Notitie Onkruidbeheer op Verhardingen 2014

Transcriptie

1 Notitie Onkruidbeheer op Verhardingen 2014 Lof van het onkruid Godlof dat onkruid niet vergaat. Het nestelt zich in spleet en steen, breekt door beton en asfalt heen, bevolkt de voegen van de straat. Achter de stoomwals valt weer zaad: de bereklauw grijpt om zich heen. En waar een bom zijn trechter slaat is straks de distel algemeen. Als hebzucht alles heeft geslecht straalt het klein hoefblad op de vaalt en wordt door brandnetels vertaald: Gij die miljoenen hebt ontrecht: zij kòmen - uw berekening faalt. Het onkruid wint het laatste gevecht. Ida Gerhardt ( ) Gemeente Hengelo Sector Stedelijk Beheer Afdeling Wegen, Groen en Water

2 Inhoud INLEIDING 3 1. ONKRUIDBESTRIJDING OP VERHARDINGEN Onkruid algemeen Onkruidbestrijding op verhardingen in Hengelo; de historie Verbod Glyfosaat 4 2. METHODEN Huidige methode; DOB Mechanische onkruidbestrijding Borstelen Thermische onkruidbestrijding Branden Hete Lucht Heet water Onkruidbestrijding met (vet)zuur Ultima Cito Global Herbicide Paveclean Ervaringen (buurt)gemeenten Milieueffecten 9 3. VERBOD GLYFOSAAT 2015 EN DAN? Kosten Kanttekeningen bij de kosten Pilots Hengelo in Kosten pilots 14 Bijlage Preventie 15 2

3 INLEIDING In september 2011 heeft de Tweede Kamer de motie Grashoff aangenomen, waarin wordt aangestuurd op een verbod van glyfosaathoudende middelen voor niet-commerciële instellingen vanaf In een brief aan de Tweede kamer (september 2013) laat staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu weten dat het verbod van glyfosaat op verhardingen al per november 2015 in zal gaan. Voor de bestrijding van onkruid op verhardingen wordt in de gemeente Hengelo al jaren gebruik gemaakt van chemische bestrijdingsmiddelen. Sinds 2007 wordt hiervoor de DOB methode toegepast (Duurzaam Onkruid Beheer). Bij deze methode wordt gebruik gemaakt van het middel Roundup Evolution, met daarin de werkzame stof glyfosaat. Een verbod op glyfosaat vraagt om een herijking van de koers. In deze notitie wordt dieper ingegaan op alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden en de gevolgen. Tevens wordt een voorstel gedaan om in 2014 pilots uit te voeren om ervaring op te doen met alternatieve methoden. Gedurende het jaar worden deze methoden gemonitoord, waarna een evaluatie wordt uitgevoerd. De uitkomsten van deze evaluatie worden verwerkt in een Nota Onkruidbeheer op Verhardingen. Tevens wordt dan een advies gegeven voor de meest geschikte methode(n) in Hengelo. 3

4 1. ONKRUIDBESTRIJDING OP VERHARDINGEN 1.1 Onkruid algemeen Planten groeien overal. Niet alleen in een plantsoen of een weiland, maar ook tussen kieren in verhardingen en zelfs op ogenschijnlijk ongeschikte plaatsen als stenen muurtjes. Om te kunnen groeien, hebben alle planten de volgende elementen nodig: bouwstoffen, ruimte, lucht, water en warmte/licht. Als die factoren aanwezig zijn, komt de begroeiing vanzelf. Planten vermeerderen zich door middel van zaden of wortels, en die zijn overal aanwezig. Pas als een plant uit zichzelf terecht is gekomen op een plek waar deze niet is gewenst, spreken we over onkruid. Maar waarom is onkruid op verharding ongewenst? Het onkruid is nadelig voor de functionele kwaliteit van de verharding, met name voor de toegankelijkheid, waterafvoer en verkeersveiligheid. De civieltechnische kwaliteit wordt door de opdruk van onkruid verslechterd. Tot slot is onkruid op verharding van invloed op de beeldkwaliteit en op de beleving van mensen als dusdanig. Bestrijding van onkruid kan zowel preventief en curatief. In deze notitie wordt dieper ingegaan op de curatieve onkruidbestrijdingsmethoden. Wel is ter informatie overzicht van mogelijke preventieve maatregelen beschreven in de bijlage. 1.2 Onkruidbestrijding op verhardingen in Hengelo; de historie Het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen kent een lange geschiedenis. Hieronder een kort overzicht. Tot en met 1996 werd door de medewerkers van de stadsdelen het geheel te onderhouden oppervlak aan verhardingen een maal preventief gespoten met een mengsel van Diuron en Aakarsol (gemiddeld 450 l/jr). Beide middelen waren zeer effectief, tevens zeer schadelijk. En dat terwijl deze middelen destijds juist als vooruitstrevend werden beschouwd; ze waren immers vele malen minder schadelijk dan DDT dat tot in de jaren 70 werd toegepast. De schadelijke effecten van DIURON en Aakarsol deden zich voornamelijk voor in het grondwater. In 1997 werd in twee stadsdelen een proef genomen met de selectspray methode. Doordat het gif sensorgestuurd werd opgebracht, verminderde het verbruik (en dus de emissie). In de twee overige stadsdelen werd nog op de normale manier gespoten met Aakarsol, Diuron, Butisan-s en Roundup. Vervolgens werd in 1998 volledig overgegaan op het spuiten met de selectspray methode. De gebruikte middelen waren dat jaar Roundup en Diuron. De milieubelasting nam dit jaar door deze methode sterk af. Vanaf 1999 mocht Diuron niet meer toegepast worden. Het middel dat sindsdien werd gebruikt was Roundup pro. Volgens de toenmalige inzichten zou de milieubelasting hiermee gereduceerd worden tot nul. Het kwaliteitsbeeld vanaf 1999 was in het begin goed, maar langzamerhand verminderde dit. Waarschijnlijk werd dit veroorzaakt doordat er in het begin nog nawerking was van de middelen die toegepast waren voor In 2007 is Hengelo voor het eerst volgens de zogenaamde DOB-methode gaan werken. De uitvoering lag in handen van een aannemer die gebruik maakte van Roundup Evolution via de methode select-spray. Met een oog wordt gedetecteerd waar het onkruid staat. Vervolgens wordt er direct op het onkruid een dosering onkruidbestrijdingsmiddel gespoten. Op deze manier wordt niet de hele verharding gespoten, maar slechts op de plekken waar onkruid staat. Staat er niets, dan wordt er ook geen middel gebruikt. 1.3 Verbod Glyfosaat In september 2011 heeft de Tweede Kamer de motie Grashoff aangenomen, waarin wordt aangestuurd op een verbod van glyfosaathoudende middelen voor niet-commerciële instellingen vanaf

5 Uit motie Grashof: overwegende, dat uit wetenschappelijk onderzoek van na 2002 blijkt dat glyfosaat, een stof die bijvoorbeeld voorkomt in onkruidverdelgingsmiddel Roundup, geboorteafwijkingen, hormoonverstorende effecten, dode reptielen en amfibieën en verstoorde bodemsystemen veroorzaakt; overwegende, dat glyfosaat een concrete bedreiging vormt voor de productie van drinkwater uit oppervlaktewater; overwegende, dat de gemiddelde afzet van glyfosaat de afgelopen jaren 960 ton was; overwegende, dat een groot deel van het glyfosaatgebruik voor niet-commerciële doeleinden is en het maatschappelijk belang van het gebruik gering; overwegende, dat er alternatieve bestrijding van onkruid mogelijk is; verzoekt de regering een verbod in te stellen voor gebruik van gewasbeschermingsmiddelen met glyfosaat voor niet-commerciële doeleinden (13 september 2011). In een brief aan de Tweede kamer (september 2013) heeft staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu laten weten dat het verbod van glyfosaat op verhardingen al per november in zal gaan. Vanaf die datum mag onkruid dus alleen nog maar bestreden worden op niet-chemische manieren. Een belangrijk gevolg van dit verbod is dat de emissie van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen op verharding naar het oppervlaktewater zal afnemen. Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen op verhardingen is weliswaar aanzienlijk lager dan het gebruik in de landbouw, de totale emissie naar sloten en beken is uiteindelijk even groot. Dit wordt veroorzaakt door het zeer directe afstromingstraject; bestrijdingsmiddelen blijven achter op de verharding en bij een regenbui spoelen ze direct of via het hemelwaterriool naar het oppervlaktewater. In gebieden waar sprake is van een gescheiden rioolstelsel, is deze emissie dus het grootst. In het Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan wordt het belang van dit ontvlechten van afvalwater en hemelwater ook beschreven: Door het afkoppelen van hemelwater gaat er minder schoon water naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie en is er minder kans op riooloverstortingen en wateroverlast. Het ineens ombouwen van de gemengde rioolstelsels is echter veel te duur. Daarom wordt gestreefd naar het geleidelijke ontvlechten van hemelwater en afvalwater. Zodoende wordt gewerkt aan het duurzaam omgaan met water. De ambitie is om hemelwater af te koppelen (of niet op de riolering aan te sluiten) bij: alle stedelijke uitbreidingen en herinrichtingen als afkoppelen doelmatig mogelijk is; grootschalig onderhoud van gemengde riolering binnen de Blauwe Aderstructuur. Het aanstaande verbod op glyfosaat zal juist in die gebieden waar afvalwater en hemelwater ontvlecht zijn of worden, leiden tot minder emissies naar het oppervlaktewater. 1 De staatssecretaris maakt nog een voorbehoud met betrekking tot de juridische haalbaarheid van de voorstellen. Pas als daar duidelijkheid over is kan de regelgeving worden aangepast. De verwachting is dat de besluitvorming hierover begin 2014 zal plaatsvinden. 5

6 2. METHODEN ONKRUIDBESTRIJDING Het gebruik van het chemische bestrijdingsmiddel Roundup is gemakkelijk toepasbaar, effectief en goedkoop. Het naderende verbod op dit middel (eind 2015) dwingt ons om tijdig een keuze te maken voor een geschikte alternatieve methode. Daarbij moeten we kijken naar het beeld, de kosten en de milieueffecten van de alternatieve methoden. In dit hoofdstuk worden de verschillende methoden nader beschreven. 2.1 Huidige methode; DOB DOB staat voor Duurzaam OnkruidBeheer op verhardingen. Bij de DOB-methode wordt een balans gezocht tussen kosten, onkruidbeeld en milieueffecten. DOB zegt niet dat chemische middelen per definitie fout zijn, maar wel dat er plekken zijn waar je niet zou moeten willen spuiten. Enkele randvoorwaarden die worden genoemd: Spuit geen onkruidbestrijdingsmiddel op verhardingen binnen 1 meter van de insteek vanaf het oppervlaktewater, zoals stroken van verhardingen langs of bij grachten, kanalen en rivieren. Spuit geen onkruidbestrijdingsmiddel wanneer volgens de lokale weersverwachting voor de komende 24 uur in 3-uursblokken meer dan 1 millimeter neerslag wordt voorspeld en de kans op neerslag > 40% is. Streef naar minimaal middelengebruik. Op halfopen verhardingen mag op jaarbasis maximaal 360 gram glyfosaat per hectare verharding worden gebruikt en maximaal 216 gram glyfosaat per hectare per werkronde. Op open verhardingen geldt een maximum van 1440 gram actieve stof per hectare per jaar. Indien geen gericht veegbeheer van de goten plaatsvindt (<3 veegronden per werkeenheid per seizoen), moet bij het toepassen van onkruidbestrijdingsmiddel een spuitvrije zone van 1 m rondom regenwaterafvoerkolken zoals straat- en trottoirkolken worden aangehouden. Indien er wel gericht veegbeheer plaatsvindt ( 3 veegronden per werkeenheid per seizoen), mag men afzien van de spuitvrije zone rondom de kolken. Werking Roundup Roundup is in Nederland het meest gebruikte middel tegen onkruid. Er bestaan meerdere varianten van Roundup; ze werken echter allemaal basis van de werkzame stof glyfosaat. Glyfosaat is een contactmiddel en dus giftig als het in aanraking komt met een plant. Het middel wordt door de plant opgenomen en blokkeert de aanmaak van cyclische aminozuren. Hierdoor is de plant niet in staat om eiwitten aan te maken voor de groei en daarom sterft de plant. Door het gebruik van Roundup worden niet alleen de bovengrondse delen maar ook de wortels van het onkruid aangetast. Eén liter Roundup Evolution bevat 360 gram glyfosaat. 2.2 MECHANISCHE ONKRUIDBESTRIJDING Bij de mechanische bestrijdingsmethoden (borstelen) worden de bovengrondse delen van onkruid mechanisch verwijderd met een ronddraaiende metalen borstel BORSTELEN Borstelen is een effectieve onkruidbestrijdingsmethode bij achterstallig beheer. Niet alleen wordt het onkruid verwijderd, maar ook de voedingsbodem verdwijnt. Borstelen in combinatie met vegen, levert een net beeld op. Al het onkruid en vuil wordt immers van de bestrating verwijderd. Maar doordat de wortels tussen de voegen achterblijven, groeit er redelijk snel weer onkruid op. Een intensieve veeg- of borstelbeurt aan het einde van het seizoen zorgt ervoor dat de verharding schoon de winter ingaat. Gemeente Hengelo heeft in het verleden negatieve ervaringen met borstelen gehad door ontstane schade aan verhardingen. 6

7 Voordelen borstelen + Resultaat direct zichtbaar + Grote capaciteit + Vrijwel overal toepasbaar + Ook andere vervuiling zoals bladeren, zwerfvuil, zand en stof verdwijnt + Niet weersafhankelijk Nadelen borstelen - Uitstoot naar de lucht (stof, zware metalen, CO 2) - Staal van de borstels komt in milieu - Kans op stof- en geluidshinder - Lastig bij veel obstakels of geparkeerde auto s - Doodt alleen bovengrondse delen van het onkruid, snelle hergroei - Beschadiging en slijtage verharding 2.3 THERMISCHE ONKRUIDBESTRIJDING Bij de thermische methoden (branden, hete lucht en heet water) wordt het onkruid dusdanig verhit dat het afsterft BRANDEN Met behulp van onkruidbranders wordt het onkruid in contact gebracht met de hete gassen van een vlam. Hierdoor wordt het onkruid zo sterk verwarmd dat het kan ontbranden. De plant wordt hiermee boven de grond bestreden. De warmte dringt echter niet altijd door tot in de wortels, waardoor wortelonkruiden na verloop van tijd weer kunnen aangroeien. Voordelen branden + Op alle verharding inzetbaar + Stille methode met weinig overlast voor omwonenden (stof / geluid) + Vuurvlam doodt ook onkruidzaden + Ook op moeilijke plekken bereikbaar (met handbrander) + Bovengrondse delen worden direct verwijderd door verbranding Nadelen branden - Hoog energieverbruik (voor branden en machine) - Gevaar voor smelten van straatmeubilair en of asfalt - Minder effectief bij vochtig weer - Beperkt resultaat bij extreme onkruidgroei - Het verdorde materiaal blijft achter en zorgt voor een minder fraai beeld - Bij bladval moet blad eerst worden verwijderd HETE LUCHT/STOOM Bij onkruidbestrijding met hete lucht wordt de plant in contact gebracht met hete lucht of stoom. Voordeel hiervan is dat het water heter is waardoor de warmteoverdracht van het water naar de plant toeneemt. De cellen raken beschadigd, waardoor de plant veel vocht verliest. Ook wordt hierdoor het wortelstelsel beïnvloed zodat er uitputting ontstaat. De warmte zelf dringt echter nauwelijks door tot het wortelstelsel. De plant kan dan ook weer uitgroeien na behandeling. Door de uitputting wordt de kans op aangroeien na een aantal behandelingen steeds kleiner. Voordelen hete lucht + Doodt plant na aantal herhalingen van binnen uit + Planten worden gevoelig voor deze behandeling + Weinig overlast voor omwonenden + Lager watergebruik mogelijk dan bij heet water Nadelen hete lucht - Werkt slecht bij veel wind en na regen - Veel brandstof nodig (voor hete lucht en machine) - Het verdorde materiaal blijft achter en zorgt voor een minder fraai beeld - Sommige planten kunnen veel warmte verdragen en worden weinig beschadigd - Doodt alleen de bovengrondse delen van het onkruid 7

8 2.3.3 HEET WATER Met de heet water techniek wordt de plant verwarmd door contact met water dat tegen het kookpunt is verwarmd. Voordeel van heet water is dat de warmte in de plant langer wordt vastgehouden waardoor het beter in een vegetatie kan dringen en zo ook het bovenste deel van de wortel wordt aangetast. Door herhaling van de heetwatermethode vindt er uitputting van de ondergrondse delen plaats. Voordelen heet water + Onkruid wordt na verloop van tijd tot in de wortel gedood + Planten worden gevoelig voor deze behandeling + Weinig overlast voor omwonenden (stof /geluid) Nadelen heet water - Doodt in eerste instantie alleen de bovengrondse delen van het onkruid - Oudere planten hebben meer behandelingen nodig omdat het wortelstelsel moet worden uitgeput - Veel brandstof nodig (voor heet water en machine) - Veel water nodig - Het verdorde materiaal blijft achter en zorgt voor een minder fraai beeld - Bij bladval moet blad eerst worden verwijderd - Bij regen minder effectief, maar effectiever dan hete lucht (2.2.4) 2.4 ONKRUIDBESTRIJDING MET (VET)ZUUR Sinds enkele jaren zijn er ook nieuwe bestrijdingsmiddelen op de markt die werken op basis van zuren. Kenmerk van middelen op basis van zuren is de relatief grote hoeveelheid benodigde spuitvloeistof. De planten moeten namelijk goed worden geraakt ofwel 'natgezet' voor een optimale werking. Hieronder worden enkele middelen beschreven die gebruikt worden voor professionele onkruidbestrijding op verhardingen ULTIMA Het middel bestaat uit nonaan- of pelargoonzuur (97%; verzadigd vetzuur) plus maleinehydrazide (3%; kiemremmer, remt de wortelontwikkeling van onkruiden); Het betreft een niet selectief contactmiddel tegen onkruiden, mossen en algen; Pleksgewijze toepassing is alleen mogelijk met rugspuit en afschermkap; Maximaal 2 toepassingen per 12 maanden met minimaal 30 dagen interval tussen toepassingen CITO GLOBAL HERBICIDE Het middel werkt op basis van azijnzuur; niet selectief contactmiddel tegen onkruiden en mossen; maximaal 6 toepassingen per 12 maanden met minimaal 7 dagen interval tussen toepassingen; Het middel is giftig voor waterorganismen, daarom zodanig toepassen dat het middel niet in oppervlaktewater terechtkomt Gevaarlijk voor bijen en hommels. Om de bijen en andere bestuivende insecten te beschermen mag dit product niet gebruikt worden op in bloei staande gewassen. niet toepassen wanneer voor de komende 6 uur meer dan 1 mm neerslag wordt voorspeld de neerslagkans groter is dan 40% PAVECLEAN Het middel werkt op basis van azijnzuur en plantaardige olie; Paveclean heeft geen CTGB toelating als onkruidbestrijdingsmiddel. Het betreft een niet selectief contactmiddel tegen onkruiden, mossen en algen; 8

9 2.5 ERVARINGEN (BUURT)GEMEENTEN Omdat bovengenoemde middelen nog niet lang op grote schaal worden toegepast, is er nog weinig bekend over de resultaten van deze methoden bij andere gemeenten. Hieronder volgen enkele voorlopige conclusies. Gemeente Ommen-Hardenberg heeft in 2013 drie pilotprojecten afgerond met Ultima en Cito Global City herbicide. De ervaringen zijn voorzichtig positief. Voorafgaand aan twee spuitrondes met dit middel is een ronde met de onkruidstomer (heet water) uitgevoerd. Mei en juni waren koud, waardoor de bestrijding laat op gang kwam. De kwaliteitsbeelden hoog en basis zijn nipt gehaald. Gemeente Enschede heeft in 2012 en 2013 een aantal proeven uitgevoerd met Cito Global Herbicide en Ultima. De werking is goed, alleen moet de hele plant worden natgemaakt, waardoor veel middel en veel water nodig. Kosten zijn hierdoor alsnog hoog. De methoden kunnen ook in selectspray worden toegepast, maar hiervoor moeten de metalen onderdelen vervangen worden door plastic. In Enschede gebeurde dit niet waardoor het azijnzuur het metaal aantastte en de machine vaak stuk ging. Om niveau basis te kunnen halen waren 4 beurten nodig (2 voor en 2 na de bouwvak, laatste in september). Omdat sommige onkruiden niet dood gaan door 1 methode, was het noodzakelijk om de methoden te combineren/af te wisselen. Enschede past al jaren de brander toe in de wijken waar wadi s liggen (Oikos en Ruwenbos). De voorlopige conclusie van Enschede is dat hete lucht de beste en goedkoopste alternatieve methode is. Gemeente Raalte heeft in 2013 proeven uitgevoerd met Ultima en hete lucht. Ultima is toegepast in een wijk met wadi's. Er zijn twee rondes uitgevoerd. Hete lucht is toegepast in een in een oudere wijk die in 2004 helemaal is opgeknapt. Er zijn vier rondes uitgevoerd (in mei/juni twee maal en in september twee maal). Bij beide methoden waren de resultaten goed. Ook was weinig verschil te zien tussen beide methoden (en niet veel anders dan eerdere resultaten met DOB methode). Zelfs hardnekkig varkensgras kon met beide methoden worden bestreden. In het verleden is de brandmethode vaak toegepast. Ervaringen met branden zijn minder goed dan de ervaring met hete lucht (o.a. door in brand vliegend blad en snel terugkerend varkensgras). Borstelen viel ook af vanwege schade aan straatmeubilair en de noodzaak om een borstelronde altijd te laten volgen door een veegronde (waardoor het ook weer een stuk duurder werd). Daarnaast zijn de borstelmachines te zwaar voor trottoirs. Gemeente Oldenzaal heeft in 2013 een proef uitgevoerd met hete lucht in de wijk de Graven Es. Deze methode is in de periode van half mei tot half september in vijf ronden uitgevoerd. Daarbij is de conclusie getrokken dat de eerste ronde eerder in het jaar moet plaatsvinden. Oldenzaal is content over het beeld. Het beeld is netter dan het beeld na het branden. Ook is geen schade ontstaan aan beplanting of andere objecten. 2.6 MILIEUEFFECTEN De praktische voor- en nadelen van de verschillende methoden zijn in de vorige paragrafen weergegeven. Maar wat is het effect van deze verschillende methoden op het milieu? Dat gif niet in het milieu thuis hoort, mag duidelijk zijn. Maar is thermische onkruidbestrijding (branden of heet water) dan wel verantwoord? Een brand- of heetwatermachine moet immers met veel brandstof op temperatuur worden gebracht. Dit leidt weer tot een veel hogere verbruik van brandstoffen dan de DOB-methode. Om een antwoord te kunnen geven op deze lastige vraag wat zijn de milieu effecten van de verschillende onkruidbestrijdingsmethoden is in 2012 een LCA (Levenscyclusanalyse)-Quickscan uitgevoerd tussen de verschillende onkruidbestrijdingsmethoden door het IVAM 2. Daarbij zijn de milieueffecten van deze methoden bekeken aan de hand van de internationaal geaccepteerde LCA methode. 2 IVAM is een onderzoeks- en adviesbureau op het terrein van duurzaamheid, voortgekomen uit de Interfacultaire Vakgroep Milieukunde (IVAM) van de Universiteit van Amsterdam. 9

10 De onkruidbestrijdingstechnieken die zijn onderzocht zijn de volgende: borstelen branden hete lucht heet water chemische bestrijding (sensorgestuurd, schijfvernevelaar en onkruidstrijker) De gehele levenscyclus is in beschouwing genomen, van productie van grondstoffen tot verwerking van afval. De LCA-score bestaat uit 17 milieueffecten die los van elkaar worden vergeleken, en vervolgens bij elkaar worden opgeteld, waarna de scenario s weer worden vergeleken. Wanneer de impactcategorieën apart worden beschouwd is er niet één scenario dat altijd als beste of als slechtste scoort. Wanneer de impactcategorieën worden opgeteld tot een totaalscore, blijkt dat totale milieuscore sterk overheerst wordt door slechts een paar van de 17 milieueffecten die zijn berekend. De grootste bijdrage aan de totaalscore komt van de categorieën klimaatverandering (gezondheid en ecosystemen), uitputting van fossiele grondstoffen en emissie van fijnstof. Al deze effecten komen hoofdzakelijk voort uit het gebruik van fossiele energie. De chemische methodes hebben een lage score. De hete lucht methode scoort hoog, evenals de heet water methodes. De brandmethode heeft de hoogste (= meest milieubelastende) score. De scores van de borstelmethodes zijn relatief laag en hangen sterk af van de aanname voor extra slijtage van de tegels. Opmerkelijk is dat bij de heet watermethodes de volvelds methode een iets lagere milieu-impact heeft dan de sensorgestuurde methode. Per uur verbruikt de sensorgestuurde methode weliswaar minder brandstof, maar door de lagere werksnelheid komt de totaalscore toch iets hoger uit. 10

11 3. Verbod Glyfosaat En dan? 3.1 KOSTEN In diverse recente onderzoeken en publicaties wordt aangegeven dat overstappen naar chemievrij beheer goed mogelijk is, maar dat dit niet kan zonder consequenties. In onderstaande tabel worden per genoemde alternatieve methode de gemiddelde kosten per vierkante meter per jaar weergegeven. Daarbij is gerekend met het aantal behandelingen dat nodig is voor het gewenste beeldkwaliteit B (CROW). Deze beeldkwaliteit is vergelijkbaar met het in Hengelo gehanteerde beeldkwaliteitsniveau basis. Voor het realiseren en behouden van deze beeldkwaliteit liggen de kosten voor mechanische en thermische technieken (branden, hete lucht) tussen de 13 en 19 eurocent per m 2 per jaar. Door de relatief lagere capaciteit (ha/uur) liggen de kosten voor de heet water techniek iets hoger, tussen 22 en 29 eurocent per m 2 per jaar. Voor chemische onkruidbestrijding liggen de kosten ongeacht de toedieningstechniek gemiddeld tussen de 4 en 5 eurocent per m 2 per jaar. Voor de informatie in deze tabel is gebruik gemaakt van de gegegevens uit het rapport Kosten onkruidbeheer op verhardingen 3. Methode Aantal behandelingen Prijs ( /m 2 ) Prijs ( /m 2 /jaar) Prijs 2008 Borstelen 3-4 0,045 0,13-0,18 0,19 0,38 Branden 6-8 0,023 0,14-0,18 0,21 0,35 Hete lucht 6-8 0,024 0,15-0,19 - Heet Water 3-4 0,076 0,22-0,29 0,22 0,32 In Hengelo is in 2013 op m 2 onkruidbestrijding volgens de DOB-methode toegepast. Deze oppervlakte betreft alle open- en halfverhardingen, plus 1% van het totale asfaltareaal (i.v.m. goten). De kosten hiervoor bedroegen (excl. btw). Per vierkante meter komt dit neer op 0,023 (ofwel 2,31 eurocent) per m 2 /jaar. Onderstaande tabel toont de totale benodigde kosten voor de andere behandelmethode in Hengelo. Methode Prijs ( /m 2 /jaar) m2 (Hengelo) DOB methode Hengelo 2013* 0, Borstelen 0,13-0, Branden 0,14-0, Hete lucht 0,15-0, Heet Water 0,22-0, Ook is gekeken naar de ervaringen bij andere gemeenten. Hieronder wordt per gemeente en per onkruidbestrijdingsmethode de vierkante meterprijs weergegeven. Branden Heet water Hete lucht Combinatie methoden Global Herbicide Enschede 0,226 0,127 0,215 0,185 Borne 0,20 Oldenzaal n.n.b. Raalte 0,12 5 0,06 Ultima 3 Kosten onkruidbeheer op verhardingen C.J. van Dijk & C. Kempenaar, Plant Research International, onderdeel van Wageningen UR, Extra kosten voor herstel of vervanging van verharding na schade is niet meegenomen in dit bedrag 5 Raalte geeft aan dat de 0,12 goedkoper is dan wat in de literatuur als gemiddelde prijs genoemd wordt voor heet water (15-19 cent). In de literatuur wordt uitgegaan van 6-8 behandelingen. In Raalte was het resultaat met vier behandelingen toereikend voor het gewenste beeldkwaliteitsniveau. 11

12 Een eerste blik op bovenstaande tabellen laat zien dat elke andere alternatieve onkruidbestrijdingsmethode duurder is dan de huidige 2,3 cent per vierkante meter. Het onlangs (november 2013) verschenen artikel van GroenKennisnet bevestigt dit beeld. Duur De methoden met branders of borstelmachines zorgen voor slechts oppervlakkige bestrijding van de onkruiden op verhardingen, zo is de ervaring van de gemeente Renkum. Binnen de kortste keren staat het onkruid weer boven de grond. De methoden zijn arbeidsintensief en duur. 23 jaar lang heeft de gemeente gepoogd chemievrij onkruidbeheer na te streven, maar heeft dit door bezuinigingen nu moeten staken. De gemeente Oss heeft sinds 2010 het gebruik van glyfosaat (Roundup) wel uitgebannen. Dat kan alleen dankzij de inzet van een speciaal potje voor duurzaamheid. De kosten voor onkruidbestrijding voor verharding ging daarmee driemaal over de kop, in totaal euro aan meerkosten. Ervaringen De ervaringen in twee verschillende recent verschenen vakbladartikelen zijn vergelijkbaar. Chemievrij onkruidbeheer is technisch wel mogelijk maar erg duur. Dat erkent ook Geert Cuperus, projectleider van het onderzoek 'Inventarisatie Onkruidbestrijding op Verhardingen' bij onderzoeksbureau Tauw: "Niet-chemische bestrijding is duurder, maar," zo stelt hij, "gemeenten kunnen die meerkosten fors drukken door beschikbare methoden heel efficiënt in te zetten. Door de publieke ruimte anders in te richten of door op bepaalde plaatsen een lager onderhoudsniveau te accepteren kunnen kosten gedrukt worden." Wageningen UR becijferde de landelijke meerkosten van een volledig verbod op chemische bestrijdingsmiddelen op nietlandbouwterreinen op 110 miljoen euro. Net als Tauw spreekt ook de Wageningse universiteit nadrukkelijk van een grote bandbreedte in de kosten. De meerkosten kunnen volgens het PRI-onderzoek uiteenlopen van 73 miljoen tot 210 miljoen euro. GroenKennisnet KANTTEKENINGEN BIJ DE KOSTEN Het verbod op het gebruik van glyfosaathoudende middelen zal naar verwachting in november 2015 ingaan. Dit betekent dat de DOB methode nog tot en met 2015 (laatste ronde vindt meestal in oktober plaats) gebruikt kan worden. Vanaf 2016 zal een nieuwe onkruidbestrijdingsmethode op verhardingen toegepast moeten worden in Hengelo. Maar welke methode(n) is (zijn) het meest geschikt voor onze stad? En wat zijn hiervan de financiële consequenties? Met name deze laatste vraag is lastig te beantwoorden. In hoofdstuk 3.1 zijn weliswaar de gemiddelde kosten per methode weergegeven die een indicatie geven van de gevolgen. Maar hierbij kunnen enkele kanttekeningen worden geplaatst. Er is bij de berekening uitgegaan van het aantal behandelingen dat nodig is om het gewenste beeldkwaliteit B (CROW) te bereiken. Deze beeldkwaliteit is weliswaar vergelijkbaar met het in Hengelo van toepassing zijnde beheerniveau Basis volgens de IBOR systematiek (Instrument Beheer Openbare Ruimte, 2005). Maar mogelijk wijken de kosten voor beheerniveau Basis toch enigszins af van de in hoofdstuk 3.1 genoemde gemiddelde kosten. De laatste jaren hebben alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden zich snel ontwikkeld. Met name de kosten en het energieverbruik van de methoden zijn gedaald ten opzichte van enkele jaren geleden. Zo bedroegen in 2009 de gemiddelde kosten voor branden nog 21 tot 35 cent per vierkante meter (inmiddels dus 14 tot 18 cent). Verdere ontwikkeling zal de komende jaren mogelijk leiden tot een verdere daling. De eerder beschreven effecten (kosten, beeld en milieu) hebben betrekking op de afzonderlijke methoden. Maar in diverse recente studies wordt juist het afwisselend inzetten van nietchemische bestrijdingsmethoden aanbevolen om de schoonste straten te krijgen. Het telkens toepassen van één en dezelfde niet-chemische bestrijdingsmethode leidt tot een verschuivingen in de onkruidsamenstelling. Minder gevoelige soorten blijven over en breiden zich steeds verder uit. Als gevolg daarvan wordt de onkruidbestrijding lastiger en duurder. Door de opdracht voor het bestrijden van onkruid op verhardingen via een aanbesteding voor een langere periode (2 tot 4 jaar) weg te zetten, kunnen de jaarlijkse kosten gereduceerd worden. 12

13 De onkruidgroei en bestrijding is sterk weersafhankelijk. De jaarlijkse kosten voor de bestrijding van onkruid op verhardingen kan hierdoor variëren. Het verhogen van de frequentie van het vegen met de veegmachine, verlaagt de noodzaak tot bestrijding van onkruid. Op dit moment vinden in heel Hengelo jaarlijks vijf of zes veegrondes plaats. Door de veegfrequentie te verhogen naar tien tot twaalf keer per jaar, ontstaat minder ophoping van organisch materiaal, en dus ook voor minder voedingsbodem voor het onkruid. 3.3 PILOTS HENGELO IN 2014 Gelet op deze kanttekeningen lijkt het prematuur om reeds nu (eind 2013) een keuze te maken voor een alternatieve onkruidbestrijdingsmethode op verhardingen, vooruitlopend op het geplande verbod op glyfosaathoudende middelen in november Om bij een definitief verbod in het voorjaar (start groeiseizoen) van 2016 beslagen ten ijs te komen, zal in 2014 ervaring opgedaan worden met verschillende alternatieve methoden. Daarbij zal in verschillende proefgebieden een gifvrije methode worden toegepast. Op basis van de kosten, het resultaat en de ervaringen van andere gemeenten is gekozen voor de volgende methoden 6 : Hete lucht Branden Ultima De volgende proefgebieden zijn aangewezen: Wijk Slangenbeek buurt 80, 81, 82 en 83 o m 2 onkruidvrij te houden oppervlak) o Methode: Hete lucht De wijk Slangenbeek is een relatief jonge wijk met een gescheiden rioolstelsel met veel wadi s. In gebieden met een gescheiden rioolstelsel is de kans op afspoeling bij het gebruik van chemische middelen - naar het oppervlaktewater het grootst (zie ook hoofdstuk 1.3). Een pilot met een alternatieve, gifvrije, methode in deze wijk zal direct leiden tot minder emissie. Industrieterrein Twentekanaal Noord buurt 53 en 63 o o m 2 onkruidvrij te houden oppervlak Methode: Branden Voor Industrieterrein Twentekanaal Noord is gekozen omdat het hier gaat om een wat ouder gebied. Ook gaat het hier om een bedrijventerrein, waar de infrastructuur anders is dan in een woonwijk. Wilderinkshoek buurt 64 en 65 o m 2 onkruidvrij te houden oppervlak o Methode: Ultima Voor de behandeling met Ultima vetzuren is veel water nodig dat ter plekke in de wijk getankt kan worden (uit aanwezige oppervlaktewater in de buurt of bij Sportcomplex Vikkerhoek/Wilhelminaschool). De pilots worden uitgevoerd vanaf het voorjaar tot en met eind Voor alle methoden zal, net als bij de DOB-methode, het bestaande beheerniveau Basis (IBOR) gelden. Gedurende het jaar worden de methoden gemonitoord, waarna eind 2014 een evaluatie wordt uitgevoerd. Op basis van deze evaluatie zal een advies worden gegeven voor de meest geschikte methode(n) in Hengelo. Indien nodig zal dit advies worden voorgelegd aan de gemeenteraad. Hierbij verdient het de aanbeveling om vanaf 2015 te kiezen voor een aanbesteding voor een langere periode (vier jaar). 6 Voor de heet water methode is niet gekozen vanwege de hogere kosten. Borstelen is vanwege eerdere negatieve ervaringen (schade aan bestrating) ook niet meegenomen bij deze eerste pilots. 13

14 3.4 KOSTEN PILOTS De prijs per vierkante meter voor de methoden branden en hete lucht zijn nagenoeg gelijk ( 0,14-0,19). Voor de pilots in de Slangenbeek en het Industrieterrein Twentekanaal Noord komen de kosten op maximaal (op basis van 0,19). Voor de methode Ultima wordt gerekend met 0,06-0,10 per vierkante meter. De kosten voor de pilot in de Wilderinkshoek zullen maximaal bedragen (op basis van 0,10). De totale kosten voor de pilots in 2014 komen hiermee op maximaal Hier tegenover staat dat in de pilotwijken geen DOB-methode toegepast hoeft te worden. De totale kosten voor de DOB methode zullen in 2014 naar schatting slechts bedragen (op basis 0,023/m 2 ). De totale extra kosten in 2014 komen hiermee op maximaal Het totale budget voor onkruidbestrijding op verhardingen in 2014 komt hiermee op circa m 2 m 2 DOB ( 0,023 /m 2 ) Branden en Hete lucht ( 0,15-0,19 /m 2 ) Ultima ( 0,06 0,10 /m 2 ) Totaal

15 Bijlage - Preventie Door onderstaand viersporenbeleid kan een bijdrage worden geleverd aan een duurzaam en integraal beheer van de openbare ruimte. 1. BEHEER EN ONDERHOUD Samenvoeging van verschillende beheertaken (zoals onkruidbestrijding, vegen en het snijden van de graskanten langs verharding) kan efficiëntievoordelen opleveren. Dit samenvoegen vergt wel enige afstemming. Daarnaast is het van belang dat een verharding schoon de winter in gaat. Dit beperkt de onkruidgroei in het voorjaar. Dit kan door meer en beter te vegen. Dit zorgt immers voor minder ophoping van organisch materiaal, en dus ook voor minder voedingsbodem voor het onkruid. Ook preventief onderhoud van verhardingen bij bestaande situaties is belangrijk om onkruidgroei zoveel mogelijk te beperken. Hierbij valt te denken aan het snel repareren van beschadigingen van de verharding. 2. ONTWERP - UITVOER Met een goed ontwerp en een goede uitvoering kunnen veel toekomstige problemen voorkomen worden. Materiaalkeuze, kwaliteit, inrichting en duurzaamheid van de verharding, bepalen voor een groot deel de hoeveelheid onkruid die later bestreden dient te worden. Zo kan tijdens het ontwerp al gekozen worden voor verhardingen met weinig naden, goedsluitende voegen en voegvullingen 7 die onkruidgroei tegengaan. Ook hier geldt dus weer: onkruidbestrijding moet dus al op de tekentafel beginnen! Niet alleen bij nieuwe plannen en projecten, maar ook bij de herinrichting. Daarom is het van belang dat de specialisten Wijkbeheer en de technisch adviseurs van Civieltechniek in een vroeg stadium worden betrokken bij het denk- en ontwerpproces van deze plannen. Betere afstemming tussen ontwerp en beheer voorkomt toekomstige beheerproblemen en onnodige beheerkosten. Technische Beheer Inbreng (TBI) en het zogenaamde Grijsoverleg moeten worden gebruikt om meer draagvlak te krijgen voor preventieve maatregelen. Door een inventarisatie te maken van de moeilijk beheerbare verhardingsvakken in Hengelo, kan -aan de hand van een kosten/baten analyse - een inschatting worden gemaakt of het handhaven van deze vakken nog wel nut heeft. Op deze plekken kan dan eventueel een herinrichting worden voorgesteld. Hiervoor is geen geld gereserveerd. 3. REDUCTIE (IN HET AANTAL OBSTAKELS) Lantaarnpalen, verkeersborden, paaltjes, e.d. in de verharding zijn obstakels bij het bestrijden van onkruid. Reductie van het aantal obstakels geeft een meer efficiënte werkgang. Dit kan bijvoorbeeld door meerdere borden aan één paal te bevestigen, overbodige palen te verwijderen, afvalbakken aan verkeersbordpalen te hangen, enz. 4. ONTHARDEN ( BEPERKING VERHARD OPPERVLAK) Pas geen bestrating toe wanneer dit niet nodig is. Zowel in de ontwerp- als reconstructiefase moet worden afgevraagd of het oppervlak aan verharding daadwerkelijk functioneel is of dat deze verminderd of zelfs omgevormd kan worden. Ook in het kader van het tegengaan van verdroging is ontharden gewenst. 7 Overigens blijkt het effect van onkruidwerende voegvullingen in de praktijk niet altijd even goed te zijn. Op den duur vervuilt namelijk ook deze voegvulling zodat alsnog een voedingsbodem voor onkruid ontstaat..rondom bomen moet rekening worden gehouden met de doorlaatbaarheid van de verhardingen. Niet- of te weinig waterdoorlatende voegen- kunnen leiden tot verdroging. 15