EEN MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS IN SUMATRA.

Transcriptie

1 EEN MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS IN SUMATRA. DR. PH. S. VAN RONKEL. Meer dan eens is geklaagd over het ontbreken van biografische data van Maleische auteurs, met name schrijvers van werken over islamische onderwerpen. Jaartallen zouden uiterst welkom zijn ter bepaling en begrenzing van belangrijke, door het optreden van vermaarde auteurs of propagandisten gekenmerkte, tijdvakken, bijzonderheden uit het leven der schrijvers voor de verklaring hunner werkzaamheid en de verduidelijking hunner levensbeschouwing, gegevens omtrent hunne reizen voor de nadere vaststelling van de wegen waarlangs de islam, of eene bijzondere school, tot bepaalde gewesten is gekomen. De auteurs toch, die hier in aanmerking komen, waren buitenlanders die in den Archipel gevestigd, zich van het Maleisch als voertaal des islams bedienden, óf landslieden die uit Sumatra of Java naar Arabië getogen, na korter of langer studieverblijf aldaar, weder naar hun geboorteland teruggingen, om hunne volksgenooten in eene bijzondere richting of leer in te wijden. Gedenkstukken aangaande de wegen welke de eerste Voor- Indische kooplieden, de overbrengers van den islam, volgden bezitten wij nagenoeg niet; getuigenissen omtrent de route dergenen die oudtijds het Mohammedaansch onderwijs in ons Indié kwamen verbeteren, mystieke richtingen kwamen invoeren, of rechtzinnige leerstellingen kwamen verbreiden, staan ons in slechts zeer geringe mate ten dienste. Elke getuige, hoe schijnbaar onbelangrijk ook, die onze kennisvan de peripetieën van lieden, Maleisch-schrijvende vreemdelingen of Maleiers van ras, op hunnen tocht van het middelpunt des islams naar de benedenwindsche gewesten, eenigszins vermeerdert is ons de moeite der vermelding

2 364 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. waardig; immers waar zoo weinig vastaaat is elke luttele aanwijzing als winst te beschouwen. Die getuigenissen zijn uitsluitend, op één enkel grafschrift na, aan te treffen in inleidingen en beëindigingen van geschriften; de biografische slotrede van "Abdoerra'oef s "O e m d a t a 1- moehtadjin is hiervan' een onovertroffen specimen '. Zoo uitvoerig als dat curriculum vitaeis, voor zoover bekend, geen andere auto-biografische aanteekening in eenig islamologisch geschrift. Toch geeft ook die notitie niet (wat men er trouwens niet van verwachten mag): opheldering over de kanalen waarlangs de eerste handelaren, islam-aanbrengers, hunne stoffelijke en geestelijke waren hebben overgebracht naar de oostelijke eilanden. Contemporaine aanteekeningen daarover zullen wel nooit ontdekt worden; wij mogen reeds tevreden zijn wanneer er, in werken als de Kroniek van Atjéh of in annotaties op kitabteksten, feiten vermeld staan betreffende de herkomst van de mannen die den indonesischen islam kwamen zuiveren, er nieuwe tarikatwijsheid op kwamen enten en tevens in dicht bijgelegen nog heidensche streken hun godsdienst gingen invoeren. Met vrij groote zekerheid kunnen wij uit dergelijke gegevens aangaande de bronnen der islamhervorming besluiten tot de vindplaats van die die der islam in voering, zoodat wij, waar wij Goedzerat vermeld vinden als land van oorsprong van enkele beroemde leermeesters en tarikat-voorgangers, er vrij wel zeker van kunnen zijn, dat uit datzelfde gewest de kpdja's, labai's, hadjrat's, of hoe zij meer geheeten mogen hebben, die den islam, naar het verre Oosten brachten, herkomstig waren. ' ^. :. Niet alleen Voor-Indiërs waren werkzaam als invloedrijke leeraren en leiders van mystieke broederschappen, ook Indonesiërs djawi, zooals zij in Mekka genoemd worden bleven vaak jaren lang in de heilige steden de gewijde wetenschap beoefenen, en keerden arm aan goederen maar rijk aan kennis en ervaring naar hun geboorteland terug, om de leergierigen te onderrichten, en de heilbegeerigen in nieuwe of gewijzigde tarikat's op te nemen. Zoo gebeurde het in vroeger eeuwen, en zoo geschiedt het nog steeds. Met kleine verschillen zal de weg dier vromen van Mekka naar en in Sumatra dezelfde pleisterplaatsen hebben gehad: Djeddah de inscheephaven; Jaman het klassieke land van Zie D. A. Rinkes, Abdoerraoef van Singkel, bl. 25.

3 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 365 studie of Misr de oude school der koeranreciteerkunst; in een andere periode ook Koêfah en Basrah, de gehoorzalen van spraakleer en andere hulpwetenschappen; een of ander Voor-Indisch centrum van islam-studie; Melaka, Pasai of Atjéh, al naar de opeenvolgende tijdperken; Priaman, de oude Atjéh-haven; het binnenland met zijne te hervormen Moslimsche gemeenschap, of zijne voor den islam te winnen nog onbekeerde landstreken en enclaves. Al die gedeelten van de lijn vormen den weg des islams, weliswaar niet, althans vpor een zeker onderdeel slechts, dien der oorspronkelijke invoering, doch in elk geval dien der versterking, hervorming en verjonging, gedurende vele eeuwen, door voorgangers uit Hindoestan en uit de eilanden, steeds weer op nieuw betreden. Mededeelingen aangaande dien weg, wij zeiden het reeds, zijn zeldzaam; reden te over om elke aanwijzing van dien aard, hoe gering ook van beteekenis, de moeite van bekendmaking waard te achten! Nog meer aanleiding tot publicatie van zulke kleine notities is er, wanneer die betrekking hebben op eenigszins oude tijden, en gewag maken van iets anders dan het optreden en onderwijs geven in welbekende islam-landen alleen. Dit geval nu doet zich, meen ik, voor bij een getuigenis over weg en werk van een islam-meester en prediker in een lang verdwenen land: Pasai, en in een reeds vrij lang geleden, (zij 't ook nog niet geheel en al volkomen) geislamiseerd gewest: de Bataklanden. Over dat bescheiden getuigenis moge in de volgende bladzijden gehandeld worden. Men vindt het in een handschrift, dat behoort tot de collectie welke door wijlen den resident J. A. W. van Ophuysen bijeengebracht, eerst aan het Ministerie van Koloniën was toevertrouwd, en thans met de verzameling van zijnen zoon, den in 1917 overleden hoogleeraar Ch. A. v. Ophuysen, krachtens de beschikking van diens nabestaanden aan de Leidsche Universiteitsbibliotheek is ter bewaring gegeven. Tot genoemde collectie behooren enkele oudere geschriften, doch alle in moderne copie; de meeste zijn blijkbaar op last van den bovenvermelden bestuursambtenaar overgeschreven, bijna alle door dezelfde hand, een stijve, gebrekkige, regellooze klerkenhand, Het handschrift in quaestie nu, folio, 120 bl., n 81 der collectie, overgeschreven den 14" Juni 1859, 13 Dzoêlka'idah

4 366 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS A. H. \ is een tekst van een fikh-boek naar Naksjibanditische geloofsbeschouwing, getiteld Loebab al-kif aj ah, door zekeren Djamaloeddin, wiens volle naam verder niet vermeld is. Het werk bevat de verschillende hoofdstukken dezer plichtenleer, met onophoudelijke vermaningen en aansporingen tot Naksjibanditische levensopvatting en oefening, welke in de paragrafen over de onverplichte gebeden, liturgieën en recitaties haar hoogtepunt vinden. Na de gewone stof behandelt de auteur nog: de duivelen en hunne afwering; de ziel; de twee wegen; den Heere en den dienaar dat is de mensch. De tijd van opstelling van het geschrift blijkt niet, en aanhalingen welke den datum der vervaardiging kunnen doen kennen, zijn nagenoeg niet te vermelden; als zoodanig vallen slechts aan te duiden: Ahmad Choedjakani(?) Naksjibandï schrijver van de Soehmat al-hajat en Hafit Kasjghan d. i. Sjaich Moehammad Faris. Die autoriteiten zijn waarschijnlijk: Ahmad Ibn Ibrahim Ibn 'Allan Al-Sadiki al- Naksjibandï (HSS. van zijne werken in Berlijn; zie Ahlwardt's Cat en 8681) en Moehammad Ibn Al-Kasjgari, -f (één HS. in de Aja Sofia; zie Brockelmann, Gesch. der Arab. Litt. II, 210). Den zonderlingen titel kunnen wij niet identificeeren. Het jaar 1624 zoude dus een terminus a quo zijn. Het boek nu begint met eene uiterst slecht gespelde Arabische inleiding, welke zonder de Maleische parafrase vrijwel onverstaanbaar zoude zijn. De schrijver noemt zich: Djamaloeddin, anak-djawi di negeri Soematarai Pasai namanja negerin ja poelau Per tja, pelgrim van de heilige stede. Hieruit blijkt dat de man was een Sumatraan uit Pasai. Anakdjawi is eene ongewone uitdrukking voor djawi, Indonesiër; de lezing van den Arabischen tekst: ibn al-halwijjah, te herstellen in ibn al'-djawijjah, zoude desnoods; «zoon der Sumatraansche» kunnen beduiden, doch heeft zoowel wegens de bedorven schrijfwijze der Arabische woorden als de zonderlingheid der uitdrukking geen bewijskracht. * De copiist van dit en de meeste andere HSS. was: Soetan Soeléman, zoon van Soetan Achiroellah, zoon van Ratoe Ajoe, zoon van Pangéran Lénggang Alam te Bangkahoeloe; laatstgenoemde was de medewerker van Lewis in '?' '

5 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 367 Van Pasai weten we dat het is verdrongen door Melaka, maar nog lang, tot in de 16' eeuw een voorname haven bleef, de gewichtigste van Sumatra, totdat de Portugeezen in het begin dier eeuw het fnuikten; 'twas een land nog langen tijd van opgewekt islamisch leven, vanwaar islampropagandisten naar Java overstaken (B. J. O. Schrieke, Het boek van Bonang, bl. 5, 13 en 52). Nog in de 17" eeuw ' noemt zich de bekende mysticus Sjamsoeddin ibn "Abdoellah al-soematarai: van Pasai. Ook Djamaloeddin van Pasai zoude dus omstreeks dien tijd kunnen geleefd hebben. In elk geval mogen wij aannemen dat het werk niet later kan geschreven zijn dan in de eerste helft der 17' eeuw, wanneer Pasai als herkomst aanduidend gedeelte van eigennamen voor het laatst voorkomt *. Dit nu is in overeenstemming met 1 het (reeds vermelde) feit dat in het werk een in 1624 gestorven auteur wordt aangehaald, en 2" het feit dat de schrijver een plaats in Jemen bezocht heeft (zie Bijlage, Aanteekening 4), welke eerst in de 17' eeuw is opgekomen. In de inleiding verklaart hij te hebben opgemerkt, dat de meerderheid der menschen in slechte daden en euvele dwalingen bevangen was, en deswege een werk te hebben opgesteld in het Maleisch, opdat de geringe lieden het gemakkelijk zouden kunnen bestudeeren; de stof er voor heeft hij, naar zijne opzettelijke mededeeling, uit Arabische werken ontleend. Na die inleiding begint het eigenlijke boek, voorafgegaan door eene uitvoerige uiteenzetting der verhouding tusschen leermeester en leerling (in de mystiek), en de mystieke opvatting der godsdienstplichten. Na het breedsprakige, met tal van verhalen en vertaalde verzen opgesierde, werk volgt een klein stukje autobiografie (hierachter met de inleiding als bijlage in transscriptie weergegeven), waaruit wij èn voor de benadering van den tijd van opstelling van het geschrift èn voor een vernieuwd getuigenis aangaande den ons reeds bekenden weg des islams eenige gegevens kunnen putten. De auteur verhaalt dat hij na de ceremonie van den ^Arafahberg en den afscheidstawaf Mekka verliet, naar Djeddah ging, Een zijner werken werd in 1611 gesuureven; vgl. Juynboll, Cat. Mal. HSS. bl. 289.» In den Boestan al- Snlafin wordt vermeld dat in 1638 een reis werd ondernomen naar Pasai dat oudtijds zeer volkrijk was''. Als plaatsnaam komt Pasai nog in de 19* eeuw voor (1815), als streek is het nog bekend. Zie R.H. Djajadiningrat. Het Soeltanaat van Atjeh. Bijdr. LXV, 184 en 209. Dl

6 368 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. en van daar op een overvol vaartuig naar Djïzan voer. Aan land gegaan om den sembahjang te verrichten zag hij zich tegen den avond verlaten, daar het schip weggezeild was; de nacht kwam, den weg verloor hij, en den volgenden dag liep hij voort in onzekerheid, in felle hitte, hongerend en dorstend, zondergeld, dwalend drie dagen lang, totdat hij twee lieden met kameelen ontmoette, die hem naar Barafi in Jaman brachten. Daar werd hij goed ontvangen, en dankbaar verliet hij die plaats, om na nieuwe dwaaltochten zich tijdelijk te vestigen als fikh-leeraar. Daarna ging hij naar Zabïd, van waar hij na twee maanden vertrok naar de stad van Saifroes Ibn ''Alwan, welke plaats hij verwisselde voor Maidan(?) waar hij de poësie doceerde; voorts begaf hij zich naar het land van 'Aidroes, nl. "Aden, en van daar naar Noe 'man, «het land van de dappere helden>. Daarna wilde hij naar Basrah gaan, doch door ontmoetingen met vijanden moest hij van dat plan afzien, en begaf zich naar Egypte, en van daar naar het Groote Land. Na allerlei nood, en oponthoud door ontmoetingen met ongeloovigen reisde hij naar Atjéh, van waaruit hij den islam aan weerspannige kafirs opdrong, met zoo goed gevolg dat de zeeroovers hem tot leeraar aannamen, en anderen de tarikat aanvaardden. Hij trok rond van de hoofdplaats naar de afgelegen binnenlanden, en als hij niets anders te doen had hield hij zich met den landbouw bezig. Telkenmale bezocht hij de eilanden, waarheen de zeeroovers zich terugtrokken, zoodat van het strand af tot de bergen toe de lieden zich bekeerden. Herhaaldelijk bevond hij zich in Atjch, waar hij den hoogvereerden en vermaarden sajjid zijne opwachting maakte. Steeds bezocht hij de graven van diens voorouders, waar zoovelen samenkwamen; tot aan het binnenland en Pedir kwamen ze. Op de plaats genaamd «Moehji ad-din» waren van den heilige drie goendiks overgebleven, gelijk in het geschrift te lezen is. Ook naar Pasai ging hij tal van malen, naar de welbekende graven der heiligen, de SjafVïtische voorgangers, die het land oorspronkelijk hadden geïslamiseerd, met het gevolg dat van daar uit de islam zich verspreidde. Geruimen tijd vertoefde hij in Pasai, en trok langs de rivieren de wouden in, tot aan de Bataklanden toe. Daar had hij allerlei ontmoetingen, doch nu werd hij vervolgd door herinneringen aan vrienden, die hem hadden bijgestaan, toen op een tocht naar Mekka vijanden hem hadden willen gevangen nemen. Maar denkende

7 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 369 aan den Schepper weerstond hij zijne verlangens, en vond troost in Hem, tot wien men zich wenden kan in vreugde en leed, in alle omstandigheden. Van daar reisde hij weer naar de zee, en stak over naar de eilanden, waar hij zonder veel moeite de ongeloovigen bekeerde. Nu ging hij scheep om te landen in Natal, doch ontmoette vijanden die kanonnen afvuurden, zoodat een gruwelijke strijd ontbrandde. Ten slotte vertrok hij naar Priaman, waar hij leering ontving van de wijd vermaarde geleerden. Een jaar toefde hij aldaar, en toen maakte verdriet en onvermogen tot werken zich van hem meester; eindelijk vond hij voor zijne treurigheid afleiding in een tocht naar Agam, waar hij zich aan den landbouw wijdde. Ook naar de Lima poeloeh Kota ging hij, en daar legde hij zich toe op den arbeid in de velden. In de bovenstaande bekorte vertaling moge het beloop van het verhaal geregeld en eenvoudig schijnen, de oorspronkelijke tekst maakt den indruk van regelmaat en eenvoud geenszins. Vooreerst is de spelling onregelmatig. Voorts is de taal eenigszins onnatuurlijk, en lijkt de gedachtengang gewrongen. Menig woord zou onleesbaar zijn, en menige uitdrukking onverklaarbaar, als niet een regel de lezing deed vaststaan, en de meeste onzekerheden ophief, en wel: het rijm. Het feit is dat het geheel geschreven is als prosa in steeds doorloopende regels. Bij nadere beschouwing echter ontwaart men rijmwoorden, weldra ziet men in den ganschen passus een gedicht, gelijk meer dan eens op het eind van een boek voorkomt. Eigenlijk wordt het slot van dit werk door verscheidene gedichten gevormd (nl. «pada menjatakan ra"jat, sja<ïr malak al-maut, pada menjatakan masjrik, sja'ir neraka, sja^'ir 'ilmoe), alle van dezelfde woordenkeus, de meeste met overdreven veel rijmwoorden en dubbelrijmen, enkele met onvolkomen rijmen in zooverre dat slechts de eindmedeklinkers, niet de vocalen der slotwoorden identisch zijn. Vóór het besluit spreekt de auteur over zich zelven in de volgende strophen: Djamaloeddin berdjalan-djalan Kesana-sini meninggalkan zaman Negerinja tinggal tijada bahairan Masoekkan Toehan bernama Rahman "Ibarat ini terlaloe 'ajan

8 370 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. Njatanja sangat terlaloe bajan Ambil oléhmoe serta kaupikirkan Barang dimana djangan kauloepakan Tijada koelihat banjak hambanja Mentjari bagai ditinggalkannja MendaSva dirinja benar bitjaranja. Pada hakikat itoelah sempoerna gilanja Seperti orang bagai ' Didalam koeboer djoewa dijamnja Dimanakah tinggal bagai warnanja Sekarang handai tetaplah padanja Allah itoelah toehan padamoe Djangan kauloepa barang kerdjamoe Djika loepoetlah padanja adamoe Djikalau loepoet engkau dan karmamoe Kata ini djangan kaulalai Itoelah djalan bagaimoe handai Djikalau soedah adamoe lalai Woedjoedmoe itoe laloelah gadai Djamaloeddin hamba jang miskin Kesana-sini bermain-main Menjeboetkan toehan tijada jang lain Adanja toenai lakoenja aman In bovenstaand specimen vindt men het karakter van het gedicht geheel en al terug. Veel nieuws leert dat biografische slot ons niet; wel levert het ons gegevens over hetgeen oudtijds een prediker ervaren kon tusschen het Atjéh-emporium en zijn West-Sumatrasch vaderland. Nog steeds weten de ouderen onder de Minangkabauers te verhalen dat de islam uit Atjéh, gewoonlijk zeggen zij: uit Pidië, naar Priaman en vandaar naar het binnenland is gekomen. Allen die iets bijzonders of iets nieuws uit Mekka of Hindoestan naar Sumatra's Westkust brachten, zoowel de oudste islaminvoerders als de latere tarikatpredikers en de 19' eeuwsche adat-islam hervormers, kwamen, evenals alle terugkeerende bedevaartgangers, over Atjéh, voornamelijk Pedir (Pidië), en waren dus Pedir-mannen, orang Pidari, welke naam, tot Padari Blijkbaar onbreekt hier bet rijmwoord.

9 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 371 en Paden" verbasterd, de geijkte term voor de orthodoxe reformatoren van Bondjol en Agam geworden is. Nadere bijzonderheden over den tocht naar en in Sumatra waren ons nagenoeg niet bekend, zoodat elke mededeeling dienaangaande ons welkom is. Hoe weinig belangrijk ook de over de reis van Mekka naar het Oosten vermelde feiten zijn, als getuigen zijn ze niet zonder beteekenis, in zooverre dat de reeds vast staande lijn der islaminvoering wederom eene nieuwe bevestiging verkrijgt. Buitendien verschaft ons de behandelde passage gegevens over de paden der islam-voorgangers in Sumatra, hun werk, hun strijd en hun levensonderhoud; zij spreekt ons van gewelddadig optreden tegen kafirs, gehechtheid aan vrienden en landelijke bezigheid na onderwijs- en bekeeringsarbeid. In dien zin levert dit getuigenis berichten over een verleden dat niet meer bestaat, maar ook over een toestand die in gewijzigden vorm zich nog steeds voordoet, en in 't algemeen over den ouden weg der islamprogaganda in Sumatra, die een eindpunt vormde van den grooteren weg van Mekka en Voor-Indië uit naar de benedenwindsche gewesten.

10 372 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. BIJLAGE. A. Begin van het werk. Kemoedian dari itoe maka berkata akan sempoerna kata-kata fakir jang terlaloe sangat didengar hadji ka'bah jang amat sangat moelijanja Djamaloeddin anak Djawi di negeri Soemataraï Pasai naraa negerinja poelau Pertja telah koepohonkan pada Allah Ta ala toehan jang empoenja kemoedahan kemoedian dari soevvatoe telah hamba lihat akan kebanjakan insan itoe dalam beberapa kedjahatan jang kedji-kedji dan dalam beberapa ma'sijat berboewat doerhaka dan dalam sjirik jang amat sesat maka hamba karangkan akan satoe kitab jang péndék dengan bahasa Djawi soepaja moed'ah hamba jang ketjil jang naoeng mehafalkandija kemoedian soewatoe jang telah hamba pindahkan akandija daripada beberapa kitab behasa "arabi hamba soeratkan didalamnja nama dan setengahnja hamba dapat akandija ditolong dengan beberapa tolong daripada toehan jang amat moelija lagi jang amat mengampoeni pada hal hamba namaï akandija Loebab al-kifajah. B. Slot van het werk. Tammat karangan dengan tolong Allah empoenja itoe hadj bait Allah ka'bat Allah Mekah Madinah iaitoe toeroen dari boemi Mekah ba'da'l-woekoef boemi "Arafah hadj al-wada" sempoerna soedah minoem zamzam bekalnja pindah dari sana laloe lah kebandar Djoeda sampai kesana menoempang taurat * iaitoe perahoe jang amat sarat dalamnja itoe tiga lampis sama rata sampai ke Djizan - laloelah kedarat dari sini berdjalan poelang berdarat mengikoet orang sampai maghrib toeroen sembahjang kapal poen lepas tinggal seorang maghrib dan isja' kasar sembahjang kelam poen datang djalan poen hilang disanalah dijam terherang-herang sampai soeboeh daripada petang kemoedian berdjalanlah handai berpagi-pagi tijada tertentoe kemana pergi panas poen keras matahari tinggi negeri poen lembah kesanalah pergi kemoedian telah sampai lah ija kesana mendapatkan soesah lakoenja hina datanglah masjgoel lapar dan

11 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 373 dahaga poetoeslah ghana sampailah petang demikijan lakoenja ésoek hari berdjalan poela bagainja kelihatan negeri demikijan djoewa halnja sampai tiga hari datanglah tolong toehannja doewa orang insan tiga oentanja mengantarkan fakir kenegeri Barafi * namanja djihat Jaman nama benoewanja bertemoelah mahboêb bagai rahmatnja dari sana fakir berdjalan poelang pada beberapa doesoen bertemoe orang demikijanlah sesat poela beroelangoelang sampailah ke Bait al-fakih * dikata orang sampai kesana bersenang-senang membatja fakih pada empoenja sidang Al- Djocd'* namanja dikata orang lainnja poela boléh dibilang beberapa lamanja dari sana laloe berdjalan kenegeri Zabid " membatja koeran dijam disana kedoewa boelan kenegeri Saifroes Ibn "Alwan ' disana bi'at goeroe seboelan kenegeri itoe bandarnja maidan * disanala nazm diperadjarkan kenegeri 'Aidroês namanja *Adan disanapoen boléh 'ilmoe jang soedah pergi ke Noe^man " pahlawannja gagah dari sana poela hendak ke Basrah bertemoelah moesoeh la'riat Allah berlajar-lajar poela kenegeri Mesir dari sana laloe poela kenegeri Akbar '" dari sana lah daroerat jang amat besar beberapa temoe segala kafir dan moenkir dari sana poela laloe berlajar kenegeri Atjéh poela jang besar dari sana poela berlanggar-langgar memasoekkan islam laki-laki kafir jang tegar badjaulah '' habislah chidmat berkat Moehammad empoenja moemjizat mengikoet di fakir bergoeroekan ma'rifat beberapa jang lain masoek tarikat berdjalan kesana-sini dari bandar ' * kedoesoen tempat jang soenji meninggalkan bekas dan zaman bertanam-tanaman pada boestan beroelang-oelang pergi kepoelau '' kesanalah badjau jang soedah mengalau dilaoet kegoenoeng-goenoeng habislah machloek pada tangannja itoe sekalian moetlak dari sana poela beroelang-oelang ke Atjéh mengadap radja empoenja kekasih djamal al-^ilm soeltan jang sahih ' * anak-tjoetjoe Moehammad nabi jang sanh kekanan *alam beroelang-oelang ' * zijarat pada koeboer niniknja mojang disanalah banjak warisnja poelang sampai kedoesoen beberapa orang sampai ke Pidir di boemi bar'ih ' disanalah koeboer niniknja jang dari Atjéh disana poen banjak waris kekasih. koeboer anaknja diboemi beraih'' Moehji ad-din namanja negeri' * goendiknja lima orang telah kembali tinggallah tiga orang sekalian itoe didalam soerat terkarang ke-pasai poela berlajar oelang pada koeboer mojangnja penghoeloe sidang awlija Allah beberapa orang asalnja namanja dikata orang madzhabnja Sjafi'i

12 374 MALEISCFI GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. jang moekammal islamkan Pasai inilah asal pada masa disana sangat moedjammal petjah dari sana berpasal-pasal beberapa lamanja demikianlah halnja moeda(?) kepasai inilah soengai masoek rimba belantaranja sampai ke Batak beberapa lamanja disana poela beberapa djabajan '' bertemoe djenis jang berbagaibagai pakajan disanalah poela rindoe-rindoean ingatlah handai taulan berlawanan pada masa ke Mekah akoe berdjalan bertemoe moesoeh hendak menawan akoe poen ingat akan jang mendjadikan hatikoe poen keras hendaklah melawan soekoer inilah permainan hamba jang moe'min inilah maidan kemanakoe pergi mentjarikan sekalian itoe pada hadliratnja moeda dan soekar doewanja toenai *" sjoerga neraka inilah doewanja air roemah ditjapai bahagija tjilaka inilah memakai darisana ke laoet poela kepoelau maranah * ' laloelah menjaberang sampai disana bersenang-senang meislamkan kafir beberapa orang dari sana poela laloe berlajar hendak mendarat kenegeri Natar bertemoe moesoeh hendak melanggar ditoenoenja merijam tijada meloetar sampai ke Natar bertemoe orang mentjarikan moesoeh terlaloe garang anak islam habis terdagang hati poen kasih terlaloe sajang dari sana poela laloe berlajar kenegeri Priaman nama bandarnja sampai disana njatalah chabar pada pendita 'alam jang besar-besar datanglah kekasih mendengar chabarnja 'adjibnja sangat rindoe boeninja fakir berdjoeda menoeroet katanja seperti genderang baik boeninja sampai setahoen bimbang poen datang sebab tijada bertemoe barang dikarang hatipoen soesah terlaloe garang laloelah handai terlajang-lajang mentjari bitjara meninggalkan zaman laloelah ke Agam bertanam-tanaman ke Lima Poeloeh Kota sampai palangan * * mehasilkan tanaman dan perboewatan tammat wa'llah a"lam. Aanteekeningen. De uiterst slechte spelling van het geschrift maakt het zeer moeilijk de juiste lezing der woorden, vooral der eigennamen, vast te stellen. De meeste namen echter waren, dank zij de gewaardeerde hulp van den heer C. van Arendonk, terecht te brengen. De volgende noten kunnen de moeilijkheden eenigszins ophelderen. ' taurat is in de Arabische woordenboeken niet te vinden. Uit de omschrijving valt naar het schijnt op te maken dat

13 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 375 de beteekenis is: een schip met drie dekken of ruimen (lampis Minangkab. = 1 apis). * L. Djizan, in Jaman bij de Roode Zee (bij Hamdanï, Geographie der Arab. Halbinsel, bl. 52: Djazan). * Geen plaats van deze naam is te vinden. Wellicht is bedoeld: Marabea, zie Niebuhr, Beschrijving van Arabië, bl * Bait al-fakfh, eene eerst in de 17' eeuw opgekomen plaats in Jaman, genoemd naar een vermaarden geleerde; zie Enz. des Islams I, bl * Indien hiermede een persoonsnaam bedoeld is, kan er Al- Djawwad gelezen worden. * De bekende plaats en beroemde leerschool in Jaman. ' Welke plaats hier bedoeld wordt, is niet te gissen. * De woorden bandarnja maidan kunnen eenvoudig een beteekenisloos stoprijm zijn. Ook kan er bedoeld zijn, dat de stad in quaestie een zeer wijden haven had. Desnoods kan gedoeld worden op de wadi Haidan, ten Zuiden van Zabid, eene geringe graphische afwijking. (Zie de kaart in W. Schmidt, Das Südwestliche Arabien). * Hamdani, op cit. noemt zes plaatsen van dezen naam in Jaman, en ééne ten Noorden van Aden, naar welke stad onze dichter volgens zijne mededeeling zich begeven had. De bijvoeging pahlawannja gagah is waarschijnlijk slechts een rijmopvulling. '" Een land Akbar is niet bekend. Wellicht is de beteekenis van dezen term: het Heilige Land, evenals negeri besar en tanah besar. '' Het Minangkabausche woord voor zeeroovers. '* De bandar Atjéh, de toonaangevende hoofdplaats, tegenover de doesoen, het binnenland. '* Welk eiland bedoeld is, blijkt niet; wellicht is de bedoeling: de eilanden langs de kust. '* Welke heilige, afstammeling van den Profeet, hier bedoeld is, is niet uit te maken. ' * Onduidelijke uitdrukking. '* De lezing br*h is niet twijfelachtig; mogelijkerwijze is gedacht aan eenen vorm van het Arab. baroe*a = voortreflijk zijn.

14 376 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. Als naam van een landschap is het woord niet te verklaren. Een Maleisch woord is, naar het schijnt, niet bedoeld. Misschien: bersih? i' Waarschijnlijk het Minangkabausche baraïh, van raïh = te samen genomen. * * Als naam van eene plaats is Moehji ad-din niet bekend. ' Dit woord moet waarschijnlijk dj aba tan gelezen worden; bedoeld kan zijn: ook daar verschillende werkzaamheden. 2" Toenai wordt in des schrijvers dictie gebezigd in den zin van : aanwezig, bestaande. -' Een eilandnaam schijnt hier niet bedoeld te zijn. In den tekst stond eerst ranah, ma is er bijgevoegd, waarschijnlijk: maranah, evenals mandarat, marantau, dus = naar de ranah, de vlakte, gaan. *2 Waarschijnlijk geen plaatsnaam; wellicht is bedoeld: verhindering. C. Het slot in sja'ir-vorm. «JUS «_!»- >,. c'j,.-i

15 «_ ) MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. 377 _i"ï j» i-^ Ü'T^ g'-*^ ")^H> L?r^^^ 10.b., j_b ÏL_A-J ili-jw ^ Ü*" _»! '! - «ij

16 378 MALEISCH GETUIGENIS OVER DEN WEG DES ISLAMS. c!i_\jyw tr^r" ^^ '^ 'Cr-^'r L_<^ NL 5 -I A < J-o' w- 'S 5! (J -* jj» [? ] ^ «M- ^ ' ^ te) O* <j»j < O" L-o LT ^ ^_JNJ ^. L5^ LT (jj!*-j>-j LX_J, va*"'r'»«(^j i.*. t*^