Diagnostiek naar Infectieziekten

Transcriptie

1 Diagnostiek naar Infectieziekten Een praktische leidraad voor verwijzers Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie Locatie Molengracht Molengracht 21 Postbus CK Breda 4800 RK Breda Locatie Langendijk Langendijk 75 Postbus EV Breda 4800 RL Breda

2 VOORWOORD Hierbij bieden wij u het boekje "Diagnostiek naar Infectieziekten" aan. Deze praktische leidraad kan hulp bieden bij het maken van een keuze in de diagnostiek bij een patiënt met een infectie. De nieuwe moleculaire technieken (DNA-detectie) bieden heden ten dage snelle diagnostische mogelijkheden. Onder redactie van: P.H.J. van Keulen Prof. dr. J.A.J.W. Kluytmans Dr. C.M. Verduin Dr. G.J. van Hooydonk - Elving arts-microbioloog arts-microbioloog arts-microbioloog arts-microbioloog door: dr. G.J. van Hooydonk - Elving 2 e druk juni

3 INHOUDSOPGAVE 1. Algemene gegevens van het laboratorium 1.1 Bereikbaarheid; blz Afnamemateriaal, transportmedia en aanvraagformulieren; blz Inzenden patiëntenmateriaal; blz Bloedafname; blz Transport patiëntenmateriaal; blz Afkeuringscriteria ingestuurd patiëntenmateriaal; blz Aangifteplichtige ziekten; blz Diagnostiek infectieziekten 2.1 Acute keelpijn; blz Bacteriële huidinfecties; blz Dermatomycosen en onychomycose; blz Diarree, acuut; blz Diarree, subacuut; blz Fluor vaginalis; blz Hoesten; blz Lyme disease; blz Maagklachten; blz Malaria; blz Mononucleosis infectiosa gelijkend ziektebeeld; blz MRSA; blz Otitis externa; blz Pelvic inflammatory disease; blz Pre-operatieve screening op Staphylococcus aureus dragerschap; blz Het rode oog; blz Het SOA-consult; blz. 18 Afname instructies voor PCR Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorroe en Trichomonas vaginalis; blz Streptococceninfectie; blz Urineweginfectie; blz Virushepatitis; blz Wormen in faeces / eosinofilie; blz Semenanalyse Semen analyse uitvoerig; blz Prikaccidenten; blz

4 1 ALGEMENE GEGEVENS VAN HET LABORATORIUM 1.1 BEREIKBAARHEID Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie Fax Locatie Molengracht Locatie Langendijk Consulten en overleg / Uitslagen Openingstijden laboratorium Maandag t/m vrijdag Zaterdag Zondag 08:30-17:00 uur 08:30-17:00 uur 08:30-17:00 uur Buiten reguliere openingstijden is er een bereikbaarheidsdienst voor de artsen-microbioloog. De dienstdoende arts-microbioloog is oproepbaar via de telefooncentrale van het ziekenhuis Artsen-microbioloog P.H.J. van Keulen Prof. dr. J.A.J.W. Kluytmans Dr. C.M. Verduin Dr. G.J. van Hooydonk pvkeulen@amphia.nl jankluytmans@gmail.com VerduiC@amphia.nl jvhooydonk@amphia.nl - 4 -

5 1.2 AFNAMEMATERIAAL, TRANSPORTMEDIA EN AANVRAAGFORMULIEREN Urine - kweek Buisje met boorzuur Faeces - PCR Salmonella/ Shigella/ Campylobacter/ Yersinia - PCR G. lamblia/ E. histolytica/ C. parvum - PCR toxine Clostridium difficile - Helicobacter antigeen - microscopie wormen, wormeieren en cysten Container 30 ml met blauwe dop en spatel Endocervicaal ( ) / urethra uitstrijk ( ) - PCR Chlamydia/ Gonorroe - PCR Trichomonas vaginalis Blaasjesvocht - PCR Herpes simplex virus Keel / neus / perineum uitstrijk - MRSA kweek Wattenstok met PCR transportbuffer (Multi-Collect) Uitstrijk - genitaalkweek - keelkweek - neuskweek - oogkweek - oorkweek - kweek pus / (wond)vocht Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Urine - PCR Chlamydia/ Gonorroe - PCR Trichomonas vaginalis ( en ) Nagels / haar / huid - kweek en PCR dermatophyten Sputum - kweek Container 30 ml met witte dop - 5 -

6 Afnamemateriaal, transportmedia en aanvraagformulieren kunnen worden aangevraagd bij de administratie van het laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie, locatie Molengracht Alle afnamematerialen en transportmedia dienen bij kamertemperatuur opgeslagen te worden. 1.3 INZENDEN PATIËNTENMATERIAAL Op aanvraagformulier vermelden: Burgerservicenummer (BSN) Naam en voorletters Geslacht Geboortedatum Adres, postcode en woonplaats Naam aanvrager en diens telefoonnummer Afnamedatum Eerste ziektedag Ziekteverschijnselen Antibioticagebruik (in 48 uur voorafgaande aan afname kweek) Gewenst onderzoek Op materiaal vermelden: Burgerservicenummer (BSN) Naam en voorletters Geslacht Geboortedatum Aard materiaal (urine / faeces / pus e.d.) - 6 -

7 1.4 BLOEDAFNAME Bloedafname is o.a. mogelijk door de afdeling bloedafname van het Amphia ziekenhuis. Openingstijden bloedafname Amphia ziekenhuis: Amphia Ziekenhuis, locatie Molengracht locatie Langendijk Maandag t/m vrijdag uur Amphia Ziekenhuis, Maandag t/m vrijdag locatie Pasteurlaan uur Voor meer informatie zie: Bloedafname Amphia Ziekenhuis 1.5 TRANSPORT PATIËNTENMATERIAAL Transport Om de kwaliteit van het onderzoek te kunnen waarborgen is het van belang patiëntenmateriaal zo snel mogelijk na afname op het laboratorium af te geven. Indien urine per post wordt verzonden, is het raadzaam deze in een buisje te versturen waaraan boorzuur is toegevoegd. Deze buisjes kunnen worden aangevraagd bij de administratie van het Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie, locatie Molengracht

8 1.6 AFKEURINGSCRITERIA INGESTUURD PATIËNTENMATERIAAL Onder de volgende condities wordt materiaal niet in behandeling genomen: Onvolledig geïdentificeerd materiaal. Alleen materiaal voorzien van naam en geboortedatum wordt geaccepteerd. kaart is zichtbaar verontreinigd. De gegevens van de aanvrager ontbreken en zijn niet te achterhalen. Identificatie materiaal en aanvraagkaart komen niet overeen. zonder duidelijke specificatie van herkomst. Onjuist transportmedium gebruikt. Aangeboden materiaal in lekkende containers of besmeurde transportmiddelen. is te lang onderweg geweest (d.w.z. >72 uur, uitzondering: faeces voor microscopie (zie bewaarcondities) / semen voor analyse (zie bewaarcondities) / bloed (EDTA) voor diagnostiek naar malaria (zie bijzonderheden),serum in het kader van een prikaccident (zie bijzonderheden). 1.7 AANGIFTEPLICHTIGE ZIEKTEN Meldingsplicht infectieziekten Voor informatie zie website RIVM: _meldingsplichtig - 8 -

9 DIAGNOSTIEK INFECTIEZIEKTEN 1.8 ACUTE KEELPIJN # Hemolytische streptococcen : Kweek keel + resistentie : Uitstrijk keel Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Uitslagtermijn : 2-6 dagen # Mononucleosis infectiosa (Epstein-Barr virus) : Serologie Mononucleosis (EBV) : Serum Uitslagtermijn : 1-3 dagen Het Epstein-Barr virus behoort tot de groep van de herpesvirussen. Na een doorgemaakte infectie blijven er levenslang antistoffen tegen EBV aanwezig in het lichaam (IgG). In het Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie worden het VCA-IgM (VCA=Viraal Capside Antigeen) en het EBNA-IgG (EBNA=Epstein-Barr Nucleair Antigeen) bepaald. Is het VCA-IgM positief en het EBNA-IgG negatief, dan duidt dit op een recente EBV-infectie. Een positieve EBNA-IgG in combinatie met een negatieve VCA-IgM wijst op een doorgemaakte infectie in het verleden. In een aantal gevallen is zowel het VCA-IgM als het EBNA-IgG positief. De absolute waarden van IgM en IgG kunnen hierbij een aanwijzing geven of de EBV-infectie doorgemaakt is in het recente dan wel in het verre verleden (neem contact op met de arts-microbioloog). Fig 1. Serologische respons bij een infectie met het Epstein-Barr virus Aanvullend onderzoek: leukocyten, differentiatie - 9 -

10 1.9 BACTERIËLE HUIDINFECTIES # Wond : Kweek wond + resistentie : Uitstrijk pus / wond(vocht) Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Bijzonderheden : Vermelden indien sprake van bijtwond (door mens of dier) Uitslagtermijn : 2-5 dagen 1.10 DERMATOMYCOSEN EN ONYCHOMYCOSE Schimmels en gisten zijn micro-organismen, die over het algemeen traag groeien en zeer specifieke groei-omstandigheden vragen. Kweek, determinatie en eventueel gevoeligheidsbepaling hebben daarom meer tijd nodig dan een standaard kweek. # Tinea capitis / barbae : Kweek en PCR dermatophyten : Haar Afname-instructie : Container 30 ml met witte dop of bij kamertemperatuur Uitslagtermijn : Kweek dagen / PCR 3-5 dagen # Tinea corporis / pedis / manum : Kweek en PCR dermatophyten : Huidschraapsel Afname-instructie : Container 30 ml met witte dop of bij kamertemperatuur Bijzonderheden : Ontsmet eerst de huid met 70% alcohol Uitslagtermijn : Kweek dagen / PCR 3-5 dagen # Tinea unguium : Kweek en PCR dermatophyten : Nagel Afname-instructie : Container 30 ml met witte dop of bij kamertemperatuur Bijzonderheden : Ontsmet eerst het besmet gebied met 70% alcohol Indien het niet mogelijk is nagelbedmateriaal te verkrijgen, kan ook schraapsel worden ingestuurd Uitslagtermijn : Kweek dagen / PCR 3-5 dagen

11 1.11 DIARREE, ACUUT # Salmonella / Shigella / Campylobacter / Yersinia : PCR faeces op Salmonella / Shigella / Campylobacter / Yersinia : Faeces (vers, niet in fixatievloeistof) Afname-instructie : Container 30 ml met blauwe dop en spatel, een hoeveelheid ter grootte van een tafeltennisballetje is voldoende Uitslagtermijn : PCR 2-4 dagen / Kweek (in geval van positieve PCR) 2-5 dagen # Clostridium difficile : PCR toxine Clostridium difficile : Faeces (vers, niet in fixatievloeistof) Afname-instructie : Container 30 ml met blauwe dop en spatel, een hoeveelheid ter grootte van een tafeltennisballetje is voldoende Bijzonderheden : Relevant in geval van diarree bij of na (langdurig) antibiotica gebruik, of na chemotherapie Uitslagtermijn : 1-3 dagen 1.12 DIARREE, SUBACUUT (>10 DAGEN) # Giardia lamblia / Entamoeba histolytica / Cryptosporidium parvum : PCR op parasitaire verwekkers van diarree : Faeces (vers, niet in fixatievloeistof) Afname-instructie : Container 30 ml met blauwe dop en spatel, een hoeveelheid ter grootte van een tafeltennisballetje is voldoende Bijzonderheden : Eventuele reisanamnese vermelden Uitslagtermijn : 1-4 dagen 1.13 FLUOR VAGINALIS # Candida species / Gardnerella vaginalis : Kweek genitaal algemeen : Uitstrijk genitaal Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Uitslagtermijn : 3-4 dagen # Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorroe (zie Het SOA-consult ) # Trichomonas vaginalis (zie Het SOA-consult )

12 1.14 HOESTEN # Luchtweginfectie, algemeen : Kweek sputum + resistentie : Sputum Afname-instructie : Container 30 ml met witte dop Uitslagtermijn : 2-5 dagen # Kinkhoest (Bordetella pertussis) : PCR kinkhoest (voor serologie zie onderstaande info.) : Uitstrijk nasopharynx Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab), NB Voor een nasopharynx uitstrijk is een speciale ESwab beschikbaar met een dunne wattendrager (verkrijgbaar via administratie LMI, ) Bijzonderheden : Voorkeur voor PCR bij een ziekteduur van minder dan 3 weken, echter bij kinderen jonger dan één jaar is PCR zinvol ongeacht de ziekteduur Uitslagtermijn : 1-3 dagen # Kinkhoest (Bordetella pertussis) : Serologie kinkhoest : Serum Bijzonderheden : Voorkeur voor serologie indien het hoesten reeds langer dan 3 weken aanhoudt Uitslagtermijn : 1-3 dagen In de klassieke vorm van de ziekte zijn drie fasen te onderscheiden: de catarrale fase, de paroxysmale fase en de reconvalescentiefase. De catarrale fase wordt gekenmerkt door atypische symptomen van een bovenste luchtweginfectie. Deze fase duurt ongeveer zeven tot veertien dagen. In de daaropvolgende paroxysmale fase treden de heftige hoestbuien op, met name s nachts. Tijdens de reconvalescentiefase, die weken tot maanden kan duren, nemen de verschijnselen geleidelijk af en gaan de typische hoestbuien over in een prikkelhoest. # Legionella Bijzonderheden Uitslagtermijn # Mycoplasma Bijzonderheden Uitslagtermijn : Serologie Legionella : Serum : Serummonster insturen zo vroeg mogelijk na het begin van de ziekte én 2 weken nadien : maximaal 8 dagen : Serologie Mycoplasma pneumoniae : Serum : Serummonster insturen zo vroeg mogelijk na het begin van de ziekte én 2 weken nadien : 1-3 dagen Een mild verlopende bovenste luchtweginfectie is vaak het enige verschijnsel van een infectie met de bacterie Mycoplasma pneumoniae. De diagnose berust op het

13 aantonen van een viervoudige titerstijging van IgM-antistoffen, hoewel een enkelvoudige hoge titer (>1:128) meestal voor een recente infectie pleit. # Q-koorts (Coxiella burnetii-infectie) : PCR Q-koorts (voor serologie zie onderstaande informatie) : Serum Bijzonderheden : Voorkeur voor PCR bij een ziekteduur van minder dan 2 weken Uitslagtermijn : 1-3 dagen # Q-koorts (Coxiella burnetii-infectie) : Serologie Q-koorts : Serum Bijzonderheden : Serummonster insturen zo vroeg mogelijk na het begin van de ziekte én 2 weken nadien Uitslagtermijn : 1-3 dagen Q-koorts is een zoönose, die voornamelijk wordt overgedragen via kleine herkauwers (zoals geiten en schapen), en wordt veroorzaakt door de bacterie Coxiella burnetii. De mens wordt geïnfecteerd door inhalatie van gecontamineerde fijne stofpartikels of door consumptie van besmette rauwe melk(producten). Q-koorts is niet van mens op mens overdraagbaar. De incubatietijd is gemiddeld 2 tot 3 weken. Ongeveer 60% van de geïnfecteerde personen blijft asymptomatisch. Bij de overige 35 tot 40% ontstaat vaak een griepachtig ziektebeeld en bij minder dan 5% ontstaat een ernstig klinisch beeld met langdurig hoge koorts, pneumonie en/of hepatitis. Personen met hartklepafwijkingen of een intravasculaire stent lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van een chronische infectie (endocarditis). Tevens lopen personen met een verminderde weerstand (als gevolg van bijvoorbeeld transplantatie, kanker, een chronische nierziekte of zwangerschap) meer risico ziek te worden na besmetting. Immuniteit is na een infectie meestal levenslang, maar herinfectie komt ondanks de aanwezigheid van antistoffen voor (hoewel zelden). De diagnostiek berust op het aantonen van een immuunrespons tegen Coxiella burnetii. C. burnetii heeft een ontwikkelingscyclus waarin verschillende antigenen tot expressie komen: fase 1 en fase 2 antigenen. In patiënten met een acute infectie staat de immuunrespons tegen fase 2 antigenen op de voorgrond, in patiënten met een chronische infectie de immuunrespons tegen fase 1 antigenen. Aanvullend onderzoek: X-thorax, bezinking, leverfunctie

14 1.15 LYME DISEASE Bijzonderheden Uitslagtermijn : Serologie Lyme disease (Borrelia burgdorferi) : Serum : Bij een typisch erythema migrans wordt behandeling aanbevolen en is het bepalen van Borrelia-antistoffen niet geïndiceerd : 1-3 dagen 1.16 MAAGKLACHTEN # Helicobacter pylori : Helicobacter antigeen in faeces (voor serologie zie onderstaande info.) : Faeces Afname-instructie : Container 30 ml met blauwe dop en spatel, een hoeveelheid ter grootte van een tafeltennisballetje is voldoende Bijzonderheden : In geval van aanhoudende klachten is follow-up mogelijk. Voor controle op eradicatie is detectie van H. pylori antigeen in faeces effectief, echter mits bepaald 4 weken na staken antibiotische therapie Uitslagtermijn : 1 dag # Helicobacter pylori : Serologie Helicobacter pylori (IgG-antistoffen) : Serum Bijzonderheden : Serologische follow-up is mogelijk bij aanhoudende klachten; er dienen in dat geval twee sera beschikbaar te zijn, één afgenomen voor het starten van de antibiotica en één 6 maanden erna (niet eerder), bij genezing zijn de antistoffen tenminste 40% gedaald Uitslagtermijn : 1-3 dagen

15 1.17 MALARIA Malaria is een levensbedreigende ziekte. Hieraan moet worden gedacht bij elke patiënt met koorts die recent is teruggekeerd uit de tropen. Laat de patiënt prikken door de afdeling bloedafname van het ziekenhuis en neem contact op met de artsmicrobioloog (buiten reguliere openingstijden) Geef duidelijk aan naar wie de uitslag moet worden doorgebeld. Ook indien dit buiten de reguliere openingstijden beschikbaar komt. De verwekkers van malaria zijn: Plasmodium falciparum Plasmodium ovale Plasmodium vivax Plasmodium malariae Plasmodium knowlesi Plasmodium falciparum veroorzaakt de meest ernstige vorm van malaria (Malaria tropica). P. falciparum openbaart zich meestal binnen drie maanden na terugkeer uit de tropen. De overige soorten kunnen nog jaren na terugkeer uit de tropen een uitgestelde eerste aanval veroorzaken. De diagnostiek vindt plaats met behulp van een antigeensneltest, een dikke druppel en een uitstrijkpreparaat. Een goede determinatie is essentieel voor het instellen van adequate therapie. Het duurt enkele uren voor het resultaat van het onderzoek bekend is. Het effect van de therapie van een P. falciparum infectie moet worden gecontroleerd d.m.v. vervolgmonsters. Ten aanzien van het moment van controle worden afspraken gemaakt met de arts-microbioloog. Indien bij verdenking op malaria de eerste dikke druppel negatief is, verdient het aanbeveling het onderzoek zonodig te herhalen. Bijzonderheden Uitslagtermijn : Malaria : Bloed (EDTA) : CITO onderzoek, altijd in overleg met de arts-microbioloog Direct na afname op Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie afleveren : 4 uur

16 1.18 MONONUCLEOSIS INFECTIOSA GELIJKEND ZIEKTEBEELD # Cytomegalovirus (CMV) : Serologie CMV : Serum Uitslagtermijn : 1-3 dagen CMV behoort tot de groep van de herpesvirussen. Na een primo-infectie blijft het virus latent in het lichaam aanwezig. Na infectie zijn IgM-antistoffen aantoonbaar gedurende enkele maanden. IgG-antistoffen verschijnen kort na de IgM-antistoffen en zijn levenslang aantoonbaar. # Toxoplasma gondii : Serologie Toxoplasma gondii : Serum Uitslagtermijn : 1-5 dagen 1.19 MRSA De Methicilline Resistente Staphylococcus aureus (MRSA) is resistent tegen penicillines, cefalosporines en vaak meerdere andere klassen antibiotica. : Kweek MRSA : Uitstrijk keel, neus en perineum / evt. wond Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Bijzonderheden : Keel, neus en perineum uitstrijken met 3 afzonderlijke wattenstokken Op elke wattenstok naam en geboortedatum patiënt vermelden en herkomst van het materiaal (keel, neus of perineum) Uitslagtermijn : 3-5 dagen 1.20 OTITIS EXTERNA # Schimmels / gisten / bacteriën : Kweek oor + resistentie : Uitstrijk oor Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Uitslagtermijn : 5-7 dagen

17 1.21 PELVIC INFLAMMATORY DISEASE # Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorroe (zie het SOA-consult ) Aanvullend onderzoek: BSE, urinekweek, zwangerschapstest (indien geïndiceerd) 1.22 PRE-OPERATIEVE SCREENING OP STAPHYLOCOCCUS AUREUS DRAGERSCHAP # Staphylococcus aureus dragerschap : Kweek neus op Staphylococcus aureus i.v.m. pre-operatieve screening : Uitstrijk vestibulum nasi (beide neusgaten uitstrijken) Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Uitslagtermijn : 3-5 dagen 1.23 HET RODE OOG # Bacteriële conjunctivitis : Kweek oog + resistentie : Uitstrijk oog Afname-instructie : Wattenstok met verzendmedium (ESwab) Uitslagtermijn : 2-5 dagen

18 1.24 HET SOA-CONSULT # Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorroe : PCR Chlamydia trachomatis en Gonococcen (voor afname-instructie zie pag. 16) : Uitstrijk endocervicaal ( ) of urethra ( ) / Urine ( ) Afname-instructie : Wattenstok met PCR transportbuffer (Multi-collect) / Container 30 ml met witte dop, in container minimaal 2 ml urine Uitslagtermijn : 2-4 dagen # Hepatitis B (zie Virushepatitis ) # Herpes simplex virus : PCR Herpes simplex virus : Blaasjesvocht Afname-instructie : Wattenstok met PCR transportbuffer (Multi-collect) Uitslagtermijn : 1-3 dagen # Hiv Uitslagtermijn # Lues (Syfilis) Uitslagtermijn : Serologie hiv : Serum : 1-3 dagen : Serologie Lues : Serum : 1-3 dagen De verwekker van Lues is Treponema pallidum. Serologische reacties worden over het algemeen 3-4 weken na infectie positief. Het serologisch onderzoek bestaat uit een screeningsbepaling (TPHA) zonodig gevolgd door uitgebreider onderzoek (Lues blot, RPR). De RPR wordt gebruikt om een actieve infectie vast te stellen en om het effect van therapie te vervolgen. Na adequate therapie zal de RPR meestal negatief worden. Bij herinfecties vindt opnieuw een titerstijging plaats. Treponemale antistoffen (TPHA) blijven levenslang aantoonbaar. # Trichomonas vaginalis : PCR Trichomonas vaginalis (voor afname-instructie zie pag. 16) : Uitstrijk endocervicaal ( ) of urethra ( ) / Urine ( en ) Afname-instructie : Wattenstok met PCR transportbuffer (Multi-collect) / Container 30 ml met witte dop, in container minimaal 2 ml urine Bijzonderheden : Relevant bij fluorklachten Uitslagtermijn : 1-4 dagen

19 Afname instructies voor PCR Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorroe en Trichomonas vaginalis Algemene instructies: Bewaar de multi-collect Specimen Collection kit bij kamertemperatuur. Controleer vóór in gebruikname van de kit de houdbaarheidsdatum. Multi-collect Specimen buisjes NIET gebruiken bij beschadiging van de verpakking en/of lekkage van het buisje. Specifieke afname instructies: Vrouw Endocervicale swabs: Gebruik alleen de steriele swab die in de verpakking zit, het pipetje is overbodig en kan weggegooid worden. Haal de swab voorzichtig uit de verpakking. Zorg dat de swab nergens mee in aanraking komt (bv NIET op tafel leggen). Breng de top van de witte swab in de endocervix en roteer voorzichtig sec. Verwijder voorzichtig de swab uit de endocervix en stop deze in het multi-collect Specimen buisje. Breek voorzichtig de swab in het buisje af en laat de swab zitten. Sluit het buisje goed. Vermeld naam en geboortedatum op het buisje en de aanvraagkaart. Stuur het materiaal op naar het laboratorium. Man Urethra swabs: Gebruik alleen de steriele swab die in de verpakking zit, het pipetje is overbodig en kan weggegooid worden. Haal de swab voorzichtig uit de verpakking. Zorg dat de swab nergens mee in aanraking komt (bv NIET op tafel leggen). De patiënt mag het uur voor afname van deze urethra swab niet geurineerd hebben. Breng de top van de witte swab in de urethra (2 tot 4 cm) en roteer voorzichtig 2-3 sec. Verwijder voorzichtig de swab uit de urethra en stop deze in het multi-collect Specimen buisje. Breek voorzichtig de swab in het buisje af en laat de swab zitten. Sluit het buisje goed. Vermeld naam en geboortedatum op het buisje en de aanvraagkaart. Stuur het materiaal op naar het laboratorium. Urine: De patiënt mag het uur voor afname van deze urine niet geurineerd hebben. Vang eerstestraal urine op in een steriele container. Vermeld naam en geboortedatum op de steriele container en de aanvraagkaart en stuur het materiaal op naar het laboratorium

20 1.25 STREPTOCOCCEN INFECTIE # AST (Anti-streptolysine titer) / Anti-DNAse B : Serologie AST / Anti-DNAse B : Serum Bijzonderheden : Vermelden aard en lokalisatie van mogelijke streptococceninfectie Serummonster insturen zo vroeg mogelijk na het begin van de ziekte én 2 weken nadien Uitslagtermijn : 1-3 dagen Streptolysine O is een hemolysine dat geproduceerd wordt door streptococcen van groep A, C en G. DNAse B is een enzym dat geproduceerd wordt door streptococcen van groep A. Bij een eenmalige bepaling is de sensitiviteit van de test voor de diagnose acuut reuma >80%. Met name bij huidinfecties is de anti-dnase B titer vaak duidelijk verhoogd bij een negatieve AST URINEWEGINFECTIE : Kweek urine + resistentie : Urine Afname-instructie : Buisje met boorzuur (urine dient hiervoor eerst opgevangen te worden in een steriele urinecontainer met in het deksel een adapter voor het vacuümbuisje met boorzuurpoeder), minimaal 3 ml urine in boorzuurbuisje (voor minimale hoeveelheid zie ook lijntje op etiket van het buisje) Bijzonderheden : Vermelden antibioticagebruik Midstream urine ( gewassen plas ) Uitslagtermijn : 1-3 dagen

21 1.27 VIRUSHEPATITIS # Hepatitis A Bijzonderheden Uitslagtermijn : Serologie Hepatitis A (aantonen ziekte) : Serum : In 1 ste ziekteweek kan serologie (nog) negatief zijn : 1-3 dagen Van diagnostische waarde is het aantonen van IgM-antistoffen tegen Hepatitis A virus. # Hepatitis B Uitslagtermijn : Serologie Hepatitis B (aantonen ziekte òf na vaccinatie) : Serum : 1-3 dagen HbsAg, anti-hbc en anti-hbs zijn de gebruikelijke bepalingen in geval van aantonen ziekte, eventueel aangevuld met HBeAg en anti-hbe. Na vaccinatie wordt uitsluitend anti-hbs bepaald. De eerste marker die in het bloed verschijnt is HBsAg. In de periode dat de eerste symptomen aanwezig zullen zijn, verschijnt anti-hbc. Bij 90% van de geïnfecteerde personen verdwijnt HbsAg na enkele maanden om plaats te maken voor anti-hbs. Tussen het moment van verdwijnen van HBsAg en het verschijnen van anti-hbs zit meestal een periode van 2-16 weken waarin alleen anti-hbc aantoonbaar is (Windowfase). Anti-HBc en anti-hbs blijven voor langere tijd aantoonbaar. Samen met HBsAg kan in sommige gevallen HBeAg worden aangetoond. Dit duidt op een hoge productie van intacte virussen en dus op een hoge besmettelijkheid. Na het verdwijnen van HBeAg wordt anti-hbe gevonden. Het aantonen van anti-hbe wijst op een geringere besmettelijkheid. Van dragerschap spreek men indien HBsAg langer dan 6 maanden aantoonbaar blijft. Dragerschap is meestal levenslang. Driekwart van de dragers is gezond of heeft minimale leverfunctiestoornissen en een kwart lijdt aan een min of meer ernstige vorm van hepatitis met of zonder cirrose. Na vaccinatie voor hepatitis is er wel anti-hbs aan te tonen, maar geen anti-hbc. Fig 2. Verloop van de serologische hepatitis B markers na infectie

22 # Hepatitis C Uitslagtermijn : Serologie Hepatitis C (aantonen ziekte) : Serum : 1-3 dagen Aanvullend onderzoek: ALAT 1.28 WORMEN IN FAECES / EOSINOFILIE # Wormen, wormeieren en cysten : Microscopie wormen, wormeieren en cysten : Faeces (vers, warm), bij voorkeur 3x een portie van opeenvolgende dagen Afname-instructie : Container 30 ml met blauwe dop en spatel, een hoeveelheid ter grootte van een tafeltennisballetje is voldoende Bewaarcondities : 37 C (faeces na productie zo snel mogelijk afgeven bij het Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie) Bijzonderheden Uitslagtermijn : Eventuele reisanamnese / eosinofilie vermelden Microscopie is aangewezen indien aan andere verwekkers wordt gedacht dan Giardia lamblia / Entamoeba histolytica / Cryptosporidium parvum (diagnostiek middels PCR) : 1 dag Aanvullend onderzoek: eosinofielen

23 2 SEMENANALYSE Afspraken worden gemaakt via de administratie van het laboratorium op de locatie Langendijk # Semen analyse Afname-instructie Bewaarcondities Bijzonderheden Uitslagtermijn : Semen analyse uitvoerig (op afspraak!) : Semen : Container 100 ml semitransparant (pyrogeen-vrij) : Lichaamstemperatuur (op de huid dan wel in broekzak) Binnen 2 uur na zaadlozing afgeven bij Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie, locatie Langendijk : Container voorzien van naam, geboortedatum en tijdstip semenproductie : 1 dag

24 3 PRIKACCIDENTEN De Landelijke Richtlijn Prikaccidenten beschrijft het postexpositiebeleid na prik-, bijt-, snij- en spataccidenten met bloed en andere lichaamsvloeistoffen. Zie Aan de hand van deze richtlijn kan op gestructureerde wijze een inschatting gemaakt worden van het risico op infectie met HBV, HCV en hiv ten gevolge van het accident. Afhankelijk van het risico worden al dan niet maatregelen geadviseerd om het slachtoffer tegen infectie te beschermen (postexpositie-profylaxe) of een eventueel opgetreden infectie in een vroeg stadium te onderkennen. Bijzonderheden Uitslagtermijn : Serologie Hepatitis B en/of Hepatitis C en hiv (vermelden: prikaccident ) : Serum : CITO onderzoek, altijd in overleg met de arts-microbioloog Direct na afname op Laboratorium voor Microbiologie en Infectiepreventie afleveren : 2 uur (buiten reguliere openingstijden) Geef duidelijk aan naar wie de uitslag moet worden doorgebeld. Ook indien dit buiten de reguliere openingstijden beschikbaar komt