Een fragiel gebied in grote problemen

Transcriptie

1 NL Noordpool Een fragiel gebied in grote problemen

2 voorwoord het ijs verdwijnt In het voorjaar van 2000 bezocht ik mijn zwager en schoonzus in Gjoa Haven op een eiland in het Noordpoolgebied van Canada. Met mensen uit het dorp reisden we dagen over het zee-ijs naar het vasteland, waar de rendieren en kraanvogels zouden aankomen na een lange donkere winter. Een prachtig spektakel dat geen enkele Inuit wil missen. Het was mijn eerste ervaring met zee-ijs en de Inuit-bevolking. De noordpool verandert enorm snel, economisch en ecologisch Beeld narwal: Paul Nicklen/Getty, cover: Ole Jorgen Liodden/naturepl De veranderingen op de Noordpool zijn levensbedreigend voor de narwal Louis Kamookak, een Inuit met wie ik bevriend raakte, vertelde me later dat ze dat jaar voor het laatst op dat tijdstip over zee-ijs naar het vasteland hadden gereisd. Elk jaar viel de dooi vroeger in, waardoor het zee-ijs steeds onbetrouwbaarder werd. Nu ik direct betrokken ben bij het Noordpoolprogramma van het Wereld Natuur Fonds, krijg ik soortgelijke verhalen vaker te horen. De Noordpool verandert, ecologisch én economisch, enorm snel. Zelfs sneller dan alle voorspellingen zeggen! De natuur en inheemse bevolking zijn genoodzaakt zich in razend tempo aan te passen aan de veranderingen waarmee ze worden geconfronteerd. Door de afname van zee-ijs komen minerale rijkdommen als olie en gas steeds meer binnen bereik, met alle gevaren van dien. De ruige omstandigheden en huidige technieken maken veilig boren naar olie onmogelijk. Daarom mogen er geen risico s worden genomen die het fragiele ecosysteem op de Noordpool kunnen verstoren. Er moeten netwerken van beschermde gebieden komen, zodat de voor de natuur meest cruciale regio s ongemoeid blijven. Oliewinning is uit den boze, want de vraag is niet óf er rampen zullen plaatsvinden, maar wannéér. Ook moeten bindende afspraken worden gemaakt over duurzaam beheer van het gebied. En dat kan. Het Noordpoolgebied is omringd door rijke en politiek stabiele landen. Als duurzame ontwikkeling ergens kans van slagen heeft, dan is het op de Noordpool. Dit majestueuze gebied kan én moet worden beschermd. Dat is niet alleen belangrijk voor de dieren en mensen ter plekke. Maar ook voor de rest van de wereld. Gert Polet, Themadeskundige Noordpool Wereld Natuur Fonds

3 het probleem Beeld olieplatform: National Geographic, Inuit: Bryan and Cherry Alexander /NPL de noordpool bedreigd Klimaatverandering slaat genadeloos toe in het Noordpoolgebied. Smeltend zee-ijs, toenemende scheepvaart en olieboringen bedreigen het kwetsbare ecosysteem. Voor de Noordpool is het de komende jaren erop of eronder. Tekst: Suzanne Visser kijk op natuurbescherming: als de natuur verhuist, zal de bescherming moeten meeverhuizen. Des te belangrijker wordt het om zo goed mogelijk te voorspellen wat er gaat veranderen en waar. Dieren De diersoorten die van het ijs afhankelijk zijn, worden hard getroffen, omdat smeltend zee-ijs ze in het nauw drijft. Vooral de ijsbeer heeft het moeilijk. Hij moet steeds grotere afstanden zwemmen naar het zee-ijs om daar te kunnen jagen. Door voedselgebrek raakt hij verzwakt en worden er minder jongen geboren. Ook walrussen ondervinden problemen. Het zee-ijs waarop ze uitrusten ligt tegenwoordig te ver naar het noorden. Grote groepen trekkende walrussen komen daardoor in Alaska en het Russische Chukotka aan land. Bij de nieuwe landingsplaatsen worden ze gemakkelijk verstoord en in het gedrang om de veilige zee in te gaan, worden dieren doodgedrukt. Mensen Veel mensen in het Noordpoolgebied zijn afhankelijk van zee-ijs: er met een slee of sneeuwscooter over reizen, is de makkelijkste manier om ergens te komen. Maar het zee-ijs wordt minder betrouwbaar. Steeds vaker zakken mensen erdoorheen, soms met dodelijke afloop. Vis- en jachtgronden worden moeilijker bereikbaar, wat leidt tot inkomensverlies. Het verdwijnen van het ijs schept echter duurzame ontwikkeling is juist in het Noordpoolgebied haalbaar ook nieuwe mogelijkheden. Enorme olie- en gasvoorraden komen binnen bereik, nieuwe vaarroutes liggen open en visgronden worden toegankelijk. Wereldwijde gevolgen De effecten van het opwarmende klimaat blijven niet beperkt tot het Noordpoolgebied, maar worden wereldwijd merkbaar. Luchten oceaanstromen veranderen, met extreem weer als gevolg. Door de afname van het reflecterend vermogen (albedo) draagt het Noordpoolgebied nu, ironisch genoeg, zelf bij aan versnelde opwarming. Deze verandering zal nog sneller gaan als de olie- en gasvoorraden in het Noordpoolgebied worden opgebruikt en daardoor nog meer CO 2 vrijkomt. Samen de Noordpool beschermen De veranderingen in het Noordpoolgebied zijn niet direct te stoppen. Des te groter is de noodzaak om het gebied met rust te laten. Voor de aanwezige mensen en dieren is het van belang dat zij de tijd krijgen om zich aan te passen aan de veranderingen. Daarnaast moeten er goede beschermingsmaatregelen komen. En dat kan! De Noordpool is omringd door rijke landen met stabiele regeringen. Zij beschikken over alle middelen en mogelijkheden om de juiste beslissingen te nemen. Ook het Wereld Natuur Fonds is in al deze landen al jaren actief. Samen slaan we de handen ineen voor het behoud van de Noordpool! De Noordpool: een uniek ecosysteem waarin het zee-ijs een centrale rol speelt. Hier leven typische Noordpooldieren, zoals de ijsbeer, de poolvos, de narwal, het rendier en de walrus. In de korte zomer delen zij hun thuis met miljoenen trekvogels die er komen broeden. Vissen en walvissen komen er voor hun voedsel en voortplanting. Ook leven er ongeveer 3,8 miljoen mensen. Onder hen zo n leden van inheemse volken met traditionele culturen, zoals de Inuit (Eskimo s) en de Samen (Lappen), die afhankelijk zijn van dit gebied. Maar deze ongerepte witte wereld is in hoog tempo aan het veranderen. Oorzaak: de aarde warmt op door broeikasgassen, zoals CO 2. Als gevolg van een warmer wordend klimaat smelt het zee-ijs in de zomer steeds sneller. Hierdoor wordt zonlicht niet langer door sneeuw en ijs gereflecteerd (het albedoeffect, zie kader), maar geabsorbeerd en omgezet in warmte. Gevolg: het Noordpoolgebied warmt twee keer zo snel op als de rest van de wereld. s Winters vriest de zee nog wel dicht, maar s zomers blijft er steeds minder ijs liggen. Wat niemand tien jaar geleden voor mogelijk hield, wordt werkelijkheid: de Noordpool is naar verwachting ergens tussen 2030 en 2050 voor het eerst ijsvrij in de zomer. De Noordpool verandert onherkenbaar Het smelten van het ijs heeft enorme gevolgen voor het landschap, de dieren en de mensen. Ook nu al. En zelfs als we de hele CO 2 -uitstoot van de wereld zouden kunnen stopzetten, dan nog zet de opwarming minstens 150 jaar door. We moeten ons instellen op een veranderend Noordpoolgebied. Dat is de realiteit. Landschap De begroeiing schuift steeds verder naar het noorden op. Waar vroeger toendra s waren, ontstaan nu bossen, en de dieren verhuizen mee. Dit vraagt om een dynamische Het albedo-effect Door het reflecterend vermogen van sneeuw en ijs (albedo) was de Noordpool van oudsher een van de koelelementen van de aarde. Door afname van ijs en sneeuw wordt meer zonlicht geabsorbeerd en in warmte omgezet. Met een nóg snellere opwarming tot gevolg. Op sneeuw wordt... 85% gereflecteerd 15% geabsorbeerd Zonder sneeuw wordt... 30% gereflecteerd 70% geabsorbeerd 4 5

4 Afname zomerzee-ijs De gemiddelde oppervlakte van het zomerzee-ijs in de periode 1979 tot De laatste jaren ligt de oppervlakte ver onder dit gemiddelde. VAN IJS NAAR WATER Elke 10 jaar neemt het zee-ijs met ongeveer 11 procent af. Rusland 7,8 7,5 Het zee-ijs in het Noordpoolgebied smelt in de zomer steeds sneller. Daardoor wordt het voor dieren steeds moeilijker om te overleven Verenigde Staten Vanaf 1995 is sprake van een versnelde afname van het zee-ijs. Infographic: Shootmedia 6, Zee-ijsoppervlakte van het Noordpoolgebied in de maand september, ,3 Noorwegen Klimaatverandering & het WNF Groenland Canada De opwarming van de Noordpool is niet direct te stoppen. Toch moeten we nu al de uitstoot van broeikasgassen tegengaan. Het Wereld Natuur Fonds werkt onder meer met bedrijvenpartners die koplopers in hun sector zijn, aan het verminderen van hun CO2-uitstoot. Daarnaast richt het WNF zich op zaken die op korte termijn te veranderen en te beïnvloeden zijn en die remmend werken op de enorme snelheid van de veranderingen in het Noordpoolgebied. Daarom wil het WNF de uitstoot van broeikasgassen door toedoen van de mens drastisch terugbrengen en dringen we aan op strengere internationale regelgeving In september 2012 was er 3,6 miljoen km2 zee-ijs. Maar liefst 49 procent minder dan het meerjarig gemiddelde! IJsland Naar verwachting is de Noordpool tussen 2030 en 2050 voor het eerst ijsvrij in de zomer. 3,6 0, FRAGIELE VOEDSELKETEN Omdat er algen (voedsel voor krill) onder groeien, vormt juist het zee-ijs de basis van het ecosysteem op de Noordpool. Het systeem is fragiel, omdat er slechts enkele diersoorten kunnen overleven. Valt één soort weg, dan is dat desastreus voor de hele keten. Algen Krill Vis Walvis Robben Zeevogels Poolvos IJsbeer

5 Beeld: Eric Baccega/naturepl.com Samen kunnen we cruciale gebieden op de Noordpool beschermen

6 de aanpak van het WNF Geen tijd te verliezen Alleen als we nu in actie komen, heeft de natuur in het Noordpoolgebied nog een kans. Het Wereld Natuur Fonds werkt aan natuurbescherming én duurzaam gebruik. Dat doen we in een grensoverschrijdend Noordpoolprogramma, gebaseerd op drie pijlers: actief beschermen, directe bedreigingen aanpakken en internationale regelgeving opstellen. Tekst: Suzanne Visser 1. Actief beschermen Het ijs smelt in rap tempo. Maar het is nog niet te laat om de belangrijkste gebieden in hun natuurlijke staat te behouden. Om te bepalen waar die gebieden liggen, brengen we de natuurlijke processen die de basis vormen voor een ecosysteem in kaart. Inmiddels weten we dat het zee-ijs zich in de zomer waarschijnlijk zal kunnen handhaven in het noorden van Canada en Groenland. Voor de ijsafhankelijke soorten en de lokale bevolking wordt dit laatste ijsgebied van steeds groter belang. Belangrijker is nog dat in alle plannen die voor het Noordpoolgebied worden gemaakt, de natuur wordt meegenomen. Het behoud van de natuurlijke processen en de biodiversiteit moet het uitgangspunt zijn. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat gebieden permanent als een no go-zone worden aangesteld of dat delen tijdelijk worden gesloten voor menselijke activiteit zodra bepaalde diersoorten gesignaleerd worden. 2. Directe bedreigingen aanpakken Lekkende stookolie uit schepen of een olieramp hebben niet te overziene gevolgen: met veel zee-ijs is gelekte olie niet op te ruimen en aangespoelde olie breekt maar heel langzaam af. De risico s van de nieuwe economische ontwikkelingen in het gebied zijn op dit moment te groot. Maar dat mensen de mogelijkheden gaan benutten staat vast. Daarom pleit het Wereld Natuur Fonds ervoor dat belangrijke gebieden gesloten worden voor olie- en gaswinning en dat aan de strengste eisen wordt voldaan als een overheid olie- en gaswinning toch toelaat. Ook wil het Wereld Natuur Fonds dat er strengere milieueisen komen. Schepen moeten dikkere wanden krijgen, zodat er minder kans is op scheuren. Door het gebruik van andere brandstof en door roetfilters te verplichten, kan de CO 2 - uitstoot van schepen omlaag worden gebracht. 3. Internationale regelgeving opstellen Het Wereld Natuur Fonds vindt dat duurzame exploitatie van het Noordpoolgebied pas mag worden toegestaan als er goede internationale regels zijn, die uitgaan van de draagkracht van de natuur. Bestaande wetten zijn onvoldoende afgestemd op de bijzonder moeilijke omstandigheden in het Noordpoolgebied. Bovendien bestrijken ze vaak maar één sector, terwijl het de gecombineerde druk van alle economische activiteiten op een gebied is die telt. Wij voeren een krachtige lobby voor goede internationale regelgeving, zowel bij de afzonderlijke overheden als in de invloedrijke Arctische Raad, het internationale overlegorgaan van Arctische regeringen. Een sterker mandaat voor deze raad kan een groot verschil maken voor de toekomst van de Noordpool. Praktische oplossingen Het Noordpoolprogramma richt zich zeker niet alleen op het niveau van strategie en beleid. Binnen de drie pijlers werken we aan concrete oplossingen voor actuele vragen. Zo tellen we walrussen met behulp van satellietopnames. We voorzien narwals van satellietzenders om beter te vast te stellen waar en wanneer ze zich door de Canadese wateren verplaatsen. In Rusland, Canada en Alaska helpen 10 we dorpelingen om ijsberen op veilige afstand te houden en conflicten te voorkomen. In de Barentszzee hebben we illegale visserij al heel ver teruggedrongen. En het netwerk van beschermde gebieden in Rusland groeit nog altijd door. Daarnaast werken we met steeds meer toonaangevende bedrijven aan het terugdringen van hun CO 2 -uitstoot, voor het behoud van een leefbare aarde. Beeld: Kevin Schafer/Getty 11

7 uit het veld We staan op een kruispunt Het Wereld Natuur Fonds heeft ook goede contacten met vooraanstaande Groenlanders. Samen bespreken we het dilemma van economische ontwikkeling versus natuurbehoud en zoeken we naar oplossingen. Tekst: Suzanne Heuts, Beeld Groepsfoto: Marc Cornelissen, narwal zenderen: Isabelle Groc Peter Ewins zendert een narwal, zodat onderzocht kan worden welke delen van het Arctisch gebied belangrijk zijn voor deze diersoort. 12 Het internationale gezelschap dat tijdens Missie Sila sprak over de toekomst van Groenland. Kuupik Kleist, premier van Groenland: Wij, de inwoners van Groenland en van het Noordpoolgebied, staan op een kruispunt in onze ontwikkeling. Enerzijds is economische groei en ontwikkeling noodzakelijk en gewenst. Anderzijds willen we onze natuur beschermen en behouden. We hebben er vertrouwen in dat onze economie zich op een duurzame manier kan ontwikkelen en de effecten op het milieu beperkt kunnen worden. We zijn blij dat we de manieren kunnen bespreken waarop duurzame economische ontwikkeling zou moeten plaatsvinden. Missie Sila Aqqaluk Lynge, voorzitter van de Inuit Circumpolar Council, een mensenrechtenorganisatie voor Inuit: Iedereen is het erover eens dat we allemaal recht hebben op een goed leven. Ook zijn we het eens dat de Noordpool en andere kwetsbare plekken op de aarde belangrijk zijn en als zodanig moeten worden behandeld door de machthebbers. Voor de Inuit resulteren die gedachten in een paradox: wij zijn een kwetsbare bevolkingsgroep die ontwikkeling hard nodig heeft. We moeten samen aan een duurzame toekomst werken. In mei 2011 vond Missie Sila drijvende kracht achter al wat leeft in het Groenlands plaats: WNF-directeur Johan van de Gronden trok samen met onder anderen Prins Willem- Alexander naar Groenland. Zij spraken daar met onder meer de premier over de toekomst van het nu nog met ijs bedekte land. De ijskap, die Groenland voor 85 procent bedekt en op het dikste punt 3,5 kilometer dik is, dooit in de zomer normaliter op beperkte delen. De laatste jaren worden de smeltzones echter steeds groter. Als de ijskap zou smelten, dan stijgt de zeespiegel. Minerale rijkdommen onder het ijs worden bereikbaar en dat biedt Groenland economische kansen. onze aanpak werkt Peter Ewins werkt en woont in het Noordpoolgebied. Sinds 2006 staat hij aan het hoofd van het beschermingsprogramma voor pooldieren dat het WNF in Canada heeft opgezet. Ik ben bevoorrecht dat ik me dagelijks mag bezighouden met zaken die van invloed zijn op de toekomst van onze planeet. En dat in een fantastische omgeving. Ik groeide op in Engeland, tussen het beton, de auto s, de rechttoe rechtaan bebouwing. De uitgestrektheid die ik hier zie, ik word er stil van. Ik kan uren reizen en alleen maar wilde natuur zien. Ik geloof in de aanpak van het WNF, die zich richt op het harmonieus samenleven van mens en dier. Daar werken we ook híer aan. Bijvoorbeeld door narwals van een zender te voorzien, zodat we hun trekroutes in kaart kunnen brengen. Ik ben ervan overtuigd dat we op de juiste weg zitten. Tegelijkertijd word ik geconfronteerd met een frustrerende werkelijkheid. De grootste bedreiging van het poolgebied en de pooldieren is klimaatverandering. We weten wat er kan gaan gebeuren als we niets veranderen. Door het gedrag van de mens smelt het leefgebied onder de poten van pooldieren vandaan. Maar in plaats van ons handelen af te stemmen op de langetermijnscenario s richten we ons slechts op de komende maanden en jaren. We streven naar verantwoorde, economische groei, in plaats van een leefbare wereld voor onze kinderen. Als het zover komt dat de ijsbeer verdwijnt, verliezen we niet alleen een magnifiek roofdier, maar ook een leefgebied dat van groot belang is voor de lokale gemeenschappen. Maar, ik ben een optimist. De geschiedenis bewijst dat we onze manieren kunnen veranderen. De middelen zijn er al: groene economie kan nu al worden gerealiseerd. Steeds meer progressieve bedrijven sluiten zich aan bij het WNF en dragen bij aan ons werk. Zolang we de oplossingen onder de aandacht blíjven brengen, zullen ze langzaam werkelijkheid worden. 13

8 BEDANKT De Noordpool is minder ver van uw bed dan u denkt. Veel van onze trekvogels broeden in het Noordpoolgebied. En als de ijskap van Groenland smelt, stijgt de zeespiegel millimeter voor millimeter, met alle gevolgen van dien voor ons toch al laaggelegen land. Beslissingen die de komende jaren over de Noordpool worden genomen, zijn cruciaal voor het behoud van gebied. Uw steun is hard nodig om de grote veranderingen in het poolgebied het hoofd te bieden. Het is een unieke en adembenemende wildernis. Laten we dat zo houden. Zo n 66% van de ijsberen heeft een onzekere toekomst doordat hun leefgebied verdwijnt Johan van de Gronden, Algemeen directeur WNF Beeld: David Jenkins Wilt u meer weten of het werk van het WNF financieel steunen? website: telefoon: mail: bijzonderegiften@wwf.nl rekeningnummer: t.n.v. Wereld Natuur Fonds

9 > Adviseur > IJsberen 50 jaar geleden waren er slechts ijsberen over door ongereguleerde jacht. Dankzij inspanningen van het Wereld Natuur Fonds en overheden van Noordpoollanden zijn dat er nu Hun toekomst wordt nu bedreigd door klimaatverandering. Het Wereld Natuur Fonds is de enige natuurbeschermingsorganisatie die zitting heeft in de Arctische Raad. Hierin overleggen de overheden van acht Noordpoollanden over het beschermen en behouden van het Noordpoolgebied. Het WNF is waarnemer en adviseert overheden hoe zij het gebied verantwoord kunnen ontwikkelen. > Overal invloed Het Wereld Natuur Fonds is gevestigd in zeven Noordpoollanden: Canada, Denemarken, Finland, Noorwegen, Rusland, de Verenigde Staten en Zweden. Daardoor hebben we invloed in het hele Noordpoolgebied. > 11% minder Elke tien jaar neemt het oppervlak van het zomerzee-ijs met ongeveer elf procent af. Ter vergelijking: als Europa elf procent in oppervlakte zou afnemen, betekent dat het verlies van een gebied bijna net zo groot als Frankrijk en Spanje samen. C Onze missie Bouwen aan een toekomst waarin de mens leeft in harmonie met de natuur, dat is wat het Wereld Natuur Fonds doet. In het belang van de natuur en in het belang van de mens die de natuur nodig heeft.