Kennisnet 2. Advies infrastructuur Kennisnet na Kennisnet.nl

Transcriptie

1 Kennisnet 2 Advies infrastructuur Kennisnet na Kennisnet.nl

2 Samenvatting In 1997 is de overheid gestart met de aanleg van Kennisnet, de internet-basisinfrastructuur voor het Nederlandse onderwijs. Kennisnet is de hoogwaardige infrastructurele voorziening voor het Nederlandse onderwijsveld. Dit jaar is in principe het gehele Nederlandse onderwijs daadwerkelijk voorzien van een breedbandige infrastructurele basisvoorziening. Hiermee heeft het onderwijs toegang tot educatieve content en Internet. Met deze infrastructuur is het noodzakelijke fundament voor de inzet van ICT in het onderwijs gerealiseerd: leerlingen kunnen via Kennisnet onder mee onderling communiceren en informatie delen. Het voorzieningenniveau is overigens sober te noemen, zowel in capaciteit als functionaliteit. Ter vergelijking: de Surfnet standaard capaciteit voor een individuele thuisaansluiting ligt beduidend hoger dan de typische capaciteit zoals binnen Kennisnet op instellingsniveau geboden worden. Omdat de contractuele basis die aan de huidige infrastructurele voorziening ten grondslag ligt in principe per 2004 ophoudt te bestaan, is er nu een natuurlijk moment ontstaan om de architectuur, organisatie en financiering van de huidige voorziening te herijken. Doel hierbij is om voor de toekomst opnieuw voor de optimale invulling en organisatie van de basisvoorziening te kiezen. Uitgangspunten hierbij zijn basisprincipes als kwaliteit en veiligheid zoals die aan de huidige nu gerealiseerde voorzieningen ten grondslag liggen. Bovendien zijn eisen en wensen geformuleerd die enerzijds ingegeven zijn door de ervaringen van de instellingen met de huidige voorziening en anderzijds door de veranderingen die de (aanbieders)markt in technologische en andere opzichten sinds 1997 heeft doorgemaakt. De minister van OCenW heeft Stichting Kennisnet gevraagd in nauw overleg met het onderwijs een advies op te stellen over de toekomstige infrastructuur van Kennisnet. Bij het opstellen van dit advies is een veelheid aan partijen geconsulteerd. Zo is gesproken met het onderwijsveld, het ministerie van OCenW, operators, de huidige leverancier en vertegenwoordigers van marktpartijen. Onderwijsinstellingen hebben hierbij met name aangeven behoefte te hebben aan een grotere mate van flexibiliteit mits de basisvoorziening, zoals die de afgelopen vijf jaren is gerealiseerd, behouden blijft. Kijkend naar de markt is een aantal aspecten van belang. Er is (in tegenstelling tot wat in 1997 gedacht werd) geen enkele partij in Nederland opgestaan die kosteneffectief breedbanddiensten in geheel Nederland aanbiedt. Wel zijn er regio's waar concurrerende aanbieders van connectiv i- teit actief zijn. Een ander belangrijk punt is dat de markt de komende jaren nog geen interconnectiefunctie met kwaliteitswaarborgen tussen de verschillende aanbieders van connectiviteit zal bieden. Om de kwaliteitsgaranties zoals nu aanwezig binnen Kennisnet te continueren moet een aggregatieplatform ingericht worden. Zowel technisch als financieel is dit mogelijk. Bovendien hebben marktpartijen met veel interesse kennis genomen van de (commerciële) mogelijkheden wanneer instellingen in staat gesteld worden om bepaalde voorzieningen op de vrije markt te kopen. Er is dus sprake van een kans om de huidige situatie te evolueren tot een nieuwe omgeving die: 1. Optimaal recht doet aan de roep om flexibiliteit van de instellingen 2. Optimaal gebruik maakt van de ontwikkelingen in de markt 3. Incrementeel in te voeren is. I

3 Gezien bovenstaande punten past continuering van het huidige collectieve contract niet bij de wensen van het onderwijs en de beleidsuitgangspunten, bijvoorbeeld op het gebied van de introductie van concurrentie en de wens van instellingen voor meer keuzevrijheid. Instellingen nu reeds voor de gehele voorziening op grote schaal aan de vrije markt over laten is onder meer door het verliezen van kwaliteitsgaranties en schaalvoordelen ook geen optie. Uitgaande van deze lijnen heeft stichting Kennisnet het volgende advies 'Kennisnet 2' geformuleerd: Keuzes maximaal bij de instellingen leggen en vrijlaten van de local loop 1 ; Inrichten van aggregatieplatform voor borging van kwaliteit; Middelen reserveren voor behoud van het gelijke speelveld. Het onderwijs kan hierdoor optimaal gebruik maken van aanwezige lokale mogelijkheden terwijl kwaliteit op basis van het aggregatieplatform gegarandeerd blijft. Daarnaast is een voorziening noodzakelijk om alle instellingen een gelijk speelveld te blijven bieden: de markt biedt niet in alle delen van Nederland tegen dezelfde kosten breedband oplossingen aan. Door instellingen in de duurdere delen een oplossing (bijvoorbeeld op basis van satelliettechnologie) te bieden worden achterstandsituaties voorkomen. Zo wordt bovendien optimaal van schaalvoordelen geprofiteerd. Daarnaast worden instellingen in de vorm van keurmerken geassisteerd bij het selecteren van geschikte aanbieders. Een belangrijk element van het advies is het niet meer exclusief aan één partij gunnen van een allesomvattend contract. In plaats hiervan is ervoor gekozen de voorziening langs logische lijnen te splitsen. Vervolgens is per onderdeel gekeken naar de optimale organisatievorm. Op deze wijze kan voor de daarvoor geschikte delen, zoals de verbinding met Internet, optimaal van schaalvoordelen gebruik gemaakt worden. Dit brengt de flexibiliteit met betrekking tot de andere delen zoals de local loop niet in gevaar. Tevens wordt de afhankelijkheid van één bepaalde leverancier voorkomen. De basisvoorziening voor de instellingen blijft volledig intact, maar heeft wel in belangrijke mate aan de onder meer door de instellingen gewenste flexibiliteit en daarmee toekomstvastheid gewonnen. Door de geadviseerde opzet, die veel meer in lijn is met vergelijkbare op onderwijs gerichte ICT voorzieningen zoals Surfnet/Gigaport, is het daarbij mogelijk meer synergie te bereiken. Met de voorgestelde opzet is in de periode gemiddeld 84,4 miljoen per jaar gemoeid. Dit is een daling van het huidige uitgavenniveau, terwijl een duidelijke kwaliteitsslag voor de basisvoorziening Kennisnet gemaakt wordt. Deze kwaliteitsslag zit met name in een verhoging van de capaciteit per instelling (kwantitatief) en de mogelijkheid om vanuit de individuele wensen van een instelling voor de beste provider te kiezen (kwalitatief). Van dit bedrag is ongeveer 80% op instellingsniveau beschikbaar. Het aggregatieplatform kan voor 20% van de totale begroting geëxploiteerd worden. Met de geadviseerde inrichting zijn in 2003 eenmalig ongeveer 20 miljoen euro omstelkosten gemoeid. Realisatie is daadwerkelijk haalbaar in de beschikbare tijd. Bovendien sluit de geadviseerde opzet goed aan bij de onderwijsparagraaf in het strategisch akkoord van het huidige kabinet. Dit is met name het geval voor De eigen verantwoordelijkheid van leraren, ouders en leerlingen om de school en de opleiding optimaal in te richten Het voornemen financiële bevoegdheden zoveel mogelijk bij scholen neer te leggen en De primaire verantwoordelijkheid van de overheid om kaders vast te stellen waarbinnen scholen hun eigen invulling mogen geven. 1 Ook vaak aangeduid als 'last mile' of 'first mile'. II

4 Advies inrichting infrastructuur Kennisnet Instellingen aan zet Een instelling maakt zélf de keuze welke diensten bij wie afgenomen worden Daarbij kan een instelling desgewenst beroep doen op ondersteuning (keurmerken, telefonische ondersteuning) Overstappen per 1 januari 2004 is niet verplicht: de overeenkomsten van een instelling met de huidige leverancier blijven onverkort van kracht Om de instellingen daadwerkelijk zelf te laten kiezen krijgen zij ook zelf de beschikking over het benodigde budget. Technisch-inhoudelijk Vrijgeven local loop Gezamenlijke inkoop Internetverbinding Realiseren aggregatieplatform voor borging kwaliteit en schaalvoordelen Uniforme afspraken maken op aggregatieniveau voor aansluiten dienstenaanbieders Flexibiliteit voor de standaarddiensten Uniformiteit voor basis-supportsystemen Organisatorisch Minister van OCenW: vaststellen beleid en beschikbaar stellen middelen Onderwijsinstellingen: keuzes gebruik ICT Stichting Kennisnet: strategisch / tactisch beheer aggregatieplatform, centrale diensten Leveranciers: operationeel beheer verbindingen, aanvullende diensten Nl.tree: afstemmingsrelatie tijdens migratie, verder één van de genoemde leveranciers Financieel Voldoende koopkracht naar scholen overhevelen Collectieve voorziening voor duurdere gebieden inrichten Middelen voor aggregatielaag en benodigde supportsystemen beschikbaar stellen Vervolgstappen Algemene besluitvorming over herinrichting in 4e kwartaal van Implementatievraagstuk rond behoud gelijk speelveld in de loop van 2003 afhandelen. Voorbereidende werkzaamheden uiterlijk in 4e kwartaal van 2002 starten. III

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Kennisnet in vogelvlucht Adviesaanvraag Afbakening Karakter advies Gesprekspartners Leeswijzer 4 2 Ontwikkelingen in context van Kennisnet Ontwikkelingen binnen het onderwijs Ontwikkelingen op de markt voor breedband en technologie Ontwikkelingen in politieke context Verworvenheden 8 3 Oplossingsrichtingen Twee extremen Centrale inkoop: huidige opzet voldoet niet meer Volledig vrije markt: onvoldoende waarborgen Conclusie 11 4 Eisen aan Kennisnet Vertaling wensen en uitgangspunten Basisvoorziening Kennisnet Ontwikkeling capaciteitsbehoefte Borging kwaliteit, behoud schaalvoordelen: aggregatieplatform noodzakelijk 15 5 Advies Kennisnet Algemeen Technisch-inhoudelijk Organisatorisch Financieel Kennisnet 2 in vogelvlucht 22 Bijlage A Achtergronddocumenten adviesaanvraag 24 Bijlage B Mogelijke invulling Basispakket Kennisnet 31 Bijlage C Reacties op toekomst.kennisnet.nl 32 Bijlage D Plan van aanpak adviestraject 33 Bijlage E Gebruikersovereenkomsten 35 Bijlage F Dekking ADSL 36 Bijlage G Verslag workshop NLIP 37 Bijlage H Gesprekspartners 41 Bijlage I Ontwerp architectuur op hoofdlijnen 42 Bijlage J Begroting Kennisnet 2 46 Bijlage K Aspecten voor keurmerken 49 Bijlage L Opties voor verevening 50 IV

6 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Inleiding 1.1 Kennisnet in vogelvlucht Op 17 juni 2002 zijn vrijwel alle instellingen in primair onderwijs (PO), voortgezet onderwijs (VO) en de beroeps- en volwasseneneducatie (BVE) aangesloten op Kennisnet. Hiermee is de uitrol van één van de grootste communicatienetwerken van Nederland voltooid en beschikt geheel lerend én onderwijzend Nederland over toegang tot Kennisnet en Internet. Kennisnet staat voor het geheel aan infrastructuur, diensten en content voor het onderwijs: de gebruiker ziet de educatieve content op het scherm, de infrastructuur draagt zorg voor het bereikbaar zijn van de content en de diensten maken het mogelijk de content op een aantrekkelijke en doeltreffende manier te benaderen. Daarbij is de stichting Kennisnet de organiser. De uitrol van Kennisnet-infrastructuur en diensten is gerealiseerd door een consortium van kabelbedrijven opererend onder de naam nl.tree. Nl.tree verzorgt niet alleen de daadwerkelijke aansluiting van instellingen op Kennisnet, maar levert in opdracht van instellingen ook diensten als e- mail en webhotels. Stichting Kennisnet is namens de staat gevolmachtigd toezichthouder op naleving van het contract door nl.tree. Met nl.tree is na een openbare aanbesteding in 1999 een contract gesloten voor een breedbandig en veilig netwerk met een voor alle scholen gelijk basisaanbod. Voor scholen die hun voorziening niet op eigen kracht hadden kunnen realiseren heeft dit contract goed gewerkt. Internationaal is de prestatie die in Nederland wordt geleverd nauwelijks geëvenaard. Aansluiting van onderwijsinstellingen op het Internet vindt vrijwel nergens op een gelijkwaardige wijze plaats als in Nederland, zowel qua schaalniveau als breedbandigheid. Kennisnet omvat ruim locaties en biedt ruim 3,5 miljoen potentiële gebruikers beveiligde, gegarandeerde toegang tot educatieve content en Internet. Daarmee is deze voorziening onmiskenbaar een impuls voor het gebruik van ICT in het onderwijs. Het contract met nl.tree loopt in principe op 31 december 2003 af. 2 De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen 3 wil vóór 1 januari 2003 bepalen hoe de infrastructuur van Kennisnet er na 2003 uit zal zien. 4 Instandhouding van de infrastructuur van Kennisnet op de huidige wijze, te weten middels een collectief aanbestede voorziening, is hierbij geen vanzelfsprekendheid. De functionele, architectonische en organisatorische invulling van Kennisnet heeft voor een groot deel plaatsgevonden in Met de destijds beschikbare (technische) mogelijkheden is een, ook voor die tijd, ambitieus ontwerp voor Kennisnet gemaakt. In de vijf jaren die achter ons liggen heeft zich zowel binnen als buiten het onderwijs een aantal ontwikkelingen voorgedaan. Deze ontwikkelingen hebben mogelijkheden geschapen die bij de start van Kennisnet niet voorzienbaar of niet haalbaar waren. In het licht van deze ontwikkelingen én de beëindiging van het contract met de huidige leverancier is de vraag hoe de basisvoorziening Kennisnet gecontinueerd kan worden. 1.2 Adviesaanvraag Gezien de genoemde ontwikkelingen is het de vraag of een centrale, sturende rol van de overheid nog steeds de gewenste, toegevoegde waarde heeft. Immers, het onderwijs zelf ontdekt alterna- 2 Eind 2001 is het huidige contract tot 2004 verlengd. Hierbij hebben de overheid en de huidige leverancier besloten dat het huidige contract ( Overeenkomst Dienstverlening ) na 2003 ophoudt te bestaan. Het gaat hierbij niet om de individuele overeenkomsten tussen instellingen en de huidige leverancier. 3 Verder: de minister 4 Onderwijs On line, eindrapportage, p. 5

7 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per tieve mogelijkheden in een rijpere markt en maakt hier soms ook al gebruik van. Daarnaast zijn er grenzen aan de mate waarin het ICT-beleid centraal uitgevoerd kan worden. De pluriformiteit van het onderwijs speelt hierbij zeker ook een rol. In de Eindrapportage Onderwijs On line heeft de overheid aangegeven de mogelijkheden voor een meer faciliterende rol te willen onderzoeken. 5 Hierbij doet zich wel een spanningsveld voor: Aan de ene kant moeten de scholen ook op het terrein van de infrastructuur de ruimte krijgen om eigen prioriteiten te stellen en keuzes te maken. Aan de andere kant moet de (fysieke) toegankelijkheid tot deze infrastructuur wel gewaarborgd blijven. Ook de scholen in gebieden waar nauwelijks geïnvesteerd wordt in infrastructuur moeten toegang tot de infrastructuur behouden, zeker wanneer het primaire onderwijsproces steeds meer afhankelijk wordt van deze toegang tot het netwerk. 6 Uit bovenstaand citaat blijkt de verantwoordelijkheid van de overheid waar het gaat om toegankelijkheid tot de infrastructuur. In een verkennend onderzoek is bovendien aangegeven welke uitgangspunten moeten gelden voor de periode na Deze uitgangspunten worden over het algemeen door het onderwijs onderschreven. De minister heeft de adviesaanvraag 7 als volgt geformuleerd: Mijn verzoek aan [stichting Kennisnet] is na een brede discussie met alle betrokken partijen voor 1 september een advies uit te brengen over een architectuur voor de infrastructuur die recht doet aan de [ ] vastgelegde uitgangspunten. Ik ga er vanuit dat u daarbij ook expliciet ingaat op de rol van verschillende partijen; met name het ministerie van OCenW en [stichting Kennisnet], maar ook andere partijen als bijvoorbeeld nl.tree en Gigaport/Surf. 5 Eindrapportage Onderwijs On line, p Eindrapportage Onderwijs On line, p De adviesaanvraag van de minister is opgenomen in 0.

8 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Afbakening Kennisnet staat voor het geheel van infrastructuur, diensten en educatieve content (Figuur 1). diensten educatieve content infrastructuur Figuur 1 Elementen Kennisnet Infrastructuur, diensten en educatieve content kunnen niet los van elkaar gezien worden: een netwerk is weinig waardevol als hierlangs geen (educatieve) content bereikbaar is. Diensten als Entree van Kennisnet 8 verhogen de gebruikersvriendelijkheid en daarmee de bruikbaarheid van educatieve content. De adviesaanvraag heeft primair betrekking op de toekomst van de infrastructuur. De infrastructuur is, hoe belangrijk ook, geen doel op zich maar een middel om de toegevoegde waarde van educatieve diensten en content optimaal tot zijn recht te laten komen. Diensten en content ste l- len eisen aan de infrastructuur, niet andersom: een verbinding dient bijvoorbeeld beveiligd te zijn tegen onbevoegd gebruik. Tevens is een zekere beschikbaarheidgarantie gewenst, juist bij gebruik van ICT in het primaire onderwijsproces. Bovendien stelt bepaalde content (zoals bewegende beelden) eisen aan de capaciteit van een verbinding. Minstens zo belangrijk als de technische haalbaarheid van dit advies is de organisatorische en financiële inbedding van het voorstel. Daarom is bij het opstellen van dit advies ook aandacht besteed aan: De organisatorische consequenties van dit advies; De financiële consequenties van dit advies; De wijze waarop in eerste aanleg invulling moet worden gegeven aan uitvoering van dit advies (beheersbare migratie et cetera). 1.4 Karakter advies Dit advies is in eerste aanleg algemeen van karakter: een advies over welke (infra)structuur dan ook kan in dit stadium, namelijk dat van strategische planvorming, geen gedetailleerde blauwdruk bevatten van de bij het advies behorende technische oplossing. Waar mogelijk is uiteraard wel al een eerste uitwerking (ook in financiële zin) gegeven van de geadviseerde oplossingsrichting. 8 Onder de Entreedienst wordt verstaan de ontwikkeling van één digitale sleutel die toegang verschaft tot educatieve content van verschillende aanbieders.

9 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Gesprekspartners De werkzaamheden voor dit advies vielen deels samen met de zomervakantie. Desondanks zijn alle relevante partijen geconsulteerd. Zo hebben ICT-coördinatoren via de site toekomst.kennisnet.nl mee kunnen denken over de toekomst. 9 De aard van onderwerpen varieerde in deze discussie van beleidsmatig via financieel tot technisch. Tevens is het ministerie van OCenW betrokken geweest bij het opstellen van dit advies. De betrokkenheid van het ministerie betrof in eerste instantie de procedurele gang van zaken rond het advies. Daarnaast is met het ministerie gesproken over de te verwachten beleidslijnen voor de komende jaren voor wat betreft ICT in het onderwijs. Veel informatie over het verwachte beleid op hoofdpunten is ook te vinden in diverse publieke documenten. 10 Betrokkenheid In de loop van het adviestraject ontving Stichting Kennisnet uit onverwachte hoek een bijdrage aan het advies. Clyde Waal, scholier 5 VWO en werkzaam als assistent-ict-coördinator op zijn school, verraste met een geheel uitgeschreven (technisch) advies. Dit advies vertoont grote overeenkomsten met het nu voorliggende advies. De bijdrage van Clyde toont aan dat ICT in het onderwijs steeds meer is gaan leven en dat ook leerlingen betrokken kunnen worden bij het denken over de Kennisnet-voorziening. Er heeft inmiddels een gesprek plaatsgevonden waarin Clyde zijn advies heeft toegelicht. Daarnaast is gesproken met partijen uit de industrie die in een mogelijk nieuwe opzet een rol gaan spelen. Denk hierbij aan organisaties als Internet Service Providers, Access Providers, SURFnet en telecomoperators. Ook de huidige leverancier van Kennisnet, nl.tree behoort tot deze groep. Het volledige plan van aanpak is opgenomen in Bijlage D. 1.6 Leeswijzer De opbouw van de rest van dit advies is als volgt: Hoofdstuk 2 schetst de ontwikkelingen in de omgeving van Kennisnet. Deze ontwikkelingen maken heroverweging van de huidige inrichting van Kennisnet noodzakelijk. Er is aandacht voor ontwikkelingen binnen het onderwijs, de markt en de politiek. Voor de inrichting van Kennisnet 2 zijn twee extremen mogelijk die in hoofdstuk 3 behandeld worden. Hierbij wordt beargumenteerd waarom geen van beide extremen voldoet aan de wensen van het onderwijs en de uitgangspunten van de minister. In hoofdstuk 4 wordt aangegeven welke eisen aan de toekomstige inrichting van de infrastructuur gesteld worden. De bevindingen uit hoofdstuk 2 vormen de basis voor deze eisen. Hoofdstuk 5 bevat, op basis van voornoemde eisen, het advies over de toekomstige inrichting van de infrastructuur. Hierbij komen technisch/inhoudelijke, organisatorische en financiële aspecten aan de orde. 9 De reacties op de site toekomst.kennisnet.nl zijn, inclusief een korte toelichting, opgenomen in bijlage Bijlage C. 10 Bijvoorbeeld ICT na 2002 (discussienota OCenW), diverse brieven aan de Tweede Kamer der Staten- Generaal, strategisch akkoord voor kabinet CDA, LPF, VVD

10 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Ontwikkelingen in context van Kennisnet In de omgeving van Kennisnet hebben zich de afgelopen jaren vele ontwikkelingen voorgedaan. Deze ontwikkelingen maken dat de gekozen inrichting van Kennisnet niet meer optimaal voldoet. Achtereenvolgens worden de ontwikkelingen binnen het onderwijs en in de markt voor breedbanddiensten geschetst. Een nieuw ontwerp voor de infrastructuur van Kennisnet zal in elk geval aan de hieronder genoemde ontwikkelingen tegemoet moeten komen. 2.1 Ontwikkelingen binnen het onderwijs Door de aanleg van Kennisnet is ICT op vrijwel alle instellingen geïntroduceerd. Deze introductie heeft ontegenzeggelijk bijgedragen aan een verhoogde belangstelling voor en daadwerkelijk gebruik van ICT in het onderwijs. Tegelijkertijd is sprake van een professionaliseringsslag: ICT wordt steeds meer in het primaire onderwijsproces ingezet. Hierdoor wordt ook de differentiatie in behoeften steeds duidelijker: een instelling is niet noodzakelijkerwijs het best gebaat bij precies hetzelfde pakket als een willekeurig andere instelling. De behoefte aan en aanwezige kennis over ICT verschillen per sector en zelfs binnen de sectoren. Deze verscheidenheid heeft gevolgen voor de manier waarop instellingen centraal ondersteund kunnen worden bij inzet van ICT in het onderwijs. Het huidige centrale contract wordt door sommige instellingen als een keurslijf ervaren. Daarnaast merken steeds meer instellingen op dat er, door ontwikkelingen in de markt, alternatieven zijn voor de huidige Kennisnet-aansluitingen. Deze alternatieven kunnen beter toegesneden zijn op de specifieke behoefte van een instelling dan de huidige voorziening. Bovenstaande ontwikkelingen hebben geleid tot de volgende wensen van het onderwijs. Flexibiliteit In zijn algemeenheid is gebleken dat instellingen de huidige vormgeving van het basispakket als een beknellend keurslijf kunnen ervaren. Dit is enerzijds te wijten aan maatregelen die op centraal niveau getroffen zijn om de veiligheid van het netwerk te kunnen garanderen. Een voorbeeld hiervan is de centrale firewall functionaliteit, waardoor sommige communicatie met Internet bemoeilijkt wordt. Beheer van een schoolnetwerk vanaf Internet is zonder aanvullende maatregelen bijvoorbeeld lastig. Met andere woorden: de functionele flexibiliteit van Kennisnet laat op dit moment te wensen over. Daarnaast is er in zijn algemeenheid ook sprake van een wens voor meer dienstenflexibiliteit. Zo betalen sommige instellingen voor diensten die zij niet of nauwelijks gebruiken. Een voorbeeld hiervan is de functionaliteit voor benadering van nieuwsgroepen of de automatische adressering van computers op het schoolnetwerk. 11 Een voorgedefenieerd dienstenpakket kan voor sommige instellingen richtinggevend werken. Dit pakket mag echter niet de individuele invulling van dit dienstenpakket op functioneel- en dienstenniveau dicteren. Flexibiliteit is gewenst opdat een instelling de voor haar ideale invulling van het basispakket Kennisnet kan samenstellen. Keuzevrijheid Hoewel formeel keuzevrijheid bestaat, wordt het beeld van een keurslijf versterkt door de wijze van financiering: een instelling is weliswaar vrij om een andere leverancier dan de huidige te kiezen, maar verspeelt daarbij een groot deel van de bijdrage die de overheid rechtstreeks aan nl.tree betaalt. Keuzevrijheid kan pas werkelijkheid worden wanneer instellingen zelf de vrije beschikking krijgen over het voor ICT beschikbare budget. 11 Automatische adressering (het uitdelen van IP-adressen aan computers) vindt plaats middels DHCP.

11 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Stabiliteit en continuïteit Enigszins haaks op de voorgaande wens staat de behoefte aan continuïteit bij sommige instellingen. Deze tegenstelling legt één van de verschillen tussen de sectoren bloot. Waar de ene sector (BVE) het liefst zo spoedig mogelijk toegang heeft tot keuzevrijheid, is een andere (PO) gemiddeld genomen gebaat bij continuïteit. Ook in de praktijk is dit verschil te zien: de BVE is actief op zoek naar verbeteringen van of alternatieven voor de huidige dienstverlening, terwijl men binnen het PO gemiddeld genomen (redelijk) tevreden is met de huidige voorziening. Ondersteuning In het algemeen zijn instellingen voorstander van de introductie van daadwerkelijke keuzevrijheid. Ze geven daarbij afhankelijk van hun grootte al dan niet aan dat enige begeleiding bij het maken van een keuze gewenst is. Een BVE-instelling is doorgaans dusdanig groot dat zij voltijds personeel voor ICT-zaken in dienst heeft. Anders ligt dit voor de kleinere instellingen, met name in het PO en delen van het VO. De ICT-coördinatoren van die instellingen geven gemiddeld genomen aan graag wegwijs gemaakt te worden bij de introductie van keuzevrijheid. Inhoudelijke ontwikkelingen Misschien wel de belangrijkste ontwikkeling van de afgelopen jaren is het daadwerkelijke, inhoudelijke gebruik en toepassing van ICT in het onderwijs. Kernwoorden zijn daarbij een grotere diversiteit aan toepassingen. Toepassingen die ook steeds meer eisen stellen als het gaat om capaciteit van zowel verbindingen als centrale diensten. De hiervoor geconstateerde professionalisering zal zich voortzetten waarbij ICT een steeds zwaardere rol in het primaire onderwijsproces zal krijgen. Deze ontwikkeling stelt eisen aan beschikbaarheid, betrouwbaarheid en beveiliging. Met andere woorden: de inhoudelijke invulling van de basisvoorziening ICT is niet statisch, maar zal in de tijd evolueren. Dit betekent dat de vertaling van de begrippen bandbreedte, beveiliging en beschikbaarheid in concrete specificaties aan verandering onderhevig is. 2.2 Ontwikkelingen op de markt voor breedband en technologie Op de markt voor breedband springt vooral het breed beschikbaar komen van nieuwe technologieën voor aansluitingen in het oog. Voorbeelden hiervan zijn de DSL-technologieën 12 en toegang tot netwerken via satellietverbindingen. Daarnaast is op het gebied van breedbandige internettoegang een kwaliteitsslag gemaakt. De verbindingen blijken van steeds hogere kwaliteit, zowel qua beschikbaarheid als bandbreedte. Desalniettemin kan de markt (nog) geen gegarandeerde voorzieningen bieden op de schaal van Kennisnet. Dit geldt met name voor bandbreedtegaranties. Technisch gezien is dit evenwel realiseerbaar. Bovendien zijn sommige diensten, zoals een centrale authenticatie- en authorisatiedienst voor grote aantallen (miljoenen) gebruikers met de huidige stand van de techniek wél te realiseren. Dit was vijf jaar geleden nog ondenkbaar. Naast technologische ontwikkelingen is ook de markt gewijzigd. Zo nam in de periode 1997 tot en met 2000 het aantal telecommunicatiebedrijven met ruim 64 procent toe. 13 Deze toename illustreert dat de markt de afgelopen jaren meer concurrerend geworden is. De laatste tijd is de sector echter onmiskenbaar in een tumultueuze fase beland: berichten over de financiële problemen in de sector zijn niet van de lucht en hier en daar zijn reeds faillissementen uitgesproken. De investeringsruimte voor breedbanddiensten en -toepassingen als Fiber To The Home (glasvezel tot thuis, FTTH) is hierdoor kleiner geworden. Grootschalige uitrol van glasvezel door markt- 12 DSL staat voor Digital Subscriber Line. Met DSL zijn toegangssnelheden tot enkele megabits per seconde mogelijk. 13 Van 475 bedrijven in 1997 naar 780 in 2000 (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek)

12 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per partijen wordt nu deels binnen lokale en regionale initiatieven ingevuld, al dan niet met ondersteuning van de overheid. Voorbeelden van initiatieven zijn Gigaport en Kenniswijk. 2.3 Ontwikkelingen in politieke context Ook in politiek opzicht is de context van Kennisnet gewijzigd. Dit heeft deels te maken met het aantreden van een nieuw kabinet. De nieuwe samenstelling van het kabinet heeft ook gevolgen voor de wijze waarop de overheid haar plaats in de samenleving inneemt en welke verantwoordelijkheden zij daarbij neemt. In de onderwijsparagraaf van het Strategisch akkoord voor kabinet CDA, LPF, VVD wordt hierover het volgende opgemerkt: 14 Binnen de specifieke eigen situatie van een school weten leraren, ouders en leerlingen samen doorgaans het beste hoe de school en de opleiding moeten worden ingericht om goed te functioneren. Zij moeten daar de ruimte en het vertrouwen voor krijgen. Ook financiële bevoegdheden zullen zoveel mogelijk worden neergelegd bij scholen. De overheid is primair verantwoordelijk voor het vaststellen van de kaders waarbinnen scholen hun eigen invulling mogen geven. Minder centrale sturing en administratieve lasten maken het mogelijk dat scholen meer doen met de huidige budgetten. In vergelijking met 1997, toen een begin met Kennisnet werd gemaakt, spreekt hier een terughoudende rol van de overheid uit die tegelijkertijd haar verantwoordelijkheid niet ontloopt. Bij het opstellen van het advies heeft de minister onderstaande uitgangspunten meegegeven. 15 Deels betreft het hier de nog steeds geldende uitgangspunten uit 1999, waarvan het wenselijk is dat deze behouden blijven: 1. De instellingen blijven, op non-discriminatoire voorwaarden, toegang tot Kennisnet hebben. Dit betekent onder meer dat elke instelling, ongeacht haar geografische locatie, toegang moet kunnen krijgen tot Kennisnet. 2. Voorzien wordt in een basisvoorziening voor voldoende bandbreedte, beschikbaarheid van bandbreedte en diensten en beveiliging tegen onbevoegd gebruik. 3. De basisvoorziening van deze drie elementen (bandbreedte, beschikbaarheid en beveiliging) is nu centraal uitgewerkt voor alle instellingen. De bedoeling is in de toekomst instellingen meer ruimte te geven of voor deze drie elementen hun eigen samenstelling te bepalen. Hierbij kiest de één voor meer bandbreedte en de ander voor betere beveiliging, zonder dat de keuze van de ene instelling de beveiliging of beschikbaarheid van de ander in gevaar mag brengen. 4. De beheerslast voor de scholen dient beperkt te zijn. Nieuwe uitgangspunten in vergelijking met 1999 zijn: 5. Waar mogelijk wordt rekening gehouden met de verschillen tussen de onderwijssectoren primair onderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en volwasseneneducatie en groen onderwijs. Dit uit zich niet alleen in andere behoeften maar ook in de mate waarin het beheer in eigen hand kan worden genomen of juist niet. 6. Voor dat gedeelte van de basisvoorziening waarvoor voldoende vraag en aanbod in de markt bestaat dient bekeken te worden in hoeverre concurrentie mogelijk is. 7. De infrastructuur en de aan te bieden diensten moeten zoveel mogelijk onafhankelijk van elkaar functioneren. 8. Reeds gedane investeringen in Kennisnet blijven, ook in een eventuele nieuwe opzet, maximaal behouden. 9. De te kiezen constructie dient duurzaam (toekomstvast) te zijn. 14 Werken aan vertrouwen, een kwestie van aanpakken, strategisch akkoord voor kabinet CDA, LPF en VVD, 3 juli 2002, p Eindrapportage Onderwijs On line, p. 51

13 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Verworvenheden Door de aanleg van Kennisnet is een omgeving gecreëerd waarvan een aantal elementen zeker behouden moeten blijven: 1. De voorziening die Kennisnet heet stelt leerlingen, leraren, ouders en managers in staat om op hoogwaardige wijze toegang tot onder meer educatieve content te krijgen. Deze voorziening heeft met name vorm gekregen door de Kennisnet-portal. Daarnaast kunnen de deelnemers via Kennisnet onderling communiceren. Dit gebeurt bovendien op een eigen, beveiligd netwerk, waarin zekere kwaliteitsgaranties gegeven kunnen worden. 2. Bovendien hebben instellingen al naar gelang hun grootte en hun sector op dezelfde voorwaarden (met name de prijs) toegang tot een zekere basisvoorziening (zie paragraaf 4.2). Hierbij kunnen zij rekenen op voldoende (financiële) ondersteuning van de overheid. Hierdoor kunnen ook instellingen in gebieden waar met name de infrastructuur meer kost dan bijvoorbeeld in de Randstad van de basisvoorziening gebruik maken. 3. Door bepaalde voorzieningen voor het gehele onderwijs gezamenlijk in te kopen zijn schaalvoordelen behaald. Voorbeelden hiervan zijn de verbinding met Internet en centrale diensten als een adresboek, en een authenticatie- en authorisatiedienst. Deze schaalvoordelen dienen behouden te blijven.

14 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Oplossingsrichtingen 3.1 Twee extremen Bij het zoeken naar de juiste inrichting van de infrastructuur van Kennisnet zijn veel oplossingen denkbaar. In dit hoofdstuk worden twee extremen beschreven. Het eerste extreem is centrale inkoop van de infrastructuur en bijbehorende diensten. In grote lijnen is dit de wijze waarop het huidige Kennisnet ingericht is. Het andere extreem is dat instellingen alle voorzieningen van de vrije markt betrekken. In dit hoofdstuk is aangegeven waarom beide vormen in extremo onvoldoende tegemoet komen aan de wensen van het onderwijs en de uitgangspunten van de minister. 3.2 Centrale inkoop: huidige opzet voldoet niet meer De manier waarop Kennisnet op dit moment georganiseerd is heeft het gewenste effect gehad: van 1999 tot medio 2002 zijn vrijwel alle instellingen aangesloten op dit onderwijsnetwerk, waarmee de integratie van ICT in het onderwijs een belangrijke stap voorwaarts heeft gemaakt. Zonder de gehanteerde aanpak was realisatie van dit project niet geslaagd. Juist door de inzet van het onderwijs, de overheid en de huidige leverancier is het vliegwiel van ICT in het onderwijs op gang gebracht. De gekozen opzet, waarbij onder meer een nadrukkelijke hoofdrol voor de overheid en de huidige leverancier was weggelegd, voldoet echter niet meer optimaal: 1. Instellingen ervaren de op collectief niveau gemaakt afspraken soms als een beknellend keurslijf: de behoeftes in het onderwijs worden steeds meer gedifferentieerd. Juist in de huidige marktomstandigheden zijn alternatieven voorhanden die beter op de specifieke situatie van een instelling toegesneden kunnen zijn. Het collectief afgesloten contract voorziet niet in de mogelijkheid om van deze alternatieven gebruik te kunnen maken. 2. Tevens kan de huidige inrichting ervaren worden als gedwongen winkelnering: de huidige financieringswijze bevat een sterke prikkel om bij de huidige leverancier bandbreedte en diensten in te kopen. Een instelling kan ervoor kiezen bij een andere dienstverlener te kopen, maar kan in dit geval geen aanspraak maken op een substantieel deel van de rijksbijdrage. Deze financieringswijze is bij een collectief afgesloten overeenkomst min of meer noodzakelijk, maar daarom niet minder beknellend. 3. De rol van de overheid is bij de realisatie van Kennisnet onmisbaar geweest: op collectief niveau kon de staat voor het gehele onderwijs met een leverancier afspraken maken over de te leveren diensten en infrastructuur. Nu de voorziening vrijwel geheel voltooid is, rijst de vraag of deze sterk sturende rol van de overheid nog de gewenste meerwaarde heeft. De overheid is immers geen leverancier van Internet en moet dat ook niet willen zijn. Een meer terughoudende rol van de overheid wordt ook door de minister als reële optie gezien. 4. Juist in een dynamische markt als die van de telecommunicatie betekent concurrentie tussen leveranciers voordelen voor afnemers. Deze voordelen kunnen op het gebied van prijzen liggen, maar ook op kwaliteit en het innovatief gehalte van de aangeboden diensten. Aanbieders maken terecht hun eigen financieel-economische afwegingen bij het al dan niet aanbieden van bepaalde diensten. Door de te leveren diensten voor een langere periode aan één leverancier te gunnen ontbreekt elke concurrentieprikkel. Dat de gunning in principe in concurrentie plaatsvindt (namelijk door middel van een aanbesteding) doet hier niets aan af. Collectieve inkoop van alle elementen voor het gehele onderwijs voldoet dus niet meer in de huidige situatie.

15 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Volledig vrije markt: onvoldoende waarborgen Tegenover de huidige aanpak staat een model waarbij het onderwijs zonder verdere onderste u- ning en begeleiding diensten op de vrije markt inkoopt. In eerste aanleg lijkt dit een aantrekkelijk model, maar er kleven belangrijke nadelen aan: 1. Verlies gelijk speelveld: hoewel overal in Nederland de voor Kennisnet benodigde bandbreedte verkrijgbaar is 16 kost deze niet overal evenveel. Een instelling die niet kan aansluiten op kabel, xdsl of glas is aan een satellietverbinding doorgaans een factor vijf tot zes meer kwijt dan een instelling die wel voornoemde toegang heeft. Dit betekent dat instellingen niet meer onder dezelfde (prijs)voorwaarden toegang hebben tot Kennisnet. Indien voor behoud van een gelijk speelveld wordt gekozen dient een decentrale aanpak in een verevening of omslagstelsel in de bekostiging van de basisvoorziening te voorzien. 2. Ondersteuning onderwijs onder druk: voor veel instellingen geldt dat enige ondersteuning op het moment waarop keuzevrijheid geïntroduceerd wordt gewenst is. Dit betekent dat de markt op de een of andere manier transparant gemaakt moet worden. Instellingen zouden desgewenst bij een organisatie aan moeten kunnen kloppen voor enige begeleiding. 3. Stabiliteit en continuïteit in gevaar: de vorderingen die instellingen de afgelopen jaren hebben gemaakt voor wat betreft ICT in het onderwijs lopen sterk uiteen. Sommige instellingen hebben al uitgebreid ervaring opgedaan, anderen hebben enkele weken geleden de aansluiting opgeleverd gekregen en beginnen net kennis met ICT in het onderwijs te maken. Juist voor deze laatste groep instellingen is enige rust en continuïteit in hun onlangs gerealiseerde voorziening gewenst. Een overstap naar de vrije markt dient de belangen van deze instellingen niet. Dit geldt des te meer indien geen ondersteuning verleend wordt. 4. Verantwoordelijkheid voor basisvoorziening: de overheid dient een kwalitatief goede basisvoorziening beschikbaar te stellen en te garanderen. Indien de basisvoorziening zonder nader te stellen eisen en randvoorwaarden aan de vrije markt over wordt gelaten kan de overheid zijn verantwoordelijkheid voor een goede basisvoorziening niet waarmaken. 5. Ontbreken noodzakelijke voorzieningen: de industrie voorziet voor een netwerk van deze schaal nog niet in een manier om met een bepaalde beschikbaarheid en capaciteit instellingen via diverse ISPs toegang tot educatieve content te verlenen. Technisch zijn deze mogelijkheden er wel, maar de markt heeft hier nog niet om gevraagd. De enige manier om deze voorziening te creëren is de vraag van de instellingen over de ISPs heen te bundelen. Om deze voorziening daadwerkelijk te realiseren is een aanjager nodig die namens het onderwijs kan spreken. 6. Publieke taak wordt aan markt over gelaten: Kennisnet kent op dit moment een aantal voorzieningen en diensten die zich niet lenen voor uitvoering door commerciële partijen. Enerzijds komt dit door het vertrouwelijke karakter van sommige diensten, bijvoorbeeld een centraal register met adressen van (vaak minderjarige) leerlingen. Anderzijds brengt het bij commerciële partijen beleggen van centrale diensten het risico van monopolievorming met zich mee. 7. Verlies schaalvoordelen: wanneer elke instelling apart op de vrije markt inkoopt, gaan de voordelen van een gebundelde vraag verloren. Enerzijds liggen deze voordelen op financieel gebied. Anderzijds kan een grote, gebundelde vraag naar bepaalde voorzieningen het voor marktpartijen interessant maken deze voorzieningen te gaan leveren. 16 Zie bijlage Bijlage F.

16 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Conclusie Aan de hand van bovenstaande bezwaren is duidelijk dat noch een volledig vrije markt, noch een centrale aanloop (waaronder het alsnog verlengen van het huidige contract) wenselijk is. Door de wens om meer flexibiliteit en keuzevrijheid ligt de oplossingsrichting echter dicht bij een model voor de vrije markt. Hierbij dienen echter wel maatregelen genomen te worden om voornoemde nadelen te ondervangen.

17 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Eisen aan Kennisnet Vertaling wensen en uitgangspunten In hoofdstuk 2 zijn de wensen van de instellingen en de uitgangspunten van de minister genoemd. De wensen van de instellingen en de uitgangspunten van de minister overlappen deels met elkaar. Om een overzichtelijk geheel aan eisen te krijgen zijn de wensen en uitgangspunten als volgt vertaald: Toegang tot basisvoorziening op gelijke voorwaarden Kennisnet is als basisvoorziening opgezet. De minister heeft bij diverse gelegenheden aangegeven onverkort aan dit standpunt vast te houden. Dit betekent dat, ook in een nieuwe opzet, alle instellingen op gelijke voorwaarden recht hebben op een bepaalde basisvoorziening. De overheid stelt hierbij voldoende middelen beschikbaar zodat daadwerkelijk toegang tot de basisvoorziening wordt verkregen Ondersteuning, stabiliteit, continuïteit en beperkte beheerslast voor instellingen Instellingen dienen ondersteund te worden bij migratie naar een eventueel nieuwe opzet. Migratie is, in elk geval voor de duur van de door de instelling afgesloten overeenkomst met de huidige leverancier, niet verplicht. Dit garandeert de stabiliteit en de continuïteit van de huidige voorziening. Door de beheerslast voor de instellingen te beperken kunnen zij zich richten op hun primaire onderwijsproces Flexibiliteit, keuzevrijheid, verschillen tussen sectoren De introductie van flexibiliteit en keuzevrijheid is gewenst. Enerzijds wordt hiermee tegemoet gekomen aan de verschillen tussen sectoren. Anderzijds schept dit ook ruimte voor op maat gesneden dienstverlening binnen sectoren. Binnen sectoren kan de aard en omvang van het gebruik van ICT immers ook sterk uiteen lopen Introductie concurrentie op zowel infrastructuur als diensten De infrastructuur en diensten zijn in de huidige oplossing collectief ingekocht. Dit lag tijdens de start van Kennisnet ook voor de hand. De nieuwe inrichting van de infrastructuur van Kennisnet moet de introductie van concurrentie voor zowel infrastructuur als diensten kunnen faciliteren. Voorbeelden van diensten zijn en afgeschermde koppeling van twee of meerdere vestigingen van een instelling Behoud rendement van reeds gedane investeringen, toekomstvaste constructie In ICT in het onderwijs is de afgelopen jaren terecht veel geïnvesteerd. Het gebruik van ICT in het onderwijs heeft hierdoor onmiskenbaar een grote impuls gekregen. Een eventueel nieuwe organisatie van Kennisnet dient zoveel mogelijk voort te bouwen op de reeds gedane investeringen. Deze investeringen zitten met name in de centrale Kennisnet-voorzieningen. Om gedane investeringen ook duurzaam te behouden, dient de te kiezen constructie toekomst vast te zijn: bij voorkeur zijn nieuwe inzichten en technologieën op eenvoudige en kosteneffectieve wijze te implementeren. 4.2 Basisvoorziening Kennisnet De minister heeft bij diverse gelegenheden aangegeven instellingen te bekostigen om van een Basispakket Kennisnet gebruik te maken. 17 In de uitgangspunten die met de adviesaanvraag zijn meegegeven wordt gesproken over een basisvoorziening op het gebied van bandbreedte, beschikbaarheid en beveiliging. Concreet betekent dit: 17 Bijvoorbeeld bijlage bij brief d.d. 19 januari 2001 aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal

18 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Een beveiligde en gegarandeerde verbinding naar educatieve content op Kennisnet en Internet van voldoende capaciteit te realiseren; 2. Faciliteiten waarlangs leerlingen, leraren, managers en ouders met elkaar kunnen communiceren (bijvoorbeeld door ); 3. Faciliteiten waarmee instellingen en individuen zelf content aan kunnen bieden of zichzelf kunnen presenteren (bijvoorbeeld door een webhotel). Het is aan de individuele instelling zelf om te kiezen hoe concrete invulling wordt gegeven aan het begrip Basispakket Kennisnet. In bijlage Bijlage B zijn voorbeelden gegeven van de wijze waarop een gemiddelde instelling in het PO, VO en BVE invulling kan geven aan het begrip Basispakket Kennisnet. 4.3 Ontwikkeling capaciteitsbehoefte Bij de start van Kennisnet kon in 1999 voor instellingen nog worden volstaan met verbindingen van maximaal 256 kilobit per seconde (kbps). Na de recente bandbreedteverhoging geldt dit nog voor slechts instellingen (zie Tabel 1). Tabel 1 Ontwikkeling bandbreedte Kennisnet in de tijd Bandbreedte # instellingen # instellingen # instellingen (kbps) (1999) (2002) (2004) Het is om meerdere redenen noodzakelijk de toename te continueren. In 2004, het jaar waarin de in dit advies voorgestelde inrichting van start gaat, zal de gemiddelde downstream capaciteit iets meer dan verdubbeld moet zijn (1 megabit per seconde) om nog effectief van ICT in het onderwijs gebruik te kunnen maken. Deze noodzaak om de bandbreedte daadwerkelijk te verdubbelen is op de volgende waarnemingen gebaseerd: Toenemend en veranderend gebruik ICT door instellingen Kennisnet heeft het gebruik van ICT in het onderwijs ontegenzeggelijk doen toenemen. Dit komt enerzijds tot uiting in een verhoogde afhankelijkheid van het onderwijs waar het gaat om beschikbaarheid van de voorziening: tijdens lesuren dient Kennisnet bij voorkeur 100% beschikbaar te zijn. De toename van ICT in het onderwijs komt echter ook tot uitdrukking in de behoefte aan meer bandbreedte. Dit komt doordat instellingen steeds meer met Kennisnet (zijn) gaan doen: naast surfen op Kennisnet en Internet en en liggen ook kansen voor administratieve handelingen via Kennisnet, bijvoorbeeld in samenwerking met CFI. Uit recent onderzoek onder gebruikers van Kennisnet is dan ook gebleken dat meer bandbreedte de meest genoemde suggestie is voor verbetering van de bruikbaarheid van Kennisnet Rapport Beleving dienstverlening omtrent Kennisnet, NIPO, mei 2002

19 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Rijkere methodesites In aanvulling op bovenstaande worden methodesites steeds rijker. In plaats van platte tekst die relatief snel ontvangen kan worden, wordt steeds meer gebruik gemaakt van plaatjes, bewegende beelden en interactieve elementen. Als de beschikbare bandbreedte Illustratie bandbreedtebehoefte per instelling niet toeneemt kan de Vijftien VO leerlingen gebruiken, in aanvulling op hun (door)ontwikkeling van educatieve methode, de bijbehorende methodesite. Tijdens de content in gevaar komen. Uitgevers start (gedurende 10 minuten) van de les roepen de zullen namelijk niet geneigd zijn leerlingen de site op. De gemiddelde grootte van een content te ontwerpen die functioneel/didactisch beter is, maar door De bandbreedtebehoefte wordt nu als volgt bere- interactieve methodesite is 6 megabyte. beperkte bandbreedte niet door leerlingen bekeken en gebruikt kan wor- 15 personen halen 90 megabyte (15 x 6) op in kend: den. 10 minuten Dit is 9 megabyte per minuut ofwel 9 x 8 bits = Ontwikkelingen in de markt 72 megabit per minuut. Ook bewegingen in de markt onderstrepen dat de bandbreedtebehoefte, megabit per seconde Per seconde komt dit neer op 72 / 60 = 1,2 of althans het daadwerkelijk aanbod, in de tijd groeit. Illustratief hiervoor is de recent aangekondigde verhoging van de bandbreedte van de standaardvariant van ADSL. Begin 2003 zal een aanbieder de downstream capaciteit van de basis en Extra varianten met 50% verhogen. 19 De basisvariant gaat van 512 kbps naar 768, Extra van kbps naar De upstream capaciteit wordt vergelijkbaar verhoogd. Hierdoor ontstaat de situatie dat een leerling van een kleinere school thuis meer bandbreedte tot zijn beschikking heeft dan zijn school als geheel. In diverse onderzoeken wordt de verwachting uitgesproken dat de hoeveelheid Internetverkeer het komende decennium verdubbelt. 20 Dit beeld wordt versterkt door de hoeveelheid Internetverkeer die door het Nederlandse knooppunt van Internet providers loopt: van mei 2001 tot en met augustus 2002 is de hoeveelheid verkeer van 2 gigabit 21 per seconde naar ruim 7 gigabit per seconde gestegen (Figuur 2). Figuur 2 Internetverkeer op Amsterdam Internet Exchange, mei 2001 augustus 2002 (bron: AMS-IX, augustus 2002) 19 Zie 20 Zie onder meer Internet growth: Is there a Moore s Law for data traffic?, Coffman & Odlyzko, AT&T Labs Research, juni Één gigabit per seconde is gelijk aan ruim 1 miljoen kilobit per seconde. De gemiddelde aansluitcapaciteit op Kennisnet bedraagt 512 kilobit per seconde

20 Kennisnet.nl? Kennisnet 2? Advies infrastructuur Kennisnet per Conclusie De bandbreedte voor instellingen dient aanmerkelijk verhoogd te worden om effectief gebruik te (blijven) maken van ICT in het onderwijs. Deze claim is gebaseerd op Toenemend en veranderend gebruik van ICT door instellingen Rijkere methodesites Ontwikkelingen op de markt voor breedbandverbindingen Juist nu instellingen gemiddeld genomen steeds meer en beter kennis maken met ICT zullen de ontwikkelingen op de markt in kwantitatief opzicht minimaal geëvenaard worden. Niet uitbreiden van de bandbreedte zal de integratie van ICT in het onderwijs, onder meer door het uitblijven van rijkere methodesites, daadwerkelijk frustreren. Gezien de geschetste ontwikkelingen in de markt moeten de bandbreedtes in 2004 ten opzichte van huidige capaciteit minimaal verdubbeld zijn. 4.4 Borging kwaliteit, behoud schaalvoordelen: aggregatieplatform noodzakelijk Het reguliere postsysteem kent een gedistrubueerde aanpak: burgers en bedrijven posten hun brieven in de dichtstbijzijnde postbus, van waaruit de post in de loop van de avond verzameld wordt. De verzamelde post gaat naar een sorteercentrum ( aggregatieplatform), van waaruit de verdere distributie van de post plaats vindt. Op een sorteercentrum zijn uiteraard meerdere postbussen aangesloten. Door dit principe kan iedereen zijn of haar post toch versturen, zonder naar een (regionaal) sorteercentrum te hoeven gaan. Bij de postbezorging zijn dus meerdere opsta p- punten (brievenbussen) voor het verzenden van post. Analoog aan het postsysteem is een dergelijke voorziening ook binnen Kennisnet wenselijk. In de volgende paragrafen wordt hierop verder ingegaan Technische redenen Instellingen hebben in de huidige opzet de beschikking over een beveiligde en gegarandeerde verbinding naar educatieve content. Bij de definitie van de basisvoorziening Kennisnet in de vorige paragraaf is aangegeven dat dit ook in een nieuwe opzet zo moet blijven. De voor te stellen opzet zal in elk geval meer flexibiliteit en keuzevrijheid voor instellingen betekenen. Hierbij ligt het voor de hand dat instellingen uit diverse aanbieders van diensten en verbindingen kunnen kiezen. Hierbij is de vraag hoe een beveiligde en gegarandeerde verbinding over meerdere leveranciers van verbindingen gewaarborgd kan blijven. In kwalitatief opzicht dienen de volgende kenmerken van de basisvoorziening in elk geval behouden te blijven: Er is sprake van een verbinding met een zeker vastgestelde bandbreedte. Deze verbinding kent een zekere vastgestelde beschikbaarheid. Tevens is de verbinding beveiligd tegen onbevoegd gebruik. Om de beheerslast voor de instellingen zoveel mogelijk te beperken dient er een aangrijpingspunt voor beheer te zijn. Waar sprake is van de introductie van keuzevrijheid en dus meerdere aanbieders van verbindingen en diensten is het behoud van voorgaande elementen geen vanzelfsprekendheid. Op enige plek in het netwerk dient afstemming te zijn om bandbreedte, beschikbaarheid, beveiliging en beheer inzichtelijk en beheersbaar te maken. De vraag is nu op welke wijze dit kan geschieden. Dit vraagstuk is in een workshop aan diverse aanbieders voorgelegd. Hierbij is gebleken dat het technisch gezien goed mogelijk is de voornoemde kwalitatieve elementen over diverse aanbieders heen te garanderen. Een dergelijke mechanisme is in de praktijk echter nog niet geïmplementeerd, omdat er nog geen vraag naar was. De huidige platformen waarop ISPs onderling verkeer uitwisselen (zogenaamd Internet Exchanges ) voldoen dus niet op dit punt. Derhalve is het in de architectuur van Kennisnet 2 opnemen van een aggregatieplatform een vereiste.