PSYCHODIAGNOSTIEK BIJ MIGRANTEN EN VLUCHTELINGEN Een landelijke enquête onder psychologen
|
|
- Brecht Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 PSYCHDIAGNSTIEK BIJ MIGRANTEN EN VLUCHTELINGEN Een landelijke enquête onder psychologen Februari 2004 Wim Kleijn, Raymond Verboom Wilma van der Schrier Uitgave: GGZ Nederland
2
3 PSYCHDIAGNSTIEK BIJ MIGRANTEN EN VLUCHTELINGEN Een landelijke enquête onder psychologen Wim Kleijn, Raymond Verboom Wilma van der Schrier In opdracht van GGZ Nederland in het kader van het Actieplan Interculturalisatie Eindrapportage februari 2004
4 Deze publicatie en het onderzoek waarop deze publicatie gebaseerd is, maakt onderdeel uit van het Actieplan Interculturalisatie van GGZ Nederland. Doel van het Actieplan is de interculturalisatie -het bieden van klantgerichte zorg in een multiculturele samenleving- van de sector op een hoger plan brengen. De Vereniging GGZ Nederland is de brancheorganisatie van circa 140 instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg en behartigt de zorginhoudelijke, sociale en economische belangen. Naast het bestuur en landelijk bureau, zijn binnen GGZ Nederland diverse commissies actief. De leden van de brancheorganisatie zijn actieve deelnemers in deze commissies en geven mede vorm aan het landelijk beleid. De beleidsvoorbereiding, - ondersteuning, advisering en uitvoering ten behoeve van haar leden en de maatschappij wordt verzorgd door het landelijk bureau in Utrecht. Uitgever: GGZ Nederland Australiëlaan 14 b Postbus RK Utrecht t f e info@ggznederland.nl Publicatienr: Bestellingen Per fax o.v.v. het publicatienummer, aantal, ter attentie van en verzendadres. Deze publicatie is gratis. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld.
5 INHUDSPGAVE VRWRD...5 SAMENVATTING INLEIDING Enquête Doelstelling enquête pbouw enquête PRCEDURE Protocol bij een gerealiseerd contact Reacties op het telefonische contact Leeftijd en geslacht van de deelnemers RESULTATEN Ervaring met de doelgroep allochtone cliënten Ervaring met en de bruikbaarheid van de diagnostische instrumenten Capaciteit en intelligentie Persoonlijkheid en gedrag Klachten en problemen Ervaren problemen bij de psychodiagnostiek van allochtonen Behoefte aan instrumenten voor de psychodiagnostiek bij allochtonen Informatiebehoefte over psychodiagnostiek bij allochtonen Achtergrondgegevens van de deelnemers aan de enquête Werkveld GGZ en de genoemde mate van problematiek pmerkingen door de deelnemers aan de enquête DISCUSSIE AANBEVELINGEN VR DE GGZ LITERATUUR BIJLAGEN
6 - 4 -
7 VRWRD In 1997 constateerden een aantal klinisch psychologen in diverse instellingen dat het gebruik van diagnostisch en testmateriaal bij migranten en vluchtelingen niet verantwoord was vanwege het ontbreken van normeringsonderzoek bij deze doelgroep. Raymond Verboom en Wim Kleijn namen het initiatief een overleg te organiseren samen met allerlei vertegenwoordigers van instellingen in Nederland. Er werd een inventarisatie gedaan van bruikbare testen bij migranten. Vanaf die tijd is steeds financiering gezocht voor het PPMV, dit is een platform voor klinisch psychologen, dat veelvuldig testen afneemt bij migranten en problemen heeft bij de interpretatie en normering van testen. Doordat financiering in eerste instantie is uitgebleven, zijn verschillende partijen hun eigen koers gaan varen. Raymond Verboom, werkzaam bij Altrecht GGZ, en Wim Kleijn, werkzaam bij Centrum '45, bleven zeer vasthoudend dit probleem onder de aandacht brengen van belangrijke actoren in het veld, hetgeen uiteindelijk heeft geleid tot financiering van een landelijke inventarisatie van bruikbare testen in het veld door GGZ Nederland. Het project maakt onderdeel uit van het Actieplan Interculturalisatie dat in 2001 is gestart. In de persoon van Kristel Logghe blijft GGZ Nederland het project nauwlettend volgen,wat wij buitengewoon waarderen. Inmiddels zijn alle gegevens van de enquête omtrent de wisselende bruikbaarheid van testen bij migranten en vluchtelingen verwerkt en geanalyseerd. Middels deze analyse is de bruikbaarheid van testen aangetoond en zijn hiaten duidelijk zichtbaar geworden. Met name op het gebied van het meten van capaciteiten en persoonlijkheidsonderzoek schiet het beschikbare testmateriaal tekort. Het rapport geeft zeer duidelijke richtlijnen voor verbetering en ontwikkeling van testen op deze onderwerpen. Bij deze wil ik mijn bewondering uitspreken voor de vasthoudendheid waarmee Wim Kleyn en Raymond Verboom deze opdracht ter hand hebben genomen. Het is met name hun verdienste dat er nu een duidelijk overzicht en advies ligt voor de klinisch psychologen in de dagelijkse praktijk. Uiteraard ook veel dank aan alle medewerkers in het veld die de moeite hebben genomen zich te verdiepen in deze materie en de moeite hebben genomen gehoor te geven aan deze oproep. Met nadruk wil ik GGZ Nederland bedanken voor hun interesse en financiering van dit project en dan in het bijzonder Kristel Logghe voor haar betrokkenheid en kritisch volgen van het project. Tot slot ben ik ook de directie van Altrecht GGZ en de directie van Centrum '45 erkentelijk voor hun aandacht en steun voor dit project. Jozien Snijders Afdelingshoofd afdeling Psychiatrie en psychotherapie, Altrecht GGZ, divisie Stad Utrecht
8 - 6 -
9 SAMENVATTING Uit een eerder onderzoek georganiseerd vanuit het Platform Psychodiagnostiek bij Immigranten en Vluchtelingen (PPMV), is gebleken dat veel diagnostisch werkenden en psychologen aangaven moeilijkheden te ervaren bij het verrichten van psychodiagnostiek bij allochtone cliënten. Er is ook gevraagd om de aard van deze moeilijkheden te benoemen en de antwoorden op deze open vraag hebben geresulteerd in een behoorlijke lijst met aandachtspunten. Door de opzet van dit onderzoek bleef er echter wel onzekerheid bestaan over de vraag in hoeverre de aangedragen problematiek in het algemeen representatief zou zijn voor de ervaringen van psychologen (in het bijzonder ook diegenen werkzaam in de GGZ). In het kader van een opdracht van GGZ Nederland (vanuit het Actieplan Interculturalisatie) blijkt het mogelijk in 2002 een vervolgstudie te organiseren. Deze studie heeft de vorm van een voornamelijk schriftelijke enquête, waarbij de volgende vragen centraal staan: In welke mate zijn psychologen actief bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten? Welke tests worden benut bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten? Wat is het oordeel van de gebruikers over de gehanteerde instrumenten? Worden in de GGZ problemen ervaren bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten? Welke problemen worden ervaren en bij welke groepen? Bij de verspreiding van deze enquête is gestreefd deze te verdelen onder een redelijk representatieve landelijke steekproef van NIP-geregistreerde psychologen. Alleen die psychologen zijn uitgenodigd om mee te werken van wie, op basis van telefonische informatie, duidelijk is geworden dat zij contacten hebben met allochtonen en betrokken zijn bij psychodiagnostisch onderzoek bij deze doelgroep. Het verslag is gebaseerd op 162 verstuurde enquêtes, waarvan 116 uiteindelijk zijn terug ontvangen (respons: 73%). p basis van de gerapporteerde resultaten blijkt onder meer dat: (1) Een derde van de deelnemende psychologen actief is bij de diagnostiek van allochtone cliënten. Van deze groep ervaart meer dan de helft hierbij problemen. (2) De deelnemers rapporteren gebruikservaring met een behoorlijk aantal tests. Erg enthousiast over hun ervaringen zijn de deelnemers niet. De meest bruikbare tests komen uit de rubriek capaciteit en intelligentie. Relatief gunstig worden de zogenaamde nonverbale instrumenten als de RAVEN, SN en voor de. MCT-M beoordeeld. (3) Tests uit de rubrieken persoonlijkheid/gedrag en klachten, worden altijd door minder dan 40% (en meestal door veel minder) van de deelnemers beoordeeld als goed. (4) Communicatieproblemen, cultuurverschillen en methodologische problemen blijken allemaal relevant. (5) Er blijkt met name behoefte aan beter bruikbare tests voor het meten van intelligentie, sociaal-emotioneel functioneren, copingstijl en klachten. Gegeven de resultaten richten de aanbevelingen zich op twee aandachtspunten: (I) (II) Het meer toegankelijk maken van informatie over de psychodiagnostiek bij allochtonen ten dienste van GGZ-hulpverleners; en Het ondersteunen van initiatieven gericht op de verbetering van diagnostische instrumenten of diagnostische procedures bedoeld voor gebruik bij allochtone cliënten
10 1 INLEIDING In de zomer van 1997 is vanuit de toenmalige RIAGG Stad Utrecht het initiatief genomen om met een aantal relevante instellingen ervaringen en meningen uit te wisselen rondom het gebruik van psychodiagnostisch (test)onderzoek bij migranten en vluchtelingen. Regelmatige contacten en studiebijeenkomsten zijn georganiseerd onder de noemer Platform Psychodiagnostiek bij Immigranten en Vluchtelingen (PPMV). Een belangrijke reden voor dit overleg vormt de getalsmatige toename van cliëntèle van andere culturele herkomst die gebruik maken van de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en voor wie behoefte bestaat aan psychodiagnostisch (test)onderzoek. In eerst instantie wordt aansluiting gezocht bij een aantal GGZ-instellingen zoals RIAGG s en relevante organisaties uit andere grote steden - Amsterdam, Den Haag, Rotterdam-, evenals bij de vluchtelingenafdeling van Centrum 45 De Vonk, later ook bij de Commissie testaangelegenheden van het NIP (CTAN) en de werkgroep Interculturalisatie van het NIP. p grond van deze uitwisseling van ervaringen blijkt dat er veel versnippering in het praktische veld bestaat. Elk tracht op eigen wijze tot werkbare alternatieven te komen. Er bestaan verschillen in de uitvoering van het diagnostisch onderzoek per werkplek, in het al dan niet hebben van een testtraditie, in de bij voorkeur gehanteerde instrumenten en in de wijze van het hanteren van het DSM IV classificatiesysteem. Binnen dit kader en vanuit het Platform hebben tot dusverre een aantal activiteiten plaatsgevonden: gastsprekers zijn uitgenodigd, actieve bijdragen zijn geleverd aan diverse studiedagen en onderdelen van opleidingen (o.a. aan GZ-psychologen). In de regelmatig plaatsvindende PPMV bijeenkomsten van de afgelopen jaren wordt ook toenemend de behoefte gevoeld om relevante instrumenten voor de doelgroep te inventariseren en ontwikkelen, vooral voor toepassingen binnen de GGZ. m ontwikkelingen in deze richting te stimuleren en om verantwoorde keuzes te kunnen maken, lijkt het van belang een overzicht te verwerven van welke problemen zich regelmatig voordoen bij de psychodiagnostiek van migranten en vluchtelingen. In 1998 is daartoe een schriftelijke enquête gehouden onder de leden van de Vereniging van Psycho-diagnostisch werkenden (VVP) en onder de bezoekers van een landelijke congres georganiseerd door het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP). 1.1 Enquête 1998 Aan de bovengenoemde enquête hebben uiteindelijk 104 leden van de VVP en 60 psychologen deelgenomen. Van deze groep hebben 125 deelnemers aangegeven in mindere of meerdere mate betrokken te zijn bij de diagnostiek van allochtone cliënten. p de vraag: Ervaart u problemen bij de diagnostiek van allochtone patiënten/cliënten? antwoordt 83% met ja, 9% met soms en 8% met nee. Een overgrote meerderheid van de deelnemers aan deze enquête geeft dus aan moeilijkheden te ervaren bij het verrichten van psychodiagnostiek bij allochtone cliënten. Er is ook gevraagd om de aard van deze moeilijkheden te benoemen en de antwoorden op deze open vraag resulteerden in een behoorlijke lijst met aandachtspunten. mdat ieder van de genoemde problemen in deze lijst door een deel of slechts door enkele van de deelnemers is ingebracht, was er wel onzekerheid over de vraag in hoeverre de aangedragen problematiek in het algemeen gedeeld zou worden door werkenden in het veld en/of die problematiek representatief zou zijn voor ervaringen van psychologen in het bijzonder werkzaam in de GGZ. Dezelfde onzekerheid betrof ook de gegevens over het testgebruik. Hoewel uit deze enquête, ook op basis van een open vraag, wel duidelijk is geworden welke diagnostische instrumenten zoal gebruikt worden bij de psychodiagnostiek van allochtonen, is het veel minder - 8 -
11 duidelijk aan welke van de genoemde instrumenten in het veld meestal de voorkeur wordt gegeven en in welke mate de geformuleerde tekortkomingen op dit gebied gedeeld worden door het werkveld. Besloten werd om bij een eventueel toekomstig onderzoek in het bijzonder ook aan deze aspecten aandacht te geven. 1.2 Doelstelling enquête 2002 In het kader van een opdracht van GGZ Nederland (vanuit het Actieplan Interculturalisatie) blijkt het mogelijk in 2002 een vervolg studie te organiseren. Enkele vragen staan daarbij centraal: 1) In welke mate zijn psychologen in de (GGZ) praktijk actief bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten/patiënten? 2) Welke tests worden (in het algemeen) in de (GGZ) praktijk door psychologen benut bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten/patiënten? 3) Wat is het oordeel van de genoemde groep gebruikers over de bruikbaarheid van de voor dit doel gehanteerde instrumenten? 4) Worden in de GGZ praktijk door psychologen specifieke problemen ervaren bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten/patiënten? 5) Welke problemen (en bij welke groepen) worden bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten/patiënten ervaren en in welke mate geldt dat voor de genoemde (GGZ) praktijk in het algemeen? 6) Is de benaderde doelgroep geïnteresseerd in informatie over de psychodiagnostiek bij psychodiagnostiek van allochtone cliënten/patiënten (eventueel via Internet)? 1.3 pbouw enquête 2002 m een indruk te verwerven hoe de beoordelingen van specifieke tests en de ervaren specifieke problematiek binnen de doelgroep verdeeld is, kan niet worden volstaan (zoals in de enquête 1998) met open vragen. Daarom worden in de nieuwe enquête lijstjes gepresenteerd met daarin opgenomen diagnostische instrumenten, eventuele problematiek en mogelijke wensen. Deze lijstjes worden gevuld op basis van de resultaten van de enquête 1998 en (voor wat betreft de benoeming van tests) aangevuld met informatie gepresenteerd in het artikel van Evers et al. (2002) in De Psycholoog, waarin de ontwikkelingen van het testgebruik onder psychologen worden besproken. De volledige enquête is opgenomen in de bijlage
12 2 PRCEDURE Zoals eerder genoemd is het doel om bij de nieuwe studie (in tegenstelling met de besproken enquête van 1998), een zoveel mogelijk representatieve groep psychologen te werven, verspreid over heel Nederland. Als vertrekpunt wordt daarbij de door het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) uitgegeven Psychologen Adresboek (NIP, 2000) gekozen. Deze gids bevat de namen en (werk)adressen en telefoonnummers van alle NIP leden zoals die in het jaar 2000 bij het NIP geregistreerd staan, in totaal ongeveer adressen. De NIP-gids kent een indeling in vijf landelijke regio s en 39 subregio s. Per subregio worden de psychologen gebeld in de alfabetische volgorde zoals deze in de gids voorkomen. Als mensen niet bereikbaar blijken, wordt de volgende persoon op de lijst gebeld. Alleen als een tijdstip kan worden doorgegeven waarop iemand wel bereikbaar zou zijn, wordt er teruggebeld. Per regio wordt er net zolang gebeld en contact gezocht tot er met dertig psychologen daadwerkelijk is gesproken. Aanvankelijk zou de beschreven werkwijze gevolgd worden voor ieder van de 39 subregio s, maar dit blijkt gaande het onderzoek een te tijdrovend uitgangspunt (minder dan één op de drie psychologen blijkt direct bereikbaar). Besloten wordt om minder psychologen te bellen per subregio en het streefgetal af te stemmen op het aantal daadwerkelijk verzonden enquêtes (gesteld op ongeveer 30 per landelijke regio). mdat er is gestart met de landelijke regio Midden-West zijn in dit gebied uiteindelijk wat meer psychologen benaderd in vergelijking met de overige regio s. Hoewel de grootte van een regio min of meer in verhouding staat tot de bevolkingsdichtheid in dat gebied, varieert het aantal leden per regio toch wel. De meeste leden zijn ingedeeld in regio Midden-Nederland (± 24%), gevolgd door Noord-West (±22%), Midden-West (±21%), Zuid (±18%) en Noord-ost (±14%). fschoon het onderzoek beoogt om vooral voor de GGZ praktijk relevant materiaal te inventariseren (de bespreking van de uitkomsten zal daarom hierop gericht zijn), is de verspreiding van de enquête doelbewust niet beperkt tot GGZ-psychologen in strikte zin. Juist omdat veel ervaring met de diagnostiek bij allochtonen ook wordt opgedaan bij psychologen die in aan de GGZ verwante velden werkzaam zijn (onderwijs, adviesbureaus, justitie) lijkt het niet verstandig deelnemers bij voorbaat te beperken of te stratificeren naar werkterrein. Samenvattend kan gesteld worden dat gezien het willekeurige karakter van de steekproeftrekking en de grote mate van spreiding over alle landelijke regio s, de uitkomsten van de enquête opgevat kunnen worden als redelijk representatief voor de ervaringen van de doelgroep van NIP-psychologen. 2.1 Protocol bij een gerealiseerd contact Als via bovenstaande procedure daadwerkelijk een telefonisch contact tot stand is gekomen met een psycholoog, dan worden de volgende vragen gesteld: 1. Bent U betrokken bij psychodiagnostiek? 2. Bent U betrokken bij psychodiagnostiek van allochtonen? 3. (Indien ja) Bent u bereid hier een korte schriftelijke enquête over in te vullen, waarbij het vooral gaat om de praktische problemen waar u tegenaan loopt?
13 2.2 Reacties op het telefonische contact De reacties zijn bijna altijd expliciet positief. Psychologen die zelf bij de diagnostiek van allochtonen betrokken zijn, geven aan dat zij de problematiek herkennen. Echter ook psychologen die niet direct bij allochtonen betrokken zijn, reageren positief. Een reactie die meermalen voorkomt, is dat men nu geen allochtonen in het cliëntenbestand heeft, maar men wel verwacht die in de toekomst te zullen krijgen. Men is over het algemeen blij dat aan dit onderwerp aandacht wordt besteed. Regio Tabel 1: Resultaten op basis van geslaagde telefonische pogingen tot contact Telefonisch contact Doet geen Diagnostiek Geen allochtonen Akkoord toezending Retour Zuid (86%) Midden-West (81%) Midden (76%) Noord-ost (63%) Noord-West (47%) Totaal (72%) Van de circa 1500 telefonische pogingen lukt het in 535 gevallen de betreffende psycholoog persoonlijk te spreken. Na een kort gesprek waarin de hierboven genoemde vragen worden gesteld, geven 137 psychologen aan niet zelf bij psychodiagnostiek betrokken te zijn en van de overigen zeggen er 236 niet betrokken te zijn bij allochtone cliënten. Er blijken in de onderzoeksgroep 162 psychologen (30%) aanwezig te zijn voor wie het relevant lijkt aan de enquête deel te nemen. Iedereen van deze groep stemt in met de toezending van de enquête. Bij de enquête is een brief met korte toelichting gevoegd (zie de bijlage). In bovenstaande tabel zijn de voornaamste details, per landelijke regio, opgenomen. 2.3 Leeftijd en geslacht van de deelnemers De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 44,8 jaar (N = 114, sd = 9.4). De jongste deelnemer is 27 jaar en de oudste 66 jaar. Zoals de tabel laat zien blijkt uit de verdeling tussen man en vrouw dat beide groepen redelijk vertegenwoordigd zijn, hoewel de vrouwelijke deelnemers duidelijk in de meerderheid zijn. Tabel 2: Geslacht van de deelnemers aan de enquête Geslacht N % Man 48 41,7 vrouw 65 56,5 Totaal ,0-11 -
14 3 RESULTATEN Zoals in het hoofdstuk procedure staat beschreven is er bij de verspreiding van de enquête naar gestreefd deze te verdelen onder een representatieve steekproef van psychologen. Meer specifiek geformuleerd: onder psychologen die lid waren van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en die bij telefonische navraag aangeven bij migranten of vluchtelingen psychodiagnostiek te doen en die willen meewerken aan het enquêteonderzoek. Het NIP hanteert een indeling naar vijf landelijke regio s en per regio krijgen in beginsel ongeveer 30 psychologen die aan deze criteria voldoen de enquête toegezonden. Dit verslag is gebaseerd op 162 verstuurde enquêtes, waarvan 116 uiteindelijk zijn terug ontvangen (respons: 73%). Bij het afsluiten van de analyseperiode zijn er 115 bruikbare vragenlijsten binnen. Dit verslag bespreekt de voornaamste resultaten in volgorde van de enquêtevragen (zie de bijlage). 3.1 Ervaring met de doelgroep allochtone cliënten De selectie procedure is zo opgezet dat alleen die psychologen worden uitgenodigd om mee te werken van wie duidelijk is geworden dat zij contacten hebben met allochtonen en betrokken zijn bij psychodiagnostisch onderzoek bij deze doelgroep. Vraag 1 en vraag 2 van de enquête zijn daarom in zeker opzicht controle vragen, nodig om te kunnen beoordelen of de selectieprocedure inderdaad het beoogde resultaat heeft en om vergelijkingen met eerder en anders georganiseerd onderzoek mogelijk te maken. Vraag 1 Heeft u in uw werk contact met allochtone cliënten? Tabel 3: Contact met allochtone cliënten Vraag 1 N % nvt - - nauwelijks 22 19,1 regelmatig 73 63,5 vaak 20 17,4 Totaal ,0 Uit de cijfers blijkt dat ruim 80% van de deelnemers aangeeft regelmatig tot vaak in contact te komen met allochtonen als cliënt. De selectieprocedure heeft er blijkbaar inderdaad toe geleid dat de beoogde groep deelnemers kan worden bereikt. De relevantie van de antwoorden van deze groep in het licht van de vraagstelling van dit project is zodoende duidelijk aanwezig
15 Vraag 2 Doet u psychodiagnostisch onderzoek bij allochtone cliënten? Uiteraard laten de resultaten op deze vraag nog meer zien, dan het geval was bij vraag 1, in welke mate het project geslaagd is in de opzet om in contact te komen met de groep NIPgeregistreerde psychologen die daadwerkelijk regelmatig betrokken zijn bij het doen van psychodiagnostisch onderzoek bij allochtone cliënten. Het blijkt (zie tabel 4), dat ruim 68% van de deelnemers heeft aangegeven regelmatig of vaak psychodiagnostisch onderzoek te verrichten bij allochtone cliënten (dus een behoorlijke meerderheid van de deelnemers). Tabel 4: Psychodiagnostisch onderzoek bij allochtone cliënten Vraag 2 N % nvt 2 1,7 nauwelijks 34 29,6 regelmatig 70 60,9 vaak 9 7,8 Totaal ,0 Minder dan 2% geeft te kennen eigenlijk geen psychodiagnostisch onderzoek te verrichten. Het project heeft in ieder geval de beoogde doelgroep (ervaringsdeskundigen op het terrein van de psychodiagnostiek bij allochtonen) in ruim voldoende mate weten te betrekken bij het onderzoek. 3.2 Ervaring met en de bruikbaarheid van de diagnostische instrumenten Dit is één van de belangrijkste vraagstellingen uit dit onderzoek. De antwoorden op deze vragen kunnen niet alleen inzicht geven welke specifieke instrumenten daadwerkelijk bij allochtone cliënten worden ingezet, maar ook (en nog belangrijker) of deze instrumenten als bruikbaar worden ingeschat. Vraag 3 Welke instrumenten gebruikt u bij de diagnostiek van allochtone cliënten het meest? In de vorige enquête ronde (in 1998) is deze vraag in een open vorm gesteld en zonder de vraag naar bruikbaarheid. De toenmalige antwoorden zijn gebruikt om een checklist met instrumenten te vervaardigen (zie Inleiding). De uiteindelijke checklist omvat twee bladzijden en ruimte voor aanvullingen met niet benoemde instrumenten (zie bijlage). In de bijlage wordt voor iedere test ook de CTAN nummering vermeld. m het gebruik van de checklist te vergemakkelijken zijn de benoemde testen ingedeeld in een viertal clusters: Capaciteit/intelligentie, Vaardigheden/aanleg, Persoonlijkheid/ gedrag/ relaties/ interessen en Klachten/beleving. Per cluster is berekend in welke mate bepaalde testen worden gebruikt. ver de groep psychologen die aangeeft een test regelmatig of vaak te gebruiken wordt ook berekend hoe de bruikbaarheid van een bepaalde test wordt beoordeeld. In de tabellen 4a t/m 4e worden de resultaten per cluster gepresenteerd. Voor ieder cluster zijn de testen gerangschikt naar de mate waarin de testen regelmatig of vaak worden gebruikt (de meest gebruikte testen worden het eerst benoemd)
16 3.2.1 Capaciteit en intelligentie Tabel 4a geeft weer in welke mate bij de doelgroep gebruik gemaakt wordt van capaciteit en intelligentie testen. Tabel 4a geeft de gegevens over testen gericht op volwassenen en tabel 4b de resultaten over testen bedoeld voor kinderen. De non-verbale Raven heeft een duidelijke voorkeur bij de gebruikers (31% regelmatig of vaak ) gevolgd door de WAIS (21%), de non-verbale CPM (15%) en de MCT-M (13%). Alleen van de Raven en de MCT-M wordt door respectievelijk meer dan 58% en 81% van de gebruikers de bruikbaarheid voor de doelgroep als goed beoordeeld, bij de WAIS ligt dit percentage op 18%. Tabel 4a: Gebruik en bruikbaarheid van capaciteitstesten voor volwassenen Vraag 3 GEBRUIK (N=115) BRUIKBAARHEID Zelden Regelmatig Vaak Slecht Matig Goed % % % N % % % Raven (Raven Progressive matrices) WAIS a (Wechsler Adult Intelligence Scale) GIT (Groninger Intelligentie Test) CPM (Coloured Progressive Matrices) DAT (Differentiële Aanleg Test) MCT-M (Multiculturele Capaciteiten Test-Middelb. Niv.) GATB (General Aptitude Test Battery) LDT (Leidse Diagnostische Test) a WAIS beoordelingen omvatten zowel de oude als de nieuwe versie In tabel 4b staan de beoordelingen van capaciteitstesten bedoeld voor gebruik bij kinderen. Respectievelijk 33% en 23% van de gebruikers geeft aan de WISC of de SN te gebruiken. De WISC kan beschouwd worden als een traditionele capaciteitstest, de SN leunt veel minder op verbale componenten. In vergelijking met de WISC, geven de gebruikers in veel ruimere mate aan de bruikbaarheid van de SN goed te vinden (29% versus 69%)
17 Tabel 4b: Gebruik en bruikbaarheid van capaciteitstesten voor kinderen Vraag 3 GEBRUIK (N=115) BRUIKBAARHEID Zelden Regelmatig Vaak Slecht Matig Goed % % % N % % % WISC (Wechsler Intelligence Scale for Childern) SN (Snijders omen Niet verbale intelligentietest) RAKIT (Revisie Amsterdamse Kinder Intelligentie Test) WPPSI (Wechsler Preschool and Primary Scale of Intel.) BS 2-30 (Bayley ntwikkelings Schalen) TAK (Taaltoets Allochtone kinderen) MS (McCarthy ntwikkelings Schalen) LEM (Leertest voor etnische minderheden) BNT (Basis Nivo Test) In tabel 4c staan de beoordelingen van een aantal vaardighedentesten. Relatief veel gebruikt worden de BWT (20%) en de 15WT (18%). Het oordeel over de bruikbaarheid valt relatief gunstig uit voor de BWT (69%) en de BGT (71%). Hiermee vergeleken is het oordeel over de 15WT aanzienlijk minder (17%). Tabel 4c: Gebruik en bruikbaarheid van vaardigheden testen Vraag 3 GEBRUIK (N=115) BRUIKBAARHEID Zelden Regelmatig Vaak Slecht Matig Goed % % % N % % % BWT (Bourdon-Wiersma Test) WT (Nieuwe Vijftien Woorden Test) Stroop (Kleur-Woord Test) Vervolg tabel 3c TMT (Ketentest, Trail Making Test) BGT (Bender Visual Motor Gestalt Test) WCST (Wisconsin Card Sorting Test) CFT (Complexe Figuren Test) WMS-R (Wechsler Memory Scale-Revised) NAT (Numerieke Aanleg Test) VAT (Verbale Aanleg Test) ADS (Amsterdamse dementie-screeningtest) Persoonlijkheid en gedrag Vaak zal in de GGZ praktijk de diagnostiek van persoonlijkheid, ontwikkeling en actuele klachten nog belangrijker zijn dan het verkrijgen van inzicht in het capaciteitsniveau. Tabel 4d geeft de bevindingen weer over een aantal persoonlijkheidsvragenlijsten. Relatief veel gebruikt worden de ZAT (31%), de NPV(28%), de CBCL (24%) en de NPV-J (21%). De NVM, UCL, PMT en de MMPI kennen tussen de 15% en 20% gebruikers. Zeer opmerkelijk (vooral in vergelijking met bijvoorbeeld de oordelen over sommige capaciteitstesten) zijn de meestal vrij lage waarderingen voor wat betreft de bruikbaarheid van deze vragenlijsten, die blijkt te variëren tussen de 12% en 31%. Van een behoorlijk aantal van de
18 beoordeelde lijsten blijkt het percentage slecht bruikbaar de percentages matig of goed behoorlijk te overtreffen. Tabel 4d: Gebruik en bruikbaarheid van persoonlijkheids testen Vraag 3 GEBRUIK (N=115) BRUIKBAARHEID Zelden Regelmatig Vaak Slecht Matig Goed % % % N % % % ZAT (Zinnen Aanvul Test) NPV (Nederlandse persoonlijkheids Vragenlijst) CBCL (Gedragsvragenlijst voor kinderen) NPV-J (Junior Nederlandse Persoonlijkheids Vrgl.) NVM (Nederlandse Verkorte MMPI) UCL (Utrechtse Coping Lijst) PMT (Prestatie Motivatie Test) MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) ABV (Amsterdamse Biografische Vragenlijst) TAT (Thematic Apperception Test) SIW (Schaal voor Interpersoonlijke Waarden) NE-FFI (NE Five Factor Inventory) FRT (Familie Relatie Test) BIT (Beroepen-Interessetest) Rorschachtest Klachten en problemen Minstens zo belangrijk, als de bovenbesproken persoonlijkheidstesten, zijn in de GGZ vragenlijsten die een toestandsbeeld trachten vast te leggen op het gebied van ervaren klachten of problemen. Relatief weinig verschillende vragenlijsten op dit gebied zijn genoemd in de vorige enquête. De SCL-90 blijkt de meest gebruikte klachtenlijst te zijn (21%), maar erg enthousiast over de bruikbaarheid bij allochtone cliënten/patiënten zijn de gebruikers niet. 68% geeft als beoordeling matig bruikbaar. Tabel 4e: Gebruik en bruikbaarheid van klachten vragenlijsten Vraag 3 GEBRUIK (N=115) BRUIKBAARHEID Zelden Regelmatig Vaak Slecht Matig Goed % % % N % % % SCL-90 (Klachtenlijst) BDI (Becks Depressieschaal) UBS (Utrechtse Burnout Schaal) SVL (Schok Verwerkings Lijst) HTQ (Harvard Trauma Questionaire) Voor wat betreft de bruikbaarheid van diagnostische instrumenten kan samenvattend worden gesteld, dat het vooral de non-verbale testen zijn waar de deelnemers aan de enquête relatief vaak van aangeven dat het bruikbare instrumenten zijn. Deze uitkomst ondersteunt de
19 bevindingen van Verboom (2001) in een hoofdstuk over psychodiagnostisch onderzoek bij allochtonen. De testen die in deze categorie vallen behoren bijna altijd tot het cluster capaciteits/vaardighedentest. Vooral in de GGZ zal echter ook vaak behoefte bestaan voor het inventariseren van persoonlijkheids- of ontwikkelingsproblematiek of het meten van klachten. De beoordeelde testen die in deze laatstgenoemde clusters vallen, scoren in het algemeen opvallend laag op het gebied van bruikbaarheid bij de allochtone cliënt/ patiënt. Waarom het gebruik van de testen bij de allochtone groep problemen geeft en de aard van deze problemen, komt aan bod bij de volgende vragen van de enquête. 3.3 Ervaren problemen bij de psychodiagnostiek van allochtonen Aan dit onderwerp, dat tot de kern van het onderzoek behoort, is aandacht besteed via twee vragen: (1) een algemene vraag of problemen worden ervaren; en (2) een vraag naar de specifieke problemen. Bij die laatste vraag wordt gebruik gemaakt van de informatie op dit gebied, zoals die beschikbaar is gekomen op basis van een open vraag in de genoemde eerdere enquête. De in die enquête genoemde problemen zijn geclusterd en als aparte lijstjes opgenomen in de huidige enquête. Vraag 4 Ervaart u problemen bij de diagnostiek van allochtone cliënten? Een duidelijk bevestigend antwoord geeft 55% van de deelnemers op deze vraag. Van de overige deelnemers geeft minder dan 4% aan geen problemen te ervaren bij de psychodiagnostiek bij allochtone cliënten. Deze cijfers illustreren het belang om aan dit thema regelmatig aandacht te besteden. De erop volgende vraag biedt de mogelijkheid om de gebieden te identificeren waarop deze problematiek het meest gevoeld wordt. Tabel 5: Problemen bij de diagnostiek van allochtone cliënten Vraag 4 N % ja 61 55,0 soms 46 41,4 nee 4 3,6 Totaal ,0 Vraag 5 Indien problemen, welke problemen ervaart u? De problemen zoals die in de vorige enquête naar voren zijn gekomen, zijn in dit onderzoek ondergebracht in drie clusters: (1) taalproblemen, (2) cultuurverschillen, en (3) problemen met de testen. De volgende drie tabellen geven de aantallen weer waarin specifieke problemen door de deelnemers zijn aangegeven als problematisch. Eigenlijk worden alle opgesomde problemen wel door substantiële aantallen psychologen herkend, maar overduidelijk blijkt dat de problematiek met name wordt gevoeld in relatie met taal (gebrekkige kennis van het Nederlands met alle gevolgen van dien) en problemen met het gebruiken van testen die onvoldoende zijn afgestemd op de doelgroep
20 Tabel 6a: Ervaren taalproblemen bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten Taalproblemen a Ja % Kennis van het Nederlands te gering 84 73,0 Inhoud van de test is niet cultuurvrij 67 58,3 Sommige items worden niet goed begrepen 58 50,4 Te ingewikkeld taalgebruik in de test 53 46,1 Test instructies worden niet goed begrepen 45 39,1 Interpretatie van antwoorden geeft problemen 45 39,1 a Meer dan één antwoord was mogelijk Tabel 6b: Ervaren cultuurgerelateerde problemen bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten Cultuurverschillen a Ja % Begrippen verschillen in betekenis 44 38,3 Normen en waarden verschillen 43 37,4 nbekendheid met testen 29 25,2 Psychotische beleving is anders 17 14,8 Acceptatie van vrouwelijke testleider 14 12,2 a Meer dan één antwoord was mogelijk Tabel 6c: Ervaren methodologische problemen bij de psychodiagnostiek van allochtone cliënten Problemen met tests a Ja % Niveau inschatting is moeilijk 59 51,3 Geen aangepaste normen 57 49,6 Persoonlijkheidsonderzoek is moeilijk 54 47,0 Interpretatie van de uitkomsten 50 43,5 Niet voldoende materiaal 43 37,4 a Meer dan één antwoord was mogelijk 3.4 Behoefte aan instrumenten voor de psychodiagnostiek bij allochtonen ok deze vraagstelling wordt onderzocht via geclusterde lijstjes op basis van de informatie verkregen via open vragen in de vorige enquête. De antwoorden op deze vraagstelling kunnen vooral nuttig blijken in combinatie met de antwoorden op vraag 3, bijvoorbeeld bij de formulering van actiepunten om gericht de mogelijkheden voor psychodiagnostiek bij allochtone cliënten te verbeteren. Voor aanvullende informatie wordt daarnaast navraag gedaan naar de cliëntgroepen waarvoor de gevoelde behoefte het meest aanwezig is. Vraag 6 Aan welke testen (naast wat u al gebruikt) heeft u behoefte bij de diagnostiek van allochtone cliënten?
N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieOuderen migranten en (psycho)psychiatrie. Meten is weten?
Ouderen migranten en (psycho)psychiatrie Meten is weten? Dag van de inhoud dr. J. Witlox, specialismegroep neurocognitieve stoornissen drs. Nour Alkaduhimi, specialismegroep ouderen Ouderen migranten in
Nadere informatieDeze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding.
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Internet meest gebruikte informatiebron bij zoeken naar passende zorgverzekering Marjan van der Maat &
Nadere informatieRapportage stelling 1 Ik wil zelf mijn tandarts kunnen kiezen. Juli 2014. Baas in eigen
Rapportage stelling 1 Ik wil zelf mijn tandarts kunnen kiezen Juli 2014 Baas in eigen mond! 1 Inleiding Het initiatief voor het oprichten van het Consumenten Platform Mondzorg is eind 2013 genomen om de
Nadere informatieVerantwoord testgebruik
Verantwoord testgebruik Fairness in het Cotan beoordelingssysteem Dr. Remko van den Berg(NOA) r.vdberg@noa-vu.nl Dr. Bas Hemker (Cito) bas.hemker@cito.nl Dr. Jorg Huijding (EUR) huijding@fsw.eur.nl www.noa-vu.nl
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale
Nadere informatieJaarrapport Het Voorbeeld BV 2007
Jaarrapport Het Voorbeeld BV 2007 Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Cenzo worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. Voor het gebruik van
Nadere informatieDiagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn
Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn drs. G.J. Kloens RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN DIAGNOSTIEK MET VRAGENLIJSTEN IN DE EERSTELIJN Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische,
Nadere informatieEnquête Telefonische dienstverlening
Enquête Telefonische dienstverlening Enquête Telefonische dienstverlening Colofon Titel:Enquête Enquete Telefonische dienstverlening Opdrachtgever: Gemeente Velsen Opdrachtnemer: Marieke Galesloot Datum:
Nadere informatieOnderzoek klanttevredenheid Proces klachtbehandeling 2011... Antidiscriminatievoorziening Limburg
Proces klachtbehandeling 2011................................................................... Antidiscriminatievoorziening Limburg Mei 2012...................................................................
Nadere informatieEvaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers
Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers nderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Goirle DIMENSUS beleidsonderzoek April 2012 Projectnummer 488 Het onderzoek De gemeente Goirle is eind april 2010
Nadere informatieStichting Jeugd en Jongerenwerk Midden-Holland 2005. Hoe maak ik een jeugdenquête
Stichting Jeugd en Jongerenwerk Midden-Holland 2005 Hoe maak ik een jeugdenquête Inhoudsopgave Inleiding 3 Hoofdstuk 1 Wanneer een enquête 4 Hoofdstuk 2 Hoe maak ik een enquête 5 Hoofdstuk 3 Plan van aanpak
Nadere informatieANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN
ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN Dr. C.P. van Linschoten Drs. P. Moorer Definitieve versie 27 oktober 2014 ARGO BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Vraagstelling...
Nadere informatie1 Opzet tabellenboek, onderzoeksopzet en respondentkenmerken
1 Opzet tabellenboek, onderzoeksopzet en respondentkenmerken 1.1 Opzet tabellenboek Dit tabellenboek geeft een uitgebreid overzicht van de uitkomsten van de Leefbaarheidsmonitor 2004. Het algemene rapport,
Nadere informatieWelke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan
Welke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan Iedereen met psychiatrische problemen Filter 1 Hulpzoekenden Filter 2 Herkende problemen Filter 3
Nadere informatieHUMANITAS NULMETING COMPLEXITEIT VAN DE HULPVRAAG
HUMANITAS NULMETING COMPLEXITEIT VAN DE HULPVRAAG Datum : 2 juni 2017 Auteur : Heleen de Boer Inhoud INTRODUCTIE... 2 SAMENVATTING... 3 1. INLEIDING... 4 1.1. Aanleiding en doel... 4 1.2 De vragenlijst...
Nadere informatieThematische behoeftepeiling. Uitkomsten en conclusies van een brede enquête onder patiëntenorganisaties
Thematische behoeftepeiling Uitkomsten en conclusies van een brede enquête onder patiëntenorganisaties Inleiding In de komende jaren ontwikkelt de VSOP toerustende activiteiten voor patiëntenorganisaties
Nadere informatie21/09/2018 CULTUUR EN PSYCHODIAGNOSTIEK WIE INHOUD. Caroline Dejonghe
CULTUUR EN PSYCHODIAGNOSTIEK 1 WIE Caroline Dejonghe Praktijklector Toegepaste Psychologie Thomas More Antwerpen Medewerker Psychodiagnostisch Centrum (PDC) Thomas More TP Lid netoverstijgende werkgroep
Nadere informatieOverdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten.
Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten. Inleiding Ziekte gerelateerde ondervoeding is nog steeds een groot probleem binnen de Nederlandse
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek DBC COPD - Eerste lijn (2011)
Klanttevredenheidsonderzoek DBC COPD - Eerste lijn (2011) Inhoudsopgave Verslag 2-4 Grafieken 5-10 Samenvatting resultaten 11-16 Bijlage - Vragenlijst 17+18 Cohesie Cure and Care Hagerhofweg 2 5912 PN
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek 1-op-1 Relaties Trajecten
Klanttevredenheidsonderzoek 1-op-1 Relaties Trajecten Rapportage van de tevredenheid bij cliënten van de één-op-één Relaties Trajecten Uitgevoerd in opdracht van Stichting Welzijn Ouderen Arnhem November
Nadere informatieDe beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers
RCEC Conferentie 19 november 2008 De beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers Coördinator Testbeoordelingen van de Commissie Test- Aangelegenheden Nederland
Nadere informatieBevindingen getroffenen en betrokkenen monstertruck-drama
Bevindingen getroffenen en betrokkenen monstertruck-drama Resultaten van drie belrondes onder getroffenen en betrokkenen van het monstertruckdrama op 28 september 2014 F.D.H. Koedijk, A. Kok Bevindingen
Nadere informatieTevredenheid over MEE. Brancherapport 2011. Een onderzoek in opdracht van MEE Nederland. Marieke Hollander Betty Noordhuizen BA3913
Tevredenheid over MEE Brancherapport 2011 Een onderzoek in opdracht van MEE Nederland Marieke Hollander Betty Noordhuizen BA3913 Zoetermeer, 21 december 2011 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust
Nadere informatieGemeente Breda. Onderzoek en Informatie. Klanttevredenheidsonderzoek WSNP 2012
Gemeente Breda Onderzoek en Informatie Klanttevredenheidsonderzoek WSNP 2012 Publicatienummer: 1715 Datum: Februari 2013 In opdracht van: Gemeente Breda Kredietbank West-Brabant Uitgave: Gemeente Breda
Nadere informatieAanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013
Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013 1. Inleiding De aanvullende seksualiteitshulpverlening (ASH) is laagdrempelige zorg waar jongeren tot 25 jaar gratis en indien gewenst anoniem
Nadere informatieWat vinden ouders ervan?
Wat vinden ouders ervan? Een samenvatting van het onderzoek naar de ervaringen van ouders/wettelijk vertegenwoordigers met betrekking tot de geboden zorg bij Nieuw Woelwijck. Jorien Luijkx, MSc. Annet
Nadere informatieSamenwerkende gemeenten West- Brabant: gemeente Moerdijk
Samenwerkende gemeenten West- Brabant: gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2015 Definitieve rapportage 4 augustus 2016 DATUM 4 augustus 2016 TITEL Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2015 ONDERTITEL
Nadere informatie10 VeROudeRINg VAN de TeSTNORMeN 10.1 AANWIJzINgeN VOOR een MINdeR STeRk flynn-effect
10 VEROUDERING VAN DE TESTNORMEN Een belangrijk, en voor de diagnostiek uitermate lastig probleem, is de veroudering van testnormen. De prestatie op intelligentietests van personen van dezelfde leeftijd
Nadere informatieIntelligentie meting bij allochtonen
Intelligentie meting bij allochtonen Vraag van de opdrachtgever: Cliënt(e) spreekt weinig Nederlands. Wat is het niveau van functioneren, wat is de leerbaarheid? - Vraag van de opdrachtgever: wat is het
Nadere informatieKinderen in Nederland - Bijlage B Respons, representativiteit en weging
Kinderen in Nederland - Bijlage B Respons, representativiteit en weging Respons thuiszorgorganisaties en GGD en In deden er tien thuiszorgorganisaties mee aan het, verspreid over heel Nederland. Uit de
Nadere informatieVaardighedentoets (Portfolio) gezondheidszorgpsycholoog diagnostiek en indicatiestelling (volwassenen en ouderen)
Vaardighedentoets (Portfolio) gezondheidszorgpsycholoog diagnostiek en indicatiestelling (volwassenen en ouderen) Doelstelling De volgende twee Kerncompetenties en vaardigheden in de Regeling periodieke
Nadere informatieAdviesnota Bestuur datum: 28 augustus 2014
Bijlagenummer 01/10/14/06 Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân Adviesnota Bestuur datum: 28 augustus 2014 Adviesnota voor: (kopieer en plak voor regel van toepassing) X Onderwerp:
Nadere informatiePsychodiagnostisch onderzoek voor kinderen en jeugdigen jonger dan 16 jaar. Informatie voor jeugdigen (12-16 jaar)
Psychodiagnostisch onderzoek voor kinderen en jeugdigen jonger dan 16 jaar Informatie voor jeugdigen (12-16 jaar) Psychodiagnostisch onderzoek bij kinderen en jeugdigen jonger dan 16 jaar Informatie voor
Nadere informatieVerslag van de enquête positionering kredietunies.
Verslag van de enquête positionering kredietunies. Kredietunie Nederland heeft een enquête opgesteld in samenwerking met het ID College, HVR Communicatie en de werkgroep positionering (Peter Knoers, Timo
Nadere informatieTussentijdse bevindingen van het thematoezicht naar de ketenzorg rond psychiatrische patiënten met ernstige somatische comorbiditeit
Bijlage Tussentijdse bevindingen van het thematoezicht naar de ketenzorg rond psychiatrische patiënten met ernstige somatische comorbiditeit 1 Achtergrond De casus van de heer W., beter bekend als de casus
Nadere informatieRapport klanttevredenheid 2013
Rapport klanttevredenheid 2013 2014.1.73 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Procedure nieuwe verhuur 4 3. 3.1 Reparatieverzoeken Resultaten afgehandelde enquêtes Meerssen 2013 5 5 4. Procedure vertrekkende
Nadere informatieClienttevredenheidsonderzoek juni 2016
Clienttevredenheidsonderzoek 2015-2016 24 juni 2016 Inhoud Voorwoord... 3 Het cliënttevredenheidsonderzoek... 3 Behandelaar... 3 Behandeling... 4 Bereikbaarheid... 5 Informatieverschaffing en keuzevrijheid...
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieTaal en Connector Ability
Taal en Connector Ability Nico Smid Taal en Intelligentie Het begrip intelligentie gedefinieerd als G ( de zogenaamde general factor) verwijst naar het algemene vermogen om nieuwe problemen in nieuwe situaties
Nadere informatiePsychische versus cognitieve stoornissen
Psychische versus cognitieve stoornissen De rol van de neuropsycholoog in dementiediagnostiek Drs. M.C. Verhaaf GZ-psycholoog Klinische neuropsychologie Het bestuderen van veranderingen in cognitie en
Nadere informatieDe psycholoog. Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie
De psycholoog Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Inleiding In deze folder kunt u lezen over de manier van werken van de psycholoog in het Waterlandziekenhuis. Aan de orde komen onder meer de
Nadere informatieOnderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving
Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van
Nadere informatiePsychodiagnostisch onderzoek bij Ouderen, vanaf 65 jaar
Psychodiagnostisch onderzoek bij Ouderen, vanaf 65 jaar Psychodiagnostisch onderzoek bij Ouderen vanaf 65 jaar 1. Het psychodiagnostisch onderzoek Door uw hulpverlener is een psychodiagnostisch onderzoek
Nadere informatiePsychodiagnostisch onderzoek bij volwassenen. vanaf 18 jaar
Psychodiagnostisch onderzoek bij volwassenen vanaf 18 jaar Psychodiagnostisch onderzoek bij Volwassenen 1. Het psychodiagnostisch onderzoek Door uw hulpverlener is een psychodiagnostisch onderzoek voorgesteld.
Nadere informatieVerwijzing naar de klinisch psycholoog
Verwijzing naar de klinisch psycholoog Deze folder geeft u informatie over de manier van werken van de klinisch psycholoog. Waar in deze folder gesproken wordt over u, kan het ook om uw kind gaan. Aan
Nadere informatieNederlanders aan het woord
Nederlanders aan het woord Veteranen en de Nederlandse Veteranendag 2014 Trends, Onderzoek en Statistiek (TOS) Directie Communicatie Documentnummer: TOS-14-066a Belangrijkste inzichten Nederlander hecht
Nadere informatieB.U.N. Boeddhistische Unie Nederland Vereniging van boeddhistische groeperingen in Nederland
Amsterdam, 24-11-2014 Boeddhisten in Nederland een inventarisatie Er zijn twee vragen die boeddhisten in Nederland al jaren bezig houden: 1. Wat is een boeddhist 2. Hoeveel boeddhisten zijn er in Nederland
Nadere informatieHuiselijk geweld in Limburg
Huiselijk geweld in Limburg De Limburgse Gezondheidsenquête Inleiding In het kader van het landelijke pilot-project Vrouwenveiligheidsindex (VVI) hebben de gezamenlijke Limburgse GGD en een extra rapportage
Nadere informatieErvaringen thuiszorgcliënten V&V Raffy Breda
Ervaringen thuiszorgcliënten V&V Raffy Breda Gemeten met de CQI index Februari 2015 Samenstelling: drs. Jeroen J. Haamers, Versie: februari 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 CQI-onderzoek; achtergrond
Nadere informatieInhoud Voorwoord Hoofdstuk 1 Proces, instrumenten, beoordeling en besluitvorming Hoofdstuk 2 Aanvraag, hulpvraaganalyse en eerste contact
Inhoud Voorwoord 7 Hoofdstuk 1 Proces, instrumenten, beoordeling en besluitvorming 11 1 Inleiding: wat is psychodiagnostiek? 11 2 Het diagnostische proces 12 3 Het gebruik van instrumenten 13 4 Oordelen
Nadere informatieHet hoofdstuk effectiever werken aan diversiteit geschreven door lector Dr. Sjiera de Vries is onderdeel van De Staat van de Ambtelijke Dienst (STAD)
Het hoofdstuk effectiever werken aan diversiteit geschreven door lector Dr. Sjiera de Vries is onderdeel van De Staat van de Ambtelijke Dienst (STAD) 2013. De gehele publicatie is na te lezen op de website
Nadere informatieWerkbelevingsonderzoek 2013
Werkbelevingsonderzoek 2013 voorbeeldrapport Den Haag, 17 september 2014 Ipso Facto beleidsonderzoek Raamweg 21, Postbus 82042, 2508EA Den Haag. Telefoon 070-3260456. Reg.K.v.K. Den Haag: 546.221.31. BTW-nummer:
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek. Dienstverlening team Werk en Inkomen, gemeente Olst-Wijhe
Klanttevredenheidsonderzoek Dienstverlening team Werk en Inkomen, gemeente Olst-Wijhe Aanleiding, methode en respons Aanleiding Gedurende de afgelopen jaren heeft de gemeente Olst-Wijhe meerdere onderzoeken
Nadere informatiePsychologisch onderzoek
Psychologisch onderzoek U bent door uw behandelaar verwezen voor een psychologisch onderzoek. Het psychologisch onderzoek is een diagnostisch onderzoek. Hieronder staat uitgelegd wat een psychologisch
Nadere informatieGemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017
Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 20 juni 2017 DATUM 20 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515
Nadere informatieVerzamelen gegevens: december 2013
Verzamelen gegevens: december 2013 Interpretatie gegevens: april/mei 2014 Organisatiebeschrijving Inzowijs richt zich op de begeleiding van kinderen en jongeren in de leeftijd van 2 t/m 23 jaar. De problematiek
Nadere informatieCarePower Cliënttevredenheidsonderzoek CarePower 2013/14
CarePower Cliënttevredenheidsonderzoek CarePower 2013/14 Datum : 01-02-2014 Auteur : Jaap Noorlander, Joris van Nimwegen Versie : 2 1 Inhoudsopgave Inleiding... Pagina 3 Vraagstelling... Pagina 3 Methode
Nadere informatieRapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss
Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss Juni 2008 COLOFON Samenstelling Michelle Rijken Mark Gremmen Vormgeving binnenwerk Roelfien Pranger Druk HEGA
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieCLIëNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2011, van brief tot conclusie!!
CLIëNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2011, van brief tot conclusie!! De brief: Het Venster F.D. Rooseveltlaan 18 Postbus 2157 5600 CD Eindhoven Eindhoven, 29 november 2011 Betreft: Enquete cliënttevredenheid Beste
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek Bureau Wbtv 2015
Klanttevredenheidsonderzoek Bureau Wbtv 1 Juni 1 Doel van het onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de huidige mate van tevredenheid van tolken en vertalers, afnemers van tolk- en vertaaldiensten
Nadere informatieVertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010
Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inhoud Opzet van het onderzoek Zorg aan migranten Taalachtergrond migranten Voorlichtingsmateriaal
Nadere informatieAfdeling Medische psychologie
Afdeling Medische psychologie U bent door uw medisch specialist doorverwezen naar de afdeling Medische psychologie. In deze folder leest u meer over de behandeling door de medisch psycholoog, met welke
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek Wmo 2014
Klanttevredenheidsonderzoek Wmo 2014 Inleiding en toelichting Het jaarlijkse Wmo-klanttevredenheidsonderzoek is in april en mei 2015 naar de cliënten verstuurd. Aan de cliënten werd gevraagd of zij de
Nadere informatieErvaringen thuiszorgcliënten V&V Huize het Oosten Gemeten met de CQI index
Ervaringen thuiszorgcliënten V&V Huize het Oosten Gemeten met de CQI index April 2014 Samenstelling: drs. Jeroen J. Haamers, Versie: april 2014 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 CQI-onderzoek; achtergrond en
Nadere informatieKlinische Psychologie
Klinische Psychologie Psychologisch onderzoek en behandeling in het Ikazia Ziekenhuis Beter voor elkaar Inleiding In deze folder kunt u lezen over de manier van werken van de klinisch psycholoog in het
Nadere informatieResultaten enquête Ondersteuning SKJ geregistreerde gedragswetenschappers. Project van NVO en NIP
Resultaten enquête Ondersteuning SKJ geregistreerde gedragswetenschappers Project van NVO en NIP Inleiding Beroepsverenigingen NVO en NIP zijn samen een project gestart om SKJ geregistreerde psychologen
Nadere informatiePSYCHOLOGIE. De klinisch psycholoog in het ziekenhuis
PSYCHOLOGIE Medische psychologie De klinisch psycholoog in het ziekenhuis In deze folder kunt u lezen over de manier van werken van de klinisch psycholoog, verbonden aan de afdeling Medische Psychologie
Nadere informatieRapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. Artemis Coaching
Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van Artemis Coaching Juni 2008 1 Bedrijfsnaam: Artemis Coaching Inleiding Voor u ligt het rapport van het tevredenheidsonderzoek van Blik
Nadere informatieAchtergronden bij het instrument
Achtergronden bij het instrument P E O P L E I M P R O V E P E R F O R M A N C E Computerweg 1, 3542 DP Utrecht Postbus 1087, 3600 BB Maarssen tel. 0346-55 90 10 fax 0346-55 90 15 www.picompany.nl servicedesk@picompany.nl
Nadere informatieNiet geplaatst. 3. General Apitude test Battery ( GATB) veelheid aan functies om success te voorspellen. 4. Raven Progressive Matrices Niet-verbaal
Niet geplaatst 1. Binet-Simon Eerste versie in 1908 Herwerkt t.e.m. Standfor-Binet 1986 2. French Kit Factoranalyse - Vloeiende intelligentie - Gekristalliseerde intelligentie - Visuele intelligentie -
Nadere informatieRapportage Wmo onderzoek Communicatie
Rapportage Wmo onderzoek Communicatie Cliënten zijn tevreden over hoe het proces nu verloopt, voornamelijk door de inzet van traditionele communicatiekanalen 23 juli 2014 Versie 1,0 Inhoudsopgave Doelstelling
Nadere informatieJaar 1 - LEVENSEINDEKLINIEK 28 februari 2013
Jaar 1 - LEVENSEINDEKLINIEK 28 februari 2013 Per 1 maart 2013 bestaat de Levenseindekliniek 1 jaar. In deze rapportage wordt daarom gekeken naar het volledige eerste jaar Levenseindekliniek. De bijzonderheden
Nadere informatieGemeente Ommen. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 28 juli 2017
Gemeente Ommen Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 28 juli 2017 DATUM 28 juli 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076)
Nadere informatieErvaringen Wmo. Cliëntervaringsonderzoek Berg en Dal 2017
Ervaringen Wmo Cliëntervaringsonderzoek Berg en Dal 2017 Inhoud 1. Achtergrond van het onderzoek... 2 2. Het regelen van ondersteuning... 4 3. Kwaliteit van de ondersteuning... 6 4. Vergelijking regio...
Nadere informatieRapportage Competenties. Bea het Voorbeeld. support@meurshrm.nl. Naam: Datum: 16.06.2015. Email:
Rapportage Competenties Naam: Bea het Voorbeeld Datum: 16.06.2015 Email: support@meurshrm.nl Bea het Voorbeeld / 16.06.2015 / Competenties (QPN) 2 Inleiding In dit rapport wordt ingegaan op de competenties
Nadere informatieRapportage 2010. Landelijk Informatie Netwerk Eerstelijnspsychologen (LINEP) Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg
Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg Postbus 1568 3500 BN Utrecht Tel. 030-272 9700 Rapportage 2010 Landelijk Informatie Netwerk Eerstelijnspsychologen (LINEP) 2 Hieronder worden
Nadere informatiePatiëntregistratie. 9.1 Inleiding. 9.2 Variabelen en meetinstrumenten
9 Patiëntregistratie 9.1 Inleiding 81 In dit hoofdstuk wordt de patiëntregistratie beschreven. De patiëntregistratie is een van de zes gegevensverzamelingsmodules van de Tweede Nationale Studie. Het doel
Nadere informatieRapport Cliënttevredenheidsonderzoek. Sociale Activering (Jobfactory) SMO Helmond
Rapport Cliënttevredenheidsonderzoek Sociale Activering (Jobfactory) 2014 SMO Helmond Uitgevoerd door Bureau De Bok, Franeker Verslagjaar 2014 1 Inhoudsopgave cliënttevredenheidsonderzoek Sociale Activering
Nadere informatieRapport Onderzoek Toegang Wmo 2015
Z Rapport Onderzoek Toegang Wmo 2015 Maart 2015 In opdracht van het Transitiebureau Wmo Team Kennisnetwerk Wmo Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 2. Over het onderzoek 3 3. De resultaten 4 3.1 Omvang deelnemende
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek DBC Diabetes Mellitus Eerste lijn
Inleiding: Sinds 1 januari 2008 wordt in Noord-Limburg de diabeteszorg in de eerste lijn door Cohesie Cure and Care georganiseerd. De diabeteszorg wordt als DBC Diabetes Mellitus Eerste Lijn op gestructureerde
Nadere informatieTevredenheid Abw-cliënten. Benchmark rapportage gemeente Maassluis. December 2003
Tevredenheid Abw-cliënten Benchmark rapportage gemeente Maassluis December 2003 Benchmark Werk, Inkomen en Zorg Postbus 85932 2508CP Den Haag telefoon (070) 346 93 00 e-mail: gsd.benchmark@vng.nl website:
Nadere informatieDe psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum. Medische Psychologie
De psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum Medische Psychologie In deze folder informeren we u over de manier van werken van de psycholoog, verbonden aan de afdeling Medische psychologie van Zuyderland
Nadere informatieJaarrapport Cenzo totaal 2013
Jaarrapport Cenzo totaal 2013 Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Cenzo worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. Voor het gebruik van de informatie
Nadere informatieVerstandelijk beperkte pa0ënten
Verstandelijk beperkte pa0ënten Michiel Vermaak Arts voor Verstandelijk Gehandicapten Cephir Seminar Erasmus MC Maandag 25 januari 2016 Disclosure belangen spreker Michiel (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieGemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017
Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515
Nadere informatieVertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten - samenvatting uitkomsten- Amsterdam Edouard Buning november 2010
Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten - samenvatting uitkomsten- Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inleiding Op verzoek van LOC Zeggenschap in Zorg heeft BuningAdvies
Nadere informatieSamenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6
Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de
Nadere informatieCQ-Index GGZ Begeleid Zelfstandig Wonen
CQ-Index GGZ Begeleid Zelfstandig Wonen Rapportage cliëntervaringsonderzoek Levantogroep Uitkomsten 2014 november 2014 ARGO BV 2 Inhoudsopgave HOOFDSTUK 1. INLEIDING EN UITVOERING VAN HET ONDERZOEK...
Nadere informatieSBO de Vlinderboom Bemmel. Oudertevredenheidspeiling Speciaal Basisonderwijs 2011. Haarlem, maart 2011
SBO de Vlinderboom Bemmel Oudertevredenheidspeiling Speciaal Basisonderwijs 2011 Haarlem, maart 2011 Scholen met Succes Postbus 3386 2001 DJ Haarlem www.scholenmetsucces.nl info@scholenmetsucces.nl 023
Nadere informatieEnquête onder de vrijwilligers van de Gemiva-SVG Groep 2010
Enquête onder de vrijwilligers van de Gemiva-SVG Groep 2010 De Gemiva-SVG Groep heeft ruim 900 vrijwilligers die op zeer uiteenlopende momenten hun diensten verlenen bij activiteiten voor mensen met een
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn
Nadere informatieExperts in diagnostiek
Experts in diagnostiek Het beste in een kind naar boven halen Elk kind heeft zijn eigen talenten. Dit betekent niet dat alle kinderen even goed mee kunnen komen op school. Sommige kinderen hebben onvoldoende
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende
Nadere informatieDeelrapportage "Apotheken door Cliënten Bekeken" Vorige en huidige meting Apotheek Den Hoorn
Deelrapportage "Apotheken door Cliënten Bekeken" Vorige en huidige meting Apotheek Den Hoorn E Inhoud 1. Inleiding en methode 1 1.1. Achtergrond 1 1.2. Doel van het kwaliteitstraject: meten en verbeteren
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieBurgerpanel Horst aan de Maas - Meting 3
Rapportage Burgerpanel meting 3: Juni 2013 In opdracht van: Contactpersoon: Gemeente Horst aan de Maas Dhr. F. Geurts Utrecht, juli 2013 DUO Market Research drs. Aart van Grootheest drs. Marjan den Ouden
Nadere informatie