GELOOF EN WETENSCHAP

Transcriptie

1 1 GELOOF EN WETENSCHAP Science without religion is lame, religion without science is blind." A. Einstein 1. INLEIDING: GOD IN LEUVEN? TUSSEN AANTREKKING EN AFSTOTING. Vijf miljoen Fransen zeggen zich verwant te voelen met het boeddhisme. Mijn nieuwe buurvrouw van tweeëntwintig bewierookt haar huis om het kwade uit het verleden te verdrijven. Een groepje studenten gaat voor de grap of half gemeend een avondje 'geesten oproepen'. Als je bij een zoekprogramma op internet het woord 'religie' ingeeft, krijg je meteen een massa uiteenlopende websites aangeboden. Is religie bezig aan een revival? Ontstaat er vandaag een nieuw religieus verlangen bij jongeren? Wat leeft er bij de Leuvense studenten? Hoe zal de kerk van de toekomst eruitzien? We vroegen het aan drie studenten. Pauline studeert Rechten en zit in eerste kan, Ellen zit in de tweede kandidatuur godsdienstwetenschappen en Francisca is afkomstig van Ridderkerk, dichtbij Rotterdam en studeert evangelische theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit in Heverlee. De drie studenten namen in de lesvrije week deel aan een reis naar Taizé, een dorpje in Zuid-Frankrijk waar jaarlijks duizenden jongeren van overal samenkomen om te zingen, te bidden en ideeën uit te wisselen over hun leven en geloof. Veto: Waarom heb jij gekozen voor rechten? Pauline: «Ik ben in veel geïnteresseerd, in talen en wetenschappen. Ik wou een veelzijdige richting. Rechten is een domein dat ik nog niet kende en het is logisch maar tegelijk ook menselijk.» Muziek Veto: Waar ben je naast je studie mee bezig? Pauline: «Ik ben veel bezig met muziek. Ik speel cello. Vroeger speelde ik badminton. Ik ben in zowat alles geïnteresseerd.» Veto: Ben je ook bezig met geloof? Pauline: «Ik was vroeger heel cartesiaans. Ik geloofde lang alleen iets als ik het echt had gezien. Ik heb nogal moeite met een God die ik niet kan waarnemen. Ik was vooral geïnteresseerd in godsdienst bekeken vanuit wetenschappelijk oogpunt, bijvoorbeeld exegese, het bestuderen van teksten. Maar ik kon me goed voorstellen dat geloof in iets transcendent steun kan bieden. Ik merk in mijn leven dat mensen die geloven een heel evenwichtig leven leiden.»

2 2 Knieval «Iemand heeft mij ooit gezegd dat geloof voor haar een soort overeenkomst met God is. Wat ze ervoor kreeg was de kracht, het vertrouwen dat ze uit haar geloof haalde, en in ruil daarvoor gaf zij Gods boodschap van liefde door aan de mensen. Elke liefde onder mensen zag ze als de vertaling in mensentaal van de boodschap van God. Zoiets kan je onmogelijk bewijzen, maar je kan er pas de energie uit halen als je eerst gelooft. In dat opzicht eist het een zekere bescheidenheid: geloof verplicht je om afstand te doen van het idee dat je overal vat op hebt. Het gaat daarbij niet om het geloof, zonder dat je het kan bewijzen, want dan is het veel verleidelijker om niet te geloven, maar wel om de knieval, de buiging die je maakt, de aanvaarding van je eigen grenzen. Misschien is het ook niet meer dan dat: als geloof niet meer is dan kracht putten uit een gedachteconstructie en de aanvaarding van iets boven ons, ja, dan denk ik wel dat ik geloof.» Veto: Hoe zie jij de toekomst van de katholieke kerk? Pauline: «Niet zo negatief als de meeste mensen misschien. We idealiseren nu gemakkelijk de geschiedenis. Vroeger begrepen mensen niet waar het in de Kerk om draaide. Ik denk dat mensen die nu naar de kerk gaan er echt voor gekozen hebben. Vroeger ging men naar de Kerk uit traditie. Nu is het een eigen keuze. Ik vind dit een positieve evolutie.» Flauw «Het probleem is dat de Kerk niet uit zichzelf mensen aanspreekt. Van buitenaf lijkt het een saaie bedoening, elke week. Ook de vele mensen die zich ervoor inzetten worden flauw gevonden, wel braaf, vriendelijk en waar je altijd bij terecht kan, maar toch flauw. Dat is niet wat jongeren zoeken. Maar zij die wel populair zijn, voelen zich al gauw te goed, te mooi of te intelligent om gelovig te zijn. Het is jammer dat jongeren zich van de Kerk afkeren alleen omdat de mensen hun niet aanstaan, want ik ben ervan overtuigd dat een groot deel van hen veel zou hebben aan rustpunten en bezinning in hun leven. Ik denk evenwel niet dat het zou volstaan om ze een keer te boeien door ze met overtuigde maar toffe en vlotte mensen te confronteren, omdat jongeren sterk de groep volgen. Het zou dus eigenlijk een massale bekering moeten worden.» Veto: Stel dat jij adviseur was van de kardinaal, welke 'strategie' zou jij hem dan aanraden? Pauline: «Strategie? Dat klinkt alsof ze mensen moeten lokken. Mensen willen zich concentreren op het essentiële. Vieringen mogen van mij een stuk eenvoudiger. Pas op, dit wil niet zeggen korter! In Taizé zijn er weinig onnodige formaliteiten, maar je wordt je wel bewust van wat je aan het doen bent. Voor mij is de kern de eucharistie (het laatste avondmaal, kh) en dat mensen daaruit sterkte putten.» Spiegelen Veto: Zijn Leuvense studenten volgens jou op één of andere manier begaan met religie of zingeving? Pauline: «Ik denk dat iedere mens op een bepaalde leeftijd nood heeft om zijn identiteit te spiegelen aan iets religieus. Sommigen hebben hier meer nood aan dan anderen.»

3 3 «Vroeger waren er meer mensen die naar de kerk gingen omdat het moest, dan uit echt geloof. Nu is er in Leuven een minderheid bewust en expliciet bezig met geloven. Dat dit maar een minderheid is, vind ik niet ongezond, niet abnormaal.» Spontaan Veto: Waarom koos jij voor godsdienstwetenschappen? Ellen: «Het was voor mij reeds vrij vlug duidelijk dat - wat ik ook ging studeren - het iets in de sociale sector zou worden, omdat ik iets met en ten dienste van mensen wil doen. Ik ging er dan ook van uit dat ik psychologie zou gaan studeren. Daar kwam echter verandering in toen ik, mede dankzij de +13- werking van onze parochie, meer en meer in contact kwam met allerlei initiatieven van jeugdpastoraal. De gedrevenheid en het enthousiasme van die medewerkers, alsook enkele gesprekken met godsdienstwetenschappers stimuleerden me om van 'mijn roeping' mijn beroep te maken.» Veto: Zijn Leuvense studenten volgens jou op één of andere manier begaan met religie of zingeving? Ellen: «Als ik kijk naar onze faculteit - die overigens allesbehalve representatief is - zeg ik spontaan 'ja'. Maar men zou versteld staan over de diversiteit en pluriformiteit binnen deze richting. Toekomstige godsdienstwetenschappers hebben immers uiteenlopende visies op religie, zingeving en levensbeschouwing, wat onvermijdelijk leidt tot verschillende houdingen daartegenover. Ik waag er mij echter niet aan om van hieruit conclusies te trekken over de meerderheid van de Leuvense studenten. Jullie, bij de Universitaire Parochie, stellen inderdaad ook vast dat het aantal deelnemers aan bepaalde activiteiten beperkt blijft, maar kan en mag men dat als uitgangspunt nemen om te besluiten dat studenten niet bezig zijn met religie? Ik vermoed dat er op dat gebied wel heel wat leeft in Leuven, maar dat het niet steeds uitgesproken wordt of tot uiting komt.» Veto: Is er veel eenzaamheid in Leuven? Ellen: «Hier heb ik eigenlijk geen goed zicht op en ik hoop van harte dat dit niet het geval is, maar ook hier denk ik dat er meer aan de hand is dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. Uit wat ik zelf ervaar op onze faculteit en hoor van anderen, leid ik wel af dat een kleinere faculteit een grotere kans heeft op een snelle inburgering en integratie van haar studenten. De gedachte van 'iedereen kent er iedereen' zorgt er vrijwel automatisch voor dat je deel gaat uitmaken van een groep en belangrijker nog, dat je jezelf deel van die groep voelt.» Gang Veto: Is er een tendens om te cocoonen, zo vlug mogelijk naar huis, of streven studenten vooral naar zelfstandigheid? Ellen: «Aangezien een grote meerderheid van de studenten vijf dagen op zeven in Leuven zit, streeft iedere student er enigszins naar om van zijn kot een tweede thuis te maken, meen ik. Ik heb dan ook het gevoel dat men graag in Leuven is, maar dat men in het weekend toch ook graag naar de echte thuis terugkeert, zeker wanneer men daar nog allerlei engagementen opneemt of vrienden heeft, enz. Naarmate men ouder wordt, de studie bijna beëindigd heeft en dus al enkele jaren in Leuven zit, wordt men wellicht stilaan zelfstandig, wat

4 4 de normaalste gang van zaken is, toch?» Veto: Sociologisch onderzoek in Nederland stelt dat het aantal kerkgangers blijft dalen en de minderheid van kerkgebonden jongeren 'fundamentaliseren'. Baren deze vaststellingen je zorgen? Ellen: «Dit verbaast mij, wanneer ik kijk naar wat er in mijn onmiddellijke omgeving leeft en gebeurt. Maar ik denk dat het noodzakelijk is dit beeld te nuanceren: we stellen vast dat de pluralisering zich niet enkel op het algemene maatschappelijke niveau voltrekt, maar ook binnen de traditionele kerk. Het lijkt mij dan ook voor de hand liggend dat er steeds een groepje zal zijn, ook onder jongeren, die het bij het oude willen laten, uit schrik hun identiteit te verliezen. Ik heb eerder de indruk dat heel wat jongeren die bezig zijn met geloof zich niet afzetten van de traditionele kerk, maar wel denken van 'dit is niet meer van deze tijd' en dat zij eerder zullen nadenken over hoe ze mee de Kerk kunnen vernieuwen.» Zondagsrust Veto: Ben je gelovig? Wat is jouw achtergrond? Fransisca: «In Nederland heb je de hervormde Kerk (Vaderlandskerk, kh) en een aantal afsplitsingen. Vooral in mijn streek zijn er veel afsplitsingen. We zijn een protestants land. De Kerk waar ik uit kom heet Gereformeerde Gemeenten. Dat is een behoorlijk strenge vorm. Zo onderhouden de mensen nog echt de zondagsrust en kijken ze gewoonlijk geen TV. Veel mensen gaan er naar de kerk uit gewoonte en traditie. Verder lopen de kerken leeg. Jongeren blijven weg omdat ze niet vinden wat ze zoeken. De vrije groepen zoals de evangelische en de pinkstergemeenschappen groeien wel.» Veto: Hoe vind je het in Leuven? Fransisca: «Gezellig. Supermooie stad. Je kan heel goedkoop iets drinken, eten, sporten en naar de bibliotheek gaan. Dit alles is in Nederland duurder. Het is verrijkend om hier te studeren.» Veto: Waarom theologie? Fransisca: «Ik heb interesse in de grote vragen van het leven. En theologie is een brede studie. Wij krijgen o.a. ook vakken uit de richtingen Pedagogie, Psychologie en Oude Talen. En ook de betrokkenheid op mensen maakt deze studie voor mij zo interessant. En de Leuvense faculteit heeft een goede reputatie in Nederland, dus dat is mooi meegenomen.» Veto: Zijn Leuvense studenten volgens jou op één of andere manier begaan met religie of zingeving? Fransisca: «Je merkt het niet, maar het is wel zo. Zeker als student ben je bezig met nadenken. Als je met iemand spreekt merk je dat ze vaak niet weten wat ze denken, dat ze hun mening nog verder moeten ontwikkelen.»

5 5 OPDRACHT 1. Lees bovenstaande tekst grondig door en verklaar de onderstreepte woorden. ( /8) Cartesiaans: Exegese: Transcendent: Diversiteit: Pluriformiteit: Fundamentaliseren: Traditionele Kerk: Theologie: 2. Duid één zin aan waarmee je al dan niet akkoord gaat en probeer ook uit te leggen waarom. ( /4)

6 6 WAAROM DOOR GERARD BODIFÉE WAAROM IK EEN PLATONIST BEN Plato beschrijft de wereld als een onvolkomen verschijningsvorm van een volkomen werkelijkheid. De wereld is meer een 'worden' dan een 'zijn'. In zoverre zij tot 'zijn' kwam, dat wil zeggen in zoverre zij bestaat, is de wereld goed, maar haar onvolkomenheden en vergankelijkheid verraden haar onvoltooide staat. De menselijke geest dient zich op de onvergankelijke, volmaakte wereld van het 'zijn' te richten. Bij deze visie sluit ik me aan. Plato's filosofie geeft een verantwoording (eerder dan een verklaring) voor het bestaan, en zij biedt het een perspectief dat voorbij de begrenzingen van het eigen persoonlijke leven reikt. WAAROM IK EEN PACIFI ST BEN Oorlog is een grootschalig, georganiseerd geweld. Het uitvechten van conflicten op deze manier verwoest niet alleen mensenlevens, maar de menselijkheid zelf. Het mens-zijn is gebaseerd op het vermogen de dierlijke natuur te overstijgen door een gedrag aan te nemen dat zich eerder laat leiden door humane overwegingen dan door de oude biologische instincten. In de dierlijke natuur (waarin de menselijke natuur haar oorsprong heeft) zetten natuurlijke instincten aan tot agressie en verovering van macht en bezit. In een humaan leven worden deze oude krachten vervangen door een streven naar wederzijdse redelijkheid en de bekommernis om het welzijn van iedereen. Waar dat doel gerealiseerd wordt, ontwikkelt zich een leven gebaseerd op mededogen, solidariteit en mildheid. Oorlog is een gruwel uit een bestiaal verleden. WAAROM IK OPTIMISTIS CH BEN Wat bestaat is goed. Het kwaad is de ervaring van wat ontbreekt aan het bestaan. Dat is mijn overtuiging en die bepaalt mijn visie op de werkelijkheid. Het goede verricht noodzakelijk het goede (zoniet zou het niet goed zijn) en het behoort dus tot de natuurlijke dynamiek van het goede om zich te vermeerderen. Dat betekent dat het 'zijn' zich van nature uitbreidt. De wereld groeit en ontwikkelt zich. Het kwade is per definitie datgene wat ongewenst is. Dat betekent dat het kwaad vanuit zijn eigen aard de tegenkrachten oproept die het trachten weg te nemen. Een stelselmatige vermindering van het kwaad en vermeerdering van het goede bepalen dus onvermijdelijk de ontwikkeling van de wereld. Het goede vermeerdert zich uit zichzelf, het kwade bewerkt zijn eigen vermindering.

7 7 WAAROM IK EEN CHRISTEN BEN Geboren uit christelijke ouders en opgegroeid in een christelijke cultuur voel ik mij erfgenaam van een groot goed. Ik neem de erfenis in dankbaarheid aan. Het christendom vertegenwoordigt niet alleen een schat aan kunst, filosofie en literatuur, het brengt vooral ook de religieuze gedachte tot uitdrukking van de nauwe band die bestaat tussen God en mens. De mens is beeld van God, en God is mens geworden. Dat is de kern van het christelijk geloof. God is het totale 'zijn'. De christen leeft in een vertrouwen op God, hetgeen betekent dat hij zijn vertrouwen aan het bestaan zelf schenkt. Het beeld dat de christen zich van God vormt is dat van een persoon, een allesomvattend, eeuwig 'ik'. Deze persoon toont zich in de gedaante van Christus, de volkomen goede mens. Naar deze goedheid verlangt de christen. WAAROM IK ASTROFYSIC US BEN Wetenschap is een vorm van zorgvuldig kijken naar de wereld waarin we ons bevinden. Met de zintuigen observeren we de verschijnselen, met het verstand interpreteren we wat we zien. Het resultaat is een fascinerend beeld van de werkelijkheid, waarin waarheid en schoonheid samengaan. De astrofysica bestudeert de sterren en sterrenstelsels en slaagt erin om deze te beschrijven en (tot op zekere hoogte) te verklaren op basis van enkele fundamentele wetten waaraan de hele natuur gehoorzaamt. Niets bevredigt de menselijke geest zo intens, als het besef dat hij in staat is te begrijpen wat hij waarneemt. OPDRACHT 1. Waarom noemt Gerard Bodifée zichzelf christen? 2. Botst zijn christen-zijn met zijn wetenschappelijke missie? Leg uit!

8 8 2. ATHEÏSME, AGNOSTICISME, GELOOF (HERHALING EN UITBREIDING) Het is belangrijk om vooraf enkele begrippen kort uit te leggen: 1. Het atheïsme is een levensvisie dat het geloof in (een) God als uiteindelijke zingever afwijst. Er bestaan verschillende soorten atheïsme: Vooreerst is er het praktisch atheïsme. Dit is een atheïsme uit onverschilligheid: leven zonder God omdat ze voor God en geloof geen tijd of interesse hebben. Ten tweede hebben we het beredeneerde atheïsme. Dit zijn atheïsten door hun manier van denken of door een diepe overtuiging. In het beredeneerde atheïsme maken we nog een onderverdeling in: - het positivistisch atheïsme: (= positivisme) God bestaat niet omdat je God niet kunt waarnemen met de zintuigen. - het deïstisch atheïsme: (= deïsme) God heeft in het verre verleden de wereld geschapen maar bekommert zich verder niet meer om de schepping. 2. Wat verstaan we onder agnosticisme? Het agnosticisme is die denkrichting die zegt dat de mens te klein en te eindig is om te weten of er nu al dan niet een god bestaat. Zij zeggen dat men het gewoon niet kan weten en dat je dus eeuwig aan het bestaan van (een) God zal blijven twijfelen. 3. Wie is dan gelovig? Gelovig zijn wil dan zeggen dat je akkoord gaat met een bepaalde geloofstraditie en je achter een geloofsgemeenschap staat. Bij het geloof onderscheiden we: Religie: is in haar diepste kern altijd ergens sacraal (heilig): verbonden met iets wat van verder komt, van boven, los staat van mijn subjectieve ik en anders is. (niet noodzakelijk een God, dus!) Godsdienst duidt deze religieuze verbondenheid als een band met het goddelijke, met God. Daarbij is godsdienst ook altijd sociaal ingebed en gekoesterd binnen de beschermende omheining van een groep, van een traditie en van een collectief geheugen. Godsdienst levert ook altijd een waardeschaal en een morele code. 4. We vermelden ook nog apart de humanistische levensbeschouwing. Deze is meer wijsgerig: de mens zoekt in zichzelf naar de zin van het menselijke bestaan en naar waarden waarvan iedereen kan leven. Ze houdt ook een ethiek in waarin rechtvaardigheid, waarheid, wijsheid en solidariteit belangrijk zijn. Zij zoekt dit in verbondenheid met mensen te beleven. Zonder God dus, maar niet

9 9 zonder ethiek of moraal. In zeer ruime zin kun je een humanist dus gelovig noemen, maar dan zonder God of religie. OEFENING 1. Soorten ongeloof. Kies uit: Praktisch atheïsme - positivistisch atheïsme - deïsme (of deïstisch atheïsme) - agnosticisme Uitspraak Welke strekking? + waarom. God? Waar jij je mee bezig houdt. Hier, nog een pintje! Vroeger tuurde ik soms urenlang naar de hemel, in de hoop daar ergens God te zien. Nu heb ik het opgegeven. Er valt niets te zien, dus God bestaat niet. Ik wil gerust uren discussiëren over God, dat vind ik zelfs leuk. Maar veel maakt het niet uit, hét antwoord zullen we nooit vinden God is voor mij als een horlogemaker. Eenmaal het horloge in gang, heeft hij er niets meer mee te maken. OEFENING 2. Geloof of ongeloof. Kies uit: Atheïsme agnosticisme religieus godsdienstig Humanistisch. (soms zijn er meerdere antwoorden mogelijk, je hoeft er maar één te geven.) Uitspraak God bestaat waarschijnlijk niet, geniet van het leven. Welke strekking? + waarom. God bestaat zeker. Word lid van de Christelijke Partij

10 10 Boeddha toonde ons het pad van de verlichting. Verlangens en valse wensen staan in de weg. Wie gelooft, kan een deel van de zorgen uit handen geven. Ik vind alles zo verwarrend... Wie weet wat het juiste antwoord is? Niemand toch Ik ben gelovig, maar geloof niet in God Ik geloof dat de mens zelf moet proberen een goede mens te zijn. Niet uit angst voor God en de hel, maar voor zijn medemens. Bij Jezus vind ik geen dood, maar eeuwig leven. De mens heeft de aarde kapot gemaakt en God laat ons in de steek. Waarin kunnen wij nu nog geloven? Het menselijke verstand zal op den duur alles mogelijk maken Een wereld waar de helft in armoede of oorlog leeft. Waar kinderen sterven. Als er een God is, wil ik niet geloven

11 11 3. OPDRACHT GELOOF EN WETENSCHAP OPDRACHT: We laten een aantal wetenschappers aan het woord. Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of ze atheïstisch, agnostisch, gelovig, zijn. 1. Albert Einstein Albert Einstein ( ) was een theoretisch natuurkundige met aanzienlijke talenten in de toegepaste wiskunde. Hij wordt gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de geschiedenis en werd vooral bekend vanwege de speciale relativiteitstheorie en de algemene relativiteitstheorie. E = mc2; de formule van Einstein, die een verband geeft tussen energie en massa, is zijn meest gekende verwezenlijking. Uitspraken over God: Hoewel de gebieden van godsdienst en wetenschap duidelijk van elkaar zijn afgebakend, bestaan er toch sterke onderlinge relaties en zijn ze afhankelijk van elkaar. Hoewel godsdienst de zin bepaalt, heeft het ook geleerd van wetenschap welk middel bijdraagt tot het bereiken van het doel. Aan de andere kant kan wetenschap alleen geschapen worden door lieden die grondig zijn doortrokken van het streven naar waarheid en begrip. De bron voor dit gevoel ligt in de godsdienst. Hiertoe behoort ook het geloof in de mogelijkheid dat de regels waaraan deze wereld onderworpen is, rationeel zijn, d.w.z. voor rede vatbaar zijn. Ik kan me geen ware wetenschapper indenken zonder deze diepe overtuiging. Men zou het zo in beeldende vorm kunnen verwoorden: wetenschap zonder godsdienst is kreupel, godsdienst zonder wetenschap is blind (science without religion is lame, religion without science is blind). Religie is ontstaan uit de ervaring van het mysterieuze, die echter was vermengd met angst. Het besef dat er dingen zijn die wij niet kunnen doorgronden, dat de volmaakte rede en de zuivere schoonheid zich tonen op een wijze die slechts zeer beperkt toegankelijk is voor ons begrip - dat besef en gevoel maken het wezen uit van de echt religieuze beleving. In die zin en in geen enkele andere ben ik een diep-religieuze mens. Een God die de objecten van zijn schepping beloont en straft, en die net als wij een wil heeft, kan ik me niet indenken. Ook wil noch kan ik me een individu voorstellen dat de dood overleeft,

12 12 ondanks het feit dat dergelijke beelden worden bepleit door zwakke zielen, uit angst of lachwekkend egoïsme. Ik ben tevreden met het mysterie van de eeuwigheid van het leven en met het besef van, en de vermoedens omtrent de wonderbaarlijke structuur van al wat is, met het opgeslokt zijn door het streven tot in detail te begrijpen hoe de rede zich in de natuur manifesteert. God dobbelt niet Bronnen: EINSTEIN, A., Science, Philosophy and Religion, A Symposium [online]. New York: Conference on Science, Philosophy and Religion in Their Relation to the Democratic Way of Life Inc. Nederlandse vertaling beschikbaar op: EINSTEIN, A., The world as I see it.[online]. (in het Engels) Beschikbaar op: 2. Stephen Hawking Stephen Hawking ( 1942) is een Brits natuurkundige en professor in Cambridge die vooral bekend is door zijn werk op het gebied van zwarte gaten en singulariteiten in de kosmologie. Hij heeft een zware fysieke handicap waardoor hij in een rolstoel zit en enkel kan praten door een computer, maar dat houdt hem niet tegen om zijn wetenschappelijk werk voort te zetten. Bij het grote publiek is hij, behalve door zijn handicap, ook bekend door zijn boek Het heelal. Uitspraken over God: Waarom doet het heelal eigenlijk al die moeite om te bestaan? Is de geünificeerde theorie (theorie van alles) zo dwingend dat ze haar eigen bestaan teweegbrengt? Of heeft ze een schepper nodig, en zo ja, heeft deze dan nog andere gevolgen voor het heelal? En wie schiep de schepper? Zodra we een volledige theorie ontdekken zal deze na verloop van tijd voor iedereen begrijpelijk zijn, niet alleen voor een handjevol geleerden. Dan kunnen allen, filosofen, geleerden en gewone mensen, deelnemen aan de discussie over de vraag waarom wij en het heelal bestaan. Wanneer we het antwoord op die vraag kennen is dat de bekroning van het menselijk verstand want dan kennen we de geest van God. Bronnen HAWKING, S.,1997. Het heelal. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.

13 13 3. Richard Feynman Richard Feynman ( ) was een Amerikaans natuurkundige. Hij deed belangrijk onderzoek op het gebied van de kwantumelektrodynamica en won in 1965 de Nobelprijs voor Natuurkunde. Hij was bovendien een heel kleurrijk figuur (hij gaf bv. soms les terwijl hij op een stel bongotrommels speelde) en een goed didacticus. Het lijkt mij niet dat dit fantastisch mooie universum, deze enorme uitgestrektheid van ruimte en tijd en al die verschillende soorten dieren, al die planeten en al die atomen met hun bewegingen, enzovoort, dat al deze onnoemelijk gecompliceerde zaken op het toneel zijn gezet opdat God de menselijke strijd voor goed en kwaad kan gadeslaan wat toch de visie is die godsdienst voorstaat. Het podium is te groot voor dat drama. Kijk, ik kan nu eenmaal goed leven met twijfel en onzekerheid en niet-weten. Ik denk dat het veel interessanter is om niet te weten dan om antwoorden te hebben die verkeerd zouden kunnen zijn. Ik heb antwoorden bij benadering, potentiële overtuigingen en diverse graden van zekerheid over verschillende zaken, maar van niets ben ik helemaal zeker, en er zijn veel dingen waar ik helemaal niets van weet, zoals bijvoorbeeld de vraag of het iets betekent om ons af te vragen waarom we hier zijn... Ik hoef het antwoord niet te weten. Het beangstigt me niet om dingen niet te weten, om verdwaald te zijn in een mysterieus en doelloos universum, en ik denk dat dat echt het geval is. Ik ben er niet bang voor. Bronnen SIMMONS, J., De top-100 van wetenschappers. Utrecht: Het Spectrum BAIS, F.A., Kan wetenschap de grote onbekenden elimineren? Tijdschrift In de Marge [online], nr.1. Beschikbaar op: 4. Paul Davies Paul Davies ( 1946) is een Engels natuurkundige en doceert aan de universiteit van Adelaide (Australië)waar hij professor is in de natuurfilosofie. Hij doet onderzoek op het gebied van kosmologie en

14 14 astrobiologie en daarnaast schreef hij al meer dan 20 boeken, waaronder een aantal over wetenschap en religie. Uitspraken over God: Nu is het zo dat sommige van mijn collega s dezelfde wetenschappelijke feiten aanhangen als ik, maar elke diepere betekenis daarvan ontkennen. Ze schuiven de adembenemende vindingrijkheid van de natuurwetten, de buitengewoon gelukkige samenstelling van de natuur, en de verrassende begrijpelijkheid ervan aan de kant en accepteren die als een verzameling wonderen die er nu eenmaal zijn. Daartoe ben ik echter niet in staat. Voor mij is de vernuftigheid van het natuurlijke bestaan simpelweg té wonderlijk om het zomaar als gegeven aan te nemen. Alles pleit voor een diepere onderliggende betekenis. Sommigen noemen dat een doel, anderen een ontwerp. Aan deze beladen woorden liggen menselijke begrippen ten grondslag, en ze maken het slechts gedeeltelijk mogelijk te bevatten waar het universum over gaat. Maar dát het ergens over gaat, daarover heb ik geen enkele twijfel. Bronnen: DAVIES, P., Is het universum absurd? Tijdschrift In de Marge [online], nr.1. Beschikbaar op: 5. Arthur Peacocke Arthur Peacocke ( 1924) is een Brits biochemicus en theoloog. Hij was nauw betrokken bij het befaamde DNA-onderzoek van Watson en Crick. Sinds 1971 is hij Anglicaans priester. Hij werd professor aan de faculteit theologie van de universiteit van Oxford en heeft heel wat gepubliceerd over de relatie tussen wetenschap en religie. Uitspraken over God: De evolutietheorie, die begonnen is bij Darwin, verbreedt eigenlijk ons begrip van de wereld op een manier die volgens mij heel bemoedigend, versterkend en verrijkend is voor het christelijk geloof. Het zegt ons, in tegenstelling tot het gangbare idee dat de schepping 4000 jaar geleden of zelfs 4 of 20 miljard jaar geleden gebeurde, dat de schepping nu nog doorgaat. Dus wat we ook bedoelen met God als schepper, het was in elk geval niet iets dat God één keer deed in het verleden dat hij bij wijze van spreken alles in gang zette, de klok opwond,

15 15 wegging en het zijn gang liet gaan. Schepping is iets dat de hele tijd doorgaat. God is voortdurend schepper, God is voortdurend aan het scheppen. Bronnen: PEACOCKE, A., Interview. In: Faith and Reason.[online], PBS. Beschikbaar op PEACOCKE, A., Interview. In: Faith and Reason.[online], PBS. Beschikbaar op 6. Richard Dawkins Richard Dawkins ( 1941) is een Brits bioloog. Hij is professor in Oxford en schrijver van populair wetenschappelijke boeken. Eén van zijn bekendste boeken is Het zelfzuchtige gen waarin hij uitlegt hoe natuurlijke selectie werkt op niveau van de genen. Hij is een onvermoeibare verspreider van het evolutionaire denken, een neodarwinist. Ik heb veel sympathie voor mensen die zijn opgegroeid met onwaarheden. Maar ik wil hen daaruit redden, omdat ze hun leven aan het weggooien zijn. En we hebben maar één leven. We hebben de gelegenheid om voor onze dood een aantal zaken echt te begrijpen. Ik vind het tragisch als mensen die gelegenheid verspillen aan Jehova, Allah of de God van de christenen. Al vind ik wel dat kinderen de godsdienst van hun voorouders moeten leren, dat maakt deel uit van hun culturele opvoeding. "Sommige mensen zijn van mening, dat er wel wat voor religie te zeggen is, omdat ze zichzelf onderzoeken en zichzelf beschouwen als, goed, altruïstisch, liefhebbend en dan denken, dat de evolutietheorie dat niet kan verklaren. Ze zien dat als een zwakte van de wetenschap. Als de wetenschap tekortschiet, moet God eraan te pas komen om een verklaring te geven" (..) Maar het kan ook zijn, dat als de wetenschap geen verklaring kan geven, dat niets het kan verklaren..of het kan ook zijn, en dat is mijn overtuiging,dat als de wetenschap het niet kan verklaren, dat we dan beter ons best moeten doen om er wel achter te komen". Bronnen: DE CEULAER, J., Grote vragen. De Canvas-tapes & de Knack-interviews. Brussel: Globe 7. Gerard Bodifée Gerard Bodifée ( 1946) is een Vlaams doctor in de astrofysica. Hij deed onderzoek op het gebied van het ontstaan van sterren

16 16 en de evolutie van sterrenstelsels. Hij was wetenschapsjournalist bij De Standaard, medewerker van de VRT, schrijft columns in Knack en schrijft boeken. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de fundamentele wetenschappelijke en filosofische vragen die de mens zich stelt: Wat is de oorsprong en wat is de bestemming van het bestaan? Hoe verhouden wetenschap en religie zich? Uitspraken over God: God is de alles omvattende aandacht die nodig is om de werkelijkheid structuur en zin te geven. De wereld die wij bewonen is geen willekeurig conglomeraat, zij is geordend, gewild. Die gewildheid is voor mij God. Hij is het willende, het aandacht schenkende, het goede, want aandacht schenken is iets goeds. (..) Ik denk dat iets dat aandacht schenkt een wezen is. En dat daarom het christelijke beeld van God als een persoon adequaat is. Onze verhouding tot God is als die tot een persoon. De menselijke persoon is het meest nabij aan het goddelijke op aarde. Als we ons van God een beeld willen vormen, zien we dat naar mijn overtuiging het duidelijkst in de menselijke persoon. Niet zozeer in sterren of in atomen of in bloemen, maar veel duidelijker, hoewel nog zeer onvolkomen, in een menselijke persoon. De wetenschapper die gehecht is aan zijn nuchtere en vruchtbare methode, houdt meestal niet van deze beschouwingen. Maar als hij dan afhaakt, en zich tot zijn wetenschap bepaalt, sluit hij zich op in iets dat weliswaar mooi is, maar beperkt. Ik kan dat niet. Ik kan moeilijk muren rondom me verdragen. Metsel een muur rond mij en ik breek hem af of klim erover. Ik denk dat het voor niemand gezond is zich op te sluiten in een hokje, of het nu dat van de wetenschap is, of een ander. Mensen passen niet in hokjes. Bronnen: VERLEYEN, F., Op de rand van een vulkaan. Gesprekken met Gerard Bodifée. Kapellen:Pelckmans.

17 17 GROEPSWERK: Je maakt deze opdrachten schriftelijk. Je dient per groep 1 blad in met de antwoorden. 1. Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of de wetenschapper in kwestie atheïstisch, agnostisch of gelovig is. Vul onderstaande tabel in. Naam atheïst agnost gelovig Albert Einstein Stephen Hawking Richard Feynman Paul Davies Arthur Peacocke Richard Dawkins Gerard Bodifée

18 18 2. Hieronder vind je telkens een korte samenvatting van de citaten. Zet bij de samenvatting de juiste wetenschapper. a) Ons universum zit zo vernuftig in elkaar dat er volgens mij een diepere betekenis, een ontwerp, achter zit. b) God is aandacht, daarom vind ik God niet zozeer in de natuur, maar wel in mensen. Wetenschappers die zich enkel met hun wetenschap bezighouden (en niet met religie) sluiten zich op in een hokje. Ik kan dat niet. c) De evolutietheorie zegt ons dat God nu nog voortdurend aan het scheppen is en dat hij de wereld niet op één welbepaald moment geschapen heeft. d) Ook al zijn wetenschap en religie heel verschillend, toch kan religie niet zonder wetenschap en wetenschap niet zonder religie. Ik besef dat er veel dingen zijn die we niet kunnen begrijpen en in die zin ben ik een religieus mens, maar ik geloof niet in een persoonlijke God. e) Dit prachtige heelal is te groot om geschapen te zijn opdat God de strijd tussen goed en kwaad zou kunnen bekijken. Er zijn veel dingen die ik niet weet of waar ik niet zeker van ben, maar ik kan leven met onzekerheid en twijfel. f) Mensen die zich bezighouden met God, houden zich volgens mij met onwaarheden bezig. Als de wetenschap geen verklaring kan geven, dan kan niets het verklaren. God hoeft daar niet aan te pas te komen. g) Zodra we de Theorie van Alles kennen, zullen we het antwoord kennen op de vraag waarom wij en het heelal bestaan. Dan kennen we de geest van God. 3. Welke uitspraak vind jij persoonlijk de mooiste? En waarom? (Per groepslid een eigen persoonlijke mening op een apart blad)

19 19 4. Hoe staat Peacocke tegenover deïstisch atheïsme? Leg uit of hij akkoord is met deze strekking of niet en waarom. 5. Wat bedoelt Einstein volgens jou met zijn uitspraak god dobbelt niet? Je legt uit wat hij bedoelt volgens jou ( /2) en je geeft een CONCREET Voorbeeld ( /2) waar je jouw uitleg mee illustreert. 6. Met welke van de geciteerde wetenschappers ga je het meest akkoord? Leg uit waarom je akkoord gaat. Je werkt in groep, dus je zult een consensus (desnoods een compromis) moeten bereiken. CONCREET: Je geeft me ten minste 3 argumenten die uitleggen waarom jullie met de geloofsvisie van die bepaalde wetenschapper akkoord gaan. ( /6) Je geeft 1 volledig nieuwe uitspraak van deze wetenschapper. Je zorgt er met andere woorden voor dat we ook eens iets horen dat we nog niet wisten over deze wetenschapper. ( /3) Je zorgt voor een creatieve verwerking. Je illustreert de geloofsvisie van jouw wetenschapper aan de hand van iets creatiefs. Je mag zelf iets maken, een toneeltje opvoeren, een interview zoeken of zelf afnemen, een kunstwerk kiezen dat erbij hoort, een grappig filmpje Let op twee dingen: ten eerste of deze uitwerking wel relevant is, m.a.w. of die wel past bij de geloofsvisie ( /3), ten tweede of je verwerking goed uitgevoerd is, origineel uitgewerkt ( /3)

20 20 4. EEN BEDENKING, BLAISE PASCAL Enkel de God van de filosofen is dood Vanaf het ogenblik dat wetenschap een hoge vlucht nam, is de tweedeling geloof/wetenschap begonnen. Niet alle wetenschappers en filosofen waren daar zo gelukkig mee. Blaise Pascal bijvoorbeeld, zelf een vooraanstaand wis- en natuurkundige, maar ook een christelijke filosoof uit de 17 de eeuw, had daar moeite mee. Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent (Le coeur a ses raisons, que la raison ne connaît point) is een van de meest beroemde uitspraken van Pascal. Nog een bekende uitspraak van Pascal (opgenomen in de Pensées), is dat men volgens de kansrekening wel in God moet geloven: als deze namelijk bestaat, is de winst voor de gelovige oneindig. Bestaat God niet, dan verliest men niets (Le pari, de gok). Deze redenering staat bekend als de gok van Pascal. Pascal had geen moeite met wetenschap, maar wel met de gedachte dat wetenschap God probeerde uit te leggen en beredeneren. Dat maakte dat de God van de filosofen stierf. God valt niet uit te leggen, God staat immers boven en buiten de wetenschap. Als je hem probeert uit te leggen, wordt hij een levenloos voorwerp, een studie-object... Mémorial Na zijn dood vond men in de voering van een kledingstuk van Pascal, handschriften van hem. Het was een getuigenis in tweevoud op perkament en papier dat zo begint: 'Het genadejaar 1654 Maandag 23 november (...) vanaf ongeveer half elf 's avonds tot ongeveer half één 's nachts. VUUR God van Abraham, God van Isaak, God van Jakob. Niet de God van filosofen en geleerden. Zekerheid. Zekerheid. Gevoel. Vreugde. Vrede. God van 'Jezus Christus' (...) OPDRACHT: Leg in je eigen woorden volgende uitspraken uit: a. Enkel de God van de filosofen is dood b. Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent

21 21 c. De gok van Pascal