Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van (voorstadia van) mondkanker
|
|
- Theodoor van den Velde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Thema: Oncologie in de tandheelkundige praktijk E.H. van der Meij Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van (voorstadia van) mondkanker Omdat mondkanker kan worden beschouwd als een relatief zeldzame aandoening, worden tandartsen-algemeen practici hiermee slechts zelden geconfronteerd. Desalniettemin is voor tandartsen een belangrijke rol weggelegd bij de vroege diagnostiek en de verwijzing van een patiënt met een maligniteit in de mond. Het merendeel van deze maligniteiten betreft plaveiselcelcarcinomen die bij routinematig onderzoek herkenbaar zijn. Vroege verwijzing is belangrijk omdat kleine, nog niet gemetastaseerde tumoren na adequate behandeling de beste kans op genezing hebben. Daarnaast worden mondholtecarcinomen vaak voorafgegaan door witte en/of rode premaligne afwijkingen van het mondslijmvlies. Deze kunnen eveneens bij routinematige controle worden waargenomen. Ook hier spelen tandartsen een belangrijke rol bij de herkenning van dergelijke aandoeningen en bij verwijzing naar een kaakchirurg. Meij EH van der. Epidemiologie, etiologie en klinische aspecten van (voorstadia van) mondkanker Ned Tijdschr Tandheelkd 2008; 115: ,1% Inleiding Omdat mondkanker kan worden beschouwd als een relatief zeldzame aandoening, worden tandartsen-algemeen practici hiermee slechts zelden geconfronteerd. Desalniettemin is voor tandartsen een belangrijke rol weggelegd bij de vroege diagnostiek en bij de verwijzing van een patiënt met een maligniteit in de mond. Het merendeel van deze maligniteiten betreft plaveiselcelcarcinomen, ontstaan uit het oppervlakte-epitheel. Deze zijn bij routinematig onderzoek herkenbaar. Bovendien zien tandartsen, in tegenstelling tot ,5 0 % 0 2, ,3% 13,8% 5,3% 5,9% 4,4% 4,2% 2,7% 3,4% 3,1% 3,4% Hoofd / Hals Slokdarm Long Borst Maag Dikkedarm Blaas Baarmoederlichaam Prostaat Eileider Huid, overig Huidmelanoom Lymfoon Primair onbekend The Netherlands Cancer Registry Afb.1. Verdeling van de 10 meest voorkomende vormen van kanker bij mannen en vrouwen in 2003 (VIKC, ) ,1% 2,0% 3,1% 3,6% 3,3% 4,5% 4,7% 4,8% 8,1% 13,3% 32,7% huisartsen, met vaste regelmaat patiënten voor controle en zijn zij dus bij uitstek geschikt om een maligne mondholtetumor in een vroeg stadium te herkennen. Kleine, nog niet gemetastaseerde tumoren hebben na adequate behandeling de beste kans op genezing. Daarnaast worden mondholtecarcinomen vaak voorafgegaan door witte en/of rode premaligne afwijkingen van het mondslijmvlies, die eveneens bij routinematige controle kunnen worden waargenomen. Ook hier spelen tandartsen een belangrijke rol bij de herkenning van dergelijke aandoeningen en bij de verwijzing naar een kaakchirurg. In dit artikel wordt aandacht besteed aan de epidemiologie, de etiologie en de klinische aspecten van mondkanker en de hieraan gerelateerde voorstadia. De nadruk ligt op aspecten die vooral van belang zijn voor het adequaat optreden van tandartsen. Epidemiologie In 2003 werden in Nederland ruim nieuwe gevallen van kanker vastgesteld. In ongeveer 10% van de gevallen was er al eerder een vorm van kanker vastgesteld, zodat in 2003 bij ongeveer personen voor het eerst kanker werd geconstateerd. Bij mannen wordt in verhouding iets vaker kanker waargenomen dan bij vrouwen: 4,7 van de mannen kreeg in 2003 kanker tegen 4,4 van de vrouwen (VIKC; ). In afbeelding 1 worden de 10 in 2003 meest voorkomende vormen van kanker bij mannen en vrouwen weergegeven. Van het totaal aantal nieuwe gevallen van kanker in 2003 werd 3,3% gediagnosticeerd in het hoofd-halsgebied: 186 Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april 2008
2 Van der Meij: Mondkanker Aantal per Mondholtecarcinoom Nieuwe gevallen per personen per jaar 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Jaar van diagnose mannen vrouwen Leeftijdsgroep mannen vrouwen Afb. 3. Ontwikkeling van de incidentie (aantal nieuwe gevallen per per jaar) van het mondholtecarcinoom in de afgelopen decennia gespecificeerd naar geslacht (VIKC, ). Afb. 2. Leeftijdspecifieke incidentie (aantal nieuwe gevallen per per jaar) van het mondholtecarcinoom gespecificeerd naar geslacht (VIKC, ) nieuwe gevallen. Bij ongeveer eenderde van deze subgroep betrof het mondkanker: 820 nieuwe gevallen. Dit is ruim 1% van het totaal aantal nieuwe gevallen van kanker. De incidentie bedroeg in 2003 ongeveer 3 : Het merendeel van deze tumoren (90%) bestaat uit plaveiselcelcarcinomen. De overige zijn speekselkliertumoren, maligne lymfomen, sarcomen van bot en weke delen, metastasen van elders gelegen primaire tumoren, maligne odontogene tumoren en maligne melanomen. Het voorkomen van het mondholtecarcinoom toont grote geografische verschillen. Zo komt het mondholtecarcinoom in Frankrijk en Spanje frequenter voor dan in Noord-Europa. Ook in Zuidoost-Azië en Brazilië komt het mondholtecarcinoom veel vaker voor. In zonnige landen komt het carcinoom van de onderlip frequenter voor. Hoewel een mondholtecarcinoom op elke leeftijd kan voorkomen, zijn de meeste patiënten van middelbare en hoge leeftijd (afb. 2). De incidentie is de afgelopen decennia zowel bij mannen als bij vrouwen toegenomen. Bij mannen lijkt deze toename de laatste 15 jaar te stabiliseren. De incidentie bij vrouwen lijkt nog steeds stijgende (Nederlandse Kankerregistratie, 2003). Een en ander wordt vermoedelijk veroorzaakt door het toegenomen rookgedrag van vrouwen in de naoorlogse periode (afb. 3). Etiologie Roken is de belangrijkste etiologische factor. Alhoewel alcohol als enige factor niet carcinogeen lijkt te zijn, werkt het wel synergistisch op het schadelijk effect van tabaksgebruik. Er lijkt geen causaal verband te bestaan tussen het ontstaan van een mondholtecarcinoom en chronische irritatie van het mondslijmvlies, bijvoorbeeld een slecht passende gebitsprothese of een scherpe tandheelkundige restauratie. Het is onduidelijk of dergelijke irritatie in sommige gevallen als cofactor, naast het bestaan van andere etiologische factoren zoals tabaks- en alcoholgebruik, een rol zou kunnen spelen (Silverman, 2003). Dieetfactoren, vooral een hoog vetpercentage, weinig vezels en een gebrek aan antioxidanten, zouden mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van een mondholtecarcinoom. Frequente consumptie van groenten en fruit lijkt in dit licht een beschermend effect te hebben. Over de precieze rol van voeding bij het ontstaan van mondkanker is, door gebrek aan wetenschappelijke gegevens, nog betrekkelijk weinig bekend. De betekenis van virussen, in het bijzonder het humaan herpesvirus en het humaan papillomavirus, bij het ontstaan van mondkanker is vooral het afgelopen decennium veelvuldig onderzocht (Bloemena, 2008). Hoewel een aantal tumoren in het hoofd-halsgebied gerelateerd lijkt te zijn aan de aanwezigheid van virussen, is een dergelijke relatie voor het mondholtecarcinoom nooit bewezen. Overmatige blootstelling aan zonlicht wordt als een bijzondere etiologische factor voor het ontstaan van een carcinoom van de onderlip beschouwd. Door beschadigingen in het bindweefsel als gevolg van de blootstelling aan zonlicht ontstaat atrofie van het epitheel, hetgeen bij aanwezigheid van carcinogene stoffen de kans op het ontstaan van een plaveiselcelcarcinoom vergroot (Van der Waal et al, 1996). De mogelijke rol van erfelijke factoren is tot op heden onduidelijk. Klinische aspecten Primaire tumor Een plaveiselcelcarcinoom presenteert zich vaak als een Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april
3 Thema: Oncologie in de tandheelkundige praktijk Afb. 4. Sinds 2 maanden bestaande niet-genezende, korstvormige afwijking op het lippenrood van de onderlip berustend op een plaveiselcelcarcinoom. Bij palpatie was sprake van induratie. pijnlijk en bij palpatie geïndureerd aanvoelend, al of niet scherp begrensd ulcus. Het is vooral de induratie van een ulcus die bij een algemeen practicus verdenking op maligniteit moet oproepen. Plaveiselcelcarcinomen geven in een vroeg stadium over het algemeen weinig klachten. Bij navraag bestaan klachten als pijn, zwelling en/of verminderde functie van een gebitsprothese vaak al weken tot maanden; een half jaar is geen uitzondering (Stegenga et al, 2000). De tongranden en de mondbodem zijn voorkeurslokalisaties voor het plaveiselcelcarcinoom. Vrijwel alle lipcarcinomen (90%) ontstaan in de onderlip, bij voorkeur in het lippenrood en op de overgang van het lippenrood naar de huid (afb. 4). Lipcarcinomen komen vooral voor bij oudere mannen. De meerderheid van de onderlipcarcinomen wordt in het beginstadium ontdekt en is over het algemeen goed te behandelen. Lymfekliermetastasen komen slechts sporadisch voor. Het bovenlipcarcinoom is daarentegen agressiever en groeit meer diffuus. De behandelresultaten zijn minder goed dan van het onderlipcarcinoom. De tong wordt verdeeld in het voorste tweederde deel (mobiele tong) en het achterst eenderde deel (tongbasis). De tongbasis wordt gerekend tot de orofarynx. Meer dan Afb. 5. Een plaveiselcelcarcinoom op leukoplastische veranderde ventrale zijde van de tong. 75% van de maligne tongtumoren ontstaat in de mobiele tong, vooral op de tongranden (afb. 5). Vanuit klinisch oogpunt is het belangrijk te realiseren dat het tongcarcinoom zich vrijwel nooit op de tongrug bevindt. Door de korte afstand tussen epitheel en tongspieren groeit het tongcarcinoom snel in de musculatuur. Bij infiltratie in de musculatuur kan de tumor een sprietige en grillige groeiwijze vertonen waardoor de tumor moeilijk afgrensbaar kan zijn. Derhalve vereist ook een vroeg ontdekt tongcarcinoom een agressieve benadering. Tevens verklaart dit vermoedelijk de aanwezigheid van lymfekliermetastasen bij klinisch kleine tumoren (Hordijk en Ravasz, 1989). Het mondbodemcarcinoom manifesteert zich vaak in het voorste deel van de mondbodem. Een tumor in de mediaanlijn wordt vaak vroeg ontdekt. Een dergelijke tumor kan door compressie van de ductus Warthoni aanleiding geven tot obstructie van de glandula submandibularis. Een vergrote submandibulaire klier kan dan worden aangezien voor een halskliermetastase. De laterale mondbodemtumoren met invasie in de spieren van mondbodem, tong en mandibula (afb. 6) geven weinig klachten en worden vaak laat gediagnosticeerd (Hordijk en Ravasz, 1989). Plaveiselcelcarcinomen van de gingiva komen niet frequent voor Afb. 6. Een ulcererend plaveiselcelcarcinoom in het laterale deel van de mondbodem met omgevende leukoplakie. Uit aanvullend röntgenonderzoek bleek dat ook het kaakbot was aangetast. Afb. 7. Een plaveiselcelcarcinoom van de aangehechte gingiva linguaal in de regio van gebitselementen Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april 2008
4 Van der Meij: Mondkanker Afb. 8. Een plaveiselcelcarcinoom van de rechter wang, juist ter plaatse van het orificium van de ductus Stenoni. (afb. 7). Dergelijke in de bovenkaak gelokaliseerde tumoren zijn nauwelijks te onderscheiden van tumoren van het palatum durum. Niet zelden betreft het hier geen mondholtecarcinoom, maar een sinus maxillariscarcinoom met doorgroei in de mondholte. Het gingivacarcinoom komt vooral voor in het postcanine gebied en heeft bij ontdekking vrijwel altijd het kaakbot reeds aangetast. Bij het wangcarcinoom blijft de eronder gelegen musculus buccinator relatief lange tijd intact (afb. 8). Indien bij grotere tumoren spierinfiltratie optreedt, kan bij verdere progressie de tumor door de huid breken. Ook doorgroei in de richting van de fossa infratemporalis is niet ongebruikelijk. Lymfekliermetastasen Indien metastasering van een mondholtecarcinoom optreedt, gebeurt dit meestal via de lymfebanen naar de in de hals gelegen lymfeklieren. Een dergelijke halskliermetastase manifesteert zich klinisch als een niet-pijnlijke zwelling van de hals (afb. 9). Lymfogene metastasering kan zowel ipsilateraal, contralateraal als bilateraal optreden. Ongeveer 30% van de patiënten met een mondholtecarcinoom heeft ten tijde van de ontdekking van de primaire tumor reeds een halskliermetastase (Huizing en Snow, 2003). Over het algemeen neemt de kans op lymfogene metastasering toe met toenemende grootte van de tumor. Metastasen op afstand Metastasen op afstand van het mondholtecarcinoom ontstaan wanneer de primaire tumor hematogeen metastaseert. Zoals reeds vermeld vindt metastasering in eerste instantie lymfogeen plaats. Echter, ook tumoren met halskliermetastasen kunnen in een vergevorderd stadium metastasen op afstand geven. Metastasen op afstand kunnen zich in principe in elk orgaan manifesteren. Voor het mondholtecarcinoom bestaat een voorkeur voor longmetastasen. Verwijzing en diagnose Verdenking op mondkanker door tandartsen-algemeen practici dient te bestaan uit een optelsom van factoren zoals leeftijd, klinisch aspect (geïndureerd ulcus dat na Afb. 9. Een uitgebreide halskliermetastase submandibulair rechts op basis van een lateraal mondbodemcarcinoom. De primaire tumor werd in eerste instantie gemist; de patiënt werd enkele weken antibiotisch behandeld vanwege een vermeend infiltraat in de submandibulaire loge. wegnemen van de vermoede oorzaak niet binnen 1 à 2 weken is verdwenen), lokalisatie (tongranden en mondbodem) en alcohol- en rookgewoonten. Indien een voor maligniteit verdachte slijmvliesafwijking is geconstateerd, is verwijzing naar een kaakchirurg geboden. Verwijzing hoeft niet dezelfde dag plaats te vinden; een termijn van enkele dagen tot maximaal 1 week is in dit opzicht reëel te noemen. Bij verwijzing ligt het voor de hand, gezien de laagdrempeligheid van het contact, de patiënt te verwijzen naar de kaakchirurg met wie de tandarts altijd samenwerkt in plaats van naar een oncologisch centrum. Bij verdenking op een maligniteit is het verstandig de patiënt slechts mee te delen dat het advies van een specialist, in dit geval een kaakchirurg, noodzakelijk wordt geacht. Indien de patiënt suggereert of het mogelijk een maligniteit betreft, lijkt een neutrale houding van de tandarts zonder hier inhoudelijk op in te gaan het meest voor de hand liggend. Indien verdenking op maligniteit door een kaakchirurg wordt bevestigd, wordt in het merendeel van de gevallen een proefexcisie verricht. Bij histopathologische bevestiging van een maligniteit zal de kaakchirurg de patiënt verwijzen naar een kaakchirurg-oncoloog in een oncologiecentrum voor verdere diagnostiek en behandeling. Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april
5 Thema: Oncologie in de tandheelkundige praktijk T Tis T1 T2 T3 T4 Primaire tumor Carcinoma in situ Tumor kleiner dan of gelijk aan 2 cm Tumor groter dan 2 cm, maar niet groter dan 4 cm Tumor groter dan 4 cm Tumor met uitbreiding in corticaal bot, diepe extrinsieke tongspieren, sinus maxillaris, huid etc. N N0 N1 N2 N3 Regionale lymfeklieren Geen aanwijzingen voor lymfekliermetastasen Aanwijzingen voor een homolaterale lymfekliermetastase kleiner dan 3 cm Aanwijzingen voor een homolaterale lymfekliermetastase groter dan 3 cm maar kleiner dan 6 cm (2a), of meerdere homolaterale lymfekliermetastasen kleiner dan 6 cm (2b), of contralaterale/bilaterale lymfekliermetastase(n) kleiner dan 6 cm (2c) Lymfekliermetastase(n) groter dan 6 cm Afb. 10. Een homogene leukoplakie in het voorste deel van de mondbodem. Voorstadia Voorstadia van het plaveiselcelcarcinoom, ook wel premaligne afwijkingen genoemd, worden gedefinieerd als morfologisch veranderd weefsel waarin een verhoogde kans op het ontstaan van een maligne afwijking bestaat (Van der Waal et al, 1997). M M0 M1 Metastasen op afstand Geen metastasering op afstand Metastasering op afstand Tabel 1. TNM-classificatie van maligne tumoren van de lippen en de mondholte (Sobin en Wittekind, 2002). Stadiëring De kaakchirurg-oncoloog zal aanvullende diagnostiek inzetten gericht op de primaire tumor en op opsporing van halskliermetastasen en metastasen op afstand. Bij deze zogenaamde stadiëring wordt gebruikgemaakt van de internationale TNM-classificatie voor lip- en mondholtetumoren (tab. 1). Hierbij verwijst de T naar de grootte en uitbreiding van de primaire tumor, de N naar eventuele halskliermetastasen en de M naar metastasen op afstand (Sobin en Wittekind, 2002). Voor nadere bepaling van de grootte en uitbreiding van de primaire tumor kan dan onderzoek met computertomografie (CT) en magnetische resonantie (MRI) worden verricht. Ter bepaling van de status van de hals wordt veelal echografisch onderzoek, al dan niet gecombineerd met een echogeleide punctie, verricht. Afstandsmetastasen worden opgespoord met een röntgenopname van de thorax, een CT-scan of de enkele jaren geleden geïntroduceerde PET-scan (positronemissietomografie). Daar zich een enkele maal gelijktijdig een tweede primaire tumor (synchrone tumor) voordoet in het slijmvlies van de bovenste lucht- en voedingsweg, wordt bij een aantal patiënten, in het bijzonder bij een voorgeschiedenis van alcohol- en tabaksgebruik, onder algehele anesthesie een panendoscopie van deze slijmvliezen verricht. De uit het aanvullend onderzoek voortvloeiende TNM-classificatie is behulpzaam bij het opstellen van een behandelplan. Leukoplakie De term leukoplakie wordt voor het mondslijmvlies als een voorlopige klinische diagnose gebruikt wanneer een overwegend witte laesie niet direct als een andere entiteit kan worden gedefinieerd. Pas wanneer is gebleken dat de witte slijmvliesverandering niet verdwijnt na het elimineren van eventuele oorzakelijke factoren en bovendien ook een proefexcisie heeft laten zien dat er geen andere definieerbare entiteit in het spel is, wordt de term leukoplakie in definitieve zin gebruikt (Van der Waal et al, 1996). Van alle leukoplakieën in de mond gaat ongeveer 5% in een gemiddelde periode van 5 jaar over in een plaveiselcarcinoom. Leukoplakische veranderingen komen vooral voor bij patiënten boven de 40 jaar en blijken meestal door roken te zijn veroorzaakt. Voorkeurslokalisaties zijn het wangslijmvlies, de tongranden en de mondbodem. Indien een tandarts algemeen practicus een leukoplakische afwijking waarneemt, is verwijzing naar een kaakchirurg voor het afstemmen van het verdere beleid aangewezen (afb. 10). Meestal zal door de kaakchirurg een proefexcisie worden verricht. Er zijn echter omstandigheden denkbaar dat de kaakchirurg dat niet of pas in een later stadium doet. Het hangt vooral af van het histologische beeld of met controle kan worden volstaan of dat tot behandeling moet worden overgegaan. Vermeldenswaard hierbij is dat tot op heden nooit is aangetoond dat met verwijdering van de leukoplakie maligne ontaarding kan worden voorkomen. Daarnaast dient de patiënt uiteraard gewezen te worden op de schadelijke effecten van zijn of haar rookgewoonte. Daar tot op heden geen betrouwbare voorspellende factoren voorhanden zijn met betrekking tot maligne ontaarding, moet de patiënt met een leukoplakie veelal langdurig worden gecontroleerd. Deze controles kunnen worden verricht door een kaakchirurg of in sommige situaties door een tandarts-algemeen practicus. 190 Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april 2008
6 Van der Meij: Mondkanker Erytroplakie Erytroplakie is een rode verandering van het slijmvlies die op analoge wijze als leukoplakie wordt gedefinieerd: een rode afwijking van het mondslijmvlies die niet als een andere entiteit kan worden gedefinieerd (Van der Waal et al, 1996). Voor de erytroplakie geldt echter dat bij histopathologisch onderzoek bijna altijd al sprake is van epitheeldysplasie, carcinoma in situ of zelfs een plaveiselcelcarcinoom. Vaak komen erytroplakische en leukoplakische veranderingen gelijktijdig voor (erytroleukoplakie). Voor de erytroplakie gelden dezelfde opmerkingen als genoemd bij de leukoplakie, met dien verstande dat bij erytroplakie eerder zal worden overgegaan tot behandeling. Lichen planus en lichenoïde afwijkingen Reeds enkele decennia is er een wetenschappelijke discussie gaande over het mogelijke premaligne karakter van orale lichen planus. Enkele tientallen klinisch-pathologische vervolgonderzoeken, het merendeel van retrospectieve aard, beschrijven een percentage maligne transformaties dat varieert van 0,04 tot 1,74% op jaarbasis. Het hanteren van wisselende inclusiecriteria in deze onderzoeken is de belangrijkste oorzaak van kritiek op de stelling dat orale lichen planus premaligne zou zijn (Van der Meij, 2002). In het kader hiervan wordt onderscheid gemaakt tussen orale lichen planus en op orale lichen planus gelijkende afwijkingen, ook wel lichenoïde laesies genoemd. Klassieke orale lichen planus lijkt hierbij een onschuldige aandoening; controle lijkt dan ook niet noodzakelijk. Lichenoïde afwijkingen hebben vermoedelijk een verhoogde kans op maligne ontaarding en dienen te worden beschouwd als premaligne. Dit betekent dat dergelijke laesies beter als een (erytro)leukoplakie kunnen worden beschouwd. Geadviseerd wordt dan ook het daarbij voorgestelde beleid te volgen. Bij twijfel of men te maken heeft met orale lichen planus of een lichenoïde laesie lijkt verwijzing naar een kaakchirurg voor het verder te volgen beleid gerechtvaardigd. Slotbeschouwing Het mondholtecarcinoom neemt in de oncologie een aparte plaats in door zijn lokalisatie in een gebied dat voor iedereen zichtbaar is en een belangrijke functie heeft bij eten, drinken, ademhalen en spreken. Het is dan ook in principe mogelijk deze tumoren vroeger te diagnosticeren dan tumoren die meer inwendig gelokaliseerd zijn, zoals longof maagtumoren (Huizing en Snow, 2003). Tandartsen hebben hierbij een belangrijke taak. Bovendien zien tandartsen, in tegenstelling tot huisartsen, met vaste regelmaat hun patiënten voor controle en zijn zij dus bij uitstek in staat om een maligne mondholtetumor in een vroeg stadium te herkennen. Kleine, nog niet gemetastaseerde tumoren hebben na adequate behandeling de beste kans op genezing. Een mondholtecarcinoom wordt vaak voorafgegaan door witte en/of rode premaligne afwijkingen van het mondslijmvlies. Een dergelijke afwijking kan eveneens bij routinematige controle van de mond worden waargenomen. Ook hier speelt de tandarts een belangrijke rol bij de herkenning en de verwijzing naar een kaakchirurg. Literatuur > Bloemena E. Kanker en oncogenese. Ned Tijdschr Tandheelkd 2008; 115: > Hordijk GJ, Ravasz LA. Het hoofd-halscarcinoom. Een multidisciplinair probleem. Utrecht/Antwerpen: Bohn, Scheltema & Holkema, > Huizing EH, Snow GB. Leerboek keel-, neus- en oorheelkunde. Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu Van Loghum, > Vereniging van Integrale kankercentra. onder kopje cijfers (geraadpleegd maart 2008). > Meij EH van der. The possible premalignant character of oral lichen planus and oral lichenoid lesions; a clinicopathological study. Amsterdam: Vrije Universiteit, Academisch proefschrift. > Silverman S jr. Oral cancer. Hamilton/London: BC Decker Inc, > Sobin LH, Wittekind Ch. TNM classification of malignant tumours. Lip and oral cavity. New-York: Wiley-Liss, > Stegenga B, Vissink A, Bont LGM. Mondziekten en kaakchirurgie. Assen: Van Gorcum, > Waal I van der, Kwast WAM van der, Wal JE van der. Pathologie van de mondholte. Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu Van Loghum, > Waal van der I. Mondkanker: een overzicht. Ned Tijdschr Tandheelkd 1996; 103: > Waal van der I, Schepman KP, Meij EH van der, Smeele LE. Oral leukoplakia: a clinicopathological review. Oral Oncol 1997; 33: Summary Epidemiology, aetiology, and clinical aspects of oral cancer and premalignant lesions Since oral cancer can be considered to be a relatively rare disease, dental practitioners will only rarely be confronted with it. Nevertheless, dental practitioners have a key role to play in the early diagnosis and referral to an oral and maxillofacial surgeon. The major part of oral cancers are squamous cell carcinomas, recognizable during routine oral inspection. Early referral is essential since treatment of small, not yet metastasized cancers have the best chance of long-term disease-free survival. Moreover, oral carcinoma is often preceded by white and/or red pre-malignant lesions of the salivary glands. These can similarly be detected by routine inspection. Here too, dentists play an important role in recognizing such diseases and referring patients to an oral and maxillofacial surgeon. Bron E.H. van der Meij Uit de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie van het Medisch Centrum Leeuwarden Datum van acceptatie: 19 december 2007 Adres: dr.e.h. van der Meij, MC Leeuwarden, postbus 888, 8901 BR Leeuwarden ehvandermeij@hotmail.com Ned Tijdschr Tandheelkd 115 april
Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van premaligne afwijkingen van de bovenste adem- en voedingsweg
V Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van premaligne afwijkingen van de bovenste adem- en voedingsweg naar Algemeen 526 Epidemiologie 527 1. Screening 527 2. Diagnostiek 527 2.1 Anamnese 527 2.2
Nadere informatieHoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek
Hoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek M. Lacko KNO-arts/Hoofd-hals oncoloog Oncologie symposium, Maastricht 21 mei 2015 Indeling presentatie 1. Incidentie en epidemiologie
Nadere informatieMONDZIEKTEN; EEN UPDATE. Een nascholingscursus voor tandartsen
MONDZIEKTEN; EEN UPDATE Een nascholingscursus voor tandartsen Bohn Stafleu Van Loghum, 2014 Doelstelling Een update in diagnostiek en, waar van toepassing, behandeling van afwijkingen van het mondslijmvlies
Nadere informatieRichtlijn voor diagnostiek en behandeling van het carcinoom van de neusholte, neusbijholten en het vestibulum nasi
XII Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van het carcinoom van de neusholte, neusbijholten en het vestibulum nasi naar Algemeen 568 Epidemiologie 568 1. Screening 568 2. Diagnostiek 568 2.1 Anamnese
Nadere informatieHoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
Hoofdstuk 8 Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
Nadere informatieKanker in het Hoofd-Halsgebied
Inleiding Kwaadaardige gezwellen (=tumoren) die zich voordoen binnen het werkgebied van de kaakchirurg worden gerekend tot de zogenaamde hoofd- halstumoren. Kwaadaardige gezwellen in het hoofd- halsgebied
Nadere informatieRichtlijn voor diagnostiek en behandeling van een onbekende primaire tumor in het hoofd-halsgebied: Unknown Primary
VII Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van een onbekende primaire tumor in het hoofd-halsgebied: Unknown Primary naar Algemeen 538 Epidemiologie 538 1. Screening 538 2. Diagnostiek 538 2.1 Anamnese
Nadere informatieEen vergrote lymfeklier in de hals: wat te doen?
K.H. Karagozoglu, J. Castelijns, E. Bloemena, R. de Bree, I. van der Waal Een vergrote lymfeklier in de hals: wat te doen? kennistoets q-keurmerk redactie ntvt Een zwelling in de hals is in de meeste gevallen
Nadere informatieLaarbeeklaan Brussel. Oncologisch Handboek. Richtlijnen KNO. Lip en mondholte
Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Richtlijnen KNO Lip en mondholte V2.2011 Lip en mondholtecarcinoom ICD- O C00, C02-C06 Volgende regio s en subregio s worden beschreven: 1. De lip (C00):
Nadere informatieMondziekten; Doelstellingen. een nascholingsprogramma voor tandartsen
Mondziekten; een nascholingsprogramma voor tandartsen iqual programma NMT, Eindhoven, 2013 Doelstellingen Bekend zijn met de gangbare en ook minder vaak voorkomende afwijkingen van het mondslijmvlies Op
Nadere informatieMondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie: een onmisbare schakel in de ketenzorg van hoofd-halsoncologie
Thema: 50 jaar mondziekten, kaaken aangezichtschirurgie in Nederland M.A.W. Merkx, J.L.N. Roodenburg, J.G.A.M de Visscher Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie: een onmisbare schakel in de ketenzorg
Nadere informatiePeniscarcinoom. Regionale richtlijn IKMN, Versie: 1.1
Peniscarcinoom Regionale richtlijn IKMN, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd : 02-05-2003 Methodiek: Consensus based Verantwoording: Reg. WG urologische tumoren Inhoudsopgave Algemeen...1 Diagnostiek...2 Medisch
Nadere informatielipcarcinoom 4/100.000 per jaar mondcarcinoom 3/100.000 per jaar dubbeltumoren zijn er in 15%
1 Het plaveiselcelcarcinoma van de mondholte: - Bespreek de relatieve frequentie ervan t.a.v. van de overige kwaadaardige tumoren in de mondholte - Geef de oorzakelijke factoren aan - Welke zijn de premaligne
Nadere informatiePremaligne slijmvliesafwijkingen in de mondholte
Oorspronkelijke bijdragen Merkx e.a.: Premaligne slijmvliesafwijkingen Premaligne slijmvliesafwijkingen in de mondholte M.A.W. Merkx 1 J. ter Hoeven 2 P.C.M. de Wilde 3 Prognose, behandeling en vervolg
Nadere informatieRichtlijn voor diagnostiek en behandeling van het plaveiselcelcarcinoom van de hypopharynx
IX Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van het plaveiselcelcarcinoom van de hypopharynx naar Algemeen 552 Epidemiologie 552 1. Screening 552 2. Diagnostiek 552 2.1 Anamnese 552 2.2 Fysische diagnostiek
Nadere informatieOPERATIE VAN DE ONDERKAAKSPEEKSELKLIER
OPERATIE VAN DE ONDERKAAKSPEEKSELKLIER Wanneer u bij een kaakchirurg bent geweest voor een aandoening van de onderkaakspeekselklier (glandula submandibularis) en verwijdering hiervan noodzakelijk is, geeft
Nadere informatieInleiding Wat is een melanoom? Hoe vaak komt het voor? Hoe ontstaat een melanoom?
MELANOOM 1179 Inleiding De dermatoloog heeft bij u een melanoom geconstateerd. Deze folder geeft u informatie over een melanoom en de behandelmogelijkheden. Daarnaast krijgt u meer informatie over zelfonderzoek
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieBehandeling van een melanoom. Huidziekten
Behandeling van een melanoom Huidziekten Het melanoom Melanoom betekent letterlijk: zwart gezwel. Deze vorm van kanker ontstaat uit de pigmentcellen (melanocyten). Pigmentcellen komen vooral voor in de
Nadere informatieLichen planus. Dermatologie. Beter voor elkaar
Lichen planus Dermatologie Beter voor elkaar Lichen planus Wat is lichen planus? Lichen planus, ook wel lichen ruber planus genoemd, is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen. Zowel mannen
Nadere informatieHoofd-Halstumoren 12
Boukje van Dijk, Otto Visser, Katja Aben en Sabine Siesling namens de Nederlandse Kankerregistratie. Vereniging van Integrale Kankercentra. www.ikcnet.nl Hoofd-halstumoren: ontwikkelingen in Nederland
Nadere informatiePatiënteninformatie. Melanoom
Patiënteninformatie Melanoom Melanoom Inleiding In deze folder kunt u lezen wat een melanoom is, hoe een melanoom ontstaat en welke behandelingen mogelijk zijn. De folder is bedoeld als aanvulling op de
Nadere informatiehoofd-hals kanker in Nederland
hoofd-hals kanker in Nederland introductie Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van hoofd-halskanker gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie Deze informatiefolder
Nadere informatieHilaire pathologie. 4.1 Inleiding Radiologische kenmerken Oefencasus 12
1 Hilaire pathologie.1 Inleiding 2.2 Radiologische kenmerken 2.2.1 Hilaire lymfeklierzwellingen 2.2.2 Endobronchiale afwijkingen.3 Oefencasus 12 2 Hoofdstuk Hilaire pathologie. 1 Inleiding De hilus is
Nadere informatieHuidkanker. Melanoom. Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom. Diagnostiek en behandeling
Huidkanker Melanoom Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom Diagnostiek en behandeling Is het huidkanker? Welke huidkanker? Hoe wordt de diagnose gesteld? Verhaal Hoe lang bestaat de afwijking? Verandering?
Nadere informatieChapter. Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies. Samenvatting, discussie en perspectieven
Chapter 7 Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting Ondanks belangrijke vooruitgang in de behandelingsmogelijkheden
Nadere informatieTandheelkunde. Inspectie en palpatie van de mondholte
Tandheelkunde Inspectie en palpatie van de mondholte Inspectie en palpatie van de mondholte Inleiding Dieren met gebitsaandoeningen komen vaak voor in de dierenartsenpraktijk. Vaak zijn de eigenaren hier
Nadere informatieB. Hals (weke delen) Voor cervicale wervelkolom, zie rubrieken C en K. Inhoudsopgave 01 B 02 B 03 B 04 B 05 B 06 B 07 B 08 B 09 B 10 B 11 B 12 B 13 B
B. Hals (weke delen) Voor cervicale wervelkolom, zie rubrieken C en K Inhoudsopgave 1 B 2 B 3 B 4 B 5 B 6 B 7 B 8 B 9 B 1 B 11 B 12 B 13 B Palpabele schildkliernoduli en euthyreotische struma... 1 Lange
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom
Plaveiselcelcarcinoom 19 197 Plaveiselcelcarcinoom Dr. G.A.M. Krekels, drs. R.J. Borgonjen De richtlijn dateert uit 2010. De tekst van de samenvatting is niet gewijzigd. Wel is een nieuwe flowchart toegevoegd.
Nadere informatieTumoren van het anaal kanaal
7.1.8. Tumoren van het anaal kanaal 1. Inleiding 1.1. Incidentie Aparte entiteit! Incidentie uitzonderlijk (2% van de digestieve tumoren) Incidentie 3v - 2m Gem. 65 jaar 2. Klinische presentatie De meeste
Nadere informatieKleine lipcarcinomen met grote gevolgen
Klinische les Kleine lipcarcinomen met grote gevolgen Silke J. Nurmohamed en Robert J.J. van Es Dames en Heren, Het plaveiselcelcarcinoom van de onderlip wordt vaak vroeg gediagnosticeerd. Ongeveer drie
Nadere informatieBorstkanker. Celdeling
Borstkanker In Nederland wordt per jaar bij ongeveer 12.000 vrouwen borstkanker (mammacarcinoom) ontdekt. Daarnaast wordt bij ongeveer 1.300 vrouwen in Nederland een voorstadium van borstkanker (ductaal
Nadere informatieSpeekselklier carcinoom
7.5.6. Speekselklier carcinoom 1. Algemeen Work up Standaard klinisch onderzoek Volledige ziektegeschiedenis Gewicht en gewichtsverlies > 10 % Halsonderzoek Controle van craniale zenuwen n. V2, n. V3,
Nadere informatieWat u moet weten over het melanoom
Dermatologie/Chirurgie Patiënteninformatie Wat u moet weten over het melanoom U ontvangt deze informatie, omdat u meer wilt weten over het melanoom. Hierin leest u onder andere wat deze vorm van huidkanker
Nadere informatieEvidence based Medicine II Korte casus III
Evidence based Medicine II Korte casus III Sil van Cauwenberghe Melissa De Henau Tutor: Chelsey Plas Clinicus: Prof. Dr. Waelput 17/02/15 pag. 1 Inhoud Probleemlijst Differentiaaldiagnoses Cyste Lymfekliermetastase
Nadere informatieMelanoom. Dermatologie. 5958p DER.083/0512
Melanoom Dermatologie Inleiding Bij u is (mogelijk) sprake van een melanoom. De dermatoloog heeft dit met u besproken. In deze folder leest u meer over het ontstaan, de onderzoeken en de behandeling van
Nadere informatieMondziekten: diagnostiek en behandeling in de algemene praktijk
Mondziekten: diagnostiek en behandeling in de algemene praktijk IQual-studiepakket Mondziekten Colofon Dit studiepakket is samengesteld door de afdeling Kwaliteit & Onderzoek van de NMT met medewerking
Nadere informatieHet larynxcarcinoma. dr. M. Degroote
Het larynxcarcinoma dr. M. Degroote Larynx of strottenhoofd Orgaan in de hals betrokken bij De ademhaling De bescherming van de luchtpijp Maken van geluid Bestaat uit kraakbeen delen verbonden met pezen
Nadere informatieKankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister
6. Kankerregistratie 1. Formulieren Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister Zie bijlage 3 en 4 Handleiding voor het invullen van de formulieren van de Stichting
Nadere informatieHet effect van de behandeling van IMMUNOTHERAPIE op een ONCOLOGISCHE ULCUS ten gevolge van een MELANOOM Mathilde van der Eijk: Wondstoma Oncologie
Het effect van de behandeling van IMMUNOTHERAPIE op een ONCOLOGISCHE ULCUS ten gevolge van een MELANOOM Mathilde van der Eijk: Wondstoma Oncologie verpleegkundige Disclosure belangen spreker Geen(potentiële)
Nadere informatiebelangrijke cijfers over blaaskanker
belangrijke cijfers over blaaskanker Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van blaaskanker, gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie blaaskanker in Nederland Deze
Nadere informatieZakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie Een leidraad voor de medische praktijk Dr. J.G.A.M. de Visscher Prof. dr. I. van der Waal Houten 2010
Nadere informatieRichtlijnen Hoofd- en halstumoren
Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Richtlijnen Hoofd- en halstumoren Oropharynxcarcinoom V3.2015 OROPHARYNXCARCINOOM ICD-O C01, C05.1, 2, C09.0, 1, 9, C10.0, 2, 3 Volgende regio s en subregio
Nadere informatieDE SLOKDARM DE SLOKDARM
DE SLOKDARM DE SLOKDARM De slokdarm (oesofagus) is een onderdeel van het spijsverteringskanaal. Het grootste deel van de slokdarm ligt in de borstholte. De slokdarm loopt ongeveer midden door de borstholte
Nadere informatieOperatie van de oor- of onderkaakspeekselklier
Binnenkort komt u naar de poli kaakchirurgie van het MCL, voor verwijdering van uw oor- of. Uw arts heeft met u besproken waarom deze behandeling wordt uitgevoerd. Tijdens de behandeling zal uw oor- of
Nadere informatieKanker in het hoofd-halsgebied
Kanker in het hoofd-halsgebied Kanker in het hoofd-halsgebied Inleiding Kwaadaardige gezwellen (=tumoren) die zich voordoen binnen het werkgebied van de Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurg (MKA-chirurg)
Nadere informatiekno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Operatie aan de onderkaakspeekselklier (Glandula Submandibularis)
kno haarlemmermeer specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Operatie aan de onderkaakspeekselklier (Glandula Submandibularis) De onderkaakspeekselklier (glandula submandibularis) 1: oorspeekselklier
Nadere informatieOnderzoek hoofd hals en slijmvliesafwijkingen in de mond. Workshop MKA chirurgie Gerald J. Springer
Onderzoek hoofd hals en slijmvliesafwijkingen in de mond Workshop MKA chirurgie Gerald J. Springer Team MKA chirurgie Kaakchirurgen: Theo Brouwer Johan Jansma Rutger Schepers Gerald Springer Poli MKA chirurgie
Nadere informatiebaarmoederhalskanker-pid-h2-baarmoederhalskanker-enonderzoeken/
https://www.isala.nl/patientenfolders/7210- baarmoederhalskanker-pid-h2-baarmoederhalskanker-enonderzoeken/ Baarmoederhalskanker (PID): H2 Baarmoederhalskanker en onderzoeken Kanker is een verzamelnaam
Nadere informatieSAMENVATTING RICHTLIJN MONDHOLTE- EN OROFARYNXCARCINOOM
SAMENVATTING RICHTLIJN MONDHOLTE- EN OROFARYNXCARCINOOM N.B. De diagnostiek en behandeling van mondholte- en orofarynx-carcinomen is dusdanig complex, dat deze samenvatting zeer beknopt is en niet zonder
Nadere informatiebehandelingen-bij-borstkanker/
https://www.isala.nl/patientenfolders/6682-borstkanker-pid-h3- behandelingen-bij-borstkanker/ Borstkanker (PID): H3 Behandelingen bij borstkanker Als borstkanker is vastgesteld, bespreekt een team van
Nadere informatiebelangrijke cijfers over hematologische kankersoorten
belangrijke cijfers over hematologische kankersoorten Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van hematologische kankersoorten gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieBehandeling van dikke
Behandeling van dikke Item 1 Item 2 Item 3 darmkanker Annelies Holvoet Donderdag 24/05/2018 > DD/MM/JJJJ Titel van d Dikke darmkanker Ontstaan Behandeling Preventie Dikkedarmkanker in Vlaanderen Jaarlijks
Nadere informatieHoofd- en Halstumoren Ontsluierd.
Hoofd- en Halstumoren Ontsluierd. Dr. P. Deron Dienst Hoofd-Halschirurgie, UZ Gent. Diensthoofd Prof. Dr. H. Vermeersch 9 april 2009, Domus Medica, Zeewolde 1 2 2 Epidemiologie 2005 - België 10.445.852
Nadere informatieKanker in het hoofd-halsgebied
Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Keel- Neus- en Oorheelkunde Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 10-2015-6094 Geachte... U heeft een bezoek gebracht
Nadere informatieBOTTUMOREN. 1. Normaal botweefsel
BOTTUMOREN Om beter te kunnen begrijpen wat een bottumor juist is, wordt er in deze brochure meer uitleg gegeven over de normale structuur van het bot. Op die manier krijgt u een beter zicht op wat abnormaal
Nadere informatieBasisbegrippen Oncologie
Basisbegrippen Oncologie Tumor afmeting Diagnose periode Behandel periode Preventie/interventie periode Invasie interventie Tijd Detectie drempel Van normale naar kankercel Normale cel Van celkern naar
Nadere informatieKanker. Inleiding. Wat is kanker. Hoe ontstaat kanker
Kanker Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat veel mensen niet weten wat kanker precies inhoud en ik zelf er ook meer van wil weten omdat mijn oma er in de zomervakantie aan gestorven is. Dat je
Nadere informatieMetastasen (uitzaaiingen)
Metastasen (uitzaaiingen) Inleiding Metastasen zijn uitzaaiingen van kwaadaardige gezwellen (tumoren) elders in het lichaam (de z.g. primaire tumor). Uitzaaiingen van primaire tumoren kunnen overal in
Nadere informatieOperatie van de oor- of onderkaakspeekselklier
Operatie van de oor- of onderkaakspeekselklier 1. Inleiding Binnenkort komt u naar het MCL voor verwijdering van uw oor- of onderkaakspeekselklier. Uw arts heeft met u besproken waarom deze behandeling
Nadere informatiebelangrijke cijfers over darmkanker
belangrijke cijfers over darmkanker Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van darmkanker, gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie darmkanker in Nederland Deze
Nadere informatieACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE PROGRAMMA MKA mei 2016 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Zie de werkafspraak Mond-Kaak-Aangezichts-chirurgie bij MCC Klik 2016. Dit is de eerste
Nadere informatieAfdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie
Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie Informatie over de werkzaamheden van de MKA-chirurg 1 Patiëntenfolder Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie
Nadere informatie1. Darmkanker. + Screening darmkanker. + Darmkanker Bevolkingsonderzoek (BVO) voor mannen en vrouwen van jaar
1. Darmkanker + Screening darmkanker + Darmkanker Bevolkingsonderzoek (BVO) voor mannen en vrouwen van 55-75 jaar A"eelding 3: Verdeling darmkanker per leeaijdsgroep A"eelding 1: Uitnodigingsoverzicht
Nadere informatieBeentumoren (=bottumoren)
Beentumoren (=bottumoren) Inleiding Gezwellen in beenderen worden beentumoren genoemd. Er zijn verschillende typen beentumoren te onderscheiden. Zo zijn er vormen waarbij de tumor of het gezwel direct
Nadere informatieHet is een ziekte die jarenlang door verschillende factoren zich ontwikkeld. Sommige factoren kun je zelf voorkomen, een paar niet.
Werkstuk door een scholier 1583 woorden 23 april 2011 4,9 12 keer beoordeeld Vak Zorg en welzijn KANKER: Ik ga vandaag mijn spreekbeurt houden over kanker om twee redenen. De eerste is dat iedereen kanker
Nadere informatieSneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm?
Sneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm? Prof. dr. Paul J van Diest Hoofd afdeling Pathologie, UMC Utrecht p.j.vandiest@umcutrecht.nl De diagnostische keten in de oncologie Anamnese/lichamelijk
Nadere informatieRoken en mondgezondheid
Roken en mondgezondheid Dr.mr.R. H. B. Allard Leeswijzer Roken brengt de gezondheid ernstige schade toe. Dat geldt niet alleen voor de algemene gezondheid, maar ook voor de mondgezondheid. In deze bijdrage
Nadere informatieDE DIKKE DARM DE DIKKE DARM
DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst het spijsverteringsstelsel en de werking van de spijsvertering uitgelegd. Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst
Nadere informatieActinische cheilitis [11-08-05]
Actinische cheilitis [11-08-05] Wat is actinische cheilitis? Actinische cheilitis (Griekse aktis= straal; cheilos = lip) is een afwijking die zich uit door één of meer korstvormige plekjes op de onderlip,
Nadere informatieLaarbeeklaan Brussel. Oncologisch Handboek. Richtlijnen KNO. Larynx
Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Richtlijnen KNO Larynx V2.2011 Larynxcarcinoom ICD-O C32.0, 1, 2, C10.1 Volgende regio s en subregio s worden beschreven: 1. Supraglottis (C32.1): Suprahyoidale
Nadere informatieBASISPRINCIPES VAN KANKER
BASISPRINCIPES VAN KANKER Prof.dr. D.J. Ruiter Afdeling Pathologie Cursus Introductie in de Fundamentele en Klinische Oncologie HET BEGRIP KANKER? a.alle gezwelgroei b.alle kwaadaardige gezwelgroei c.alle
Nadere informatieDermatologie. Moedervlekken. Afdeling: Onderwerp:
Afdeling: Onderwerp: Dermatologie 1 Wat zijn moedervlekken? zijn goedaardige opeenhopingen van pigmentvormende cellen in de huid. Het is een normaal verschijnsel; vrijwel iedereen krijgt meerdere moedervlekken,
Nadere informatieWEKE DELEN SARCOOM Wat betekent het?
WEKE DELEN SARCOOM Wat betekent het? Oncologie/0145 1 Deze informatiebrochure is voor personen met een weke delen sarcoom en alle anderen die hier heel dichtbij betrokken zijn: familie, vrienden We geven
Nadere informatiePeniscarcinoom in Nederland, voorbeeld van gecentraliseerde zorg? Simon Horenblas. Afdeling urologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam
Peniscarcinoom in Nederland, voorbeeld van gecentraliseerde zorg? Simon Horenblas Afdeling urologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Prostaatkanker: 11.000 Oncologie Nederland Borstkanker: 14.000 Peniscarcinoom
Nadere informatieKwaadaardige huidafwijkingen
Afdeling: Onderwerp: Chirurgie Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht over de meest frequent voorkomende kwaadaardige huidafwijkingen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112
111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa
Nadere informatieDe gidsbijprostaatkanker -Uroloog Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht
De gidsbijprostaatkanker -Uroloog 4-6-2019 Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht Inhoud Wat zijn de stappen die de patiënt doorloopt als mogelijk sprake is van prostaatkanker. 1. Incidentie
Nadere informatieKanker in het hoofd-halsgebied
Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Mond-, Kaak-, Aangezichtschirurgie Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 09-2015-6212 Geachte... U heeft een bezoek
Nadere informatieKanker: klinisch beeld,
Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 101 Chapter 7 SAMENVATTING Maligne tumoren van de larynx en hypopharynx ( keelkanker ) zijn de zesde meest voorkomende type kankers van het hele lichaam, en de meest voorkomende
Nadere informatieMaligne pleura exsudaat
Maligne pleura exsudaat Regionale richtlijn IKL, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd : 25-10-2005 Methodiek: Consensus based Verantwoording: IKL werkgroep bronchuscarcinomen Inhoudsopgave Algemeen...1 Diagnostiek...2
Nadere informatieDe indicatoren over borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn:
Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009
Nadere informatieHuidkanker Het basalioom of het basaalcelcarcinoom
Huidkanker Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht over de meest frequent voorkomende kwaadaardige huidafwijkingen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan
Nadere informatieEr zijn chromosomale veranderingen aangetoond in de cellen van de teelbaltumor. Er bestaat ook een familiale voorgeschiktheid.
Teelbalkanker Auteur: Dr. Guy Boeckx Testistumor of teelbalkanker is een kwaadaardig letsel van de teelbal. Deze tumor komt frequent voor (3-6 nieuwe gevallen per 100.000 mannen per jaar). In minder dan
Nadere informatieProefschriften 25 jaar na dato 29. CO 2
J.L.N. Roodenburg Proefschriften 25 jaar na dato 29. -laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies Met de -laser kunnen oppervlakkig gelegen afwijkingen van het mondslijmvlies door middel van
Nadere informatieFotodynamische therapie
Fotodynamische therapie 1 Verleden heden toekomst Spreker: Mw. H. (Hannah) Tefsen (MANP) Verpleegkundig specialist Hoofd-hals Oncologie 5 juni 2014 2 Inhoud Doel Incidentie kanker Hoofd-hals kanker Verleden:
Nadere informatieOsteotomie Radboud universitair medisch centrum
Osteotomie In overleg met de behandelend arts bent u op de wachtlijst geplaatst voor een behandeling op de afdeling Mondziekten, Kaaken Aangezichtschirurgie van het Radboudumc. Tijdens een gesprek met
Nadere informatieH Melanoom
H.40073.0318 Melanoom Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat u een melanoom heeft. Uw arts heeft met u de behandelmogelijkheden besproken. Gedurende de behandeling krijgt u veel informatie. Deze folder
Nadere informatieHandleiding bij het IQual studiepakket Mondziekten
Handleiding bij het IQual studiepakket Mondziekten Handleiding met antwoordsuggesties Colofon Deze handleiding is samengesteld door de afdeling Kwaliteit & Onderzoek van de NMT met medewerking van dr.
Nadere informatieHandleiding Morfologiecodering in de LBZ Publicatie februari 2014
Handleiding Morfologiecodering in de LBZ Publicatie februari 2014 Codeerinstructie morfologie in de LBZ Met ingang van het registratiejaar 2014 vindt de morfologiecodering binnen de LBZ plaats aan de hand
Nadere informatieMetastasen in de wervelkolom
Metastasen in de wervelkolom (uitzaaiingen in de wervelkolom) Orthopedie alle aandacht Metastasen in de wervelkolom (uitzaaiing) Wat zijn metastasen? Metastasen zijn uitzaaiingen van een bij patiënt en
Nadere informatieCitation for published version (APA): Roodenburg, J. L. N. (1985). CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies. [S.l.]: [S.n.].
University of Groningen CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies Roodenburg, Johannes Leendert Nicolaas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieSinuslifting en botopbouw
Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie Behandeling Sinuslifting en botopbouw 2 Patiëntenvoorlichting patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl MKA/ Sinuslifting en botopbouw/15 02 2013 Behandeling
Nadere informatiePatiënteninformatie. Longkanker
Patiënteninformatie Longkanker Inhoudsopgave Pagina Wat is longkanker? 4 Onderzoek en diagnose 4 De meest voorkomende onderzoeken. 5 Behandeling 7 De meest voorkomende behandelmethoden 8 Revalidatie 9
Nadere informatiePlastische Chirurgie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis
Plastische Chirurgie Plaveiselcelcarcinoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen In deze folder leest u wat een plaveiselcelcarcinoom inhoudt en welke behandelingen er bij Plastische Chirurgie
Nadere informatie- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is
Auteur Soort studie Aantal patiënten Lee 2013 Qurashi Systematic review 1999-2011 Systematic review 1999-2011 Radiotherapie / Chirurgie (meestal gevolgd door ) 377 Conservatief waaronder Inclusiecriteria
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008
Nadere informatie