Familieleden van Syriëstrijders: Tussen strijd en verwijt. Onderzoek naar steunbronnen voor ouders en naasten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Familieleden van Syriëstrijders: Tussen strijd en verwijt. Onderzoek naar steunbronnen voor ouders en naasten"

Transcriptie

1 Familieleden van Syriëstrijders: Tussen strijd en verwijt Onderzoek naar steunbronnen voor ouders en naasten

2

3 Familieleden van Syriëstrijders: Tussen strijd en verwijt Onderzoek naar steunbronnen voor ouders en naasten

4 INHOUDSTABEL Inhoudstabel... 1 Voorwoord... 3 Inleiding... 4 Deel I... 6 Casussen: Drie zussen en een vrouw... 6 Zus Zus Zus Vrouw... 8 Overeenkomsten en verschillen... 9 Noden... 9 Deel II Situatieschets Syrië-what? Het probleem van radicalisering Radicalisme, extremisme, terrorisme Radicaliseringsproces Maatregelen Preventie Repressie Andere maatregelen Verklaringstheorieën Theorieën m.b.t. karakteristieken van individuen of groepen Theorieën m.b.t. subjectieve rechtvaardigingsgronden Theorie m.b.t. contextuele omstandigheden Onderzoek m.b.t. opvoeding Verklaringskracht Ondersteuningsaanbod Sociale steun: Informeel, semi-formeel en formeel Informeel netwerk Semiformeel netwerk Formeel netwerk Andere landen Besluit

5 Deel III Voorstellen m.b.t. informatie Onderzoek Familieleden informeren voor het vertrek Familieleden informeren: wat na het vertrek? Familieleden informeren m.b.t. terugkeer Voorstellen m.b.t. begeleiding Hij wilt vertrekken Hij is vertrokken Hij komt terug Voorstellen m.b.t. beeldvorming Algemene conclusie Evaluatie Bibliografie Bijlagen Bijlage Bijlage

6 VOORWOORD Toen ik aan het einde van het vorige academiejaar een thema moest opgeven voor een eindproef, had ik aanvankelijk moeite met kiezen. Waar zou ik een jaar lang geboeid aan willen/kunnen werken? Het thema Syriëstrijders was toen voor mij nog onbekend terrein. Uit mijn directe omgeving is niemand vertrokken. Maar steeds vaker hoorde ik van mensen uit mijn bredere kennissenkring over broertjes en zusjes die weg waren. Als ik dan vroeg hoe gaat het met die ouders kunnen ze ergens terecht voor steun of begeleiding?, was het antwoord vaak verrassend: de politie weet het niet eens, of hulpverleners begrijpen het toch niet. Ik begreep het zelf ook niet: waarom zou iemand ervoor kiezen om naar een oorlogsgebied te trekken? Wat gaan ze daar dan doen? Waren ze wel voorbereid op wat ze daar zouden aantreffen? En waarom vertrekken ze stiekem? Al snel verschoof mijn focus: wat doe je als je broertje of je zoon plots vertrekt? Wat voor impact heeft zo n vertrek eigenlijk op de bredere familiebanden? Met wie kan je, als ouder of als broer/zus, het over zo n gevoelig onderwerp hebben: blijft dit eerder binnenshuis, of bestaan er specifieke diensten? Het onderwerp vond ik boeiend, maar ik wist op voorhand dat het een serieuze uitdaging zou worden om hier informatie over te vinden. Ter afsluiting van mijn vorige opleiding heb ik ook een thesis moeten schrijven, en ook daar koos ik een onderwerp dat me ontzettend interesseerde maar waarvan ik bij aanvang wist dat documentatie schaars is. Die ervaring was zowel frustrerend waar vind ik mijn bronnen? - als verrijkend, het zette me aan om out of the box te denken en creatief te zijn. Het had iets van een zware bevalling: het proces verliep moeizaam, maar het resultaat gaf zo veel voldoening. Ik besloot het ook dit keer in ieder geval te proberen. Toen ik thuis mijn onderwerp aankondigde, keken mijn gezinsleden vreemd op. Kun je niet iets veiliger kiezen?, vroeg ons vader. Ik legde uit dat ik helemaal geen onveilige dingen van plan was, ik benader het thema vanuit gezinswetenschappelijk perspectief. Hij was niet helemaal gerustgesteld, maar wist dat mijn keuze al vaststond. Tot slot wil ik hier graag een woordje van dank uiten. Dank aan alle mensen in mijn omgeving die mij niet altijd begrepen, maar wel erop vertrouwden dat ik wist wat ik deed zelfs als ik dat zelf niet wist. Dank aan de vrouwen die hun verhalen met mij hebben willen delen, jullie input was voor mij van onschatbare waarde. Dank aan de mensen die op de één of andere manier hebben bijgedragen aan het tot stand komen van dit werk. Hartelijk dank aan mijn promotor, bedankt om mij op mijn eigen tempo te laten werken, bedankt voor de snelle feedback en de nuttige tips. En ten slotte dank ik mijn Schepper. Zonder Zijn wil en hulp zou dit allemaal nooit gelukt zijn. Bedankt! 3

7 INLEIDING De voorbije drie jaar is het thema Syriëstrijders vaak in de media opgedoken. Het gaat dan over geradicaliseerde jongeren, over gebrainwashte jongeren, ontspoorde jongeren,... allerhande jongeren. Het gaat over mogelijke oorzaken: een discriminerende maatschappij, weinig toekomstperspectieven, geïdealiseerde heldenstatussen,... Of een combinatie van dit alles. Het gaat over maatregelen die genomen moeten worden wanneer iemand terugkomt. Als iemand terugkomt. Interviews met jongeren die naar Syrië vertrokken zijn, zijn voor zover ik weet- schaars. Af en toe komen familieleden of vrienden van een vertrokken jongere aan het woord. De ex-militair Dimitri Bontinck, vader van Jejoen, niet meegerekend, staan zij vooral aan de zijlijn, ze brengen verslag uit over zijn/haar verleden. Vertellen of de jongere contact heeft gemaakt. Wat hij/zij dan zei. Of niet zei. In dit werk wil ik stilstaan bij wat zo n vertrek van een jongere bij zijn omgeving teweegbrengt. Ik wil weten hoe de ouders er mee om gaan. Wat leeft er bij de siblings? Kunnen zij ergens met hun vragen terecht? Wat als zoon/broer/vriend terugkomt? Er worden allerlei strafmaatregelen bedacht voor de jongere zelf, maar denkt men ook aan opvang, begeleiding, ondersteuning, reintegratie? Wat als hij niet terugkomt?... Op basis van wat ik in de kranten lees, zijn dit mijn hypothesen: De overheid zet sterk in op repressieve acties, aan preventieve maatregelen en voorstellen tot begeleiding bij terugkeer wordt minder aandacht geschonken. Daardoor stappen mensen moeilijker naar de politie, niet als ze vermoedens hebben, noch als hun familielid al vertrokken is. Er is weinig of geen ondersteuning voor ouders en andere familieleden. Familieleden doen eerder beroep op informele steunbronnen dan op (semi)formele steunbronnen. In het eerste deel van dit eindwerk vertel ik het verhaal van vier vrouwen, drie waarvan de broer en één waarvan de echtgenoot naar Syrië vertrokken zijn. Op basis van een vragenlijst vroeg ik hen wat ze van het vertrek vinden, of ze het kunnen plaatsen, hoe zij er mee omgaan en waar zijzelf steun zoeken. Hierna heb ik een kort overzicht gemaakt van waar deze vrouwen nood aan hebben en welke behoeften zij ervaren. In het tweede deel wil ik de problematiek verder uitdiepen en breder kaderen. Syriëstrijders, wie zijn dat eigenlijk? Over hoeveel jongeren spreekt men? Wat gaan ze daar doen? Wat ligt er aan de basis van hun vertrek? Vervolgens geven we een overzicht van theorieën die radicalisering trachten te verklaren. Wat maakt dat de ene jongere gehoor geeft aan de oproep tot vertrek en de andere niet? We ronden dit stuk af met een oplijsting van het aanbod aan ondersteuningsmogelijkheden voor familieleden dat voorhanden is en met een aantal voorbeelden uit andere landen. 4

8 In het derde deel stel ik een aantal veranderingsgerichte strategieën voor nadat ik heb gekeken wat familieleden nodig hebben. Bij deze veranderingsgerichte strategieën houd ik rekening met de inzichten uit de vorige stukken. Tot slot volgt er een evaluatie en een algemene conclusie. In de evaluatie wordt mijn eindproef als product en als werkproces geëvalueerd. In de conclusie sommen we nog eens de hoofdpunten van dit eindwerk en beantwoorden we de hypothesen die we hierboven geformuleerd hebben. 5

9 DEEL I In dit eerste deel vertel ik het verhaal van vier vrouwen, drie waarvan de broer en één waarvan de echtgenoot naar Syrië is vertrokken. Ik wilde graag weten wat ze van het vertrek vinden, of ze het kunnen plaatsen, hoe zij er mee omgaan en waar zijzelf steun zoeken. De vragenlijst diende enkel als kapstok, afhankelijk van de antwoorden werden bijvragen geformuleerd. Hierna maak ik een overzicht van de ondersteuningsbehoeften van deze vrouwen. Ik heb niet de pretentie van op basis van deze vier gesprekken conclusies en oplossingen voor te stellen als overal en altijd geldend. Ze geven ons wel een idee van een aantal ervaringen en van hoe familieleden het vertrek beleven. CASUSSEN: DRIE ZUSSEN EN EEN VROUW Ik ben met elk één van de vier dames die me hebben geholpen bij dit eindwerk, op een andere manier in aanraking gekomen. De zus van R. ken ik van een opleiding die we samen gedaan hebben. Ze is gescheiden, woont in de omgeving van Limburg en combineert werk met studie. Haar broertje, 24 jaar oud, is sinds september in Syrië. De andere zus ken ik van het verenigingsleven, we hebben ooit samen vrijwilligerswerk gedaan en sindsdien houden we sporadisch contact via facebook. Dit zusje van A. is getrouwd en woont in de omgeving van Antwerpen. Haar broer, 27 jaar oud, is bijna een jaar geleden vertrokken. De derde zus ken ik niet persoonlijk, haar nummer heb ik gekregen via een gemeenschappelijke kennis. Zij is afkomstig uit Vilvoorde en haar broertje is sinds april vorig jaar weg. Tot slot ken ik ook de vierde vrouw niet persoonlijk, ze is de buurvrouw van mijn vriendin en al ons contact is via die vriendin verlopen. Deze vrouw is moeder van twee kinderen, 7 en 9 jaar oud. Haar man is 41 jaar oud en is in september naar Syrië vertrokken. Alle vrouwen kregen een korte vragenlijst (zie bijlage 1) doorg d. Op basis van die vragenlijst heb ik dan bijvragen kunnen stellen via facebook, mail of telefoon. 6

10 ZUS 1 Net als haar ouders en de andere gezinsleden, was de zus van R. niet op de hoogte van zijn vertrek. Ze zagen het allemaal niet aankomen, en zouden hem er ook niet in gesteund hebben. Voor haar ouders is het heel hard aangekomen. Haar moeder is er kapot van. Ze kan er wel met familie en vrienden over praten, maar ze blijft het moeilijk vinden. Hoewel haar vader er nooit over praat, heeft ook hij het er erg moeilijk mee. Hij was erg close met zijn zoon, maar het vertrek had ook hij niet verwacht. R. woonde al alleen, ze hadden dus niet direct door dat hij er niet meer was. Pas toen de moeder merkte dat hij haar al twee dagen niet gebeld had, gingen ze naar hem op zoek. Die eerste weken leefden ze in grote onzekerheid. Daarna nam hij zelf contact op met het thuisfront en vertelde waar hij zat en dat alles goed met hem gaat. Sindsdien spreekt ze hem af en toe, ze probeert zich dan sterk te houden en niet emotioneel over te komen. Ze wilt het hem namelijk niet nog moeilijker maken en is bang dat hij dan zelfs dat beetje contact verbreekt. De zus maakt zich zorgen om haar broertje, niet alleen wat betreft het eventuele gevaar, maar ook over zijn toekomst. Niet dat hij van plan is terug te keren, maar ze denkt dat hij die mogelijkheid ten minste zou overwegen als hem hier niet sowieso een gevangenisstraf opwachtte. Hierover praten kan ze met familie en vrienden, maar echt geholpen voelt ze zich niet. Vooral toen hij net weg was, zat ze met allerlei vragen, zoals wat zou er gebeuren als hij terug komt? of zijn zussen of broers strafbaar als ze hem daar een bezoek zouden willen brengen?, maar daar kunnen zij haar niet bij verder helpen. Ze zou het fijn vinden mocht er een instantie bestaan, of eventueel iemand binnen de politie die gespecialiseerd is in deze materie, waar ze met vragen naar toe kan gaan. Vooral de eerste maanden na R. s vertrek, toen ze nog geen nieuws van hem zelf kregen, had ze grote behoefte aan van instanties horen of zij meer wisten. R. is in België geboren en getogen, maar voelde zich hier niet thuis. Hij zocht al maanden naar werk, maar werd nergens aangenomen. Daarom besloot hij te vertrekken. Dit vertelt zijn zus op de vraag naar zijn vertrekmotieven. ZUS 2 Ook de familie van B. had het vertrek totaal niet zien aankomen. B. was al een tijdje bezig met het geloof, twee jaar voor vertrek begon hij zich hierin te verdiepen en liet hij zijn baard staan. Hij is dus niet plots geradicaliseerd. De avond voor vertrek vroeg hij zus autosleutels en zei hij dat hij met vrienden iets ging drinken. s Ochtends vroeg werden de sleutels in de brievenbus gegooid, pas in de loop van de avond begon het gezin zich vragen te stellen. Toen ze hem telefonisch probeerden te bereiken en ze merkten dat zijn telefoon uitstond, groeide het vermoeden dat B. naar Syrië vertrokken was. In de buurt waren er namelijk nog meer jongens vertrokken, en ook zij schakelden hun telefoon uit na vertrek. Haar andere broers zijn dan in de buurt gaan rondvragen of iemand meer wist, en via via kwamen ze er achter dat B. inderdaad naar Syrië was vertrokken. Enkele dagen later kwam de wijkagent op 7

11 bezoek, hij wilde weten wie er allemaal op dat adres woonde. Uiteindelijk vroeg hij naar B., hij zocht enkel bevestiging voor wat hij al wist. Nog een aantal dagen later kwamen er agenten langs die een lijst hadden met organisaties en diensten waar het gezin voor ondersteuning beroep op kon doen. Niemand is daarop ingegaan. De vader kwam via de moskee in contact met andere vaders waarvan de zonen ook vertrokken zijn, aan hen heeft hij veel steun. Ook de moeder kon bij haar buren, vriendinnen en familieleden terecht. De zus zelf heeft het enkel haar beste vrienden toevertrouwd, haar collega s op het werk of vrienden buiten Vilvoorde weten het nog steeds niet. ZUS 3 Het zusje van A. vond het in het begin erg moeilijk dat is het soms nog steeds. Maar ze respecteert zijn beslissing en steunt hem hierin, omdat ze weet dat hij zich hier in België niet op zijn plek voelde. Ze heeft hem nog nooit zo gelukkig gezien als nu. Ze maakt zich niet zozeer zorgen om de veiligheid of om zijn toekomst, ze vreest eerder het slecht nieuws gesprek. Haar broer nooit meer terug zien, dat baart haar de meeste zorgen. Op de vraag Wat zou er voor nodig zijn opdat u zich geholpen/gedragen voelt?, antwoordt ze : Het enigste wat ik nodig heb is begrip. Met haar familie en haar man kan ze openlijk over A. s vertrek praten. Haar moeder heeft het er enorm moeilijk mee, ze ondersteunen elkaar waar ze kunnen. Professionele hulpverlening inschakelen, wil ze niet: ze heeft het gevoel dat ze niet bij hen terecht kan omdat niet iedereen A. s beslissing begrijpt. Ze heeft trouwens genoeg aan haar familie- en vriendenkring. Sommige vragen kon de zus niet beantwoorden, voor de veiligheid. Ze zegt dat ze constant in de gaten worden gehouden, ze kan bijvoorbeeld niet zeggen of ze nog contact heeft met haar broer. Maar omdat ze zeker weet hij leeft, ga ik ervan uit dat er toch een bepaalde vorm van contact is. VROUW De vrouw waarvan de echtgenoot vertrokken is, zegt dat ze in het begin haar mans keuze steunde. Ze was er zelfs blij om. Maar nu, negen maanden na zijn vertrek, maakt ze zich grote zorgen, zowel om hem als om zichzelf en hun kinderen. De onzekerheid en verwarring vallen haar zwaar. Gelukkig kan ze bij haar vriendinnen en familie terecht met haar zorgen. Vooral aan haar schoonmoeder heeft ze veel. Voor andere problemen ziet ze momenteel een hulpverlener, maar alles wat met het vertrek van haar man te maken heeft, houdt ze geheim. Haar man stopte met zijn werk en verliet huis en haard om daar te gaan helpen. In eerste instantie was het de bedoeling dat zijn gezin hem achterna zou reizen. Hij wilde, en zijn vrouw was het daar mee eens, met het gezin in een islamitische omgeving wonen, een plaats waar hun kinderen niet scheef zouden worden bekeken omwille van hun afkomst en religie. Negen maanden later weet ze het allemaal niet meer zo zeker. Ze maakt zich zorgen om haar mans veiligheid en van nareizen is momenteel geen sprake. Ze hebben telefonisch nog geregeld contact. Haar man is absoluut niet van plan terug naar België te keren. 8

12 OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN Via skype, whatsapp of gewoon telefonisch hebben de vrouwen (regelmatig) contact met de vertrokken familieleden, ze zijn alle vier nog in leven. Op de vraag Hoe staat u tegenover het vertrek? kreeg ik uiteenlopende reacties. Deze vraag stelde ik, met in mijn achterhoofd het idee dat als men op de hoogte is van het vertrek en dit ook steunt, men waarschijnlijk weinig tot geen behoefte zal hebben aan ondersteuning na vertrek. Geen één van de zussen was op de hoogte van het vertrek, voor hen kwam het aan als een grote verrassing. Achteraf hebben ze zich min of meer bij de keuze van hun broer neergelegd, ze keuren het niet goed, maar hebben er wel begrip voor. De echtgenote was op voorhand wel op de hoogte, ze wilde zelfs samen met de kinderen haar man achterna reizen. Nu ziet ze dat helemaal niet meer zitten en wilt ze eigenlijk dat hij terugkomt. Ook vroeg ik hen of ze zich morgen maakten om hun familielid en zo ja, waar ze zich dan zorgen om maakten. Alle vrouwen zijn bezorgd om de veiligheid van hun familielid en om zijn toekomst. Ze zijn bang dat ze hun broer/man nooit meer zullen zien Vooral de vraag waar ze terecht kunnen met hun zorgen is in het kader van dit eindwerk interessant. Daarbij maak ik een onderscheid tussen informele en formele steunbronnen, welke ze aanboren en hoe tevreden ze daarmee zijn. Alle vrouwen konden voor steun rekenen op hun familie en vrienden, geen één deed beroep op professionele zorg. Enkel de zus van B. werd de mogelijkheid van overheidswege aangeboden. Men is tevreden met de informele steun, maar één zus geeft aan dat ze zich toch niet geholpen voelt en een andere zus zegt dat ze geen professionele hulp zoekt, omdat die haar broers keuze toch niet zou begrijpen. NODEN Uit het voorgaande onthouden we een aantal punten: Een zus heeft behoefte aan informatie, ze wist niet waar ze terecht kon met haar vragen. Een zus heeft nood aan ondersteuning, ze voelt zich niet voldoende geholpen door haar informeel netwerk Een zus heeft behoefte aan begrip, ze heeft het gevoel dat de maatschappij inclusief hulpverleners haar broers keuze niet begrijpt. 9

13 DEEL II Het tweede deel bestaat uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk willen we het fenomeen Syriëstrijders beter in kaart te brengen. Over hoeveel mensen gaat het? Wie zijn die mensen die vertrekken? Wat doen ze daar? In het stukje Het probleem van radicalisering staan we ook even stil bij de vraag wat maakt voor de overheid het vertrek van een handjevol jongeren zo belangrijk?. We ronden dit hoofdstuk af met een aantal maatregelen die de overheid heeft genomen om mensen te ontmoedigen van te vertrekken, en, mocht preventie niet lukken en ze toch vertrekken, wat hen dan aan repressieve maatregelen te wachten staat. Ten slotte sommen we een aantal andere maatregelen op. De theorieën die radicalisering - en dus een vertrek naar Syrië - trachten te verklaren, vormen een tweede hoofdstuk. Er wordt gekeken naar karakteristieken van het individu of de groep, naar subjectieve rechtvaardigingsgronden, contextuele omstandigheden en naar de link tussen opvoeding, socialisatie en radicalisering. Tot slot bekijken we het aanbod aan ondersteuningsmogelijkheden voor familieleden van Syriëstrijders, zowel wat betreft informele, semi-formele als formele steunbronnen. Een aantal good practices uit andere landen geven ons een beeld van hoe in die landen aan ondersteuning wordt gedaan. SITUATIESCHETS In dit eerste onderdeel wil ik de situatie schetsen: waar gaat het eigenlijk over? Over hoeveel jongeren spreekt men? Wat ligt er aan de basis van hun vertrek? Wat maakt dat de ene jongere vertrekt en de andere niet? En waarom is een vertrek zo problematisch? Hoe wordt er met dit fenomeen omgegaan en welke maatregelen neemt de overheid? SYRIË-WHAT? Syriëstrijders, mujahidien, jihadisten,... zo worden de jongeren genoemd die de voorbije drie jaar naar Syrië trokken. In de nasleep van de Arabische Lente brak in 2011 ook daar een burgeroorlog uit die tot op de dag van vandaag voort woedt. Het land werd verscheurd in een pro-assad kamp versus de verzetsstrijders. Jongeren die van hieruit vertrokken, schaarden zich voor zover we weten- aan de zijde van die laatsten. Ondertussen zijn er zo veel versnipperingen binnen de twee groepen, dat het ons niet meer helemaal duidelijk is wie aan welke zijde vecht. Hoewel we wel beseffen dat het niet uitsluitend om jongeren gaat, zal ik in dit eindwerk toch vaak naar deze groep verwijzen als jongeren. Mensen die naar Syrië vertrokken is vrij omslachtig en 10

14 het woord Syriëstrijders is een nogal beladen begrip niet iedereen is trouwens vertrokken met als doel te strijden Over hoeveel jongeren gaat het? In april 2013 waren er volgens het gerecht minstens 33 jongeren vertrokken, in de media was er sprake van 80 tot zelfs een 200-tal. Volgens arabist islamoloog Pieter Van Ostaeyen zijn het er minstens 348. De leeftijd varieert van 15 à 16 tot 68 - Sheik Bassam al-ayashi mee gerekend. Zonder al-ayashi waren de oudste strijders zijn zoon, Abd ar-rahman al-ayashi en zijn vriend, Raphael Gendron, beiden sneuvelden toen ze 38 jaar oud waren. Gemiddeld zijn de jongeren 23,5 jaar. Er zouden zo n 30 mensen uit Brussel, 19 uit Vilvoorde, 14 uit Antwerpen en uit Mechelen, 3 uit Genk en Maaseik, 2 uit Willebroek en telkens 1 uit Roeselare en Luik vertrokken zijn. Ten minste 29 zouden teruggekeerd zijn, 24 à 26 zijn er gesneuveld en de overgrote meerderheid verblijft er nog (Van Ostayen, 2014). Over het aantal Mechelaars dat vertrokken is, bestaat discussie: volgens sommigen zijn er wel degelijk mensen vertrokken en zelfs gesneuveld, anderen beweren dat een aantal jongeren wel met het idee flirtte, maar door tussenkomst van familieleden en andere mensen uit hun netwerk is een vertrek tegengehouden (Gazet van Antwerpen, 2013). Het laatste wat ik hierover kon vinden, is een krantenartikel van april 2014, gebaseerd op geschatte cijfers van de Task Force Syrië 1 : een twintigtal mensen is gesneuveld, een vijftigtal teruggekeerd en zo n 150 Belgen zijn nog steeds ter plaatse. In totaal zijn er ongeveer 250 mensen vertrokken en dat aantal steeg de voorbije maanden niet (Nieuwsblad, 2014). In mei 2014 werden nog twee meisjes 17 en 19 jaar oud- opgepakt op de luchthaven van Zaventem, ze stonden op het punt om via Turkije naar Syrië te vertrekken (Nieuwsblad, 2014). In welke omstandigheden ze daar leven is niet echt duidelijk. Op youtube staan filmpjes waarop te zien is dat jongeren in riante villa s worden opgevangen, waar het ze aan niks ontbreekt. Daar zouden ze worden geïndoctrineerd in het gedachtegoed, mentaal en fysiek getraind en voorbereid op de strijd. Via andere sociale media krijgen we dan weer te horen/lezen dat het leven daar heel normaal is, dat ze in normale huizen leven en werken, studeren en werken,... Wat zijn ze daar in Syrië eigenlijk gaan doen en wat zijn hun motieven? Ook daar is veel onduidelijkheid over. Ze willen de lokale bevolking gaan bijstaan, helpen. Hoe die hulp wordt ingevuld, varieert al naargelang de bron, gaande van gewapend verzet aan de zijde van de anti- Assad-strijders tot humanitaire hulp in de vorm van voedselbedeling onder vluchtelingen. In mei 2013 organiseerde Al-Mawada - een non-profit organisatie die zich bezighoudt met beeldvorming wat betreft islam en moslims - in samenwerking met vzw Motief, Atlas en Samenlevingsopbouw een debat met als titel Belgische strijders in Syrië: verzetsstrijders of radicalen?. Daar werd aan een aantal Midden-Oostenexperts gevraagd wat volgens hen aan de basis ligt van het vertrek. Brahim Laytouss, imam te Gent en onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen naar islambewegingen in België en radicalisering, ziet de oorzaak vooral in een verkeerd begrip van de religie: een oppervlakkige kennis van de religie zou hen een 1 Hierover vindt u in deel II meer informatie. 11

15 vertekend beeld van jihaad voorhouden. Hij is van mening dat degenen die vertrekken, jihaad enkel op een enge manier interpreteren, namelijk die van het effectief gewapend strijden. Om vertrek te ontmoedigen is het volgens hem van uiterst belang om daar op in te pikken door de juiste islamitische informatie te verspreiden. Coolsaet, professor internationale betrekkingen en buitenlands beleid aan de UGent, is het hier niet mee eens. Volgens hem heeft het vertrek niets met religie te maken. Het is namelijk iets dat in de geschiedenis al verschillende keren is voorgekomen. Telkens opnieuw is men er van uitgegaan dat de motieven religieus geïnspireerd waren, maar volgens hem vertrekken jongeren meestal omdat ze gefrustreerd zijn. Ze hebben het idee dat ze hier niets (meer) kunnen betekenen, nutteloos zijn en willen graag zelf iets ondernemen. De volgende stap is dit legitimeren, dan zoeken ze motieven om hun beslissing te verantwoorden (El Fekri, 2013 ). In een gesprek met collega-vrijwilliger Thieren vond ik een interessante aanvulling: niet kansarmoede, uitsluiting of rekruteerders (zie verder) trekken jongeren naar Syrië. Hij verwijst naar de realiteit waarin moslims zich overal ter wereld bevinden, als reden voor vertrek. Via de media bereiken ons de meest schokkende beelden van gruweldaden. Jongeren die geconfronteerd worden met deze beelden, zien de slachtoffers niet als anonieme onbekenden, ze zien hen als zusters en broeders in het geloof. Online vinden ze informatie over de jihaad, een onderwerp dat door zowat elke volwassene als de pest wordt gemeden. Naar Syrië vertrekken lijkt dan een logische volgende stap. HET PROBLEEM VAN RADICALISERING In het Preventieprogramma van gewelddadige radicalisering staat dat radicale ideeën niet per se als problematisch moeten worden gezien, integendeel zelfs, ze kunnen juist zeer verrijkend en bevorderlijk zijn voor een maatschappelijke evolutie. Wat wel een probleem vormt, is gewelddadige radicalisering. Dit wordt omschreven als een Proces waarin een individu of een groep, geïnspireerd op filosofische, religieuze, politieke of extreem ideologische opvattingen, diepingrijpende verandering in de samenleving wenst door het gebruik van ondemocratische en gewelddadige middelen (Milquet, 2013). Het is net dat laatste deeltje waar de overheid zich zorgen om maakt. In één zin zou men de bevoegdheden van de federale overheid kunnen samenvatten als alles wat te maken heeft met het algemeen belang (Portaal Belgische overheid informatie en diensten van de overheid, 2014). In het kader van dat algemeen belang heeft men nagedacht over wat te doen met jongeren die naar Syrië vertrekken. De mogelijkheid bestaat dat ze hun nieuwe ideeën en opgedane ervaringen bij terugkeer, of via het internet- hier in België willen verspreiden, met eventuele schade aan dat algemeen belang tot gevolg. 12

16 In wat volgt verkennen we eerst het begrippenkader. Vervolgens bekijken we enkele theorieën die radicalisering trachten te verklaren. Daarbij staan we even stil bij het rekruteringsproces. Tot slot maken we een opsomming van de maatregelen die de overheid al genomen heeft in het kader van de strijd tegen radicalisering. RADICALISME, EXTREMISME, TERRORISME Woorden als radicalisering, extremisme, polarisatie worden vaak door elkaar gebruikt, maar wat betekenen ze eigenlijk? In opdracht van Binnenlandse Zaken voerde de Associatieonderzoeksgroep Governance of Security een onderzoek uit naar polarisering en radicalisering. In dat onderzoek wordt radicalisering gezien als een proces waarvan radicalisme, extremisme en terrorisme verschillende stadia zijn. Het is een proces waar diverse onderliggende mechanismen een invloed op hebben. Radicalisering hoeft niet per se tegen de wet in te gaan of uit te monden in gewelddadig gedrag, maar in de uitzonderlijke gevallen waar wél wordt overgegaan tot geweldpleging, is de kans op grote maatschappelijke schade groot (Noppe, Hellinckx, & Vande Velde, 2009). Gielen (2008) omschrijft radicalisering als een proces van radicalisme. Met radicalisme wordt bedoeld: De eerste fase in het radicaliseringsproces die voorafgaat aan meer extreme vormen van radicalisering in het proces, zoals daar respectievelijk zijn: extremisme en terrorisme (Noppe, Hellinckx, & Vande Velde, 2009). Bij radicalisering groeit de bereidheid om met gebruik van geweld diep ingrijpende veranderingen van de samenleving en de democratische rechtsorde na te streven en/ of te ondersteunen, dan wel anderen daartoe aan te zetten. Het proces is langdurig het doorsnijden van de banden met de maatschappij gebeurt niet van vandaag op morgen, gelaagd het kan zowel individuen als groepen en generaties treffen, en veelvormig het omvat politieke, religieuze en sociaal-culturele domeinen (Gielen, 2008). De Europese Commissie omschrijft het als the process of joining a group that embraces opinions, views and ideas which could lead to acts of terrorism (2005 in Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). Jongeren die naar Syrië vertrekken, zouden omschreven kunnen worden als radicalen: het zijn jongeren die een ingrijpende verandering van de (Syrische?) samenleving nastreven en ondersteunen. De laatste twee begrippen verklaren waarom de overheid zich kosten noch moeite bespaart om jongeren te ontmoedigen ten strijde te trekken. Jongeren die naar Syrië vertrekken, komen terecht in een gewapend conflict. Als ze al zelf geen geweld gebruiken, dan aanvaarden ze in ieder geval wel het gebruik ervan door anderen. Radicalisering heeft betrekking op individuen of groepen, polarisatie de verscherping van tegenstellingen - op de relatie tussen individuen of groepen. Men gaat ervan uit dat polarisatie en radicalisering elkaar versterken, ze kunnen elkaar in de hand werken (Noppe, Hellinckx, & Vande Velde, 2009). 13

17 Hoewel ze vaak als synoniemen gebruikt worden, bestaat er een subtiel verschil tussen extremisme en terrorisme. Bij extremisme is men bereid om het gebruik van geweld te aanvaarden, zonder dat men zelf daadwerkelijk overgaat tot het uitoefenen van geweld, terwijl terrorisme het werkelijke aanwenden van geweld betekent (Pels & De Ruyter, 2011). Radicalisering wordt dus gezien als een proces. Hieronder gaan we dit proces van naderbij bekijken. RADICALISERINGSPROCES Om radicalisering beter te begrijpen, wordt in de literatuur het radicaliseringsproces opgedeeld in verschillende fasen. In de eerste fase ligt de klemtoon op de sociale context: gepercipieerde discriminatie, achterstelling, sociale identiteit e.d. zijn hierbij relevante factoren. In de tweede fase worden groepsprocessen belangrijk en tot slot evolueert radicalisering naar terrorisme (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). Deze opdeling in fasen is eerder een theoretische construct, in de realiteit is er een constante interactie tussen individuele, sociale en maatschappelijke factoren. Het gaat dus om een complex, niet rechtlijnig proces met meerdere grondoorzaken die bovendien met elkaar interageren (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). Een fundamenteel onderdeel in het radicaliseringsproces is het rekruteringsproces. Rekrutering kan via twee mechanismen lopen. Actieve of externe rekrutering vindt plaats wanneer een individu of een groep een persoon aanwerft. Een kandidaat wordt gespot, verwelkomt in de groep, opgeleid zowel theoretische kennis als praktische vaardigheden worden aangeleerd en is dan een volwaardig lid. Het proces van rekrutering kent dus, net zoals het proces van radicalisering, verschillende fasen: spotten, isolatie en indoctrinatie en tot slot, afronden. In elke fase bestaat er een mogelijkheid om uit het proces te stappen. Bij zelfrekrutering of self-enlistment gaat het individu zelf op zoek naar een groep met gemeenschappelijke interesses of frustratiepunten. Wanneer individuen overgaan tot radicale acties zonder contact met rekruteerders, spreekt men van zelfontbranding (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). Zowel push- als pullfactoren spelen in het rekruteringsproces een belangrijke rol. Pushfactoren vinden we terug in de hieronder beschreven theorieën: frustratie-agressie, relatieve deprivatie, rationele keuze, perceptie van onrechtvaardige behandeling. Deze worden mooi geïllustreerd in de media: de jongeren die naar Syrië vertrokken, zouden vooral uit zwakkere sociaaleconomische klassen komen, zijn laag geschoold, hebben weinig tot geen toekomstperspectieven hier,... Met andere woorden: het zijn jongeren die niet bepaald succesvol genoemd kunnen worden. Burgemeester van Vilvoorde, mr. Bonte, noemt het impulsvertrekken, jongeren die voor een stuk ontworteld of op het verkeerde pad zijn en in de val dreigen te lopen. Groepen die inspelen op deze individuen en hen proberen samen te brengen om over te gaan tot collectieve actie, behoren tot de pullfactoren (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). 14

18 Rekrutering kan op alle mogelijke plaatsen plaatsvinden, niet alleen fysieke plaatsen. Fysieke rekrutering en rekrutering via het net verschillen, via fora e.d. is de drempel tot zelfontbranding lager o.a. omwille van de anonimiteit. Rekrutering is dus een essentieel onderdeel van radicalisering. Het kan het proces van radicaliseren niet activeren, maar wel versnellen. Daarbij spelen charismatische figuren en peer pressure een significante rol (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2009). Om het fenomeen in België te kunnen analyseren, werden door de overheid twee studies besteld. Het doel van de eerste studie, Polarisatie en radicalisering: een preventieve integrale aanpak, was om de huidige stand van zaken de oorzaken, profielen, signalen,... in kaart te brengen. Daaruit blijkt dat verder onderzoek nodig is. Een vervolgonderzoek, Radicalisering en de nieuwe media is aangevraagd en de resultaten zullen beschikbaar zijn in 2014 (Milquet, 2013). MAATREGELEN De overheid heeft een aantal maatregelen tegen gewelddadige radicalisering genomen. Er wordt sterk ingezet op preventieve maatregelen, maar ook nagedacht over wat te doen als iemand al vertrokken is. Speciale aandacht hebben we voor maatregelen die betrekking hebben op de familieleden en de omgeving. PREVENTIE Op 19 april 2013 keurde de ministerraad een programma ter preventie van gewelddadige radicalisering goed. Dit programma is een nationale strategie tegen radicalisering en omvat verschillende voorstellen en maatregelen (Milquet, 2013). Dit programma werd voorgelegd aan de gemeenschappen en gewesten, evenals gemeenten en steden, zodat ze elk op hun niveau radicalisme kunnen voorkomen en bestrijden. Om hen daarbij bij te staan, is een cel Preventie van de Gewelddadige Radicalisering opgericht. Het doel van deze cel is kennis bevorderen en een inventaris samenstellen van good practices. Daarnaast zet de overheid ook sterk in op opleiding: informatiebijeenkomsten, studiedagen, internationale conferenties,... Dit past binnen haar doelstelling van informatie-uitwisseling. Om beter in staat te zijn signalen van eventuele radicalisering te detecteren, zijn tal van opleidingen voor politieagenten georganiseerd. Om jongeren duidelijk te maken dat de Syrische bevolking beter geholpen is door middel van humanitaire hulp, werd een pedagogische brochure verspreid. Ook werd ingezet op initiatieven die de weerbaarheid van kwetsbare individuen, jongeren, groepen en gemeenschappen verhogen. Er zijn middelen vrijgemaakt waar lokale besturen beroep op kunnen doen in hun strijd tegen radicalisering en middelen toegekend om een strategie op te zetten als tegendiscours op het internet (Milquet, 2013). In dat kader hebben de steden Antwerpen, Mechelen en Vilvoorde een anti-radicaliseringsambtenaar aangesteld (Spam, 2013). 15

19 REPRESSIE Wanneer het voor preventie al te laat is, heeft men ook nagedacht over repressieve maatregelen. Om de acties van de politie, de inlichtingendiensten, het gerecht, het antiterreurorgaan OCAD, het Crisiscentrum, de FOD Buitenlandse Zaken en de FOD Binnenlandse Zaken te coördineren, werden een aantal task forces opgericht. Ze wisselen permanent informatie uit tussen de diensten en stellen concrete taakverdelingen voorop. Er zijn een aantal nieuwe strafbepalingen in het Strafwetboek inzake terrorisme ingevoerd. Zo is o.a. het verspreiden of publiekelijk ter beschikking stellen van boodschappen met tot doel aan te zetten tot het plegen van een misdrijf inzake terrorisme, strafbaar geworden (Milquet, Belgische federale strategie tegen gewelddadige radicalisering, 2013). Op het aanzetten tot terrorisme of het verspreiden van boodschappen die tot terreuraanslagen kunnen leiden, staat een maximumstraf van 10 jaar en een boete van Op het ronselen van kandidaat-terroristen staat dezelfde straf. Op terroristen opleiden, bommen leren maken, vlieg- of rijlessen of lessen in computerhacking met als doel terreuraanslagen plegen, staat eveneens dezelfde straf. Ook de persoon die de opleiding volgt, kan bestraft worden. Het maakt niet in welk land de terreurdaad werd uitgevoerd. Een terreurdaad kan een aanslag zijn op een gebouw of een persoon, maar kan ook gaan om een gijzeling, kaping, of het ontwikkelen van chemische wapens met terreurdoeleinden. Op een poging tot één van deze drie misdrijven, staat een straf van 9 jaar cel (Vandaag, 2012). In februari 2014 verscheen een artikel over aanhoudingen in een gerechtelijk onderzoek: tien mensen zouden zijn aangehouden voor het ronselen van Syriëstrijders, de raadkamer zou zich uitspreken over hun verdere aanhouding. Over het verdere verloop, de straf en dergelijke werd nog niets vrijgegeven (De Standaard, 2014). ANDERE MAATREGELEN In de strijd tegen radicalisering werden ook imams betrokken. Zo overlegde de minister van Binnenlandse Zaken tijdens twee overlegnamiddagen met een zestigtal imams, verenigd in de Europese Raad van de Marokkaanse Ulema, over verschillende preventiemaatregelen. Daaruit volgde een document met uiteenzettingen en een duidelijke stellinginname. Dat document ligt aan de basis van de preventiemaatregelen die sindsdien binnen de gemeenschap genomen worden (Milquet, 2013). In het document wordt vertrokken van het idee dat een beslissing om naar Syrië te vertrekken, wordt gepercipieerd als een teken van radicalisering. Niet alleen het vertrek, maar meer nog de terugkeer, wordt gevreesd omdat het de relatie met medeburgers zou kunnen bemoeilijken. De Raad raadt jongeren sterk af van deel te nemen aan gewapende conflicten. Enerzijds omdat de jongeren de ins en outs van het conflict waartoe ze zich verbinden niet kennen, anderzijds omdat het hun burgerschap op de helling zet. 16

20 Verschillende Koranverzen en ahadieth worden aangehaald om duidelijk te maken dat de islam een boodschap van vrede en genade uitdraagt. Voor wie een onschuldige ziel doodt, is het alsof hij alle mensen doodde, en voor wie één enkele ziel redt, is het alsof hij de hele mensheid redde (Koran, hoofdstuk 5, vers 32). Deze vers wijst op de grote waarde die aan een leven, aan elk leven, wordt toegekend. De verzen die gewapende strijd behandelen, zijn gekoppeld aan een historische context. Het concept jihaad betekent in de eerste plaats een strijd tegen zichzelf, een inspanning om zijn ziel te buigen naar de eisen van rechtvaardigheid. Wanneer jihaad gebruikt wordt in een oorlogscontext, moet men zich houden aan de strenge regels en voorwaarden die daarop van toepassing zijn (Milquet, 3013). Daarnaast is een gecentraliseerd meldpunt opgericht, bedoeld voor iedereen die informatie, inlichtingen of hulp wenst. Het is bedoeld voor de families van jongeren die vertrokken zijn of die zich daarop voorbereiden (Vanhecke, 2013). In de strijd tegen radicalisering probeert men ook de voedingsbodems van frustraties, die zouden kunnen leiden tot gewelddadige polarisering en radicalisering, te beperken. Zo wordt het jaar 2014 het jaar van diversiteit, het jaar waarin 50 jaar Marokkaanse en Turkse migratie wordt gevierd (Milquet, 3013). Ook op vlak van sociaal beleid, onderwijs, tewerkstelling, cultuur, veiligheid, worden tal van initiatieven opgezet (op lokaal vlak) en ondersteund vanuit de federale overheid. Dit soort initiatieven draagt indirect bij tot het bestrijden van gewelddadige radicalisering omdat ze de sociale cohesie zouden versterken (Milquet, 3013). Ook de omgeving partner, gezin, familie, vrienden krijgt een rol: zij vormen, omdat zij zo dicht staan bij de persoon in kwestie, een belangrijke buffer tegen gewelddadige radicalisering. Om die mensen te versterken, wil de FOD Binnenlandse Zaken sensibiliserings- en ondersteuningsprogramma s voor ouders en naasten uitwerken. Dat programma zal ter beschikking worden gesteld aan eerstelijnsactoren. De bedoeling is om de naasten te versterken zodat ze in dialoog kunnen gaan met de jongeren wanneer ze signalen opmerken van frustraties die kunnen leiden tot identiteits- en bestaanscrises. Door in dialoog te treden wordt de kloof tussen de jongere en zijn omgeving verkleind, zodat deze niet op zoek moet gaan naar antwoorden in meer radicale bronnen. Projecten die tot doel hebben de generatiekloof te dichten om geen verdere vervreemdingsfenomenen vast te moeten stellen, worden aangemoedigd (Milquet, 3013). Praktijkvoorbeelden hiervan hebben wij gevonden. VERKLARINGSTHEORIEËN Hoewel we niet zozeer geïnteresseerd zijn in de hoe is het zo ver kunnen komen-vraag, hebben we volledigheidshalve ook gekeken naar een aantal verklaringstheorieën. In het onderzoeksrapport Polarisering en radicalisering: een integrale preventieve aanpak is een oplijsting gemaakt van theorieën die radicaal gedrag proberen te verklaren. De verklaringspogingen worden opgedeeld in drie categorieën: theorieën m.b.t. karakteristieken van 17

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Een goed leven voor.

Een goed leven voor. Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een

Nadere informatie

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk

Nadere informatie

Inhoud Theorieën mbt. subjectieve rechtvaardigingsgronden Theorie mbt. contextuele omstandigheden... 23

Inhoud Theorieën mbt. subjectieve rechtvaardigingsgronden Theorie mbt. contextuele omstandigheden... 23 Inhoud Hoofdstuk 1... 13 1.1. Inleiding en probleemstelling... 13 1.2. Begripsomschrijving... 15 1.2.1. Radicalisering... 15 1.2.2. Polarisatie... 16 1.2.3. Radicalisme... 16 1.2.4. Extremisme... 17 1.2.5.

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 22 januari 2015 Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

TEAM RADICALISERING IN DE KERING STAD GENT. Voorbereiding 2015 start januari 2016

TEAM RADICALISERING IN DE KERING STAD GENT. Voorbereiding 2015 start januari 2016 TEAM RADICALISERING IN DE KERING STAD GENT Voorbereiding 2015 start januari 2016 VISIETEKST Wat is radicalisering? 4 krachtlijnen en rol van de stad 3 sporenbeleid Wat is radicalisering? Radicalisering

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3

Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3 Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3 ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Ervaringen en ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Jos de Kimpe Carlijn Nieuwenhuis FEBRUARI

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Resultaten & conclusies onderzoek:

Resultaten & conclusies onderzoek: Resultaten & conclusies onderzoek: Kinderen over armoede en vluchtelingen door Kinderen Goedgekeurd! Er hebben in totaal 50 scholen deelgenomen aan deze enquête. Dit gaat om een 3000-tal leerlingen. 1.

Nadere informatie

Omgaan met radicalisering: Doelen

Omgaan met radicalisering: Doelen Religieuze leiders Omgaan met radicalisering: Doelen Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor religieuze leiders die regelmatig contact hebben met leden van de gemeenschap. Doel van deze cursus is dat u: Zich

Nadere informatie

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder Jezus zoekt ruzie Inleiding Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader,

Nadere informatie

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

27/01/2016. Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school. Het verhaal van Walid. Sint-Niklaas 27 januari 2016

27/01/2016. Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school. Het verhaal van Walid. Sint-Niklaas 27 januari 2016 Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school Sint-Niklaas 27 januari 2016 Een verhaal van kaders in een perspectief van verbondenheid. 2 Het verhaal van Walid Walidpubert. Heeft het financieel

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG 1 > Retouradres Postbus 16950 2500 BZ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 16950 2500 BZ Den Haag www.nctv.nl

Nadere informatie

Radicalisering: van begrip tot begrijpen. Jessika Soors Deradicaliseringsambtenaar stad Vilvoorde KU Leuven

Radicalisering: van begrip tot begrijpen. Jessika Soors Deradicaliseringsambtenaar stad Vilvoorde KU Leuven Radicalisering: van begrip tot begrijpen Jessika Soors Deradicaliseringsambtenaar stad Vilvoorde KU Leuven Radicalisering: algemeen kader Belgische definitie van radicalisering: Een proces waardoor een

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie 9 Communicatie-tools voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie Maar één persoon Je hebt maar een persoon nodig om nieuwe ervaringen te introduceren VOORWOORD Geen enkel

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Is een klas een veilige omgeving?

Is een klas een veilige omgeving? Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.

Nadere informatie

Conclusies: enquête Kinderen Goedgekeurd (armoede en vluchtelingen)

Conclusies: enquête Kinderen Goedgekeurd (armoede en vluchtelingen) Conclusies: enquête Kinderen Goedgekeurd (armoede en vluchtelingen) Er hebben in totaal 50 scholen deelgenomen aan deze enquête. Dit gaat om een 3000tal leerlingen. 1. Kennis van het woord vluchteling:

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Publicatiedatum: 22-01-2015 Over dit onderzoek Het 1V Jongerenpanel, onderdeel van EenVandaag, bestaat uit ruim 3000 jongeren van 12 t/m 24 jaar. Aan dit online

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Onder druk Geen uitweg voor Aïsha

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Onder druk Geen uitweg voor Aïsha Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Onder druk Geen uitweg voor Aïsha Lees blz. 5, 6, 7, 8 Wat denk je dat Aïsha wilde doen? Waarom is dat niet gelukt? Is het goed dat de deur van het dak altijd op slot

Nadere informatie

Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag

Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken

Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken.

Hoofdstuk 1. namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken. Hoofdstuk 1 Het beestje bij de naam Wat gebeurt er precies? In dit hoofdstuk wil ik graag stilstaan bij geweld en misbruik en wat het precies is. We hebben hier allemaal onze eigen ideeën over. Schelden,

Nadere informatie

HET FENOMEEN TERRORISME

HET FENOMEEN TERRORISME TERRORISME Sinds de 11 september 2001, is het fenomeen terrorisme nog steeds brandend actueel en geniet steeds van een permanente aandacht vanwege de overheden. Hij werd trouwens als prioriteit in het

Nadere informatie

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het.

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. ONTMOET HUMANITAS Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. Zonder uitzondering. Lukt het je niet alleen,

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Docenten en jeugdwerkers

Docenten en jeugdwerkers Docenten en jeugdwerkers Omgaan met radicalisering: Doelen Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor docenten op middelbare scholen en alle andere professionals die regelmatig contact hebben met jongeren. Doel

Nadere informatie

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind. Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Aanpak van radicalisering op school

Aanpak van radicalisering op school Aanpak van radicalisering op school dr. Daan Wienke/Nederlands Jeugdinstituut mei 2016 begrippen* Polarisatie Verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen

Nadere informatie

Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt

Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt "Geluk is vooral een kwestie van de juiste levenshouding" Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt Ons geluk wordt voor een groot stuk, maar zeker niet alleen, bepaald

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

De rol van de school

De rol van de school De rol van de school Bij het omgaan met polarisatie en radicalisering van jongeren Maatschappelijke opdracht van de school De school staat midden in de samenleving Leidt op tot burgers met een startkwalificatie

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Verslag van de bijeenkomst Mannen Emancipatie in het Turks Museum d.d. 30 november 2013

Verslag van de bijeenkomst Mannen Emancipatie in het Turks Museum d.d. 30 november 2013 Verslag van de bijeenkomst Mannen Emancipatie in het Turks Museum d.d. 30 november 2013 Aanwezig ca. 100 personen. Sprekers: Vz. Turks Museum Rustem Akarsu, Vz. Platform Allochtone Ouderen de heer R. Ramnath,

Nadere informatie

Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels

Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,

Nadere informatie

Origine: personen van Noord-Afrikaanse of Turkse origine die zich als gelovig omschrijven en zich het meest verwant voelen met de Islam

Origine: personen van Noord-Afrikaanse of Turkse origine die zich als gelovig omschrijven en zich het meest verwant voelen met de Islam Toelichting Dit rapport geeft een overzicht van de onderzoeksresultaten van de Islamenquête editie 2016, in opdracht van HUMO en VTM Nieuws uitgevoerd door ivox Voor dit onderzoek werden 500 respondenten

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Meld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson

Meld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

GAMS België. GAMS België

GAMS België. GAMS België 14 15 Emoties zijn reacties op allerlei zaken die zich afspe- VGV is een uiterst pijnlijke ingreep die vaak onder len rondom ons: angst, vreugde, woede, verbazing, dwang en zonder waarschuwing wordt uitgevoerd.

Nadere informatie

Kinderen zonder papieren

Kinderen zonder papieren VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

Informatie en advies voor ouders

Informatie en advies voor ouders Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt

Nadere informatie

AANVULLENDE VRAGENLIJST F-2-F A

AANVULLENDE VRAGENLIJST F-2-F A European Social Survey AANVULLENDE VRAGENLIJST F-2-F A (Ronde 5 2010) RESPONDENTENNUMMER: VERSIE NUMMER: F-2-F A INTERVIEWER: INDIEN DE RESPONDENT EEN MAN IS, GEBRUIK HF1. INDIEN DE RESPONDENT EEN VROUW

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Waar kan ik terecht met vragen?

Waar kan ik terecht met vragen? Waar kan ik terecht met vragen? Je kan gratis en anoniem terecht voor een gesprek bij volgende organisaties. De Opvoedingslijn 078 15 00 10 of opvoedingslijn@groeimee.be De Opvoedingswinkel 03 236 29 39

Nadere informatie

Ruimte voor God - thema 1: Eén ding is nodig! Preek over Lukas 10: Gemeente van Christus,

Ruimte voor God - thema 1: Eén ding is nodig! Preek over Lukas 10: Gemeente van Christus, Ruimte voor God - thema 1: Eén ding is nodig! Preek over Lukas 10:38-42 Gemeente van Christus, Het gaat vanmorgen over Jezus. Dat zal je waarschijnlijk ook niet verrassen. Maar als het gaat over Jezus,

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen

Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen Deze brochure kan ook ondersteunend zijn voor iedereen die met het gezin in contact komt: maatschappelijk

Nadere informatie

www.schijnrelatie.be Wees geen slachtoffer van een schijn- of gedwongen relatie!

www.schijnrelatie.be Wees geen slachtoffer van een schijn- of gedwongen relatie! www.schijnrelatie.be Wees geen slachtoffer van een schijn- of gedwongen relatie! Een schijnhuwelijk, een schijnsamenwoning of een gedwongen huwelijk? Wat kan ik doen? Werd u geconfronteerd met een mogelijke

Nadere informatie

3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast

3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast Mijn broer heeft ADHD Mijn broer heeft ADHD Ouders hebben twee of meer kinderen Waarvan één (soms ook meerdere) stoorzender(s) Hoe houden we dit gezin in evenwicht? Waar moeten we op letten? Het zal je

Nadere informatie

RUZIE MET VRIENDEN, LIEFDESVERDRIET EN DE RELATIE TOT DE OUDERS AAN DE LIJN OF OP HET SCHERM BIJ AWEL.

RUZIE MET VRIENDEN, LIEFDESVERDRIET EN DE RELATIE TOT DE OUDERS AAN DE LIJN OF OP HET SCHERM BIJ AWEL. RUZIE MET VRIENDEN, LIEFDESVERDRIET EN DE RELATIE TOT DE OUDERS AAN DE LIJN OF OP HET SCHERM BIJ AWEL. HALLO Hallo. Ik ben een meisje van 12, mijn ouders zijn gescheiden en mijn moeder heeft nu een nieuwe

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

DE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen

DE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen DE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen Jachna Beck Evelien Van Rompaye Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen

Nadere informatie

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Voor u ligt de vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis. Deze vragenlijst wordt u aangeboden door [instantie].

Nadere informatie

Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers

Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers Doelen en achtergronden Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor wijkagenten, gevangenispersoneel en reclasseringsmedewerkers. Doel van deze cursus is

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Huiselijk geweld. Casus 1:

Huiselijk geweld. Casus 1: Huiselijk geweld Casus 1: Jonge vrouw, 32 jaar, meldt zich bij de huisarts. Ze is getrouwd en de man van deze vrouw is ook uw cliënt. Ze hebben 3 kinderen van 6-3 en 1 jaar. Ze heeft duidelijke zichtbare

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

F r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot

F r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

wees geen slachtoffer van een schijnrelatie!

wees geen slachtoffer van een schijnrelatie! wees geen slachtoffer van een schijnrelatie! Een schijnhuwelijk, een schijnsamenwoning of een gedwongen huwelijk? Wat kan ik doen? 2 Is het strafbaar? Werd u geconfronteerd met een mogelijke schijnrelatie?

Nadere informatie

Jan de Laat OVERSTAG

Jan de Laat OVERSTAG Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten

Nadere informatie

Antreum RAPPORT PF. Test Kandidaat Administratienummer: Datum: 01 Sep 2011. de heer Consultant

Antreum RAPPORT PF. Test Kandidaat Administratienummer: Datum: 01 Sep 2011. de heer Consultant RAPPORT PF Van: Test Kandidaat Administratienummer: Datum: 01 Sep 2011 Normgroep: Advies de heer Consultant 1. Inleiding Persoonlijke flexibiliteit is uw vermogen om met grote uitdagingen en veranderingen

Nadere informatie

Zorg. Omdat een andere blik je leven verrijkt

Zorg. Omdat een andere blik je leven verrijkt Zorg vanuit bekeken Omdat een andere blik je leven verrijkt Je kind heeft autisme Je kind blijkt autisme te hebben. Waarschijnlijk had je al langere tijd een vermoeden. Ouders weten vaak al vroeg dat hun

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie