Oplossingen voor. kennisdeficiënties. Dr. ir. Q.H.Kools Drs. A.C. van der Neut

Transcriptie

1 Oplossingen voor kennisdeficiënties Dr. ir. Q.H.Kools Drs. A.C. van der Neut Met medewerking van Dr. K.G. Luijkx Dr. G.M.F. Römkens, Drs. R. van de Winkel Drs. R.J.E.M. van der Linden, Drs. M. Berkvens Tilburg, augustus 2006 IVA Beleidsonderzoek en Advies

2 Uitgever: IVA Warandelaan 2, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg Telefoonnummer: , telefax: Website: IVA

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Onderzoeksdoelen De begrippen kennisdeficiëntie en kennisherwaardering 2 2. Werkwijze in het onderzoek Fase 1: Inventariserende fase: deskresearch en interviews Fase 2: Selectie en verdieping casussen 6 3. Nadere verdieping van de geselecteerde casussen Casus 1 asisonderwijs: Taalpilots Casus 2 MBO-MBO: Platform Onderwijs Arbeidsmarkt Achterhoek: doorlopende leerwegen VMBO-MBO Casus 3 MBO: Mediacollege Amsterdam Casus 4 MBO: Aansluiting MTO-HTO Hanzehogeschool Groningen Casus 5 MBO-HBO: Hogeschool Arnhem Nijmegen Casus 6 HBO: Nederlands op de Haagse Hogeschool Casus 7 HBO-WO: aansluiting HBO-bachelor op WO-master bij Faculteit Communicatie en Cultuur van de Universiteit van Tilburg Casus 8 WO: Math match: aansluitingsmodule wiskunde, Universiteit Twente Casus 9 WO: Taaltoets studenten rechten, Erasmus Universiteit Beschouwing Aard van kennisdeficiënties Oorzaken voor kennisdeficiënties Vormen van kennisherwaardering en praktische uitwerking daarvan Effecten Signalerende en reparerende partijen, financiering 69 Bijlage 1 Overzicht deskresearch 71 Bijlage 2 Overzicht informanten/informatiebronnen per casus 87 I

4

5 Hoofdstuk 1 Inleiding De minister van OCW heeft de Onderwijsraad gevraagd te adviseren over de maatschappelijke discussie over kennisoverdracht en de positie van kennis ten opzichte van vaardigheden in het onderwijs (verkenning Kenniswaardering). Moet het onderwijs de positie van kennis ten opzichte van vaardigheden herwaarderen? Moet er een nieuw evenwicht komen tussen kennis en vaardigheden in het onderwijs? Ten behoeve van het advies brengt de Onderwijsraad zelf in kaart op welke kennis de maatschappelijke discussie betrekking heeft, of het inderdaad zo is dat het kennisniveau lager is geworden en in welke sectoren dit speelt. Daarnaast wil de Onderwijsraad inzicht krijgen in voorbeelden van kennisherwaardering in het onderwijs. Hiertoe heeft de Onderwijsraad een aantal casussen laten onderzoeken in PO, VP, BVE, HBO en WO (kwalitatief onderzoek). Een casus is een voorbeeld van een geconstateerde kennisdeficiëntie binnen een sector die door middel van een gerichte aanpak wordt opgelost (kennisherwaardering) door een of meerdere partijen. In dit rapport wordt verslag gedaan van negen onderzochte casussen. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de doelen van het kwalitatieve onderzoek en de daaruit voortvloeiende onderzoeksvragen (paragraaf 1.1.), de begrippen kennisdeficiëntie en kennisherwaardering (paragraaf 1.2.). In hoofdstuk 2 beschrijven we de opzet van het onderzoek. In hoofdstuk 3 volgt een uitgebreide beschrijving van alle negen casussen. We besluiten het rapport met een beschouwend hoofdstuk, waarin de rode draad tussen de verschillende casussen wordt beschreven Onderzoeksdoelen Met het kwalitatieve onderzoek heeft de Onderwijsraad de volgende doelen voor ogen: Per sector globaal zicht krijgen op geconstateerde lacunes ten aanzien van kennis (kennisdeficiëntie) en de daarvoor gehanteerde vormen van kennisherwaardering. Per sector gedetailleerd zicht krijgen op de achtergronden en praktische uitwerking van één of enkele vormen van kennisherwaardering. Dit leidt tot de volgende onderzoeksvragen: 1. Welke verschillende kennisdeficiënties doen zich voor in de sectoren PO, VO, BVE, HBO en WO en hoe worden deze gerepareerd? a. Welke vormen van kennisdeficiëntie doen zich voor in de genoemde sectoren? 1

6 b. Welke verschillende typen oplossingen (vormen van kennisherwaardering) worden daarvoor ingezet? 2. Wat zijn de achtergronden van enkele geselecteerde vormen van kennisreparatie en hoe krijgen deze in de praktijk vorm? a. Wie heeft/hebben de kennisdeficiëntie gesignaleerd en vanuit welke ervaringen? b. Waar ligt de oorzaak van de kennisdeficiëntie? Wordt de kennisdeficiëntie mogelijk veroorzaakt door veranderingen die zich de afgelopen tijd hebben voorgedaan in het onderwijsaanbod? c. Hoe heeft het onderwijs op de geconstateerde kennisdeficiëntie gereageerd? Hoe wordt de kennisdeficiëntie opgelost? Waar (bij aanleverende of afnemende partij) wordt de kennisdeficiëntie opgelost? d. Welke partijen zijn betrokken bij de oplossing? e. Hoe oordelen de betrokkenen over de gekozen oplossing (succes/falen) en waarom? f. Wie financiert de oplossing? 1.2. De begrippen kennisdeficiëntie en kennisherwaardering Kennisdeficiëntie In het kader van het de casussen Kennisherwaardering wordt gewerkt met een ruime definitie van het begrip kennisdeficiëntie. Allereerst wordt het begrip kennis breed opgevat. Aangesloten wordt bij de definitie die de Onderwijsraad hanteert in Kennis van onderwijs (Onderwijsraad, 2003). De definitie luidt als volgt: Kennis is het door onderzoek, studie, oefening, aanleg en/of ervaring verkregen weten. Daarbij kan het weten zowel slaan op het wat en het hoe, als op het weten te handelen en op het weten in welke situatie en wanneer iets aan de orde is. Grofweg kunnen twee soorten van kennisdeficiëntie worden onderscheiden: 1. Kennisdeficiëntie die ontstaat doordat het onderwijs op een of andere manier er niet in slaagt om bepaalde kennis optimaal aan te brengen bij groepen leerlingen. Deze kennisdeficiëntie kan zich manifesteren als aansluitingsprobleem. Het onderwijs slaagt er niet in groepen leerlingen optimaal voor te bereiden op het vervolgonderwijs en/of de arbeidsmarkt. Deze kennisdeficiëntie kan zich ook manifesteren binnen een specifiek onderwijstype en daar de prestaties van leerlingen negatief beïnvloeden. 2. Kennisdeficiëntie die ontstaat bij individuele leerlingen, bijvoorbeeld doordat zij moeite hebben met het niveau en/of het tempo van het onderwijs dat zij volgen en daardoor onvoldoende kennis oppikken, of doordat hun vakkenpakket niet aansluit bij de door hen gekozen vervolgopleiding. Het onderzoek richt zich uitsluitend op de eerste vorm van kennisdeficiëntie. Kennisdeficiëntie kan in alle schakels van de onderwijsketen voorkomen. Het onderwijs kan gezien worden als een keten, waar steeds overdracht van leerlingen plaatsvindt van de het ene naar het volgende onderwijstype (zie figuur). Leerlingen stromen van het 2

7 basisonderwijs door naar het voortgezet onderwijs, van daaruit naar het middelbaar of hoger beroepsonderwijs of wetenschappelijk onderwijs en daarna naar de arbeidsmarkt. Praktijkonderwijs arbeidsmarkt VVE Basis onderwijs VMBO MBO HAVO HBO VWO WO In principe kunnen zich bij elke overgang tussen onderwijsvormen kennisdeficiënties voordoen, zowel tussen als binnen de schakels. In het onderzoek zijn de volgende voorbeelden van kennisdeficiëntie nader onder de loep genomen. sector nr Omschrijving casus BAO 1 Taalpilots VMBO-MBO 2 Platform Onderwijs Arbeidsmarkt Achterhoek: aansluiting VMBO-MBO MBO-arbeidsmarkt 3 Mediacollege Amsterdam MBO-HBO 4 Aansluiting MTO-HTO Hanzehogeschool Groningen MBO-HBO 5 Hogeschool Arnhem Nijmegen en ROC s uit de regio HBO 6 Nederlands op Haagse Hogeschool HBO-WO 7 Bachelor-Master aansluiting, Universiteit van Tilburg, Faculteit der Letteren VWO-WO 8 Wiskunde module voor studenten Universiteit Twente VWO-WO 9 Erasmus Universiteit taaltoets rechtenstudenten Het betreft vrijwel allemaal voorbeelden van kennisreparatie die door de sector zijn geïnitieerd, met uitzondering van de Taalpilots. Het initiatief tot dit project is genomen door het ministerie van OCW. Twee voorbeelden van kennisdeficiëntie zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Het betreft vormen van kennisdeficiëntie die zeer interessant zijn met het oog op de Verkenning Kenniswaardering, maar die in ander onderzoek al uitvoerig onderzocht zijn. Het gaat om: De taal- en rekenachterstanden van (instromende) pabo-studenten. De directie AP van het ministerie van OCW heeft in mei 2006 een inventarisatie laten maken van deze taal- en rekenachterstanden en de wijze waarop de pabo s en de toeleverende 3

8 opleidingen hiermee omgaan. De Onderwijsraad heeft de beschikking gekregen over de resultaten van deze inventarisatie, die nog niet openbaar zijn. Voor- en vroegschoolse educatie. Wij wijzen er verder op dat de aansluitingsproblematiek in alle onderwijssectoren in 2005 uitvoerig is onderzocht in opdracht van de Onderwijsraad. De resultaten hiervan zijn opgetekend in het rapport Bruggen bouwen voor leerloopbanen (SCO-Kohnstamm instituut, 2005). Kennisherwaardering Kennisdeficiënties kunnen op heel veel verschillende manieren en plaatsen worden gerepareerd. We kunnen daarbij onderscheid maken in preventieve en curatieve manieren van reparatie. We noemen een oplossing curatief als een geconstateerde deficiëntie van een groep leerlingen/studenten pas na de vaststelling wordt opgelost. Een voorbeeld hiervan is de wiskunde module voor eerstejaars studenten aan de technische universiteit Twente of de premasteropleiding voor HBO-ers die een WO-master willen gaan doen. We noemen een oplossing preventief als deze gericht is op het voorkómen van kennisdeficiëntie van leerlingen/studenten. Voorbeelden hiervan zijn de doorlopende leerlijnen in het onderwijs (VVE-PO, VMBO-MBO, MBO-HBO-WO), de taalpilots die van start gaan in het primair onderwijs en het cirkelleren bij het Mediacollege. 4

9 Hoofdstuk 2 Werkwijze in het onderzoek Het onderzoek voor de Onderwijsraad bestond uit twee fases: 1) inventarisatie van gevallen van kennisherwaardering door middel van deskresearch; 2) selectie en verdieping van een aantal casussen waarin sprake is van kennisherwaardering. In dit hoofdstuk beschrijven we welke activiteiten in beide fases hebben plaatsgevonden Fase 1: Inventariserende fase: deskresearch en interviews In de eerste fase van het onderzoek naar kennisherwaardering heeft het IVA globaal in kaart gebracht welke typen kennisdeficiëntie er genoemd worden in de verschillende onderwijssectoren. Mede gezien de korte looptijd van het onderzoek (van 1 mei tot 30 juni 2006) was het niet mogelijk om een uitputtend overzicht te genereren. De hier gepresenteerde overzichten geven veeleer een globale indruk. Er is op twee manieren informatie gezocht: via deskresearch en via het benaderen van sleutelfiguren uit elk van de onderwijssectoren. Deskresearch In de deskresearch is gezocht op de volgende zoektermen: Kennisachterstand Deficiëntie onderwijs Kennisdeficiëntie Kennistekort Onderwijsachterstand Taalproblemen, taalachterstand (ook in combinatie met voor- en vroegschoolse educatie) Rekenachterstand, rekenproblemen Wiskunde achterstand Aansluiting bachelor master Deficiëntieprogramma, deficiëntiecursus Instroomcursus Schakelprogramma s (idem) Kennis bijspijkeren (Summerschool) Zomercursus. (Verbetering) aansluiting (beroeps)onderwijs arbeidsmarkt 5

10 (Verbetering) aansluiting HBO WO (Verbetering) aansluiting VWO WO/HBO (Verbetering) aansluiting VMBO MBO (Verbetering) aansluiting MBO - HBO Aansluiting PO VO Weekendschool Vakantieschool De gevonden resultaten bij de zoektermen zijn vervolgens bekeken op relevantie. Interviews met sleutelfiguren Er is contact gelegd met vertegenwoordigers van de volgende koepelorganisaties: AVS, Schoolmanagers VO, BVE-Raad, COLO, HBO-Raad, pabo-overleg, VSNU, Deltapunt Bèta-techniek, Expertisecentrum Nederlands, Freudenthal Instituut, A&O Consult, LAKS/JOB. Er is telefonisch en via mail geprobeerd de juiste contactpersoon te bereiken, helaas is dit niet bij alle organisaties gelukt. Bij het ministerie van OCW (directie AP) is navraag gedaan naar het rapport over taal- en rekenachterstanden op de pabo s. Helaas was dit rapport op dat moment in het onderzoek nog niet beschikbaar (19 mei 2006). De gegevens uit de deskresearch en de gesprekken met sleutelfiguren zijn verwerkt in een schematisch overzicht (zie bijlage 1). In dat overzicht wordt aangegeven voor welke sector de kennisdeficiëntie geconstateerd is, welk vak/gebied het betreft, of het sectoroverstijgend is en welk type oplossing er is of wordt gezocht. Indien mogelijk zijn ook concrete voorbeelden met naam en toenaam opgenomen Fase 2: Selectie en verdieping casussen Het schematische overzicht (zie bijlage 1) is besproken met de Onderwijsraad en tijdens deze bijeenkomst heeft de Onderwijsraad een aantal casussen geselecteerd die zij interessant vond om nader te bestuderen. In tabel 2.1.zijn deze casussen weergegeven. 6

11 Tabel 2.1. Overzicht van geselecteerde casussen Sector Omschrijving Geselecteerde en bestudeerde casussen (zie hoofdstuk 3) BAO Taalpilots VMBO-MBO Platform Onderwijs Arbeidsmarkt Achterhoek: aansluiting VMBO-MBO MBO-arbeidsmarkt Mediacollege Amsterdam MBO-HBO Aansluiting MTO-HTO Hanzehogeschool Groningen MBO-HBO Hogeschool Arnhem Nijmegen en ROC s uit de regio HBO Nederlands op Haagse Hogeschool HBO-WO Bachelor-master aansluiting, Universiteit van Tilburg, Faculteit Communicatie en Cultuur VWO-WO Wiskunde module voor studenten Universiteit Twente VWO-WO Erasmus Universiteit taaltoets rechtenstudenten Na eerste inventarisatie afgevallen HBO en MBO ICT-practicum (HBO) en ICT-MBO-opleiding VWO-WO verlaging niveau wiskunde voor eerstejaars Rijksuniversiteit Groningen Als eerste stap in de verdere verdieping van de casussen is aanvullende informatie gezocht. Twee van de geselecteerde casussen bleken bij deze stap minder relevant te zijn en vielen af voor verdere verdieping. Het betrof de casus rond ICT-onderwijs (MBO en HBO) en de casus rondom wiskunde bij de Rijksuniversiteit Groningen. In het eerste geval bleek de informatie verouderd en in het tweede geval was er geen sprake van kennisherwaardering als reactie op een geconstateerde deficiëntie. In onderstaande tekst geven we kort aan waarom deze beide casussen zijn afgevallen voor verdere verdieping. Casus ICT-onderwijs (MBO en HBO) Er waren twee aanknopingspunten uit de deskresearch die de Onderwijsraad nader wilde bekijken. Het ene betrof een opmerking over de MBO-ICT-richting, het andere betrof het ICT-practicum (HBO). - VMBO-leerlingen vinden de aansluiting met MBO-ICT slecht. Dit staat in een onderzoek dat is uitgevoerd voor ECABO (Rapportage instroomonderzoek MBO, maart 2004, DUO Market Research). Navraag bij een contactpersoon van Ecabo leert dat er in dit specifieke geval verder geen actie is ondernomen. Er is dus geen sprake van kennisherwaardering, waardoor dit voorbeeld als casus voor dit onderzoek afvalt. - Ook het zogenoemde ICT-Practicum leverde geen recente informatie op. Bij nadere bestudering van de informatie bleek dat dit practicum in 1997 is gegeven. Bij de afdeling IT van de Hogeschool van Amsterdam wisten ze niets van dit practicum. Casus wiskunde Rijksuniversiteit Groningen In een artikel uit het Groninger Universiteitsblad (Zie stond dat de RUG het wiskundeniveau voor de eerstejaars naar beneden zou aanpassen. Bij navraag bleek de context anders te zijn: als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen, 7

12 waarin multidisciplinariteit steeds belangrijker wordt, is de faculteit gereorganiseerd. De bètastudie is verbreed en in september 2006 wordt gestart met natuurwetenschappen en techniek. Alle studenten (wiskunde, natuurkunde, scheikunde en sterrenkunde) volgen dan een gezamenlijk eerste (half)jaar. Omdat het om een bredere groep studenten gaat (niet meer alleen wiskundestudenten) is het wiskunde niveau aangepast. Voor scheikunde studenten gelden namelijk andere toelatingseisen. Zij hoeven geen wiskunde B2 in hun pakket te hebben. De wiskunde is daarom het eerste half jaar minder abstract. De verdieping wordt naar achteren geschoven. Ze komen net niet uit op het oude niveau van het eerste jaar. Een theoretisch onderdeel gaat naar het begin van het tweede jaar. Uiteindelijk komen ze wel op hetzelfde eindniveau uit. De geconstateerde deficiënties op het gebied van wiskunde bij eerstejaars studenten waren geen reden voor de reorganisatie, maar de nieuwe opzet kan wel behulpzaam zijn bij het oplossen ervan. Werkwijze verdieping casussen De overige negen casussen zijn verder uitgediept door middel van interviews met contactpersonen die betrokken zijn bij de casus. In de interviews zijn de volgende vragen gesteld: - Over welke kennisdeficiëntie gaat het? o Wat kennen/weten de leerlingen niet? - Op welke (groepen leerlingen heeft deze deficiëntie betrekking (soort opleiding, niveau, specifieke doelgroep etc.)? - Wat is de oorzaak van de kennisdeficiëntie? - Zijn er werkelijke veranderingen opgetreden in het onderwijsaanbod? En liggen deze mogelijk ten grondslag aan de kennisdeficiëntie? - Wie uitte de ontevredenheid over het niveau van de kennis en vanuit welke ervaringen of overwegingen? - Waarom is het belangrijk dat de kennis wordt gerepareerd? Wat willen de partijen hiermee bereiken? - Welke oplossing is er voor het repareren van de kennis? o Welke partij heeft daartoe het initiatief genomen? o Waar (aan welke kant van het probleem: bij de aanleverende of afnemende kant) wordt de oplossing uitgevoerd? o Wat wordt er precies gedaan? Welke werkwijze, wie doet wat? Welke rol is er weggelegd voor de leerling/student/deelnemer? o Waarom heeft men deze oplossing gekozen? o Wat is het oordeel van de betrokkenen over de gekozen oplossing (succes/falen)? o Wie draagt de kosten van de reparatie? Naast interviews is waar mogelijk gebruik gemaakt van aanvullende documentatie (schriftelijk of via websites) over de casus. Een overzicht van de gebruikte informanten en informatiebronnen per casus staat in bijlage 2. De casussen worden verder gedetailleerd beschreven in hoofdstuk 3. 8

13 In de meeste gevallen waren de informanten zeer bereidwillig om informatie te geven over hun oplossing. Veel geïnterviewden gaven aan dat ze zich oprecht zorgen maken over de kwaliteit van het onderwijs. De periode waarin het onderzoek is uitgevoerd kende veel vrije dagen (Hemelvaart, Pinksteren) en zeker in het onderwijs is deze periode een drukke tijd in verband met eindexamens, naderende vakantie et cetera. Mede hierdoor was het soms lastig om (de juiste) contactpersonen voor een casus te bereiken. Bij casus 6 (Haagse Hogeschool) was de meest geëigende contactpersoon met vakantie en is zoveel mogelijk informatie verkregen via een interview met een directe collega van de contactpersoon. De vraag naar financiering van de oplossing heeft niet bij alle casussen informatie opgeleverd. Niet alle gesprekspartners konden hier informatie over geven, hetzij omdat zij hier vanuit hun functie geen gegevens over konden geven, hetzij omdat niet duidelijk is doorberekend welke kosten de oplossing met zich meebrengt. 9

14 10

15 Hoofdstuk 3 Nadere verdieping van de geselecteerde casussen In alle sectoren zijn één of meer voorbeelden van kennisreparatie en daaraan gekoppelde kennisherwaardering bestudeerd. Hierbij is gekeken naar de volgende onderwerpen: - Aard van de kennisdeficiëntie. Er is getracht van de betrokkenen een zo gedetailleerd mogelijke beschrijving te krijgen van de deficiëntie. In veel gevallen is dit gelukt, maar in enkele gevallen blijft de omschrijving van de deficiëntie globaal. - Oorzaak van de kennisdeficiëntie Hierbij is in het bijzonder gekeken of de deficiëntie mogelijk veroorzaakt wordt door wijzigingen in het onderwijsaanbod. - De doelgroep Bij welke groepen leerlingen doet zich de deficiëntie voor. - De vorm van herwaardering en de praktische uitwerking daarvan. Nagegaan is op welke wijze de deficiëntie gerepareerd wordt. Welke activiteiten worden daarvoor ondernomen en hoe worden die uitgevoerd. - Effecten Aan de betrokkenen is ook gevraagd wat het effect is van de kennisherwaardering. Is het probleem nu opgelost. Bij het lezen van de casusbeschrijvingen zal blijken dat het voor betrokkenen vaak lastig is deze vraag te beantwoorden. - Signalerende en reparerende partijen Nagegaan is welke partij(en) de deficiëntie hebben gesignaleerd en welke partij(en) de herwaardering ter hand nemen. Daarbij is ook gekeken wie de kosten voor de kennisherwaardering voor hun rekening nemen. In tabel 3.1. en 3.2. worden de belangrijkste uitkomsten van de casussen op deze onderwerpen beknopt weergegeven. In tabel 3.1. staat per casus de kennisdeficiëntie, de doelgroep en de oorzaak. Tabel 3.2. bevat per casus een overzicht van de kennisdeficiëntie, de vorm van kennisherwaardering, het effect en de signalerende en reparerende partijen. Vervolgens volgt in de paragrafen 3.1. tot en met 3.9. per casus een uitgebreide beschrijving, waarin bovenstaande onderwerpen aan bod komen. 11

16 Tabel 3.1. oorzaken. Kennisdeficiënties, doelgroepen waarop deze betrekking hebben en Sector/naam casus en initiatiefnemer PO Taalpilots Initiatief: ministerie van OCW VMBO Platform Onderwijs Arbeidsmarkt Achterhoek Initiatief: Platform Onderwijs- Arbeidsmarkt Achterhoek MBO Mediacollege Amsterdam Initiatief: Mediacollege Amsterdam Kennisdeficiëntie Doelgroepen Oorzaken Taalachterstanden (o.a. Leerlingen in het Het onderwijsaanbod is niet leesachterstand, beperkte basisonderwijs en voldoende op maat gesneden woordenschat) het speciaal voor deze groepen leerlingen. onderwijs: kinderen van allochtone ouders, kinderen van autochtone ouders met lagere sociaaleconomische status (1.25 leerlingen). Basisrekenvaardigheden Alle VMBOleerlingen, Veranderingen in het met onderwijsaanbod in PO en VO: name techniek en reken- en wiskundeonderwijs is landbouw taliger en meer contextgebonden geworden. Taalvaardigheid: mondelinge Alle VMBOleerlingen Geen oorzaak genoemd en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden Cruciale sociale vaardigheden Leerlingen Geen oorzaak genoemd (o.a. samenwerken, op tijd economie en komen, zelfstandig werken) administratie Praktische VMBO bbl en kbl Veranderingen in het beroepsvaardigheden onderwijsaanbod in het VMBO: er is minder tijd om beroepsvaardigheden aan te leren. Als gevolg van verbreding van de opleiding wordt er nu pas in het derde en vierde leerjaar aandacht aan besteed. Aansluiting VMBO MBO. In het MBO is competentiegericht onderwijs ingevoerd, in het VMBO nog niet. Deelnemers kunnen de snelle Alle leerlingen van Schoolse leeromgeving, die ontwikkelingen in de markt van het Media College onvoldoende aansluit op de media vormgeving niet goed werkwijze die vereist is in het blijven volgen. bedrijfsleven en onvoldoende Deelnemers zijn wel op de aansluit bij de ontwikkelingen hoogte van losse onderdelen, in het bedrijfsleven. maar kunnen deze niet in Snelle ontwikkelingen in de samenhang brengen. markt, met name m.b.t. softwarepakketten waarmee wordt gewerkt. 12

17 Sector/naam casus en initiatiefnemer MBO Aansluiting MTO- HTO Groningen Initiatief: Hanzehogeschool Groningen HBO Aansluiting HAN- ROC s Kennisdeficiëntie Doelgroepen Oorzaken Wiskunde: basisvaardigheden, MBO-ers met Oorzaak is verandering in het abstracties, notaties, rekenen. technische onderwijsaanbod. Werkhouding: deelnemers vooropleiding, MBOers Wiskunde-onderwijs is meer MBO zijn niet (meer) gewend met andere talig en contextrijk geworden. om iets van meerdere kanten vooropleiding die Te weinig aandacht voor te bekijken, hun hogere recht hebben om abstracte wiskunde. denkniveau aan te spreken. door te stromen. Er worden geen doorstroomprogramma s meer aangeboden aan MBOleerlingen. In het MBO wordt productgericht gewerkt, waardoor leerlingen slecht in staat zijn het bredere kader te zien. Generieke/sociale MBO-4 studenten Onvoldoende aansluiting MBOcompetenties: samenwerken, HBO. zelfstandig werken, reflectieve vaardigheden. Initiatief: Hogeschool Arnhem Nijmegen Rekenen en taalvaardigheid instromende pabo-studenten. Wis- en natuurkunde bij instromende techniekstudenten. HBO Nederlands Haagse Hogeschool Initiatief: Haagse Hogeschool Taalvaardigheid Nederlands: woordenschat, onderscheid hoofd- en bijzaken, schrijftaal (schrijven in spreektaal), structureren, grammatica. Studenten met MBO-achtergrond Maar ook havisten, mensen met NT2- achtergrond. Deels veroorzaakt door onderwijsaanbod: in VO meer aandacht voor doelen en competenties, minder voor presentatie, discussie, literatuur, opzoeken informatie, actief taalgebruik. Daarnaast: instroom van MBOleerlingen in HBO, multiculturele leerlingenpopulatie. WO Universiteit van Tilburg, aansluiting BA-MA Academische vaardigheden, Engels, filosofie, vakinhoudelijke/disciplinaire kennis HBO-bachelor studenten HBO is er niet op ingericht voor te bereiden op het WO; het is een beroepsopleiding. Initiatief: Universiteit van Tilburg WO Universiteit Twente, aansluitingsmodule Wiskunde MatchMatch Initiatief: Universiteit Twente Wiskunde: basisvaardigheden (bijv. rekenen met breuken, basisbegrippen als sinus en cosinus), inzicht en abstractievermogen (formules) Eerstejaars studenten afkomstig van het VWO (in alle bèta-vakken en bij Techniek) Aansluitingsprobleem VWO- WO (gezien de schaal van de deficiëntie). Verandering onderwijsaanbod VWO: contextrijke wiskunde, nadruk op toepassing i.p.v. abstract denken, minder onderwijstijd voor wiskunde. Toenemend gebruik hulpmiddelen (o.a. de grafische rekenmachine). 13

18 Sector/naam casus en initiatiefnemer WO Erasmus Universiteit, Taaltoets Initiatief: Kennisdeficiëntie Doelgroepen Oorzaken Nederlandse taalvaardigheid: Eerstejaars Onbekend. taalgebruik (d/t, lidwoorden, Rechtenstudenten Mogelijk speelt wel probleem maken van correcte en uit het VWO. aansluiting onderwijs VWO op goedlopende zinnen), spelling, WO, maar men beschikt niet maken van sluitende en over harde feiten. logische redenering Rechtenfaculteit Erasmus Universiteit Tabel 3.2: Kennisdeficiënties, vormen van kennisherwaardering, effecten, signalerende en reparerende partijen per casus. Sector/naam casus PO Taalpilots VMBO Platform Onderwijs- Arbeidsmarkt MBO Mediacollege Amsterdam Kennisdeficiëntie Kennisherwaardering Effecten Signalerende partij(en) Taalachterstanden Invoering kwalitatief Onbekend, want Inspectie van (o.a. leesachterstand, goed taalbeleid op pilots zijn nog het Onderwijs beperkte scholen. niet gestart. woordenschat) Professionalisering docenten Doorgaande leerlijn VVE-PO Combinatie van Doorlopende leerlijn Er is een stijging VMBO-scholen deficiënties: taal- en VMBO-MBO van het % MBO-scholen rekenvaardigheden, gediplomeerde Bedrijven sociale vaardigheden Doorlopende zorglijn uitstroom uit het en praktische VMBO-MBO MBO. beroepsvaardigheden. (doorstroomformulier De en zorgprotocol) samenwerking tussen de scholen (VMBO, MBO) loopt goed. Deelnemers kunnen Cirkelleren Bedrijfsleven Bedrijfsleven de snelle (onderzoek, creatie, enthousiast. Docenten MBO ontwikkelingen in de realisatie, presentatie) Deel docenten/ markt van media leerlingen vormgeving niet goed Projectgestuurd enthousiast, blijven volgen. onderwijs (onderdelen ander deel Deelnemers zijn wel met elkaar verbinden) minder (willen op de hoogte van vak geven, losse onderdelen, Leerlingen voeren in hebben het maar kunnen deze multidisciplinaire gevoel dat ze niet in samenhang teams opdrachten van niets leren). brengen. het bedrijfsleven uit. Bij instroom in HBO merken leerlingen dat ze voorsprong hebben Reparerende Partij(en) Scholen en besturen onder regie van de Stuurgroep WSNS+ en het landelijk Platform PO Kwaliteit en Innovatie. Minister van OCW financiert de pilots. VMBO-scholen en MBOscholen uit de regio. Partijen dragen gezamenlijk zorg voor financiering. Mediacollege Amsterdam Financiering vanuit de reguliere middelen voor onderwijs 14

19 Sector/naam casus MBO Aansluiting MTO-HTO Groningen HBO Aansluiting HAN-ROC s HBO Nederlands Haagse Hogeschool (HH) Kennisdeficiëntie Kennisherwaardering Effecten Signalerende partij(en) (zelfstandigheid). Wiskunde: Wiskundemodule Ook na de Hanzehogeschool basisvaardigheden, (wordt gevolgd in module gevolgd (HTO) abstracties, notaties, laatste of voorlaatste te hebben blijven rekenen. jaar MBO) deelnemers Werkhouding: problemen deelnemers MBO zijn *nieuwe ontwikkeling: houden. niet (meer) gewend zwaluw-elf pilot. Minimaal om iets van meerdere Naadloze aansluiting rendement: 20% kanten te bekijken, VMBO-MBO-HBO haalt eindtoets. hun hogere (voorkomen i.p.v. denkniveau aan te repareren). spreken. Generieke/sociale Studieloopbaan- Onbekend/niet Hogeschool competenties: begeleiding (vooral duidelijk Arnhem en samenwerken, aandacht voor geworden uit Nijmegen zelfstandig werken, generieke interview (HAN) reflectieve competenties) vaardigheden). Doorlopende leerlijn Rekenen en MBO-HBO taalvaardigheid (afstemming instromende pabostudenten. werkvormen, inspelen Wis- en op leerstijlen, natuurkunde bij aansluiting instromende techniekstudenten. vakinhouden, competentiegericht leren) Omslag van repareren kennis naar competentieontwikkeling Taalvaardigheid Module gericht op Over het Stagebedrijven Nederlands: taal- en algemeen zijn woordenschat, studievaardigheden. docenten en onderscheid hoofd- en Uitgaan van teksten studenten bijzaken, schrijftaal die studenten t.b.v. enthousiast. (schrijven in opleiding schrijven. Studenten spreektaal), hebben soms het structureren, gevoel dat ze te grammatica. weinig leren, omdat ze veel zelf moeten doen. Docenten kunnen nu kritisch zijn op taalgebruik studenten. Reparerende Partij(en) Hanzehogeschool en toeleverende ROC s. Financiering: ⅓ Hanzehogeschool, ⅓ ROC s, ⅓ student. HAN, ROC A12, ROC Graafschap College, ROC Nijmegen, ROC Rijn IJssel, ROC de Leijgraaf Project loopt in sectoren Economie, Administratie, Techniek, Zorg & Welzijn, Onderwijs, Paramedische sector, ICT. Financiering: HAN en ROC s vanuit gelden beroepskolom Bureau Ondersteunend Onderwijs Nederlands HH Financiering: eerst het Bureau zelf, nu de opleidingen van de HH. Gevolg: minder animo voor module. 15

20 Sector/naam casus WO Universiteit van Tilburg, aansluiting BA-MA WO Universiteit Twente, aansluitings module Wiskunde MathMatch Kennisdeficiëntie Kennisherwaardering Effecten Signalerende partij(en) Academische Vier premasterprogramma s Studenten, Faculteit vaardigheden, Engels, docenten en Communicatie filosofie, die voorbereiden op anderen die en Cultuur van vakinhoudelijke/ vier WOmasteropleidingen: verantwoordelijk de UvT disciplinaire kennis zijn voor de aanschuifcolleges, opleiding zijn contactonderwijs, zeer tevreden. ICT-ondersteunde zelfstudiemodules. Wiskunde: Entreetoets Wiskunde MathMatch is Docenten en basisvaardigheden geschikt voor opleidingsdirecteur (bijv. rekenen met MathMatch: digitale heterogene breuken, diagnostische toetsen groepen Toegepaste basisbegrippen als en bijbehorende studenten. Wiskunde van sinus en cosinus), digitale remedial 50% van UT. inzicht en zelfstudiemodules. studenten haalt Verder blijkt abstractievermogen na 5 à 6 weken 35-40% van de (formules) Herstelprogramma het gewenste studenten ook UT: kort curriculum basisniveau. ontevreden van 5 bijeenkomsten Studenten over over van 2 uur. Er wordt het algemeen aansluiting gebruik gemaakt van ook tevreden. VWO-wiskunde Basiswiskunde van op niveau Craats en Bosch 2005 universiteit en MathMatch. Enkele vo-scholen uit regio Twente bereiden hun leerlingen gericht voor op de Entree-toets. Reparerende Partij(en) Faculteit Communicatie en Cultuur van de UvT. In samenspraak met Fontys en Avans Faculteit Communicatie en Cultuur van UvT. Fontys en Avans geven bijdrage voor hun eigen studenten. Entreetoets: UT samen met TU Eindhoven en Delft. MathMatch: ontwikkeld door Digitale Universiteit 1. Elke opleiding betaalt 750 euro om er gebruik van te maken. Om MathMatch te kunnen onderhouden en continueren is per opleiding bijdrage van euro nodig. Herstelprogram ma: afzonderlijke opleidingen UT In de Digitale Universiteit participeren de Universiteit Twente, de Universiteit van Amsterdam, Saxion Hogescholen en de Vrije Universiteit.