Docentenhandleiding. Yvonne E. Zelders. behorend bij: Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen. van. Elsbeth C.M.

Transcriptie

1 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 1 Docentenhandleiding Yvonne E. Zelders behorend bij: Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen van Elsbeth C.M. ten Have Behorend bij: ISBN Reed Business, Amsterdam

2 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 2 Inhoud I Inleiding 4 I.1 Benodigde uren 5 I.2 Beginsituatie 5 I.3 Leerdoelen 5 I.4 Leerinhouden 6 I.5 Werkvormen 7 I.6 Literatuur 7 I.7 Toets of diagnostische toets 7 I.8 Herkansing 7 II Bijeenkomst 1 8 II.1 Onderwerpen 8 II.2 Communicatie, analyse van het gesprek en luister- en regulerende vaardigheden met instructievideo 9 II.3 Klinisch redeneren 11 III Voorbereiding voor bijeenkomst 2 12 IV Bijeenkomst 2 13 IV.1 Onderwerpen 13 IV.2 Klinisch redeneren (vervolg) 13 IV.3 Het helpende gesprek 14 V Voorbereiding voor bijeenkomst 3 16 VI Bijeenkomst 3 17 VI.1 Onderwerpen 17 VI.2 Informeren 17 VI.3 Voorlichting geven 17 VI.4 Het slechtnieuwsgesprek met instructievideo 18 VII Voorbereiding voor bijeenkomst 4 19 VIII Bijeenkomst 4 20 VIII.1 Onderwerpen 20 VIII.2 Hanteren van conflicten 20 VIII.3 Omgaan met agressie 21 Bijlagen docentenhandleiding Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen 22 Bijlage 1 Observatieformulier gesprekken algemeen 23 Bijlage 2 Richtlijnen bij het geven van feedback 24 Bijlage 3 Figuur 1 25 Bijlage 4 Figuur 2 26

3 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 3 Bijlage 5 Luisterkenmerken 27 Bijlage 6 Casus dermatologie rol verpleegkundige 28 Bijlage 7 Casus dermatologie rol patiënt 29 Bijlage 8 Casus Tom rol verpleegkundige 30 Bijlage 9 Casus Tom rol patiënt/moeder van Tom 31 Bijlage 10 Casus sinus pilonidalis rol verpleegkundige 32 Bijlage 11 Casus sinus pilonidalis rol patiënt 33 Bijlage 12a Casus ADHD rol verpleegkundige 34 Bijlage 12b Casus ADHD rol moeder 35 Bijlage 13a Casus Colitis ulcerosa rol verpleegkundige 36 Bijlage 13b Casus Colitis ulcerosa rol patiënt 37 Bijlage 14a Casus Molenkamp rol verpleegkundige 38 Bijlage 14b Casus Molenkamp rol patiënt 39 Bijlage 15 Casus Visser rol verpleegkundige 40 Bijlage 16 Casus Visser rol patiënt (mevrouw en meneer) 41 Bijlage 17 Thomas-Kilmanninstrument 42 Bijlage 18a Casus directeur rol verpleegkundige 46 Bijlage 18b Casus directeur rol patiënt 47 Bijlage 19a Casus stagiaire rol werkbegeleider 48 Bijlage 19b Casus stagiaire rol stagiaire hbo-v 49 Bijlage 20 Stelling in agressie 50 Bijlage 21a Casus echtgenoot rol verpleegkundige 51 Bijlage 21b Casus echtgenoot rol echtgenoot 52

4 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 4 4 Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen I Inleiding In het boek Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen wordt ingegaan op een aantal vaardigheden die voor verpleegkundigen van belang zijn. In de tien hoofdstukken die het boek telt worden gespreksvaardigheden tegen een achtergrond van theoretische bevindingen vooral aan de hand van vele praktische voorbeelden uitgewerkt. Het boek is bestemd voor verpleegkundigen, -studenten aan mbo-v, hbo-v of verpleegkundige vervolgopleidingen die al werkzaam zijn of in de toekomst willen gaan werken in een ziekenhuis. De voorbeelden die gebruikt worden, zijn dan ook alle in een ziekenhuissetting geplaatst. Gespreksvaardigheden zullen echter ook in de praktijk geoefend moeten worden. Hoeveel uitgewerkte voorbeelden een boek ook bevat, het blijven voorbeelden waar men over leest. Voor het (verder leren) hanteren van vaardigheden blijven praktische oefeningen een noodzaak. Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen is een boek dat door de vele voorbeelden goed te gebruiken is als basis voor een lesprogramma/cursus gespreksvaardigheden voor hen die reeds bekend zijn met de basisvaardigheden van gespreksvoering, en past derhalve onder andere prima in het lesprogramma van de mbo-v en hbo-v. Verder is het boek ook te gebruiken als basis voor een specifieke verdere training in een van de onderdelen die in het boek aan bod komen. Deze docentenhandleiding is een handreiking bij het structureren van een mogelijk lesprogramma. Er kan op twee manieren gebruik van worden gemaakt. Op de eerste plaats als opeenvolgend geheel; hierbij worden de hoofdstukken vanaf het begin systematisch doorlopen. De onderwerpen die in de hoofdstukken 5 tot en met 9 aan de orde komen, kunnen echter ook afzonderlijk aangeboden worden; bij deze laatste vorm zal het rendement het grootst zijn wanneer de hoofdstukken 1 tot en met 4 eerst als uitgangspunt aan bod komen. Tevens kan de verpleegkundige of docent gebruikmaken van twee video s (instructiefilmpjes) die via de weblink (www. elseviergezondheidszorg.nl op tabblad service) worden aangeboden, namelijk van een eersteopvanggesprek en van een slechtnieuwsgesprek bij een oncologiepatiënt. Door middel van deze instructiefilmpjes kunnen de verschillende gespreksvaardigheden worden geoefend. De casussen die in het boek in hoofdstuk 1 (overlijden op de intensive care) en 9 (conflict met een MS-patiënt) worden beschreven, zijn afkomstig uit de documentaire Westeinde. Hier wordt ook in beeld duidelijk gemaakt welke problemen er kunnen spelen en op wat voor wijze daarmee omgegaan wordt. Ook wordt daarin inzichtelijk gemaakt hoe beslissingen worden genomen. Deze instructiefilmpjes laten allerlei situaties/dilemma s zien van een Algemeen Ziekenhuis 1. In deze handleiding wordt van cursisten verwacht dat zij op de hoogte zijn van de regels van het geven van feedback. In alle dagdelen/oefeningen wordt gebruikgemaakt van observatoren die hun medecursisten na oefeningen (in de meeste gevallen betreft dit gesprekken) aan de hand van van tevoren opgestelde observatiepunten (bijlage 1) feedback moeten geven. Voor de volledigheid worden de regels van feedback in bijlage 2 toegevoegd, zodat iedere cursist dezelfde regels gebruikt. In het overzicht van de cursus, zoals die als geheel gegeven zou kunnen worden, worden benodigde uren, leerdoelen en -inhouden, werkvormen en te bestuderen literatuur vermeld. Daarna volgt een uitgewerkte lesopzet voor iedere bijeenkomst. Van de cursisten wordt verwacht dat zij de bij de verschillende bijeenkomsten genoemde verplichte literatuur voorafgaande aan de bijeenkomst bestuderen; ook de door de docent opgegeven opdrachten, in de vorm van oefening en/of rollenspel, worden verondersteld voorbereid te zijn. In de voorgestelde opzet wordt uitgegaan van 12 cursisten en van 4 dagdelen van ieder 3 uur. Op deze manier is het voor iedere cursist mogelijk om op een van de dagdelen een centrale rol, namelijk de rol van verpleegkundige, in te vullen. De cursus kan eventueel afgesloten worden met een toets. 1 Dilemma s in een ziekenhuis, een documentairedrieluik van Ireen van Ditshuyzen. Westeinde is een productie van IdtV Dits voor de NCRV, uitgezonden in Het drieluik is op VHS of dvd te bestellen bij IdtV Dits: onder het kopje Distributie.

5 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 5 I Inleiding 5 I.1 Benodigde uren studiebelasting 36 uur totaal contacturen 12 uur 4 bijeenkomsten van 3 uur zelfstudie 22,5 uur vooraf bestuderen stof en voorbereiden opdracht en/of rollenspel toets of diagnostische toets 1,5 uur theorie en praktijk I.2 Beginsituatie Cursisten zijn in staat (basis)gespreksvaardigheden te hanteren. I.3 Leerdoelen De student is in staat: 1. uit te leggen wat communicatie inhoudt; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie waarin sprake is van directe sociale beïnvloeding te hanteren; op adequate wijze de referentiekaders van hulpverlener en patiënt te hanteren. 2. uit te leggen wat bedoeld wordt met de vier niveaus in de communicatie, die in gesprekken een rol spelen (inhoudsniveau, gevoelsniveau, relationeel niveau en appellerend niveau); deze vier niveaus adequaat te hanteren. 3. uit te leggen wat verstaan wordt onder luistervaardigheden; uit te leggen waaruit aandachtgevend gedrag blijkt; uit te leggen hoe op adequate wijze gebruikgemaakt wordt van open en gesloten vragen en van doorvragen; uit te leggen wat parafraseren en reflecteren inhoudt en wat hun functie is en ook welke valkuil een rol speelt bij het hanteren van door de patiënt geuite emoties; uit te leggen wat samenvatten inhoudt en wat het verschil met parafraseren en reflecteren is. 4. uit te leggen welke elementen een rol spelen in het klinisch redeneren en dit toe te passen op psychosociale problematiek van de patiënt; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in het klinisch redeneren. 5. uit te leggen welke aspecten in het helpende gesprek een belangrijke rol spelen voor zowel verpleegkundige als patiënt; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in het helpende gesprek. 6. uit te leggen wat onder het geven van informatie wordt verstaan; aan te geven op welke momenten een verpleegkundige de patiënt informatie moet geven; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in het geven van informatie; uit te leggen wat onder het geven van voorlichting in een algemeen ziekenhuis wordt verstaan; de voorlichting af te stemmen op de vier fasen in een verwerkingsproces; voorlichting af te stemmen op de continuïteit van zorg; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in het geven van voorlichting; verschillen uit te leggen tussen het geven van informatie en het geven van voorlichting aan patiënten in een algemeen ziekenhuis. 7. uit te leggen welke aspecten een belangrijke rol spelen in het slechtnieuwsgesprek; uit te leggen hoe de structuur van een slechtnieuwsgesprek eruitziet en waarom een dergelijk gesprek volgens de beschreven structuur uitgevoerd dient te worden; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in het slechtnieuwsgesprek. 8. uit te leggen wat er onder een conflict wordt verstaan en welke twee belangendimensies er in een conflict kunnen worden onderscheiden; uit te leggen welke conflicthanteringsstijlen er kunnen worden onderscheiden op grond van de twee belangendimensies die in een conflict kunnen worden onderscheiden;

6 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 6 6 Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen uit te leggen welke vier stappen moeten worden onderscheiden aan de conflicthanteringsstijl onderhandelen/overleggen en waarom het zinvol is om dit te doen en hiernaar te handelen; uit te leggen wat het verschil is tussen een provocerende en een agressieve patiënt; uit te leggen welke aandachtspunten voor de verpleegkundige van belang zijn in de omgang met een provocerende en een agressieve patiënt; de wederzijdse invloed in een communicatiesituatie, de vier niveaus in communicatie en de luistervaardigheden adequaat te hanteren in conflictsituaties en het omgaan met provocerende en agressieve patiënten. 9. aan de hand van een observatielijst volgens een aantal vuistregels feedback aan een ander te geven. I.4 Leerinhouden Communicatie: Luister- en regulerende vaardigheden: Klinisch redeneren en psychosociale problematiek: Het helpende gesprek: Het geven van informatie: Het geven van voorlichting: Het slechtnieuwsgesprek: Het hanteren van conflicten: Het omgaan met agressie: wat wordt verstaan onder communicatie? niveaus in communicatie: verbale en non-verbale aspecten. aandachtgevend gedrag; verschillende soorten vragen; metacommunicatie; proactieve communicatie. doelgerichtheid; doelbewustheid; systematiek; procesmatigheid. voorwaarden; het probleem; betekenis en consequenties van het probleem; mogelijke oplossingen voor het probleem; methodiek. de anamnese; de onderzoeken of ingrepen; de ontslagfase. kennis; inzicht; attitude; vaardigheden en gedrag; verwerking. de fasen; de arts; de verpleegkundige. belangendimensies; conflicthanteringsstijlen. grenzen; provocerende en agressieve patiënten.

7 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 7 I Inleiding 7 I.5 Werkvormen Zelfstudie: Bestuderen van de opgegeven literatuur. Voorbereiden (eventuele) opdrachten. Voorbereiden rol van verpleegkundige, van patiënt en van observator. Onderwijsleergesprek: Rollenspel: Oefeningen: I.6 Literatuur Verplicht: Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen. Aanbevolen: I.7 Toets of diagnostische toets Participatie: Schriftelijke toets: Demonstratie: 100% aanwezigheid en inzet. Over de inhoud van Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen. Uitvoeren van een rollenspel (van een van de gesprekken). I.8 Herkansing Participatie: Schriftelijke toets: Demonstratie: Op video uitvoeren van de oefeningen van de gemiste bijeenkomst. Idem als toetsing. Idem als toetsing.

8 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 14/07/11 3:13 PM Page 8 8 Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen II Bijeenkomst 1 II.1 Onderwerpen De onderwerpen die aan de orde komen in bijeenkomst 1 zijn: communicatie, analyse van het gesprek en luister- en regulerende vaardigheden; klinisch redeneren. Bijeenkomst 1 gaat over de hoofdstukken 1 tot en met 5. Voorbereiding door de student Verplicht: Hoofdstuk 1 tot en met 5. Aanvullend: In het boek staat een analyse voor de casus van een gesprek op een ic. Deze casus is afkomstig uit: Westeinde Dilemma s in een ziekenhuis, een documentairedrieluik van Ireen van Ditshuyzen. Westeindevideo (VHS) is een productie van IdtV Dits voor de NCRV, uitgezonden in Het drieluik is op video (VHS) of dvd te bestellen bij IdtV Dits: onder het kopje Distributie. Introductie algemeen Kennismakingsrondje: Overzicht module: 20 minuten. Hierin kunnen cursisten kort aangeven wat zij gehad hebben aan gespreksvaardigheden en wat hun verwachtingen zijn ten aanzien van deze cursus/dit lesprogramma. Bespreek kort hoe de vier bijeenkomsten opgebouwd zijn en wat van de cursisten verwacht wordt.

9 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 9 II Bijeenkomst 1 9 II.2 Communicatie, analyse van het gesprek en luister- en regulerende vaardigheden Onderwijsleergesprek In gesprekken worden vier niveaus in de communicatie onderscheiden, die voort- durend door elkaar heen lopen. Deze niveaus zijn: het inhoudsniveau, het gevoels- niveau, het relationeel niveau en het appellerend niveau. Bij het inhoudsniveau gaat het om de zakelijke informatie die men geeft, het wat van de boodschap; meestal betreft dit het verbale, het talige stuk van de informatie. Bij de overige niveaus, die tezamen ook wel tot het betrekkingsniveau gerekend worden, gaat het meer om het onderliggende, het achterliggende van de zakelijke informatie, het wat-bedoel-ik-metdeze-boodschap. Communicatie aan de hand van de gehanteerde definitie van communicatie: Analyse van het gesprek aan de hand van de vier niveaus in communicatie die worden onderscheiden: 30 minuten. Het uitwisselen van zowel verbale als non-verbale informatie, die plaatsvindt tussen mensen. Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd. Hierbij spelen de referentiekaders van (i.c.) zowel de verpleegkundige als die van de patiënt een rol. De waarden en normen, de behoeften, de kennis en ervaring van beide partijen worden hier centraal gesteld. Video: eersteopvanggesprek. Leg eerst bijlage 1 (scoringsformulier gespreksvaardigheden) goed uit. Laat daarna naar de video kijken en laat eerst scoren aan de hand van het formulier. Daarna klassikaal nabespreken. Luistervaardigheden: Zie bijlage 1 Aandachtgevend gedrag: oogcontact, lichaamshouding, omgaan met stiltes. Het stellen van vragen: open vragen, gesloten vragen, doorvragen. Parafraseren van inhoud: manier en functie. Reflecteren van gevoel: manier en functie, valkuil. Samenvatten: verschil met parafrase en reflectie. Regulerende vaardigheden: Psychosociale problemen binnen het klinisch redeneren: Metacommunicatie: functies. Proactiviteit: functie. Bij vermoeden van psychosociale problematiek dit bespreekbaar en werkbaar maken in het verplegen van de patiënt. Pro-active Nursing: klinisch redeneren in zes stappen: een gesystematiseerde wijze van werken in een bepaalde situatie om een bepaald doel te bereiken (Bakker, Van Heycop ten Ham 2010, Stevens 1995). Klinisch redeneren heeft vier centrale kenmerken: doelgerichtheid; doelbewustheid; systematiek; procesmatigheid. NB: Het onderwijsleergesprek moet deze elementen bevatten om de cursisten op hetzelfde spoor te krijgen. De manier waarop en de volgorde waarin dit gesprek plaatsvindt, is uiteraard aan de docent. Pauze Oefening 1 10 minuten. Communicatie 35 minuten totaal. Voorbereiden twee cursisten presentatie communicatie: 5 minuten. Voorbereiden twee cursisten observeren communicatie.

10 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen Uitvoering presentatie communicatie (10 minuten per persoon), 20 minuten. Nabespreken presentatie communicatie (5 minuten per persoon), 10 minuten. Materiaal: Werkwijze: Oefening 2 Tekeningen (figuur 1 in bijlage 3 en figuur 2 in bijlage 4). Voor twee cursisten moeten exemplaren worden gekopieerd. Lege velletjes papier. Laat twee cursisten zich voorbereiden op het volgende. Beide cursisten krijgen ieder één tekening, één cursist figuur 1 en de andere cursist figuur 2. Ieder moet zich individueel voorbereiden op een presentatie waarin een bepaalde vorm van communicatie centraal staat. Deze twee cursisten moeten, na hun voorbereiding, de overige cursisten de hun uitgereikte figuur laten tekenen. Dit mogen zij alleen doen door middel van verbale instructie; gebaren mogen dus niet gebruikt worden en natuurlijk mag ook de tekening niet getoond worden als voorbeeld. De instructie wordt door de twee cursisten achtereenvolgens gegeven. Geef bij de instructie van de eerste cursist (figuur 1) de rest van de groep de opdracht dat zij zowel verbaal als non-verbaal om feedback mogen vragen bij degene die de instructie geeft als iets niet duidelijk is. Geef bij de instructie van de tweede cursist (figuur 2) de opdracht dat degenen die moeten tekenen, niet om feedback mogen vragen. Goed of slecht luisteren 15 minuten. Materiaal: Bijlage 5. Werkwijze: Laat de cursisten individueel een lijst van gedragskenmerken opschrijven die zij vinden behoren bij goed luisteren en laat hetzelfde doen voor slecht luisteren. Bespreek dit vervolgens in de groep; maak hierbij gebruik van bord of flap-over. Een voorbeeldlijst is gegeven in bijlage 5. Pauze 10 minuten.

11 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 11 II Bijeenkomst 1 11 II.3 Klinisch redeneren Oefening 5.A.1 Casus dermatologie 60 minuten totaal. Voorbereiden 20 minuten. Uitvoeren 20 minuten. Nabespreken 20 minuten. Dit rollenspel is bedoeld als voorbeeld voor hoe de komende rollenspelen uitgevoerd zullen gaan worden. Materiaal: Rol verpleegkundige (bijlage 6). Rol patiënt (bijlage 7). Observatielijst (bijlage 1). Werkwijze: Verdeel de groep in drie subgroepen: verpleegkundigen; patiënten; observatoren. Laat de cursisten zich in de subgroepen voorbereiden op de rol; laat hen met elkaar overleggen hoe zij de rol zouden invullen. Een van de cursisten uit de subgroep van de verpleegkundigen en een van de patiënten gaat de rol spelen. Alle observatoren doen mee aan het invullen van de observatielijst. Het rollenspel wordt eenmaal uitgevoerd. Laat na de uitvoering de verpleegkundige en zo mogelijk de patiënt eerst kort vertellen hoe het voor hen is geweest. Laat vervolgens eerst de observatoren feedback geven en sluit als docent de feedback af.

12 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen III Voorbereiding voor bijeenkomst 2 Alle cursisten bereiden hoofdstuk 6 Het helpende gesprek voor. (Hoofdstuk 1 tot en met 5 worden bekend verondersteld.) Vier cursisten bereiden zich voor aan de hand van Casus Tom in bijlage 8 en 9 om een gesprek te voeren volgens het klinisch redeneren. Laat twee cursisten zich voorbereiden op de rol van verpleegkundige en twee op de rol van patiënt. Zorg als docent ervoor dat deze casus dus voor deze vier gekopieerd is. Bijeenkomst 2 begint direct met de uitvoering van deze rollenspelen. Vier cursisten bereiden zich voor aan de hand van Casus mevrouw Jansen uit hoofdstuk 6 Het helpende gesprek. Ook hiervoor bereiden twee cursisten zich voor als verpleegkundige en twee als patiënt. Geef aan dat de startsituatie voor het rollenspel in bijeenkomst 2 de situatie is zoals die aan het einde van hoofdstuk 6 beschreven staat: Mevrouw Jansen: Dan moeten we maar eens gaan kijken hoe dat nu thuis moet. Wij het nadrukkelijke verzoek van dokter Van Damen om het ontslag met/voor mevrouw te regelen. Benadruk bij de cursisten dat het niet de bedoeling is dat zij een toneelstukje opvoeren. Het meeste rendement van deze oefeningen wordt bereikt door de rollen afzonderlijk voor te bereiden. Laat vier cursisten zich voorbereiden als observator; twee bij het klinisch redeneren en twee bij het helpende gesprek. Observatoren moeten dit aan de hand van de observatielijst (bijlage 1) en de theorie uit het boek voorbereiden. In de observatielijst staan de algemene gespreksvaardigheden benoemd. Laat observatoren zelf de naar hun idee belangrijkste elementen hieruit benoemen voor het betreffende gesprek en aandachtspunten naar aanleiding van de theorie aangeven waarop zij de verpleegkundigen zullen observeren.

13 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 13 IV Bijeenkomst 2 13 IV Bijeenkomst 2 IV.1 Onderwerpen De onderwerpen die aan de orde komen in bijeenkomst 2 zijn: het klinisch redeneren (vervolg); het helpende gesprek. Deze bijeenkomst wordt direct gestart met het uitvoeren van de voorbereide rollenspelen. Het rollenspel Casus Tom wordt tweemaal achter elkaar uitgevoerd. IV.2 Klinisch redeneren (vervolg) Oefening 5.A.2 Casus Tom 60 minuten. Materiaal: Casus Tom (bijlage 8 en 9). Werkwijze: Casus Tom eerste koppel oefening 5.A.2, 20 minuten. Casus Tom tweede koppel oefening 5.A.2, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent eerste koppel, 10 minuten. Feedback door de observatoren en de docent tweede koppel, 10 minuten. Pauze 10 minuten. Oefening 5.B Ons geheugen in de overdracht 20 minuten. Deze oefening is bedoeld om (weer eens) cursisten ervan te doordringen hoe makkelijk bepaalde informatie in de overdracht van de ene persoon op de andere enigszins vervormd kan raken. In deze oefening zal onderstaande tekst Overdracht als basis dienen. Materiaal: Werkwijze: Overdracht : de sondevoeding van de heer Pietersen is verhoogd van 1 naar 1,5 liter per 24 uur en is nu energieverrijkt. Mevrouw Klaessen moet na elke zak bloed (RBC), de eerste hangt nog aan, 20 Lasix i.v. hebben. De helft van de cursisten blijft in het lokaal, de andere helft gaat even de gang op. Geef op één na alle cursisten die in het lokaal blijven ( observatoren ) de opdracht om datgene wat door de straks opeenvolgend binnenkomende cursisten wordt overgedragen, op te schrijven (eventueel in telegramstijl). De éne overgebleven cursist die in het lokaal is gebleven geeft u de opdracht om goed te luisteren naar de overdracht die u, als docent, zo dadelijk gaat vertellen. Vertel deze cursist dat zij of hij deze overdracht weer mondeling aan de eerste cursist, die u zo van de gang bin-

14 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen nen laat komen, moet overdragen. Deze laatste cursist instrueert u, nadat zij of hij naar de overdracht heeft geluisterd, om deze ook weer over te dragen aan de tweede cursist die u van de gang binnen laat komen. Dit gaat zo door totdat de laatste cursist van de gang binnen is. Laat door de observatoren een vergelijking maken tussen de verschillende overdrachten, vooral tussen de eerste en de laatste. Naar alle waarschijnlijkheid zijn er een aantal verschillen tussen de eerste en de laatste overdracht. Bespreek wat dat voor gevolgen kan hebben voor de relatie tussen hulpvrager en hulpverlener. Bespreek ook wat dat voor gevolgen heeft voor de eisen van alertheid van de hulpverleners. IV.3 Het helpende gesprek Het helpende gesprek, aan de hand van Casus mevrouw Jansen, wordt tweemaal uitgevoerd. Oefening 6.A Casus mevrouw Jansen 30 minuten. Materiaal: Casus mevrouw Jansen (situatie einde hoofdstuk 6). Werkwijze: Casus mevrouw Jansen eerste koppel oefening 6.A, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. Pauze 10 minuten. Oefening 6.B Materiaal: Werkwijze: Vragen in soorten 20 minuten. Geen. Laat 10 cursisten in twee rijen schuin tegenover elkaar gaan zitten. Geef eerst de volgende opdrachten aan de cursisten: nummer 1 moet een open vraag stellen aan nummer 2; nummer 2 geeft antwoord; nummer 3 krijgt de opdracht om een gesloten vraag te stellen naar aanleiding van dit antwoord; nummer 4 geeft antwoord; nummer 5 gebruikt een vraag naar keuze naar aanleiding van het antwoord van nummer 4; nummer 6 geeft antwoord op de vraag van nummer 5; nummer 7 krijgt de opdracht om een parafrase te geven op het antwoord van nummer 6; nummer 8 geeft antwoord; nummer 9 moet een reflectie geven; nummer 10 geeft antwoord. De observatoren krijgen de opdracht de nummers 1 tot en met 10 feedback te geven op de opdrachten die zij moesten uitvoeren. Bespreek kort na hoe het voor de cursisten was om bepaalde technieken te moeten gebruiken (geef aan dat je als verpleegkundige in staat moet zijn om op een gewenst moment een techniek te gebruiken). Bespreek ook de positie tegenover elkaar

15 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 15 IV Bijeenkomst 2 15 Oefening 6.A Casus mevrouw Jansen 30 minuten. Materiaal: Casus mevrouw Jansen (situatie einde hoofdstuk 6). Werkwijze: Casus mevrouw Jansen tweede koppel oefening 6.A, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten.

16 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen V Voorbereiding voor bijeenkomst 3 Alle cursisten bereiden hoofdstuk 7 Het geven van informatie en voorlichting en hoofdstuk 8 Het slechtnieuwsgesprek voor. Twee cursisten bereiden zich voor aan de hand van Casus sinus pilonidalis in bijlage 10 en 11 of Casus ADHD in bijlage 12a/b: het informeren van een patiënt over een bepaalde aangelegenheid. Laat één cursist zich voorbereiden op de rol van verpleegkundige en één op de rol van patiënt. Twee cursisten bereiden zich voor aan de hand van Casus Colitis ulcerosa in bijlage 13a/b: het voorlichting geven aan een patiënt over een bepaalde aangelegenheid. Laat één cursist zich voorbereiden op de rol van verpleegkundige en één op de rol van patiënt. Zorg als docent ervoor dat deze casussen voor deze cursisten gekopieerd zijn. Bijeenkomst 3 begint direct met de uitvoering van deze rollenspelen. Twee cursisten bereiden zich voor op het voeren van een slechtnieuwsgesprek aan de hand van Casus Molenkamp in bijlage 14a/b. Eén cursist bereidt zich voor als verpleegkundige en één als patiënt. Drie cursisten bereiden zich voor op het voeren van een slechtnieuwsgesprek aan de hand van Casus Visser in bijlage 15 en 16. Eén cursist bereidt zich voor als verpleegkundige en twee als patiënt (een echtpaar). Zorg als docent ervoor dat deze casussen voor deze cursisten gekopieerd zijn. Benadruk ook nu bij de cursisten dat het niet de bedoeling is dat zij een toneelstukje opvoeren. Het meeste rendement van deze oefeningen wordt bereikt door de rollen afzonderlijk voor te bereiden. Laat vier cursisten zich voorbereiden als observator; twee bij het geven van informatie en voorlichting en twee bij het slechtnieuwsgesprek. Observatoren moeten dit aan de hand van de observatielijst en de theorie uit het boek voorbereiden. Ook nu gelden de aanwijzingen die in de vorige voorbereiding golden.

17 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 17 VI Bijeenkomst 3 17 VI Bijeenkomst 3 VI.1 Onderwerpen De onderwerpen die in bijeenkomst 3 aan de orde komen zijn: informeren; voorlichting geven; het slechtnieuwsgesprek. VI.2 Informeren Oefening 7.A.1 Materiaal: Werkwijze: Casus sinus pilonidalis of ADHD 30 minuten. Casus sinus pilonidalis of ADHD (bijlage 10 en 11 of bijlage 12a/b). Casus sinus pilonidalis of ADHD, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. VI.3 Voorlichting geven Oefening 7.A.2 Materiaal: Werkwijze: Casus Colitis ulcerosa 30 minuten. Casus Colitis ulcerosa (bijlage 13a/b). Casus Colitis ulcerosa, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. Pauze 10 minuten.

18 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen VI.4 Het slechtnieuwsgesprek Oefening 8.B.1 Materiaal: Werkwijze: John Cleese 40 minuten. Video: slechtnieuwsgesprek, oncologiecasus. Laat de video zien en bespreek deze na aan de hand van de stappen van het slechtnieuwsgesprek zoals deze aan de orde komt in hoofdstuk 8 van het boek. Oefening 8.A.1 Materiaal: Werkwijze: Casus Molenkamp 30 minuten. Casus Molenkamp (bijlage 14a/b). Casus Molenkamp, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. Pauze Oefening 8.A.2 10 minuten. Casus Visser 30 minuten. Materiaal: Casus Visser (bijlage 15 en 16). Werkwijze: Casus Visser, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten.

19 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page 19 VII Voorbereiding voor bijeenkomst 4 19 VII Voorbereiding voor bijeenkomst 4 Alle cursisten bereiden hoofdstuk 9 Van conflicthantering tot omgaan met agressie voor. In het boek staat een analyse voor de Casus van Ron, MS-patiënt. Deze casus is afkomstig uit: Westeinde Dilemma s in een ziekenhuis, een documentairedrieluik van Ireen van Ditshuyzen. 2 Geef alle cursisten het Thomas-Kilmanninstrument (bijlage 17) mee naar huis. Voor alle cursisten moet dus 1 exemplaar van dit instrument ter beschikking zijn. Laat de cursisten dit instrument zelf invullen. De instructies zijn duidelijk genoeg en behoeven geen toelichting. Laat de cursisten ook ieder voor zich een aantal aandachtspunten opschrijven naar aanleiding van het invullen van het instrument. Benadruk dat dit instrument geen persoonlijkheidstest is, maar een middel om te reflecteren op hoe iemand omgaat of denkt om te gaan met conflicten. Twee cursisten bereiden zich voor op het hanteren van conflicten aan de hand van Casus directeur in bijlage 18a/b; één cursist bereidt zich voor op de rol van verpleegkundige en één op de rol van patiënt. Twee cursisten bereiden zich voor op het hanteren van conflicten aan de hand van Casus stagiaire in bijlage 19a/b; één cursist bereidt zich voor op de rol van verpleegkundige en één op de rol van stagiaire. Twee cursisten bereiden zich voor op het voeren van een gesprek met een agressieve echtgenoot van een patiënt aan de hand van Casus echtgenoot in bijlage 21a/b; één cursist bereidt zich voor als verpleegkundige en één als echtgenoot van de patiënt. Zorg als docent ervoor dat de casussen gekopieerd zijn. Laat vier cursisten zich voorbereiden als observator; twee bij het hanteren van conflicten en twee bij het omgaan met agressie. Observatoren moeten dit aan de hand van de observatielijst en de theorie uit het boek voorbereiden. Ook nu gelden de aanwijzingen die in de vorige voorbereidingen golden. 2 Westeinde is een productie van IdtV Dits voor de NCRV, uitgezonden in Het drieluik is op VHS of dvd te bestellen bij IdtV Dits: onder het kopje Distributie.

20 6792_DH_comm verpleegkundige:6792_dh_comm verpleegkundige 08/07/11 10:35 AM Page Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen VIII Bijeenkomst 4 VIII.1 Onderwerpen De onderwerpen die aan de orde komen in bijeenkomst 4 zijn: hanteren van conflicten; omgaan met agressie. VIII.2 Hanteren van conflicten Oefening 9.B.1 Materiaal: Werkwijze: Thomas-Kilmann 30 minuten. Uitkomsten en bevindingen van de cursisten van het Thomas-Kilmanninstrument bijlage 17). Laat de cursisten hun uitkomsten, bevindingen en ervaringen uitwisselen naar aanleiding van hun uitwerking van het instrument. In hoeverre is er sprake van (enige) herkenning? Valt er voor hen een aantal leerdoelen voor de oefeningen van vandaag uit te destilleren enzovoort. Pauze 10 minuten. Oefening 9.A.1 Materiaal: Werkwijze: Casus directeur 30 minuten. Casus directeur (bijlage 18a/b). Casus directeur, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. Oefening 9.A.2 Materiaal: Werkwijze: Casus stagiaire 30 minuten. Casus stagiaire (bijlage 19a/b). Casus stagiaire, 20 minuten. Feedback door de observatoren en de docent, 10 minuten. Pauze 10 minuten.