop het beroep van tandarts wordt uitgeoefend ook gevolgen kan hebben voor de samenstelling van de groep scholieren die zich tot het beroep voelt aangetrokken. Hoe en in welke mate deze veranderingen zich gaan voltrekken is volstrekt onduidelijk, maar het is mogelijk dat over tien jaar de opleiding tandheelkunde een ander type student zal aantrekken dan nu het geval is. De gestage toename van het aandeel van vrouwen in de beroepsgroep is een andere factor die de zorgverlening zou kunnen gaan beïnvloeden. In de berekening van het arbeidspotentieel is reeds rekening gehouden met het feit dat vrouwen minder werken dan mannen. Er zijn echter ook verschillen in de wijze waarop gewerkt wordt (Van Dam en Van Rossum, 1998). Als gevolg van de toename van het aandeel van vrouwen in de in de beroepsgroep, is het mogelijk dat het beroepsbeeld en de cultuur zich ook gaan wijzigen. Wat dit zal betekenen voor de beroepsgroep is moeilijk te voorspellen. Als het arbeidspatroon, zowel in omvang als werkwijze, van mannen meer gaat lijken op dat van hun vrouwelijke collega s, zou dit tot een verkleining van het arbeidspotentieel kunnen leiden. Ten slotte is er nog één factor die, in tegenstelling tot voornoemde factoren, op relatief korte termijn van invloed zou zijn op de samenstelling van de beroepsgroep. Dit betreft een toename van het aantal buitenlandse tandartsen dat in Nederland het beroep gaat uitoefenen. In 1998 werden 39 tandartsen uit de Europese Economische Ruimte, de (EER)-landen, ingeschreven en 9 tandartsen uit andere landen werden geclausuleerd toegelaten (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport - VWS, 1998). Dit zou kunnen toenemen als gevolg van de toenemende mate van spanning op de arbeidsmarkt van tandartsen (Van Dam et al, 2000). Dit maakt Nederland voor buitenlandse tandartsen aantrekkelijk. Daarbij komt dat er diverse ontwikkelingen zijn die de vestiging van buitenlandse tandartsen zouden kunnen vergemakkelijken. Hierbij valt te denken aan plannen om een opleiding voor buitenlandse tandartsen met een deficiënte opleiding in het land van herkomst te starten en het verbeteren van de informatievoorziening aan buitenlandse tandartsen door de NMT en het Ministerie van VWS. Het arbeidspotentieel van tandartsen heeft een natuurlijke tegenhanger in de vorm van de vraag naar zorg. In dit artikel is de vraag naar zorg geoperationaliseerd door deze te vertalen naar het aantal dentaten. Dan blijkt dat de komende twintig jaar een gestage groei van het aantal dentaten te verwachten is, terwijl het arbeidspotentieel van tandartsen stabiel zal blijven. Dit is een ontwikkeling die zorgen baart. Het aantal dentaten is maar een grove indicator van de vraag naar de zorg, maar de discrepantie is te groot om te negeren. Een zeer belangrijk aanvullend gegeven is dat zorg natuurlijk niet alleen door tandartsen verstrekt wordt. Zo is in de jaren negentig het aantal werkzame mondhygiënisten gestaag toegenomen (zie elders dit themanummer Corbeij-Verheggen, 2001). In de toekomst zal de rol die andere zorgverleners gaan spelen nog groter moeten worden. In het bestek van dit artikel is geen aandacht besteed aan de balans die tussen de vraag naar zorg en het totale aanbod van tandheelkundige zorg door alle hulpverleners moet ontstaan. Wel is het duidelijk dat zelfs een gedeeltelijke opvulling van de genoemde discrepantie door zorgverleners die geen tandartsen zijn, betekent dat het begrip tandartsentekort niet meer adequaat is en veel beter gesproken zou kunnen worden van tekort aan tandheelkundige zorgverleners. 312

5 Literatuur ADVIESGROEP CAPACITEIT MONDZORG. Capaciteit mondzorg. Aanbevelingen voor de korte en lange termijn. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ARNOLD GTER, GODEFROY J. Tandartsenbehoefte en tandartsenvoorziening. Vooruitberekeningen betreffende de ontwikkeling van de sociale tandheelkunde voor de periode Den Haag: Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, BRONKHORST EM, TRUIN GJ, BURGERSDIJK RCW. STG-rapport Toekomstscenario s Tandheelkunde; een verkenning van de periode Rijswijk: Bohn, Scheltema & Holkema, BRONKHORST EM, TRUIN GJ. Nu voor later. Eindrapport Signaleringsproject Tandheelkundige Zorg. Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen, BRUERS JJM, ROSSUM GMJM VAN. Praktijksituatie en werkdruk van tandartsen in Nieuwegein : Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, BURGERSDIJK RCW, KERSTEN HW. De tandheelkundige opleiding en het teamconcept. Ned Tijdschr Tandheelkd 2001; 108: CENTRAAL BUREAU VOOR DE STATISTIEK. Statistisch zakboek Den Haag: CBS, CENTRAAL BUREAU VOOR DE STATISTIEK. Statistisch zakboek Den Haag: CBS, CORBEY-VERHEGGEN MJH. De mondhygiënist met uitgebreide bevoegdheden. Ned Tijdschr Tandheelk 2001; 108: DAM BAFM VAN, ROSSUM GMJM VAN. Beroepsuitoefening van vrouwelijke tandartsen in Nederland. Ned Tijdschr Tandheelkd 1998; 105: DAM BAFM VAN, BRUERS JJM, ROSSUM GMJM VAN. Aanbod van en vraag naar tandheelkundige zorgverlening. Nieuwegein: Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT. Jaarverslag 1998 inzake Buitenlands Gediplomeerden Volksgezondheid. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER TANDHEELKUNDE (NMT). Mankrachtnota, Berekeningen en aanbevelingen. Nieuwegein: Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, ROSSUM GMJM VAN, BRUERS JJM. Werksituatie jonge Nederlandse tandartsen in het buitenland. Nederlands Tandartsenblad 1992; 47: Composition of the dentist population: past, present and future Summary In the Netherlands the population of dentists has gone through major changes in the past decades. Currently the enrolment capacity for the dental schools is increasing again. In this article the consequences of these changes, both in the past as well as in the future, for the structure of the Dutch dentist population are described. This specifically includes the age structure and the gender specific number of dentists in the period The size and structure of the dentist population is translated into labour supply, expressed in hours available for patient treatment. The labour supply turns out to be stable during the period As a comparison the size of the Dutch dentate population is discussed. The size of this population will increase considerable in the next two decades. Eventually factors which might have an impact of the labour supply of dentists are discussed. Key words: Public health dentistry Health Manpower Future 313

Tandartsentekort als regionaal probleem

Tandartsentekort als regionaal probleem G.M.J.M. van Rossum Tandartsentekort als regionaal probleem Samenvatting Trefwoorden: Menskrachtproblematiek Sociale tandheelkunde Uit de afdeling Onderzoek & Informatievoorziening van de Nederlandse Maatschappij

Nadere informatie

Beroepsuitoefening van vrouwelijke tandartsen in Nederland

Beroepsuitoefening van vrouwelijke tandartsen in Nederland Beroepsuitoefening van vrouwelijke tandartsen in Nederland B.A.F.M. van Dam G.M.J.M. van Rossum Samenvatting. DOEL. Het vergelijken van mannelijke en vrouwelijke tandartsen wat betreft hun wijze van beroepsuitoefening.

Nadere informatie

Studenten aan lerarenopleidingen

Studenten aan lerarenopleidingen Studenten aan lerarenopleidingen Factsheet januari 219 In de afgelopen vijf jaar is het aantal Amsterdamse studenten dat een lerarenopleiding volgt met ruim 9% afgenomen. Deze daling is het sterkst voor

Nadere informatie

Trends en ontwikkelingen in de beroepsgroep en de beroepsuitoefening

Trends en ontwikkelingen in de beroepsgroep en de beroepsuitoefening 14 De praktijk van de toekomst Trends en ontwikkelingen in de beroepsgroep en de beroepsuitoefening Samenvatting De afgelopen decennia is de samenstelling van de beroepsgroep van tandartsen veranderd,

Nadere informatie

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop VLUGSCHRIFT Bevolkingsprognose gemeente Groningen - Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop Inleiding De omvang en samenstelling van de bevolking van de gemeente Groningen

Nadere informatie

7. Deelname en slagen in het hoger onderwijs

7. Deelname en slagen in het hoger onderwijs 7. Deelname en slagen in het hoger onderwijs Vergeleken met autochtonen is de participatie in het hoger onderwijs van niet-westerse allochtonen ruim twee keer zo laag. Tussen studiejaar 1995/ 96 en 21/

Nadere informatie

Oorspronkelijke bijdragen Daalmans e.a.: Tandheelkundestudenten en hun toekomst Hoe denken tandheelkunde-

Oorspronkelijke bijdragen Daalmans e.a.: Tandheelkundestudenten en hun toekomst Hoe denken tandheelkunde- Oorspronkelijke bijdragen Daalmans e.a.: Tandheelkundestudenten en hun toekomst Hoe denken tandheelkundestudenten over hun toekomstige beroepsuitoefening? M.T. Daalmans 1 M.S. Vissia 1 A.M. Kuijpers-Jagtman

Nadere informatie

Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs

Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs Esther van Kralingen Tussen studiejaar 1995/ 96 en 21/ 2 is het aandeel van de niet-westerse allochtonen dat in het hoger onderwijs

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Haaglanden en Rijn Gouwe

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Haaglanden en Rijn Gouwe De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio en datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

Instellingsbesluit Commissie Innovatie Mondzorg

Instellingsbesluit Commissie Innovatie Mondzorg Algemeen Verbindend Voorschrift Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek bvh 079-3232.666 Instellingsbesluit Commissie Innovatie Mondzorg Bestemd

Nadere informatie

Onderzoek Tandheelkundige Praktijkvoering 2014

Onderzoek Tandheelkundige Praktijkvoering 2014 Onderzoek Tandheelkundige Praktijkvoering 2014 Type tandartspraktijken in Nederland KNMT Onderzoek & Informatie voorziening Nieuwegein december 2014 Inleiding In het voorjaar van 2014 is vanuit het onderzoeksproject

Nadere informatie

Beroepsbevolking 2005

Beroepsbevolking 2005 Beroepsbevolking 2005 De veroudering van de beroepsbevolking is duidelijk zichtbaar in de veranderende leeftijdspiramide van de werkzame beroepsbevolking (figuur 1). In 1975 behoorde het grootste deel

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Utrecht

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Utrecht De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Flevoland

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Flevoland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Noord-Holland

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Noord-Holland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Noord-Holland datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Rotterdam / Rijnmond

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Rotterdam / Rijnmond De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio / datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio West- en Midden-Brabant

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio West- en Midden-Brabant De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio West- en datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Uit huis gaan van jongeren

Uit huis gaan van jongeren Arie de Graaf en Suzanne Loozen Jaarlijks verlaten bijna een kwart miljoen jongeren het ouderlijk huis. Een klein deel van hen is al vóór de achttiende verjaardag uit huis gegaan. De meeste jongeren gaan

Nadere informatie

Arbeidsgehandicapten in Nederland

Arbeidsgehandicapten in Nederland Arbeidsgehandicapten in Nederland Ingrid Beckers In 2003 waren er in Nederland ruim 1,7 miljoen arbeidsgehandicapten; 15,8 procent van de 15 64-jarige bevolking. Het aandeel arbeidsgehandicapten is daarmee

Nadere informatie

Werknemersenquête zorg en welzijn

Werknemersenquête zorg en welzijn Rapportage Werknemersenquête zorg en welzijn Uitkomsten 1e meting 0 Deze rapportage is gemaakt voor het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW). Francis van der Mooren Willem Gielen September

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Zeeland

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Zeeland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

Factsheet. HBO-Monitor De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden

Factsheet. HBO-Monitor De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden HBO-Monitor 2018 De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden Managementsamenvatting In deze factsheet staat de arbeidsmarktpositie van de hbo-afgestudeerden uit studiejaar 2016-2017 centraal. Eind 2018,

Nadere informatie

Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen

Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen Aanmelding voor opleidingen tot vo docent steeds vroeger, pabo trekt steeds minder late aanmelders juni 2009 Inleiding Om de (toekomstige) leraartekorten

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Zuid- en Oost-Gelderland

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Zuid- en Oost-Gelderland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Zuid- en Oost-Gelderland datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/25947

Nadere informatie

Commentaar op eindconceptrapport Onderzoek capaciteit in de mondzorg

Commentaar op eindconceptrapport Onderzoek capaciteit in de mondzorg Commentaar op eindconceptrapport Onderzoek capaciteit in de mondzorg Vincent van Polanen Petel Suzan van der Aart projectnummer 207543 SQS 29 maart 2018 samenvatting trefwoorden Het SSB met component van

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Noord-Gelderland

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Noord-Gelderland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Noord-Gelderland datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Friesland

De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Friesland De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Limburg

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Limburg De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Limburg datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Drenthe / Overijssel

De arbeidsmarkt voor leraren po Regio Drenthe / Overijssel De arbeidsmarkt voor leraren po 2015-2020 Regio Drenthe / Overijssel datum 16 maart 2015 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein drs. Marcia den Uijl CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

Langzaam maar zeker zijn ook de gevolgen van de economische krimp voor de arbeidsmarkt zichtbaar

Langzaam maar zeker zijn ook de gevolgen van de economische krimp voor de arbeidsmarkt zichtbaar In de vorige nieuwsbrief in september is geprobeerd een antwoord te geven op de vraag: wat is de invloed van de economische situatie op de arbeidsmarkt? Het antwoord op deze vraag was niet geheel eenduidig.

Nadere informatie

Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten

Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten Huishoudensprognose 26 2: belangrijkste uitkomsten Elma van Agtmaal-Wobma en Coen van Duin Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 26 tot 8,1 miljoen in 23. Daarna

Nadere informatie

De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs

De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs Modus Inleiding Carlien de Witt Hamer In dit artikel worden de effecten beschreven die de demografische ontwikkelingen van de periode 1997-2001

Nadere informatie

ADOPTIE Trends en Analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2011 tot en met 2015

ADOPTIE Trends en Analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2011 tot en met 2015 Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en Analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 211 tot en met 215 Februari 216 Overzicht van het aantal verleende beginseltoestemmingen

Nadere informatie

Werkloosheid Redenen om niet actief te

Werkloosheid Redenen om niet actief te Sociaal Economische Trends 2013 Sociaaleconomische trends Werkloosheid Redenen 2004-2011 om niet actief te zijn Stromen op en duren de arbeidsmarkt Werkloosheidsduren op basis van de Enquête beroepsbevolking

Nadere informatie

Monitor werkdruk in de kraamzorg 2018

Monitor werkdruk in de kraamzorg 2018 Monitor werkdruk in de kraamzorg 2018 Daniël de Rijke BSc In opdracht van de NBvK Juni 2018 Monitor werkdruk in de kraamzorg 2018 Daniël de Rijke/NBvK, juni 2018 Pagina!1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1

Nadere informatie

CIJFERS UIT DE REGISTRATIE VAN OEFENTHERAPEUTEN

CIJFERS UIT DE REGISTRATIE VAN OEFENTHERAPEUTEN CIJFERS UIT DE REGISTRATIE VAN OEFENTHERAPEUTEN Peiling 1 januari 2014 D.T.P. Van Hassel R.J. Kenens 2 CIJFERS UIT DE REGISTRATIE VAN OEFENTHERAPEUTEN Peiling 1 januari 2014 D.T.P. van Hassel R.J. Kenens

Nadere informatie

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Een analyse van de huisartsenregistratie over de

Nadere informatie

Feiten en cijfers. HBO-Monitor 2014: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo. April 2015

Feiten en cijfers. HBO-Monitor 2014: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo. April 2015 Feiten en cijfers HBO-Monitor 2014: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo April 2015 Feiten en cijfers 2 Inleiding In deze factsheet staan de arbeidsmarktresultaten van hbo-afgestudeerden

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2018 2019 32 620 Beleidsdoelstellingen op het gebied van Volksgezondheid, Welzijn en Sport F VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 28 november

Nadere informatie

NOTITIE EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG HOEKSCHE WAARD

NOTITIE EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG HOEKSCHE WAARD NOTITIE EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG HOEKSCHE WAARD Inleiding Op 1 januari 2003 is de gewijzigde Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid in werking getreden. De gewijzigde wet verplicht gemeenten om elke

Nadere informatie

Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen

Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen Analyse van de vooraanmeldingen voor de lerarenopleidingen Aantal vooraanmeldingen voor 2 e graads opleiding stijgt, 1 e graads daalt en pabo blijft gelijk juni 2010 Inleiding Om de (toekomstige) leraartekorten

Nadere informatie

Studenten hoger onderwijs in Leiden

Studenten hoger onderwijs in Leiden September 2010 ugu Studenten hoger onderwijs in Samenvatting 1. In het studiejaar 2009/10: wonen er in 1 duizend studenten hoger onderwijs, dat is 10% van de bevolking; studeren er in 25,7 duizend studenten,

Nadere informatie

Aantal medewerkers Zuidoost-Brabant

Aantal medewerkers Zuidoost-Brabant Regio Zuidoost-Brabant 1. Werkgelegenheid Zorg en Welzijn Zuidoost-Brabant In dit katern volgt een overzicht van diverse arbeidsmarktfactoren in de sector zorg en welzijn in de regio Zuidoost-Brabant.

Nadere informatie

Onderzoeksrapport. Commissie bachelor-master. Robel Michael

Onderzoeksrapport. Commissie bachelor-master. Robel Michael Onderzoeksrapport Commissie bachelor-master Robel Michael 1 Rogier Butter Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. KNMG Studentenplatform 3. Methode 4. Resultaten 4.1. Enquête algemeen 4.2. Bachelor-master: Wisselen

Nadere informatie

Wonen met Zorg in de anticipeerregio s

Wonen met Zorg in de anticipeerregio s Wonen met Zorg in de anticipeerregio s Inleiding In de komende decennia zal de bevolkingssamenstelling veranderen en zal het aandeel ouderen in de bevolking toenemen. Indien nu al bekend is hoeveel ouderen

Nadere informatie

Studenten aan de Universiteit van Amsterdam: de sociale samenstelling (sociale herkomst en sekse)

Studenten aan de Universiteit van Amsterdam: de sociale samenstelling (sociale herkomst en sekse) Ontloken talent* Studenten aan de Universiteit van Amsterdam: de sociale samenstelling (sociale herkomst en sekse) 1965-1985 Marian Vink Summary Blown talent; students from the University o f Amsterdam:

Nadere informatie

Inhoudsopgave. ABP Statistische informatie deelnemerspopulatie Verdeling werkzame Nederlandse beroepsbevolking en ABP-deelnemers 2

Inhoudsopgave. ABP Statistische informatie deelnemerspopulatie Verdeling werkzame Nederlandse beroepsbevolking en ABP-deelnemers 2 Inhoudsopgave Verdeling werkzame Nederlandse beroepsbevolking en ABP-deelnemers 2 Verloop van de deelnemerspopulatie 3 Index van het aantal personen 4 Leeftijdsverdeling deelnemers 5 Verloop van de deelnemers

Nadere informatie

Sociaal-economische kerngegevens

Sociaal-economische kerngegevens Sociaal-economische kerngegevens voor de vervaardiging van aardappelproducten Deze folder is voor werknemers en werkgevers in: de aardappelproductensector. De folder geeft een beeld van sociaal-economische

Nadere informatie

Overzicht uitgeschreven huisartsen NIVEL Lud van der Velden Daniël van Hassel Ronald Batenburg

Overzicht uitgeschreven huisartsen NIVEL Lud van der Velden Daniël van Hassel Ronald Batenburg Overzicht uitgeschreven huisartsen 1990-2015 NIVEL Lud van der Velden Daniël van Hassel Ronald Batenburg ISBN 978-94-6122-424-8 http://www.nivel.nl nivel@nivel.nl Telefoon 030 2 729 700 Fax 030 2 729 729

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Toekomstprojecties voor vier kernindicatoren voor de Sport Toekomstverkenning. Onderdeel van Sport Toekomstverkenning Trendscenario

Toekomstprojecties voor vier kernindicatoren voor de Sport Toekomstverkenning. Onderdeel van Sport Toekomstverkenning Trendscenario Toekomstprojecties voor vier kernindicatoren voor de Sport Toekomstverkenning Onderdeel van Sport Toekomstverkenning Trendscenario M.H.D. Plasmans (RIVM) Dit onderzoek werd verricht in opdracht van VWS,

Nadere informatie

VROUWEN EN MANNEN BIJ AKZO NEDERLAND

VROUWEN EN MANNEN BIJ AKZO NEDERLAND VROUWEN EN MANNEN BIJ AKZO NEDERLAND Aanbevelingen van de Commissie Gelijke Behandeling van de Centrale Ondernemingsraad Akzo Nederland 31 augustus 1995, Kea Tijdens, Universiteit van Amsterdam 1. Inleiding

Nadere informatie

Factsheet economische crisis. 2 e kwartaal 2009

Factsheet economische crisis. 2 e kwartaal 2009 Factsheet economische crisis 2 e kwartaal 29 O&S Juni 29 2 Kort samengevat Ieder kwartaal factsheet Al enige tijd is er sprake van een economische recessie in Nederland. Met het oog daarop is er behoefte

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Maandelijkse cijfers over de werklozen en niet-werkende werkzoekenden van het CBS en UWV.

Centraal Bureau voor de Statistiek. Maandelijkse cijfers over de werklozen en niet-werkende werkzoekenden van het CBS en UWV. 17 maart 2011 Maandelijkse cijfers over de werklozen en niet-werkende werkzoekenden van het CBS en UWV Samenvatting Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) en UWV publiceren maandelijks in een gezamenlijk

Nadere informatie

Vrouwen op de arbeidsmarkt

Vrouwen op de arbeidsmarkt op de arbeidsmarkt Johan van der Valk Annemarie Boelens De arbeidsdeelname van vrouwen lag in 23 op 55 procent. De arbeidsdeelname van vrouwen stijgt al jaren. Deze toename komt de laatste jaren bijna

Nadere informatie

Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016

Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016 Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016 Werken er nu meer of minder huisartsen dan 10 jaar geleden en werken zij nu meer of minder FTE? LF.J. van der Velden & R.S. Batenburg,

Nadere informatie

Jong en oud op de arbeidsmarkt,

Jong en oud op de arbeidsmarkt, Jong en oud op de arbeidsmarkt, 2007-2011 Gerda Gringhuis en Ben Dankmeyer 1. Inleiding De gemiddelde leeftijd van de bevolking neemt toe. De vergrijzing zorg er voor dat meer mensen aanspraak maken op

Nadere informatie

Sterke groei aantal klinisch werkende verloskundigen

Sterke groei aantal klinisch werkende verloskundigen Postprint Version 1.0 Journal website http://www.nivel.nl/pdf/artikel-groei-klinische-verloskundigen.pdf Pubmed link DOI Sterke groei aantal klinisch werkende verloskundigen LAMMERT HINGSTMAN, RAYMOND

Nadere informatie

Inhoudsopgave. ABP Statistische informatie deelnemerspopulatie 2018

Inhoudsopgave. ABP Statistische informatie deelnemerspopulatie 2018 ABP Statistische informatie deelnemerspopulatie 2018 Inhoudsopgave Verdeling werkzame Nederlandse beroepsbevolking en ABP-deelnemers 3 Verloop van de deelnemerspopulatie 4 Index van het aantal personen

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Studentenaantallen in het hoger beroepsonderwijs

Feiten en cijfers. Studentenaantallen in het hoger beroepsonderwijs Feiten en cijfers Studentenaantallen in het hoger beroepsonderwijs 2010 1 Feiten en cijfers Studentenaantallen in het hoger beroepsonderwijs 2010 Ten opzichte van 2009 is de instroom stabiel: -0,3 procent

Nadere informatie

Factsheet. HBO-Monitor De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden

Factsheet. HBO-Monitor De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden HBO-Monitor 2017 De arbeidsmarktpositie van hbo-afgestudeerden Managementsamenvatting In deze factsheet staat de arbeidsmarktpositie van de hbo-afgestudeerden uit studiejaar 2015-2016 centraal. Eind 2017,

Nadere informatie

Werkloosheid nauwelijks veranderd

Werkloosheid nauwelijks veranderd Persbericht Pb14-084 18-12-2014 09.30 uur Werkloosheid nauwelijks veranderd - Werkloosheid blijft 8 procent - Meer mensen aan het werk in de afgelopen drie maanden - Aantal WW-uitkeringen met 6 duizend

Nadere informatie

Verslag consumentenonderzoek zorgsector Breda

Verslag consumentenonderzoek zorgsector Breda Verslag consumentenonderzoek zorgsector Breda Inleiding: In het kader van het project economische barometer is in 2012 gekozen voor het onderwerp zorgverlening en vooral het gebruik van de zorgverleners,

Nadere informatie

Aantal medewerkers West-Brabant

Aantal medewerkers West-Brabant Regio West-Brabant 1. Werkgelegenheid Zorg en Welzijn West-Brabant In dit katern volgt een overzicht van diverse arbeidsmarktfactoren in de sector zorg en welzijn in de regio West-Brabant. Waar mogelijk

Nadere informatie

Demografische gegevens ouderen

Demografische gegevens ouderen In dit hoofdstuk worden de demografische gegevens van de doelgroep ouderen beschreven. We spreken hier van ouderen indien personen 55 jaar of ouder zijn. Dit omdat gezondheidsproblemen met name vanaf die

Nadere informatie

Maandelijkse cijfers over de werkloze beroepsbevolking van het CBS en nietwerkende werkzoekenden van het UWV

Maandelijkse cijfers over de werkloze beroepsbevolking van het CBS en nietwerkende werkzoekenden van het UWV 16 februari 2012 Maandelijkse cijfers over de werkloze beroepsbevolking van het CBS en nietwerkende werkzoekenden van het UWV Samenvatting Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) en UWV publiceren

Nadere informatie

Cohortvruchtbaarheid van niet-westers allochtone vrouwen

Cohortvruchtbaarheid van niet-westers allochtone vrouwen Cohortvruchtbaarheid van niet-westers allochtone vrouwen Mila van Huis De vruchtbaarheid van vrouwen van niet-westerse herkomst blijft convergeren naar het niveau van autochtone vrouwen. Het kindertal

Nadere informatie

Vrouwen in de Wetenschap 12 januari 2009

Vrouwen in de Wetenschap 12 januari 2009 Vrouwen in de Wetenschap 12 januari 2009 Samenvatting Het aantal vrouwen in universitaire wetenschappelijke functies neemt gestaag toe. Het percentage vrouwelijke studenten, promovendi, universitair docenten,

Nadere informatie

Positieve trends in (gezonde) levensverwachting

Positieve trends in (gezonde) levensverwachting Positieve trends in (gezonde) levensverwachting 13 stijgt nog steeds in 28 78,3 jaar voor mannen en 82,3 jaar voor vrouwen Stijging levensverwachting vooral door daling sterfte op hogere leeftijden Recente

Nadere informatie

Bevolkingsprognose 2002 2050: anderhalf miljoen inwoners erbij

Bevolkingsprognose 2002 2050: anderhalf miljoen inwoners erbij Bevolkingsprognose 22 25: anderhalf miljoen inwoners erbij Andries de Jong Volgens de nieuwe bevolkingsprognose van het CBS zal het inwonertal van Nederland toenemen van de huidige 16,2 miljoen naar 17,7

Nadere informatie

Rapportage Kunsten-Monitor 2014

Rapportage Kunsten-Monitor 2014 Rapportage Kunsten-Monitor 2014 Inleiding In 2014 heeft de AHK deelgenomen aan het jaarlijkse landelijke onderzoek onder recent afgestudeerden: de Kunsten-Monitor. Alle bachelor en master afgestudeerden

Nadere informatie

Bijlage F Demografische ontwikkelingen

Bijlage F Demografische ontwikkelingen Bijlage F Demografische ontwikkelingen Inleiding Demografische ontwikkelingen kunnen nationaal worden beschouwd, maar om specifieke lokale ontwikkelingen te kunnen aangeven is het van belang ze op Puttens

Nadere informatie

Kenmerken van wanbetalers zorgverzekeringswet

Kenmerken van wanbetalers zorgverzekeringswet Publicatiedatum CBS-website: 16 juli 2007 Kenmerken van wanbetalers zorgverzekeringswet Centraal Bureau voor de Statistiek Samenvatting Op 1 januari 2006 is de nieuwe Zorgverzekeringswet inwerking getreden,

Nadere informatie

Meer ouderen langer werkzaam

Meer ouderen langer werkzaam Meer ouderen langer werkzaam Koos Arts (Centraal Bureau voor de Statistiek) Ferdy Otten (Centraal Bureau voor de Statistiek) Vooral door de instroom van jongere generaties alsmaar meer werkende vrouwen

Nadere informatie

Facts & Figures De arbeidsmarkt zorg en welzijn in Noord-Nederland

Facts & Figures De arbeidsmarkt zorg en welzijn in Noord-Nederland onderzoekt, adviseert en verbindt. Facts & Figures De arbeidsmarkt zorg en welzijn in Noord-Nederland De arbeidsmarkt in zorg en welzijn blijft in beweging. Ook in het Noorden. We zetten de belangrijkste

Nadere informatie

Aantal medewerkers Noordoost-Brabant

Aantal medewerkers Noordoost-Brabant Regio Noordoost-Brabant 1 1. Werkgelegenheid Zorg en Welzijn Noordoost-Brabant In dit katern volgt een overzicht van diverse arbeidsmarktfactoren in de sector zorg en welzijn in de regio Noordoost-Brabant.

Nadere informatie

Persbericht. Arbeidsmarkt ook in 2001 gunstig. Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Arbeidsmarkt ook in 2001 gunstig. Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-27 7 februari 2002 9.30 uur Arbeidsmarkt ook in 2001 gunstig De reeks van jaren met een gunstige arbeidsmarkt is in 2001 voortgezet. De groei van de

Nadere informatie

Overzichtsrapport SER Gelderland

Overzichtsrapport SER Gelderland Overzichtsrapport SER Gelderland Bevolking en participatie In opdracht van SER Gelderland September 2008 Drs. J.D. Gardenier L.T. Schudde CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 cab@cabgroningen.nl

Nadere informatie

Factsheet economische crisis. 4 e kwartaal 2009

Factsheet economische crisis. 4 e kwartaal 2009 Factsheet economische crisis 4 e kwartaal 29 O&S Februari 21 2 Kort samengevat Ieder kwartaal factsheet Vanwege de economische recessie in Nederland is er behoefte aan inzicht in de gevolgen hiervan voor

Nadere informatie

CBS-berichten: Verschuivingen in het arbeidspotentieel van ouderen

CBS-berichten: Verschuivingen in het arbeidspotentieel van ouderen CBS-berichten: Verschuivingen in het arbeidspotentieel van ouderen Ferdy Otten en Clemens Siermann* Inleiding In de afgelopen jaren zijn tal van beleidsmaatregelen genomen om de arbeidsparticipatie van

Nadere informatie

Sociaal jaarverslag 2012

Sociaal jaarverslag 2012 Sociaal jaarverslag 2012 Sociaal jaarverslag 2012 Inhoud Voorwoord... 4 Kengetallen Personeel 2012 Kerncijfers Sociaal Jaarverslag 2012 en 2011... 6 Omvang formatie en personeelsbezetting... 7 Overige

Nadere informatie

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Juli 2013 De evolutie van de werkende beroepsbevolking te Brussel van demografische invloeden tot structurele veranderingen van de tewerkstelling Het afgelopen

Nadere informatie

CBS-berichten: Veranderingen in de arbeidsparticipatie in Nederland sinds 1970

CBS-berichten: Veranderingen in de arbeidsparticipatie in Nederland sinds 1970 CBS-berichten: Veranderingen in de arbeidsparticipatie in Nederland sinds 1970 Lian Kösters, Paul den Boer en Bob Lodder* Inleiding In dit artikel wordt de arbeidsparticipatie in Nederland tussen 1970

Nadere informatie

Startende leraren in Amsterdam

Startende leraren in Amsterdam Factsheet mei 2019 Deze factsheet geeft inzicht in de arbeidsmarktpositie van startende leraren op de lange termijn. Het aandeel gestarte leraren voor het (speciaal) basisonderwijs dat op de lange termijn

Nadere informatie

vws Huisartsenzorg Tandheelkundige zorg Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport Den Haag, juli 2000

vws Huisartsenzorg Tandheelkundige zorg Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport Den Haag, juli 2000 vws0001134 Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport Den Haag, juli 2000 Inleiding Bij deze wil ik u informeren over de uitkomsten van het overleg «huisartsenzorg

Nadere informatie

Raming ILC / BAPO ontwikkeling

Raming ILC / BAPO ontwikkeling Raming ILC / BAPO ontwikkeling 2004-2010 8 september 2004 CentER Applied Research Dr. ir. P.F. Fontein Dr. A.G.C. van Lomwel Dr. K. de Vos Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Raming leeftijdsopbouw met Pomona...

Nadere informatie

Werkgelegenheidsonderzoek 2009

Werkgelegenheidsonderzoek 2009 Werkgelegenheidsonderzoek 2009 Werkgelegenheidsonderzoek 2009 Provincie Groningen Provincie Groningen Drs. Eelco Westerhof 21 januari 2010 1 Inhoud Werkgelegenheidonderzoek 2009 1 Inhoud 2 Inleiding 3

Nadere informatie

How to present online information to older cancer patients N. Bol

How to present online information to older cancer patients N. Bol How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve

Nadere informatie

ONTSLAGSTATISTIEK Jaarrapportage 2001

ONTSLAGSTATISTIEK Jaarrapportage 2001 Ministerie van Sociale Zaken Directie Ramingen & Analyse en Werkgelegenheid afdeling Arbeidsverhoudingen en Internationaal ONTSLAGSTATISTIEK Jaarrapportage 2001 Juli 2002 Algemeen In totaal is in 2001

Nadere informatie

Figuur 1: Veronderstellingen per onderdeel uit de Nationale CBS-Prognoses 2008 en 2012

Figuur 1: Veronderstellingen per onderdeel uit de Nationale CBS-Prognoses 2008 en 2012 Bevolkings Prognose 2013 De Bevolkings Prognose 2013 (BP2013) is bedoeld als provinciale sectorprognose, een prognose die zo goed mogelijk de toekomstige bevolkingsontwikkeling voorspelt en daarmee door

Nadere informatie

Publicaties, posterpresentaties en lezingen

Publicaties, posterpresentaties en lezingen Publicaties, posterpresentaties en lezingen Overzicht 1995-2015 2015 - Bruers JJM, Dam BAFM van, Gorter R, Eijkman MAJ. Het welbevinden van tandartsen na een klachtprocedure. Ned Tijdschr Tandheelkd 2015;

Nadere informatie

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief 5.6 Het s hoger onderwijs in internationaal perspectief In de meeste landen van de is de vraag naar hoger onderwijs tussen 1995 en 2002 fors gegroeid. Ook in gaat een steeds groter deel van de bevolking

Nadere informatie

céáíéå=éå=åáàñéêë= HBO-Monitor 2012: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo juni 2013

céáíéå=éå=åáàñéêë= HBO-Monitor 2012: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo juni 2013 céáíéå=éå=åáàñéêë= HBO-Monitor 2012: De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo juni 2013 céáíéå=éå=åáàñéêë 2 Inleiding In deze factsheet staan de arbeidsmarktresultaten van hbo-afgestudeerden

Nadere informatie

Regionale verscheidenheid in bevolkingsconcentraties

Regionale verscheidenheid in bevolkingsconcentraties Deel 1: Gemiddelde leeftijd en leeftijdsopbouw Mathieu Vliegen en Niek van Leeuwen De se bevolkingskernen vertonen niet alleen een ongelijkmatig ruimtelijk spreidingspatroon, maar ook regionale verschillen

Nadere informatie

Inzetbaarheid op hogere leeftijd

Inzetbaarheid op hogere leeftijd Inzetbaarheid op hogere leeftijd Nr. 2018/14B, Den Haag 26 juni 2018 Achtergronddocument bij: Gezondheid en langer doorwerken Nr. 2018/14, Den Haag 26 juni 2018 Inzetbaarheid op hogere leeftijd pagina

Nadere informatie

Demografische ontwikkelingen

Demografische ontwikkelingen DEEL 2.4 INFORMATIE Demografische ontwikkelingen: - Ontwikkeling inwonersaantallen; - Ontwikkeling migratiestromen; - Ontwikkeling huishoudens; - Prognoses en huishoudens; - Ontgroening en vergrijzing;

Nadere informatie

Tandheelkundige professionals van morgen: flexibele teamspelers

Tandheelkundige professionals van morgen: flexibele teamspelers Bijzonder onderwerp Bolk e.a.: Flexibele teamspelers Tandheelkundige professionals van morgen: flexibele teamspelers De visie van het tandheelkundig beroepsveld op de toekomstige beroepsstructuur en beroepsuitoefening

Nadere informatie

Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015

Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015 Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 3298 Mail : gj.stam@deventer.nl 1 Inhoudsopgave pagina 1 Inleiding:

Nadere informatie