DC 2016_4 Het spreidingsplan opvangplaatsen voor asielzoekers in de gemeenten

Transcriptie

1 DC 2016_4 Het spreidingsplan opvangplaatsen voor asielzoekers in de gemeenten Nota voor het directiecomité afdeling OCMW s van 15 januari 2016, de VVSG-commissie platteland van 19 januari 2016 en het directiecomité VVSG van 20 januari Wat houdt het spreidingsplan in? De federale regering besliste op 27 november extra opvangplaatsen voor asielzoekers te creëren via een spreidingsplan over de gemeenten. Op deze wijze wil men de opvanginspanningen op een eerlijke wijze over de Belgische gemeenten verdelen. Het spreidingsplan hanteert 4 parameters die elk een bepaalde wegingsfactor krijgen (%): aantal inwoners (35%); netto-belastbaar inkomen van de inwoners (20%); aantal leefloners en equivalent leefloners (15%); reeds geleverde inspanningen: aantal opvangplaatsen (LOI en andere) op het grondgebied van de gemeente op datum van inwerkingtreding van het spreidingsplan (30%), waarbij LOI-plaatsen aan 100% meegerekend worden en niet LOI-plaatsen aan 75%. Gemeenten die op het ogenblik dat het spreidingsplan in werking treedt meer dan drie maal het gemiddelde van het aantal opvangplaatsen per inwoners op hun grondgebied hebben, worden vrijgesteld. (Dit gemiddelde ligt actueel op 2,39 plaatsen per inwoners, pvs.) Het gaat zowel over LOI-plaatsen als over andere opvangplaatsen. Op dit moment gaat het over 49 vrijgestelde gemeenten (vooral relatief kleine gemeenten met een centrum voor collectieve opvang op hun grondgebied) Er komt ook een bovengrens per gemeente: de vrijstellingsgrens van drie maal het gemiddelde van het aantal opvangplaatsen per inwoners geldt ook als maximum in de toekomst. Deze parameters worden in een KB gegoten en berekend per gemeente op de dag dat het spreidingsplan in werking treedt, nl. 10 dagen na publicatie van het KB in het Belgisch Staatsblad. Dit is belangrijk om te weten; de huidige quota die voorlopig per gemeente bepaald zijn en aan hen zijn meegedeeld op 18 december 2015 zijn indicatief en kunnen dus nog wijzigen. Op basis van deze parameters werd een simulatie gemaakt die echter achterhaald kan zijn op de datum van de inwerkingtreding van het spreidingsplan. Deze simulatie levert volgende regionale verdeling op: Vlaanderen: 57,9 % Wallonië: 32,9% Brussel: 9,2% In het KB dat het spreidingsplan regelt komt ook een sanctiemechanisme voor wie zijn quotum niet bereikt. Over welke sancties het gaat is nog geen duidelijkheid. De gemeenten krijgen in elk geval de nodige tijd om hun quotum te halen; de federale regering beseft dat extra plaatsen creëren niet in een handomdraai gebeurt. De sancties 1

2 zullen dus niet onmiddellijk in werking treden maar pas na een nog te bepalen periode. Het is de bedoeling gemeenten en OCMW s te stimuleren en de sancties uitsluitend te hanteren om manifeste onwil te bestraffen. Voor wie kan aantonen dat het niet haalbaar is het quotum te bereiken tegen de vooropgestelde datum zal men mild zijn (dixit staatssecretaris voor asiel en migratie Theo Francken en minister van maatschappelijke integratie Willy Borsus in een overleg met de VVSG, UVCW en VSGB op 24 november 2015). 2 Wat is de houding van VVSG tot nu toe geweest? Lokale besturen zijn bereid een inspanning te leveren in de opvang van asielzoekers. De cijfers bewijzen dat ze dat ook effectief doen. Dat de inspanningen op een faire wijze verdeeld worden over de lokale besturen is zeker verdedigbaar. Het is belangrijk dat de parameters van een spreidingsplan objectief, transparant en eenvoudig uit te leggen zijn; geen ingewikkelde berekeningen waar niemand aan uit kan. Dit zal het draagvlak voor het spreidingsplan verhogen. Voor VVSG moet een spreidingsplan gebaseerd zijn op drie parameters die ongeveer even zwaar moeten doorwegen: het aantal inwoners, de draagkracht van de gemeenten en de reeds geleverde inspanningen qua opvang van asielzoekers en hulpverlening aan vreemdelingen. Wat de geleverde inspanning op het vlak van opvang van asielzoekers betreft moeten LOI-plaatsen zwaarder doorwegen dan niet-loi-plaatsen omdat het engagement van het lokaal bestuur zwaarder is als men zelf de opvang in een LOI organiseert. Het voorgestelde spreidingsplan voldoet hieraan: 35% inwoners, 35% draagkracht (20% fiscale criteria en 15 % sociale criteria) en 30% geleverde inspanningen. Bovendien zal men LOI-plaatsen zwaarder laten wegen dan niet-loi-plaatsen bij het verrekenen van de geleverde inspanningen. Daarom is dit spreidingsplan voor VVSG verdedigbaar. 3 Is de inspanning eerlijk verdeeld over de gemeenten? Een aantal gemeenten is van oordeel dat het spreidingsplan de sterkste schouders ontziet en de grootste inspanningen bij de zgn. buitengemeenten legt, zeker in verhouding tot de bevolkingscijfers. Ze schrijven dit toe aan twee elementen: de gemeenten die in het verleden al initiatief genomen hebben, worden daarvoor niet voldoende beloond omdat de reeds geleverde inspanningen maar voor 30% mee verrekend worden; er wordt onvoldoende rekening gehouden met de financiële draagkracht van de gemeenten: de opbrengsten uit de opcentiemen op de onroerende voorheffing en de opbrengsten uit het gemeentefonds en stedenfonds worden niet in rekening gebracht. Enkele elementen van antwoord: De draagkracht van de gemeenten wordt niet enkel bepaald door financiële of fiscale criteria maar ook door sociale criteria. Het spreidingsplan verrekent het aantal leefloners en equivalent leefloners (leefloon aan niet-eu-onderdanen) in 2

3 elke gemeente: wie veel leefloners en equivalent leefloners heeft zal een lager quotum krijgen. Dat speelt in het voordeel van de steden, die het gros van de leefloners en equivalent leefloners die in Vlaanderen wonen op hun grondgebied hebben (Antwerpen heeft op zijn eentje 20% van de leefloners en equivalent leefloners in Vlaanderen) maar is wel een zeer terecht criterium qua draagkracht. De protesterende gemeenten stellen dat het spreidingsplan rekening houdt met het netto-belastbaar inkomen van de inwoners maar niet met de financiële middelen waarover de gemeente beschikt en die in hoofdzaak bestaan uit de aanvullende personenbelasting, opcentiemen op de onroerende voorheffing en het gemeentelijk aandeel in het gemeentefonds / stedenfonds / plattelandsfonds. Dit klopt slechts gedeeltelijk: er is immers een duidelijke parallel tussen het netto-belastbaar inkomen van de inwoners en de opbrengst van de aanvullende personenbelasting. Dat element van fiscale draagkracht van de gemeenten is dus wel verrekend. Dat de draagkracht van een onroerend goedbelasting niet verrekend wordt klopt wel. Dit had bv. gekund op basis van de KI s op het grondgebied van elke gemeente, wat een federaal criterium is in tegenstelling tot de onroerende voorheffing en de opcentiemen erop die gewestelijke materie zijn en dus verschillend tussen de drie gewesten. Anderzijds is het ook te begrijpen dat het gemeentelijk aandeel in het gemeentefonds, stedenfonds en plattelandsfonds niet verrekend wordt: dit zijn gewestelijke instrumenten die in de drie gewesten verschillend zijn wat voor een federaal spreidingsplan zeer moeilijk is. Het gaat bovendien over de basisfinanciering van de lokale besturen en de wijze waarop die gewestelijke middelen verdeeld worden over de gemeenten. Op zich is deze verdeling een discussie waard op niveau van de gewesten maar men kan deze discussie niet voeren n.a.v. het federale spreidingsplan. Anders gesteld: gemeenten die zich benadeeld voelen bij de verdeling van de basisfinanciering via het gemeentefonds etc. kunnen moeilijk stellen dat ze dan maar gecompenseerd moeten worden via het spreidingsplan. Het gaat hier over twee verschillende finaliteiten. Bijkomend is het lang niet zeker dat de Vlaamse gemeenten hun voordeel zouden doen door de basisfinanciering van de gemeenten via gemeentefonds etc. mee te nemen als criterium in het spreidingsplan: het Vlaams gemeentefonds is immers royaler dan zijn Waalse tegenhanger. Tot 2009 bestond er een spreidingsplan waarbij asielzoekers voor het verkrijgen van financiële steun op basis van een aantal criteria aan de OCMW s in België werden toegewezen. Dit plan werd niet meer toegepast vanaf het ogenblik dat asielzoekers tijdens de asielprocedure enkel nog aanspraak konden maken op materiële hulp, nl. opvang (bed-bad-brood) en niet langer op financiële steun. Voordien bestonden beide systemen naast elkaar. 3

4 Bij het spreidingsplan financiële steun waren er nogal wat steden vrijgesteld omdat ze reeds veel mensen van vreemde origine en heel wat OCMWsteungerechtigden op hun grondgebied hadden (de zgn. zwarte gemeenten) of reeds voldoende LOI-plaatsen op hun grondgebied hadden. In Vlaanderen waren dat toen o.a. Antwerpen, Gent, Brugge, Leuven, Aalst, Mechelen, Kortrijk, Sint- Niklaas, Oostende, Roeselare en Turnhout. Deze steden (behalve Turnhout) zijn nu niet meer vrijgesteld en hebben een quotum voor extra opvangplaatsen gekregen. Het meest sprekende voorbeeld zijn de 19 Brusselse gemeenten: in het oude spreidingsplan waren 16 van de 19 gemeenten vrijgesteld (enkel Elsene, Watermaal-Bosvoorde en Sint-Pieters-Woluwe niet), in het nieuwe spreidingsplan hebben 18 van de 19 gemeenten een quotum gekregen (enkel Brussel-hoofdstad is vrijgesteld omwille van de aanwezigheid van het Klein Kasteeltje op het grondgebied ). In het nieuwe spreidingsplan worden de steden en grotere gemeenten meer gevat dan in het oude. Stellen dat het nieuwe spreidingsplan vooral de kleinere gemeenten treft klopt dus niet. Elke verdeling van lusten en lasten stuit op weestand: in Wallonië vinden ze dat de Vlaamse gemeenten te weinig doen in vergelijking met het vroegere spreidingsplan financiële steun waarbij de Vlaamse OCMW s 72% voor hun rekening namen, Brussel vindt dat men ook de dringende medische hulp aan uitgeprocedeerde vreemdelingen had moeten mee verrekenen (wat dan weer voor de Brusselse gemeenten een lager quotum had opgeleverd), enz De opvang van de asielzoekers tijdens de procedure is één zaak, eenmaal ze erkend worden (wat voor een groot deel van de asielzoekers het geval is, zeker voor de grote groepen uit Afghanistan, Syrië, etc.) moeten ze zich integreren in onze samenleving. Deze opdracht komt ook naar de gemeenten en is nog zwaarder dan de opvang tijdens de procedure. Cijfers van Fedasil en ervaringen op het terrein leren ons dat het de steden zijn die hier de grootste inspanning doen. Erkende vluchtelingen vestigen zich waar ze willen (een spreidingsplan voor erkende vluchtelingen is internationaalrechtelijk niet mogelijk en wordt om die reden door de federale regering ook niet bepleit) en dat is meestal in de steden. Bovendien kennen steden sowieso al meer inwoners van vreemde origine ( gezinsherenigers e.a.). Dat is ook een element dat meespeelt in de beoordeling van de inspanningen die elkeen moet leveren. In dat verband is het een goede zaak dat asielzoekers over zoveel mogelijk gemeenten gespreid worden en liefst zoveel mogelijk in LOI s, zeker nu de erkenningsgraad veel hoger ligt dan vroeger en veel meer asielzoekers als erkende vluchteling of subsidiair beschermde in ons land zullen blijven. Een LOI biedt meer kansen op een goede integratie in de samenleving en kan ervoor zorgen, zeker voor gezinnen met kinderen, dat de asielzoekers een band ontwikkelen met de gemeente waar het LOI gelegen is en aldus niet in massa naar de steden trekken. Het technische argument dat de reeds geleverde inspanningen onvoldoende gehonoreerd worden is zeer moeilijk te beoordelen. Het huidige spreidingsplan 4

5 verdeelt plaatsen extra over de gemeenten, waarbij de reeds geleverde inspanningen mee verrekend worden (alle plaatsen tellen maar het criterium geleverde inspanningen speelt slechts mee voor 30%). De protesterende gemeenten pleiten voor een ander systeem, nl. bepaal hoeveel plaatsen je nodig hebt, verdeel die over de gemeenten en trek daar de reeds geleverde inspanningen per gemeente van af. Concreet: verdeel plaatsen over de gemeenten en trek daar de reeds geleverde inspanningen van af (thans ongeveer ). Het door hen voorgestelde systeem houdt rekening met alle reeds ingevulde plaatsen per gemeente maar vertrekt van een veel hoger beginpunt ( i.p.v ). Zo was het ook ten tijde van het spreidingsplan financiële steun (cf. hierboven). Het is niet zeker dat de berekeningswijze volgens het oude spreidingsplan financiële steun voordeliger zou zijn voor die gemeenten die al grote inspanningen geleverd hebben. Om dit te weten zouden beide systemen met elkaar vergeleken moeten worden. Niet eenvoudig omdat het oude spreidingsplan gebaseerd is op gegevens van 7 jaar geleden (2009) en niet direct uitblonk in transparantie. Enkel Fedasil kan hier uitsluitsel over geven. De quota per gemeente zijn vrij laag: slechts 112 van de 589 Belgische gemeenten (19%) heeft een quotum van meer dan 10 extra opvangplaatsen voor asielzoekers. Dit relativeert voor een stuk de discussie. Anderzijds is het niet uitgesloten dat er in de toekomst nog bijkomend opvangplaatsen zullen verdeeld worden. Nu gaat het over plaatsen, maar staatssecretaris Francken had oorspronkelijk plaatsen in gedachten. 4 Zijn er dan geen problemen? Toch wel. Er zijn drie knelpunten: Zolang het spreidingsplan niet effectief in werking getreden is (publicatie van het KB in het Belgisch Staatsblad) zijn alle meegedeelde quota slechts indicatief. Hierover bestaat nogal wat onduidelijkheid. Vooral het criterium reeds geleverde inspanningen kan nog voor grote wijzigingen aan de quota zorgen. Als tussen de datum van mededeling van het voorlopige quotum aan de gemeenten (18 december 2015) en de inwerkingtreding van het spreidingsplan (wellicht in de loop van januari 2016) Fedasil een collectief opvangcentrum in een gemeente opent dan wordt het quotum van die gemeente daardoor beïnvloed en dus ook onmiddellijk de quota van alle andere gemeenten. Idem dito voor LOI-plaatsen die in deze tussenperiode geopend worden. Dit is een tijdelijk probleem maar deze onzekerheid veroorzaakt een afwachtende houding bij de gemeenten en OCMW s. Fedasil communiceert laat en slecht naar de gemeenten over zijn plannen en die van zijn partners (NGO s maar nu ook commerciële initiatieven die inspelen op de oproep van staatssecretaris Francken om bijkomende opvangplaatsen te creëren). Gemeenten moeten soms in de pers vernemen dat Fedasil of één van de partners bijkomende opvangcapaciteit in de gemeente gaat openen (cf. recente voorbeelden in de pers: gemeente Lommel waar Fedasil in een vakantiepark 900 plaatsen zal inrichten zonder 5

6 enig voorafgaand overleg met het gemeentebestuur). Dat is niet bevorderlijk voor het draagvlak bij de bevolking en de geloofwaardigheid van het lokaal bestuur. Bovendien zorgt het er ook voor dat gemeenten vaak te laat met de eigen voorbereidingen kunnen beginnen. Bijkomend hanteren de regiomanagers van Fedasil uiteenlopende beoordelingscriteria bij het beoordelen van aangeboden opvanginfrastructuur. In de ene gemeente reageert de regiomanager van Fedasil positief op een aanbod dat de gemeente, het OCMW of een andere initiatiefnemer gedaan heeft, in een andere gemeente wordt een vergelijkbaar aanbod afgewezen als niet geschikt voor de opvang van asielzoekers. Piet Van Schuylenbergh directeur afdeling OCMW s 11 januari