Nederland omarmt Algemeen Pensioenfonds

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nederland omarmt Algemeen Pensioenfonds"

Transcriptie

1 Het kennispodium van KAS BANK. Voor informatie, opinie en debat. Nummer 03 april Nederland omarmt Algemeen Pensioenfonds En verder: 05/10 Look through zorgt voor opschudding 06/10 Emoties genereren actiebereidheid 10/10 Kostentransparantie van wezenlijk belang 04/10 De AIFMD-bewaarder als voorbeeld leerling 03/10 Exchange-Trade Funds als nieuwe heilige graal Auteurs: Theo Gommer Werner Schreiter Arwen Josemans Michiel Koudijs Tjandra Onken Gerard Bergsma Ben Kramer Mark Schilstra Tamis Stuker

2 Een cynicus zou dan zeggen dat er dus geen voortgang is geboekt. Daar ben ik het niet mee eens, (maar ik ben dan ook optimistisch van aard ).

3 Voorwoord Sikko van Katwijk Alweer bijna een jaar levert 10TALKS een actieve bijdrage aan het Nederlandse pensioendebat. Een goed moment om eens rustig achterom te kijken naar de 100 blogs op ons kennisplatform waarin verschillende pensioenspecialisten hun visie geven op deze dynamische sector. Wat daarin dan opvalt, is dat de grote pensioenthema s onveranderd zijn. Vertrouwen, transparantie, kostenbeheersing, toekomstbestendigheid: al deze thema s komen op 10TALKS op meerdere manieren aan de orde. Een cynicus zou dan zeggen dat er dus geen vooruitgang is geboekt. Daar ben ik het niet mee eens (maar ik ben dan ook optimistisch van aard). Naar mijn idee zijn de afgelopen maanden juist belangrijke stappen voorwaarts gezet in de hervorming van het Nederlandse pensioenstelsel. De dekkingsgraden zijn voor een groot deel uit de gevarenzone geraakt. Zaken als interne governance, risicobeheersing en verantwoord beleggen krijgen veel aandacht in de bestuurskamers van pensioenfondsen en pensioenverzekeraars. Het rapport Kijken in de spiegel van Transparency International Nederland over de bestuurlijke dilemma s in de pensioensector heeft een goed vervolg gekregen in een aantal openhartige ronde tafel gesprekken tussen bestuurders en directeuren van pensioenfondsen bij KAS BANK. Wat daarbij opviel, is dat de wens om het collectieve karakter van het Nederlandse pensioenstelsel te handhaven, breed wordt gedragen. Weliswaar groeit het aantal DC-regelingen maar vaak worden deze toch collectief beheerd. van de warme ontvangst van het Algemeen Pensioenfonds. Vrij algemeen wordt dit gezien als een goede stap om de Nederlandse pensioenmarkt toegankelijker te maken voor nieuwe aanbieders en de noodzakelijke vernieuwing vorm te geven. Ook voor ZZP-ers gloren mogelijkheden om zich collectief voor hun pensioen te verzekeren. Ondertussen moeten we, zoals Tjandra Onken terecht opmerkt, bij alle hervormingen wel de menselijke maat in ogenschouw houden. Ten slotte werkt de sector niet voor zichzelf maar voor al die mensen die straks van een goed pensioeninkomen verzekerd willen zijn. Het is verheugend dat vanuit de sector hiertoe allerlei initiatieven worden genomen. Zoals het door Gerard Bergsma beschreven standaardpensioenfonds met een relatief simpele beleggingsportefeuille en eenvoudig bestuursmodel. Bestuurders, doorgaans met veel inzet werkende vrijwilligers, kunnen zich daardoor volledig richten op de continuïteit van hun fonds. Het is verleidelijk om naar nog meer blogs te verwijzen, maar u kunt natuurlijk veel beter zelf 10TALKS bezoeken en deelnemen aan het debat. Wij zien het als een uitdaging om de bezoekers van 10TALKS ook onderling met elkaar in discussie te laten komen. Schroom daarom niet om te reageren of zelf een blog te schrijven voor 10TALKS. U bent van harte welkom! De nieuwe premiepensioeninstellingen (PPI) maken de hoge verwachtingen misschien nog niet helemaal waar maar groeien wel langzaam maar zeker in aantal. En wat te denken

4

5 Inhoudsopgave 01 Nederland omarmt het Algemeen Pensioenfonds Tamis Stuker 6 02 Liever zelf aan financiële pensioenplanning doen Theo Gommer 8 03 Exchange-Traded Funds als nieuwe heilige graal Werner Schreiter De AIFMD-bewaarder als voorbeeld leerling Arwen Josemans Look through zorgt voor opschudding Michiel Koudijs Emoties genereren actiebereidheid Tjandra Onken Open source oplossing voor zelfstandigheid pensioenfondsen Gerard Bergsma Oorzaak en gevolg van focus op kosten Ben Kramer Stress aan de bestuurstafel Michiel Koudijs Kostentransparantie van wezenlijk belang Mark Schilstra 24

6 Nederland omarmt het Algemeen Pensioenfonds Tamis Stuker Het nieuwe Algemeen Pensioenfonds heeft van alle kanten een warm onthaal gekregen. Het biedt dan ook het beste van twee werelden. Namelijk marktwerking én optimale bescherming van de deelnemers van de ondergebrachte pensioenregelingen. Het Algemeen Pensioenfonds (APF) is de opvolger van de Algemene Pensioeninstelling (API), de derde trap van de hervormingsraket Premie Pensioen Instelling (PPI) multi-opf API. Uit de reacties op het consultatiedocument van staatssecretaris Klijnsma blijkt dat vrijwel alle partijen van toezichthouders tot verzekeraars, vakbonden en consultants het APF zien als een uitstekend instrument om de starre Nederlandse pensioenmarkt open te breken. Multi-client pensioenfonds Vanwaar dit enthousiasme? Het APF is in feite een multiclient pensioenfonds. Het voert één of meer pensioenregelingen uit en houdt daarvoor gescheiden vermogens (ringfencing) aan per compartiment: de collectiviteitskring. Een collectiviteitskring kan bestaan uit één of meerdere regelingen. Het APF biedt op deze manier een alternatief voor de nooit echt van de grond gekomen multi-opf Verplicht gestelde bedrijfstakpensioenregelingen vallen overigens buiten de scope. Een wezenlijke vernieuwing is dat iedereen (mits een vergunning van DNB is verkregen) een APF kan oprichten. De rechtsvorm is vrij en daarmee kan een APF zich dus ook, in de vorm van een vennootschap, als een for-profit organisatie profileren. Dat maakt oprichting van een APF door anderen dan de usual suspects (lees: de sociale partners) aantrekkelijk. Er liggen commerciële kansen voor partijen die nu nog niet, of steeds beperkter, actief zijn op de collectieve (DB) pensioenmarkt, zoals verzekeraars en PPI s. Zij reageren dan ook enthousiast op het APF. Ook consultants als Towers Watson en Mercer onderzoeken momenteel de mogelijkheden voor het oprichten van een APF. Toepassing van de Europese financieringsvereisten (IORP2) maakt het APF in de toekomst bovendien ook aantrekkelijk voor het beheer van buitenlandse DB-pensioenregelingen. Hierdoor kan Nederland Pensioenland dan internationaal definitief vorm krijgen, aldus Jacqueline Lommen (Robeco). Sponsoren en CFO s zien de APF wel zitten Het APF moet er komen Het enthousiasme voor het APF is begrijpelijk. Sterker nog, het APF moet er komen. Het APF is naar mijn idee vooral interessant voor kleinere ondernemingspensioenfondsen met een vermogen tot circa anderhalf miljard euro. De beheerkosten kunnen bijvoorbeeld worden teruggedrongen door een beperkt aantal vermogensbeheerders in te schakelen. De techniek van ringfencing, het tweede breed toegejuichte kenmerk van het APF, zorgt ervoor dat de ondergebrachte vermogens van elkaar zijn afgeschermd. Pensioenregelingen convergeren al geruime tijd. Daarmee groeit de behoefte aan een goede basisregeling die maximale schaalvoordelen biedt. Het APF biedt de mogelijkheid om pensioenregelingen eerst gescheiden op te nemen in één collectiviteitskring. Als de regelingen in een later stadium geharmoniseerd zijn, kunnen zij samengaan door de ringfencing op te heffen. Door deze 6 10talks april 2014

7 fasering is bijstorten door arme regelingen niet nodig. Dat zal sponsoren en CFO s als muziek in de oren klinken. Deelnemersbelangen beschermen Van belang is wel dat de deelnemers zich niet uit het oog verloren voelen door de komst van het APF. Deelnemers in kleine fondsen hechten vaak zeer aan behoud van het eigen karakter van hun pensioenfonds. Goede communicatie en transparantie over o.a. de beleggingen zijn en blijven daarom van groot belang. De AFM pleit in dat verband, en ik sluit mij daar bij aan, voor een belangrijke rol van de bewaarder van de ondergebrachte vermogens, vergelijkbaar met de rol van de AIFMD-bewaarder. Oplossing voor bestuursprobleem Een derde krachtig punt van het APF is de overname van het bestuur van de pensioenregeling, door één, naar waarschijnlijkheid, onafhankelijk bestuur. Het APF-bestuur zorgt ervoor dat aan alle toepasselijke wet- en regelgeving wordt voldaan. Dit lost op efficiënte wijze het nijpende probleem op van een tekort aan bekwame bestuurders, nu veelal vrijwilligers met een drukke baan. Het belanghebbendenorgaan blijft ondertussen gewoon bestaan. Het orgaan zal namens de stakeholders erop toezien dat de regeling juist en efficiënt wordt uitgevoerd. Zo blijft de betrokkenheid bij de eigen pensioenregeling behouden. Meters maken De APF wetgeving zal naar alle waarschijnlijkheid in januari 2015 in werking treden. Afgaand op alle enthousiaste reacties lijkt het gouden ei te zijn gevonden, dat zowel continuïteit als de noodzakelijke consolidatie van het pensioenstelsel mogelijk maakt. Maar laten we niet te vroeg juichen. Den Haag moet nu echt meters maken, anders is het voor veel kleine pensioenfondsen wellicht te laat en blijven zij beperkt tot de mogelijke keuzes. Dit is niet wenselijk voor zowel de deelnemer als de sponsor. Staatssecretaris, geef de sporen! 10talks april

8 Liever zelf aan financiële pensioenplanning doen Theo Gommer Pensioenfondsen en verzekeraars kunnen in de toekomst onmogelijk nog het risico op langer leven dekken. Dat las ik afgelopen week in de media. Wat een onzin! 8 10talks april 2014

9 De generatiediscussie over de uitkeringsfase is dus ook begonnen! En wel om twee redenen. Allereerst, waarom moet pensioen levenslang zijn? En ten tweede, het pensioen kan naarmate ik ouder word veel beter en naar eigen inzicht worden aangepast qua hoogte én duur. Pensioen is niet meer standaard. De één wil de zekerheid van een levenslang geïndexeerd pensioen, de ander wil zoveel mogelijk pensioengeld op de pensioendatum als lumpsum om inderdaad leuke dingen mee te doen. De derde schat in dat hij na pensioendatum nog jaar gezond leeft. Hij wil het dan heel goed hebben, daarna mag het marginaal zijn, op basis van de AOW en een beetje extra. Het Sociaal Cultureel Planbureau heeft immers onderzocht en bewezen dat je van de AOW kunt leven. Mede bepalend zal daarbij zijn hoe het met de woonlasten is en of er ander vrij vermogen is. Kortom, iedereen moet zelf aan financiële pensioenplanning kunnen doen! Pensioen is verder gewoon een zak met geld: míjn zak met geld. Daarmee wil ik veel kunnen doen op mijn manier. Omdat er echter wel een fiscaal voordeel aan is gegeven, is het logisch dat er opnameregels zijn. Wil je dat niet, dan moet je gewoon vrij sparen in Box III. En dat het pensioengeld er niet in één keer doorheen gejast kan/mag worden. Financiële pensioenplanning De waarheid ligt dus in het libertair paternalistisch midden, volgens mij. In Zwitserland mag ik 25% (van mijn gekapitaliseerd pensioen en/of pensioenkapitaal) als lumpsum opnemen op pensioendatum. Dat wil ik echter op ieder gewenst moment kunnen doen, zowel voor als na pensioendatum. Als ik 65 ben, weet ik immers niet hoe ik mij voel als ik 75 ben. Verder vind ik dat 25% gereserveerd moet blijven voor levenslang pensioen. Dan houd ik 50% over, die ik in minimaal 5 jaar en maximaal dus levenslang mag opnemen. Dat verwerken we allemaal in en iedereen kan dan aan zijn eigen persoonlijke financiële pensioenplanning doen. Daarnaast zijn er genoeg goede pensioen/financiële adviseurs die kunnen en willen helpen (betaald uiteraard). Generatiediscussie is begonnen De oplossing die ik ook las, was dat als de levensverwachting toeneemt en dat blijft het geval de komende decennia het pensioen dus ook de lopende pensioenen direct moeten worden aangepast. Naar beneden dus. Maar de tijd dat anderen voor mij bepalen hoe ik levenslang met mijn eigen (pensioen)geld moet omgaan, is voorbij. Helaas snappen vooral de babyboomers dat nog steeds niet. Prima dat zij kiezen voor een solidair levenslang pensioen, maar dat is aan de x-generatie (vanaf 1960 geboren) niet meer besteed. De generatiediscussie over de uitkeringsfase is dus ook begonnen! En als dat gecombineerd wordt met een pensioenplicht voor iedereen (ook ZZP-ers) is er geen vuiltje aan de lucht. En heeft iedereen op pensioendatum geld om mee te plannen. Alleen de gebakken pensioenlucht die aan de huidige ouderen is aangeboden (een levenslang, goed 70% - pensioen, met indexatie) levert nog een overgangsprobleem op. Dat lossen we echter niet op door vast te houden aan levenslang en bij een toenemende levensverwachting de pensioenen maar te verlagen. 10talks april

10 Exchange-Traded Funds als nieuwe heilige graal Werner Schreiter Institutionele beleggers kijken steeds vaker naar Exchange- Traded Funds om een (gestandaardiseerde) exposure op te bouwen op een index. Dezelfde exposure kan echter ook met andere financiële producten worden behaald. Waarom zijn ETF dan toch zo booming? De VS hebben de handel in ETF al enkele jaren geleden omarmd, de Europese financiële markt is recent aan een inhaalrace begonnen. ETF worden door institutionele beleggers voornamelijk gebruikt om geld snel om te zetten naar een belegging ( equitizen ). Het doel daarbij is een (gestandaardiseerde) exposure opbouwen op een index. Een alternatief voor ETF is een inschrijving in een indexfonds of exposure realiseren door middel van futures. Waarom zijn ETF dan toch zo in opmars? Zelfde behandeling Een van de redenen is, dat bijvoorbeeld obligatie-etf, zoals eerder dit jaar door Pimco gelanceerd (op covered bonds), net zoals de indexfondsen worden geclassificeerd naar de onderliggende waarde. Dit betekent dat zij gunstig worden behandeld onder Solvency II voor verzekeraars en de FTK voor pensioenfondsen. Maar als indexfondsen en ETF qua regelgeving en exposure 10 10talks april 2014

11 De time-to-market is bij een ETF sneller dan bij een indexfonds nagenoeg hetzelfde worden behandeld, wat is dan nog het verschil? Het grootste verschil is het feit dat de investeerder bij een indexfonds in een register ingeschreven dient te worden, terwijl een ETF á la minute op de beurs verhandeld kan worden. De time-tomarket is bij een ETF sneller dan bij een indexfonds, omdat de juridische procedure van een inschrijving overgeslagen kan worden. Aan de andere kant is een indexfonds qua voorwaarden veel flexibeler dan een ETF, aangezien deze door hun grote verhandelbaarheid gestandaardiseerd moeten zijn. TER Toch ligt de basis van de keuze tussen een indexfonds en een ETF voornamelijk in de kosten en baten. Terwijl de Total-Expense-Ratio (TER) bij beide afhangt van de desbetreffende aanbieder, heeft de investeerder wel invloed op de transactiekosten. Indexfondsen worden vooral op de einde-dag NAV aan- en verkocht. ETF worden de hele dag door op de beurs verhandeld. Dus hoe actiever de investeerder handelt, des te waarschijnlijker zal het zijn dat hij zijn keuze op een ETF laat vallen. Aan de baten kant hebben ETF een licht voordeel, omdat zij meer rendement op zouden kunnen leveren zodra de investeerder aan Securities Lending doet. In het geval van een ETF kunnen namelijk zowel de onderliggende stukken van een ETF uitgeleend worden als ook de ETF zelf. Dit is bij indexfondsen niet mogelijk aangezien de inschrijvingen in het register op naam zijn. ETF-trein Een indexexposure kan dus met verschillende financiële producten behaald worden. De huidige markt spreekt duidelijke taal: bijna alle fondsaanbieders willen de ETF-trein niet missen. Maar alleen de toekomst zal uitwijzen of ook de Europese belegger dit product zo zal omarmen als de Amerikanen dit deden. Nu het aanbod aan ETF flink wordt uitgebreid, hebben zij in ieder geval de mogelijkheid om de heilige graal te worden. 10talks april

12 De AIFMD-bewaarder als voorbeeld leerling 12 10talks april 2014

13 Ook deelnemers van pensioenregelingen die bij een Algemeen Pensioenfonds, PPI of multi-opf zijn ondergebracht hebben recht op optimale bescherming van hun belangen. Uitbreiding van het taakgebied van de nieuwe AIFMD-bewaarder naar de pensioensector kan daarbij uitkomst bieden. Arwen Josemans De AIFMD-bewaarder begint een steeds breder gedragen basis te krijgen als het gaat om fondsenbewaring. Er gaan daarom steeds meer stemmen op om voor pensioenfondsen een soortgelijke AIFMD-bewaarder als voor beleggingsfondsen te introduceren. Ook de Autoriteit Financiële Markten blijkt een voorstander te zijn van het uitrollen van het AIFMDbewaarderconcept richting de pensioensector, zo blijkt uit haar consultatiereactie op het wetsvoorstel voor een algemeen pensioenfonds ( APF ). Een AIFMD-bewaarder is belast met het houden van toezicht op het beleggingsbeleid en op de kasstromen. Ook is zij belast met de bewaarneming van de financiële instrumenten van het beleggingsfonds. De wijze waarop de AIFMD-bewaarder is vormgegeven is eenvoudig te implementeren in de pensioensector. De wetgeving hoeft enkel van overeenkomstige toepassing te worden verklaard op de uitvoerder van de APF. Bewaarder als kritische controleur van de uitvoerder Niet alleen de uitvoerders van de APF, maar ook die van de premiepensioeninstelling (PPI) en een multi-opf, hebben een relatief zelfstandige rol. De uitvoerder heeft een grote informatievoorsprong op de bij het fonds betrokken stakeholders (besturen, deelnemersraden, operationeel vermogensbeheerders, etc.). Als een APF wordt geïntroduceerd zullen net als bij de PPI en de multi-opf, meerdere regelingen tegelijk kunnen worden uitgevoerd. Dit betekent dat er geen partijen zijn die beschikken over een totaaloverzicht van de activiteiten van de uitvoerder. Dit terwijl de uitvoerders eigenlijk dezelfde activiteiten verrichten als de AIFMD-beheerders die wèl onder toezicht staan en een bewaarder moeten aanstellen. Duidelijke voordelen Dit verhoudt zich lastig met de beschermingsgedachte van de deelnemers van de regelingen die bij het APF, de PPI of multi-opf zijn ondergebracht. Het voordeel van een bewaarder is dat er altijd mee wordt gekeken met de uitvoerder, waardoor er goede en kritische controle plaatsvindt op het niveau waar vooralsnog geen ogen meekijken. Vanzelfsprekend brengt de bewaarder extra kosten met zich mee, maar deze kosten verhouden zich absoluut tot de voordelen die de bewaarder als toezichthouder met zich meebrengt. Bovendien zal de veiligheid van het fonds beter worden gewaarborgd voor de deelnemers. Momenteel zijn er al tal van diensten beschikbaar die toezicht en controle ten aanzien van de uitvoerder kunnen waarborgen. Tot op zekere hoogte vertonen zij overeenkomsten met een AIFMD-bewaarder. Echter, een compleet bewaarderplaatje levert dit nog niet op voorlopig Bovendien zal de veiligheid van het fonds beter worden gewaarborgd voor de deelnemers 10talks april

14 Look through zorgt voor opschudding Michiel Koudijs Het Look through principe zorgt voor opschudding in de Nederlandse financiële sector. Institutionele beleggers worstelen met de uitvoering van Look through om te voldoen aan de toezichteisen van De Nederlandsche Bank (DNB), terwijl vermogensbeheerders zich zorgen maken over aangepaste beleggingsstrategieën. In goed Nederlands betekent Look through doorkijken of doorzien, hetgeen volgens Van Dale betekent vluchtig met het oog doorlopen. Maar de beschrijving vluchtig met het oog doorlopen is het laatste wat DNB wil en doet het Look through principe geen recht. DNB verwacht van pensioenfondsen dat zij transparant zijn over de achterliggende beleggingen in fondsen waarin zij investeren. Look through moet bestuurders nog beter in staat stellen om grip te krijgen op de achterliggende beleggingen en de risico s. DNB vraagt de institutionele beleggers om ieder fonds zoveel mogelijk uit te splitsen in verschillende beleggingscategorieën om zo een consistente verantwoording af te kunnen leggen. Bijvoorbeeld het rubriceren van obligatiebeleggingsfondsen onder vastrentende waarden of het uitsplitsen van mix-fondsen naar verschillende categorieën. Op die manier, zo is het idee, geeft het bestuur een zo zuiver mogelijk beeld van de beleggingsrisico s. Maar pensioenfondsen worstelen met de vraag hoe ver dit moet gaan. De vuistregel van DNB is namelijk vrij algemeen: Splits de beleggingsrisico s uit voor zover het mogelijk is en voor zover het een betekenisvolle verscherping van het beeld geeft. Institutionele beleggers gooien het roer om Vermogensbeheerders maken zich zorgen dat Look through een behoorlijke impact heeft op hun business. Zij vrezen bijvoorbeeld dat institutionele beleggers mogelijk hun asset allocatie gaan aanpassen om te kunnen voldoen aan de toezichteisen. Met als gevolg dat zij zich terug trekken uit bepaalde beleggingsproducten en vermogensbeheerders de schaalvoordelen zien verdampen door de lagere volumes in deze producten. Met andere woorden, is het einde van bepaalde fondsen in zicht? Institutionele beleggers gooien het roer om En dan zijn er nog zorgen van de fondsmanagers. Vanuit een compliance perspectief hebben veel fondsbeheerders 14 10talks april 2014

15 vertrouwelijke overeenkomsten met derden om geen informatie openbaar te maken. Dit geldt vooral voor fondsen van fondsen waar een aantal vermogensbeheerders wordt gebruikt. Dergelijke informatie is meestal vertrouwelijk van aard omdat het proprietary trading strategieën van de fondsbeheerders betreft. Openbaar maken van deze informatie kan de handel van fondsbeheerders behoorlijk beïnvloeden en kan op zijn beurt invloed hebben op het beleggingsrendement dat institutionele beleggers ontvangen. Licht aan het eind van de tunnel Maar, het is niet enkel treurnis. Aan het eind van de tunnel schijnt zeker licht! Zeker in een tijd waarin zowel door toezichthouders als de deelnemers meer transparantie wordt verwacht over de gemaakte keuzes, valt de intentie van DNB te waarderen. Met de juiste rapportage tooling zijn bestuurders en directieleden in staat om dwarsdoorsnedes van de portefeuilles te maken. Vragen als: is de valuta-afdekking op orde, wat is de rente hedge ratio, kunnen op eenvoudige wijze worden beantwoord. Stel, u belegt in een fonds met achterliggend een aantal tech- en internetbedrijven, waaronder social media gigant Facebook. Onlangs maakte Facebook bekend dat zij WhatsApp hebben overgenomen voor een kleine 14 miljard euro. Dit nieuws zorgde voor flinke fluctuatie in het aandeel Facebook door wisselende reacties op deze overname. Voor beleggers een typisch moment om zich af te vragen wat de huidige exposure is op het aandeel. Bij een directe belegging in Facebook is dat snel duidelijk. Maar deze vraag beantwoorden is een stuk lastiger als het aandeel in meerdere achterliggende fondsen is opgenomen. Met een juiste inregeling van hun Look though kunnen deze beleggers daadwerkelijk inzicht verkrijgen in de exposure die zij hebben op het aandeel Facebook. Kortom, de definitie van Van Dale is niet van toepassing op Look through, want vluchtig met het oog doorlopen, dat doen bestuurders niet. Zij hebben immers de verantwoording over enorme pensioenvermogens. 10talks april

16 Emoties genereren actiebereidheid Tjandra Onken Het wereldbeeld verandert, de maatschappij verandert. Wat vroeger werkte, werkt nu niet meer. Dat geldt ook voor pensioencommunicatie talks april 2014

17 Naarstig zijn we op zoek naar een nieuw format voor de werkelijkheid om die nieuwe werkelijkheid te kunnen begrijpen en er bij aan te haken. En daar gaat het mis. Er is geen nieuw format, elke vorm van contact begint namelijk bij de ander en iedereen is anders, heeft andere behoeftes. Pensioencommunicatie lukt alleen wanneer je je eerst in die ander verdiept. Daarom is het ook niet gek dat één op één gesprekken met deelnemers het zo goed doen. Door te luisteren geef je wat nodig is om het vertrouwen van de ander niet te beschamen: aandacht, respect en interesse. Bovendien kun je in het individuele gesprek de derde en zelfs de vierde en vijfde pijler betrekken, maatwerk dus. Succes verzekerd. Moeten we ons nu en masse storten op individuele gesprekken? Welnee, zie het als een werkbaar middel zoals er, binnen een gelaagde communicatiestructuur, meerdere zijn. Er verandert niets, zolang wij niet veranderen! Pensioencommunicatie is een dynamisch proces en het is nooit af. De menselijke maat moet terugkeren. Breng ratio en emotie meer in balans. We moeten het projecteren van de controle-cultuur van de pensioenwereld op de deelnemer doorbreken. Nu acteren we te veel vanuit interne processen en inhoud. Stop met het opleggen van een georganiseerde actiestructuur, geef alleen richting aan. Inspireer deelnemers vooral zich bewust te worden van de eigen toekomstdromen vanuit het nu. Dan volgt het financiële plaatje en het besef dat bij het verwezenlijken onzekerheid onvermijdelijk is, vanzelf. Kijken naar andere disciplines kan helpend zijn. Zo kunnen we leren van de elementen van dienend leiderschap, zoals dienstbaarheid aan de klant, doen wat nodig is, focus op bewustwording. Handelingen zijn niet langer proces en inhoud gedreven (lees rule-based) maar dienen het groter geheel en zetten de deelnemer en zijn toekomst centraal. Het vertrekpunt van de communicatie is daarmee anders, meer vanuit interactie en emotie. De schoen die de één perfect past, knelt bij de ander. De grote uitdaging van 2014 is om daadwerkelijk te vernieuwen en niet alleen een paar dingen te veranderen. Hierin leiderschap te nemen. Ik zie in de praktijk nog veel te vaak uitvoerders die doen wat anderen doen maar dan net iets anders. Prima als dat ook het beste is voor jouw achterban. Durf anders te zijn en buiten de gebaande paden te treden, waar dat nodig is om je achterban te stimuleren. Dit zal per uitvoerder verschillen en daarmee ook het palet aan effectieve (communicatie)middelen. Waar de één al volop in dialoog is met de deelnemer, via Facebook, is de ander nog bezig een website te maken. Jammer dat het consultatiedocument Wet Pensioencommunicatie het bovenstaande proces niet stimuleert en blijft steken op het niveau van het regisseren van inhoud, vorm en timing van communicatiemiddelen. Zie het wettelijk kader als wat minimaal nodig is, en neem dat als vertrekpunt. Er blijft voldoende ruimte over om daadwerkelijk te veranderen en vernieuwend te zijn. Inspireer deelnemers vooral zich bewust te worden van de eigen toekomstdromen vanuit het nu 10talks april

18 Open source oplossing voor zelfstandigheid pensioenfondsen Gerard Bergsma Veel pensioenfondsen worstelen met de vraag of zij zelfstandig kunnen voortbestaan. Een nieuwe standaard aanpak voor bestuursondersteuning, vermogensbeheer en bewaring biedt zekerheid talks april 2014

19 Toenemende complexiteit van de financiële markten en instrumenten, intensief toezicht, stijgende kosten en zwaardere deskundigheidsvereisten. Ga er maar aanstaan als (vrijwillig) bestuurder van een zelfstandig klein of middelgroot pensioenfonds. Een toenemend aantal fondsen stelt zich dan ook de vraag of het wel in de huidige vorm door kan blijven gaan. Oplossingsrichtingen als aansluiten bij een vrijwillig bedrijfstakpensioenfonds, de Multi-OPF, een fusie of opgaan in een Algemeen Pensioenfonds zijn lang niet altijd in het belang van de deelnemer. Deze oplossingen betekenen namelijk dat het fonds moet worden geliquideerd. Wil het fonds niet vervreemden van zijn deelnemers, dan zal een geschikte oplossing gezocht moeten worden om zelfstandig voort te bestaan. Het gevoel van verbondenheid bepaalt immers in grote mate hoe tevreden deelnemers zijn met hun fonds. Standaardpensioenfonds Het zogeheten standaardpensioenfonds geeft een nieuwe dimensie geeft aan het continuïteitsvraagstuk. is gebaseerd op een effectief bestuursmodel met slimme bestuursondersteuning, simpel vermogensbeheer en integraal risicomanagement. De nieuwe standaard wordt aangeboden als open source. Op basis van de ervaringen en input van de aangesloten fondsen kan het model worden aangepast en verder geoptimaliseerd. Voor kleinere pensioenfondsen is de standaard een uitstekende mogelijkheid om zelfstandig voort te bestaan zonder hun eigen identiteit op te hoeven geven. Het biedt ook een goede aanvulling op de vijf bestuursmodellen voor pensioenfondsen van De Nederlandsche Bank. Met name kleinere fondsen hebben zo een aantrekkelijk alternatief voor de voortdurende consolidatie binnen de pensioensector. De standaardaanpak bespaart bestuurders veel tijd en kosten Effectief bestuursmodel De standaardaanpak bespaart bestuurders veel tijd en kosten. Onderwerpen als investment beliefs, beleggingsstructuur, manager selectie proces, risicomanagement, bewaarnemening en rapportage zijn gestandaardiseerd op basis van best practices. Ieder bestuur bepaalt, zoals gebruikelijk, de grove asset allocatie en daarmee 80-90% van het verwachte rendement. De focus ligt daarbij op resultaat t.o.v. de verplichtingen in plaats van een groot aantal benchmarks. Het bestuur blijft ondertussen verantwoordelijk voor strategische zaken als de visie en de missie van het fonds, de risicostrategie en de asset allocatie. Het standaardpensioenfonds kent een relatief simpele beleggingsportefeuille. Door te beleggen in pools is de eigendom eenvoudig geregeld. Bovendien kan makkelijk van manager worden gewisseld zonder de onderliggende portefeuilles te moeten verkopen en nieuwe portefeuilles aan te kopen. De kosten van het vermogensbeheer nemen daardoor sterk af. Verder zorgt een onafhankelijke custodian voor de controle en de administratie en verzorgt de rapportages aan het bestuur en de toezichthouder. Ei van Columbus? Tegenwicht organiseren naar de uitvoerders vanuit het belang van het bestuur is een belangrijke eis van toezichthouder DNB. Voor veel kleinere fondsen is dit moeilijk te realiseren. Nu zijn bestuurders gemiddeld 1-2 dagen kwijt aan hun fonds. Voor hen betekent de standaardaanpak een aanzienlijke taakverlichting waardoor zij veel beter kunnen richten op hun eigen kerntaak, namelijk het besturen (en veel minder managen) van het fonds. Bovendien kunnen zij leren van elkaars ervaringen en daarmee het model verder versterken. Kortom: het ei van Columbus. Of toch uitstel van een onvermijdelijke consolidatieslag? Ik ben benieuwd hoe u als pensioenbestuurder hier tegenaan kijkt. 10talks april

Algemeen pensioenfonds in vogelvlucht

Algemeen pensioenfonds in vogelvlucht Algemeen pensioenfonds in vogelvlucht Vlak voor het kerst heeft staatssecretaris Klijnsma het Wetsvoorstel algemeen pensioenfonds naar de Tweede Kamer gestuurd. Onderstaande analyse van AZL biedt u een

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Op woensdagmiddag 9 maart, aansluitend aan de jaarbijeenkomst van de Vereniging Gepensioneerden Getronics (VGG), organiseerde Stichting Voorzieningsfonds Getronics

Nadere informatie

Wat is nu precies de rol van de werkgever, de vakbonden en het bestuur van het pensioenfonds?

Wat is nu precies de rol van de werkgever, de vakbonden en het bestuur van het pensioenfonds? Veelgestelde vragen en antwoorden Ontbinding Stichting Pensioenfonds Bavaria (in liquidatie) Wat gaat er op 1 april 2017 gebeuren? Dan gaan de opgebouwde pensioenaanspraken van de actieve en gewezen deelnemers

Nadere informatie

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen 14 De lijsten van pensioenfondsen met de hoogste en de laagste vermogensbeheerkosten die onder andere door Pensioen Pro en De Nederlandsche Bank (hierna:

Nadere informatie

2014 KPMG Advisory N.V

2014 KPMG Advisory N.V 02 Uitbesteding & assurance 23 Overwegingen bij uitbesteding back- en mid-office processen van vermogensbeheer Auteurs: Alex Brouwer en Mark van Duren Is het zinvol voor pensioenfondsen en fiduciair managers

Nadere informatie

Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel

Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening Position paper: Toekomst pensioenstelsel Publicatiedatum: juni 2016 Autoriteit Financiële Markten De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief NUMMER 12 > JAARGANG 8 > SEPTEMBER 2011 inhoud > De financiële situatie bij pensioenfondsen [p.1] Pensioenleeftijd 65 jaar, wat als ik eerder

Nadere informatie

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag.

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag. 12 vragen over het jaarverslag 2013 De hoofdpunten uit het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (SPV) behandelen we aan de hand van 12 vragen en antwoorden. Een volledig exemplaar

Nadere informatie

Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen

Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand

Nadere informatie

Apf en van ASR en NN IP/AZL geven inzicht in opzet

Apf en van ASR en NN IP/AZL geven inzicht in opzet Apf en van ASR en NN IP/AZL geven inzicht in opzet Beleggingen van apf en zijn nog niet definitief en de kosten onduidelijk. Het belanghebbendenorgaan heeft wel belangrijke vetorechten, maar mogelijk heeft

Nadere informatie

POPULAIR JAARVERSLAG 2013

POPULAIR JAARVERSLAG 2013 POPULAIR JAARVERSLAG 2013 2 Het herstel van onze financiële positie blijft absolute topprioriteit. Twee gezichten Het jaar 2013, maar ook 2014 dat nog grotendeels voor ons ligt, kent twee gezichten. Enerzijds

Nadere informatie

Strategisch Pensioenmanagement

Strategisch Pensioenmanagement Strategisch Pensioenmanagement Strategisch Pensioenmanagement is samenbrengen. Strategisch Pensioenmanagement De belangrijkste taak van Strategisch Pensioenmanagement is ervoor te zorgen dat u in control

Nadere informatie

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram 02 verkort in beeld 03 Ontwikkelingen 05 08 10 Pensioenen Beleggingen Organogram Aantal deelnemers dat pensioen opbouwt Aantal personen dat een ouderdomspensioen ontvangt Aantal deelnemers met slapende

Nadere informatie

PGB actueel door Arnold Verplancke

PGB actueel door Arnold Verplancke door Arnold Verplancke Inhoud Financiële resultaten 2014 en eerste maanden 2015 Aansluitingen en groei deelnemersbestand Kosten per deelnemer Nieuwe wetgeving: - APF - Communicatie Nieuw portaal gepensioneerden

Nadere informatie

Uitgelicht: consolidatie in pensioenland

Uitgelicht: consolidatie in pensioenland Uitgelicht: consolidatie in pensioenland Edward Snieder 21 november 2017 Copyright 2011 Sprenkels & Verschuren. Geen enkele reproductie van het document of een deel van het document mag worden gekopieerd,

Nadere informatie

Wetsvoorstel Algemeen Pensioenfonds

Wetsvoorstel Algemeen Pensioenfonds pggm.nl Wetsvoorstel Algemeen Pensioenfonds PGGM Bestuurlijke Advisering 9 januari 2015 Met minder regels, meer bereiken Quick Scan Voor u ligt onze Quick Scan van het wetsvoorstel algemeen pensioenfonds,

Nadere informatie

De wereld verandert. SPH Jaarbericht. Highlights van 2015

De wereld verandert. SPH Jaarbericht. Highlights van 2015 De wereld verandert. SPH Jaarbericht Highlights van 2015 Veranderingen vragen om wendbaarheid Vooraf De wereld om ons heen verandert, dat hebben we ook in 2015 ondervonden. De financiële markten bleven

Nadere informatie

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB.

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Speech Joanne Kellermann Pensioenseminar 2014 Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Voor mij is dit een bijzonder moment:

Nadere informatie

142 De Pensioenwereld in 2015

142 De Pensioenwereld in 2015 15 142 De Pensioenwereld in 2015 Ontwikkelingen in de pensioenmarkt 143 Het Algemeen Pensioenfonds als postillon d amour onder pensioenfondsen Auteurs: Tjerk Klompmaker en Mark Straube Het aantal pensioenfondsen

Nadere informatie

PROFIELSCHETS. Philips Pensioenfonds NIET UITVOEREND BESTUURDER 1/5. Stichting Philips Pensioenfonds

PROFIELSCHETS. Philips Pensioenfonds NIET UITVOEREND BESTUURDER 1/5. Stichting Philips Pensioenfonds PROFIELSCHETS NIET UITVOEREND BESTUURDER Stichting Stichting behoort tot de grootste ondernemingspensioenfondsen van Nederland met een belegd vermogen van bijna 18 miljard euro. Het pensioenfonds voert

Nadere informatie

OWASE Pensioenforum 26 juni 2013. 3 juli 2013 OWASE. Welkom. bij

OWASE Pensioenforum 26 juni 2013. 3 juli 2013 OWASE. Welkom. bij Welkom OWASE Pensioenforum 26 juni 2013 OWASE 3 juli 2013 bij Pensioenfonds en solidariteit: één voor allen, allen voor één! www.owase.nl PFO20130626/20130703 2 Programma Pensioenforum De bedoeling van

Nadere informatie

Kosten. Onderstaand overzicht geeft de relevante kengetallen weer over de jaren 2014 tot en met Kengetallen Kosten

Kosten. Onderstaand overzicht geeft de relevante kengetallen weer over de jaren 2014 tot en met Kengetallen Kosten Kosten Kostentransparantie De aandacht voor kosten is de laatste jaren sterk toegenomen. Dat is een goede zaak, immers elke euro die wordt uitgegeven aan kosten is niet beschikbaar voor pensioen. Een eenduidige

Nadere informatie

Grotere kostentransparantie en dalende uitvoeringskosten bij pensioenfondsen.

Grotere kostentransparantie en dalende uitvoeringskosten bij pensioenfondsen. LCP Netherlands Werk in uitvoering bij pensioenfondsen 2013 Jeroen Koopmans 1 oktober 2013 Grotere kostentransparantie en dalende uitvoeringskosten bij pensioenfondsen. Even voorstellen drs. Jeroen Koopmans

Nadere informatie

Pensioenbericht 9 oktober 2015

Pensioenbericht 9 oktober 2015 Pensioenbericht 9 oktober 2015 Algemeen Pensioenfonds (APF) Dit pensioenbericht is een update van het gelijknamige pensioenbericht van 19 maart 2015. Inleiding Het APF creëert een extra keuzemogelijkheid

Nadere informatie

WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN?

WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 20 september 2016 Agenda 1. Samenvatting jaarverslag 2015 2.

Nadere informatie

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat.

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat. Majesteit, dames en heren. Hartelijk welkom! En, Majesteit, ik weet zeker dat ik hier namens alle aanwezigen spreek als ik zeg dat wij buitengewoon vereerd zijn dat U bij een deel van dit programma aanwezig

Nadere informatie

Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds

Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds Locatie: Woudschoten Conferentiecentrum te Zeist Module 1 Wetgeving en beleid Dag 1: donderdag 3 april 2014 09.00 09.30 uur Ontvangst 09.30 10.00 uur Inleiding

Nadere informatie

Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later

Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later Vermogensbeheer Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later Een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later. Dat is de belofte van uw pensioenfonds aan uw deelnemers. Verder gaan is nu zorgen voor

Nadere informatie

Beleggen bij BeFrank. Helder. Eenvoudig. Online. I 101.7.06-0612

Beleggen bij BeFrank. Helder. Eenvoudig. Online. I 101.7.06-0612 Beleggen bij BeFrank Helder. Eenvoudig. Online. I 101.7.06-0612 Eindelijk een helder en eenvoudig pensioen tegen lage kosten. Binnen de pensioenwereld groeit de behoefte naar transparantie en eenvoud.

Nadere informatie

Nationaal. Pensioen Onderzoek. Resultaten deelnemersonderzoek NPO februari 2013

Nationaal. Pensioen Onderzoek. Resultaten deelnemersonderzoek NPO februari 2013 Nationaal Pensioen Onderzoek II Resultaten deelnemersonderzoek NPO februari 2013 Het Nationaal Pensioen Onderzoek is een onafhankelijk initiatief van Financial Marketing-bureau Bridgevest, Pensioen Bestuur

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 30 413 Regels betreffende pensioenen (Pensioenwet) Nr. 155 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Aan de Voorzitter van de

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

Verhoog het rendement en verlaag het risico met ETF s. Hoe bouwt u eenvoudig een gespreide beleggingsportefeuille tegen lage kosten

Verhoog het rendement en verlaag het risico met ETF s. Hoe bouwt u eenvoudig een gespreide beleggingsportefeuille tegen lage kosten Verhoog het rendement en verlaag het risico met ETF s Hoe bouwt u eenvoudig een gespreide beleggingsportefeuille tegen lage kosten 8 oktober 2015 Wie geeft deze presentatie? Martijn Rozemuller Oprichter

Nadere informatie

Robeco Flexioen FLEXIBEL INDIVIDUEEL PENSIOEN

Robeco Flexioen FLEXIBEL INDIVIDUEEL PENSIOEN Robeco Flexioen FLEXIBEL INDIVIDUEEL PENSIOEN Uw pensioen en Flexioen Via uw werkgever bouwt u een pensioeninkomen op. U ontvangt dit pensioeninkomen naast uw AOW-uitkering, nadat u gepensioneerd bent.

Nadere informatie

Bestuursmodellen Apf. DeNederlandscheBanI-

Bestuursmodellen Apf. DeNederlandscheBanI- DeNederlandscheBanI- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid T.a.v. mevrouw drs.). Klijnsma Postbus 90801 2509 LV DEN HAAG De Nederlandsche Bank N.V. Mw. mr. A.J. Kellermann Directeur Postbus 98

Nadere informatie

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014 Welkom namens Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK AMSTERDAM, 26 juni 2014 AGENDA 1. Opening en voorstellen leden van het bestuur 2. Mededelingen van de voorzitter 3. Notulen deelnemersvergadering 27

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 9 maart Stand van zaken SVG. 1 van 21

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 9 maart Stand van zaken SVG. 1 van 21 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 9 maart 2016 Stand van zaken SVG 1 van 21 Programma Pensioenfonds SVG Financiële positie SVG Terugblik 2015 Vooruitblik 2016 Derivaten Vragen 2 van 21 Pensioenfonds

Nadere informatie

Het managen van balansen, risico s, risicoprofielen waar u allen druk mee bezig bent, herken ik dus goed.

Het managen van balansen, risico s, risicoprofielen waar u allen druk mee bezig bent, herken ik dus goed. Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij DNB, tijdens het beleggersberaad van Pensioen Pro op 8 oktober 2015, getiteld Beleggen tussen twee vuren. In zijn speech ging Boertje

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie oktober 2015 1 Inhoudsopgave Waarom belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015. Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe

VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015. Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015 Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe Piet Hein Oyens Diverse management functies bij O&vE, Van Lanschot, EuroCard/MasterCard, Interpay en Equens (1-1- 1990

Nadere informatie

Pensioen Flash 2012 / 1

Pensioen Flash 2012 / 1 Pensioen Flash 2012 / 1 Team Pensioenen en Pensioenfondsen Internetconsultatie premiepensioeninstellingen Wetsvoorstel Versterking bestuur pensioenfondsen Round tables Internetconsultatie premiepensioeninstellingen

Nadere informatie

De resultaten van de deelnemersenquête DNB & DNB Pensioenfonds. mei, 2014

De resultaten van de deelnemersenquête DNB & DNB Pensioenfonds. mei, 2014 De resultaten van de deelnemersenquête DNB & DNB Pensioenfonds mei, 2014 1 Beste DNB er Hartelijk dank voor jouw deelname aan en/of interesse in dit deelnemersonderzoek onder (ex)werknemers van DNB. Van

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst

Deelnemersbijeenkomst Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 19 november 2013 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening Financiën: Financiële situatie Beleggingsbeleid Risico s en rendement

Nadere informatie

Vermogen opbouwen voor later

Vermogen opbouwen voor later BeleggingsRekening U wilt geld opzij zetten voor later en een vermogen opbouwen. Omdat uw kinderen nog gaan studeren, u graag die verre reis wilt maken, een tweede huis wilt kopen, eerder wilt stoppen

Nadere informatie

152 De Pensioenwereld in 2015

152 De Pensioenwereld in 2015 16 152 De Pensioenwereld in 2015 Ontwikkelingen in de pensioenmarkt 153 Pensioenproducten standaardiseren, gedegen vergelijking blijft noodzakelijk Auteurs: Olivier Roodenburg en Marcel Schep Het pensioenlandschap

Nadere informatie

Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie

Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie - Dames en heren, welkom bij het ochtendgedeelte van het DNB pensioenseminar. Dit is voor mij de eerste keer dat ik mag spreken

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst

Deelnemersbijeenkomst Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 18 november 2014 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening 2013 Financiën: Dekkingsgraad en financiële situatie Henk Beleggingsbeleid

Nadere informatie

Investment beliefs Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK

Investment beliefs Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK Investment beliefs 2017 Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK Mei 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Investment beliefs 2014...4 3. Investment beliefs 2017...6 2 1. Inleiding Tijdens de strategiedag

Nadere informatie

Deutsche Bank Nederland Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland

Deutsche Bank Nederland Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland In deze nieuwsbrief Voorwoord Wat betekenen de nieuwe pensioenmaatregelen voor u? De informatie in dit document is eigendom van en mag noch in haar geheel noch gedeeltelijk van. Page 2 of 5 Voorwoord In

Nadere informatie

Veel kritische vragen voor aanbieders Algemeen Pensioenfonds

Veel kritische vragen voor aanbieders Algemeen Pensioenfonds Veel kritische vragen voor aanbieders Algemeen Pensioenfonds Maarten van Wijk 31 maart 2016 Het apf klinkt interessant, maar pensioenfondsen hebben op dit moment nog veel aarzelingen. Het ontbrekende track

Nadere informatie

Beleggingsovertuigingen. Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken

Beleggingsovertuigingen. Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken Beleggingsovertuigingen Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken Beleggingsovertuigingen De missie van het Pensioenfonds Openbare Bibliotheken (POB) is een toekomstbestendig en verantwoord pensioen

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie 22 november 2013 1 Inhoudsopgave Wat belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

Wat te doen met je pensioen? Grip op je Vermogen - Dirk van Ommeren - 3 oktober 2014

Wat te doen met je pensioen? Grip op je Vermogen - Dirk van Ommeren - 3 oktober 2014 Wat te doen met je pensioen? Grip op je Vermogen - Dirk van Ommeren - 3 oktober 2014 2 Pensioen: turen naar de vrijheid 50 jaar lang werken we toe naar ons pensioen Dan willen we onafhankelijk zijn En

Nadere informatie

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014 Pensioenfonds Robeco Populair Jaarverslag 2014 2014 was een bewogen jaar voor Pensioenfonds Robeco door de sterk dalende rente en de veranderende wet- en regelgeving. In het jaarverslag blikken wij als

Nadere informatie

Verkort jaarverslag

Verkort jaarverslag Verkort jaarverslag 2014 1 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven Hoe deed ons pensioenfonds het in 2014? Waar hield het bestuur zich mee bezig? En wat waren

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG

2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2013 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Betreft Kamervragen van het lid Krol Hierbij zend ik u de

Nadere informatie

Maximale bestuursinzet voor HP-Pensioenen

Maximale bestuursinzet voor HP-Pensioenen Maximale bestuursinzet voor HP-Pensioenen Gesprek met Splint en van Zelst Splint en van Zelst waren tot voor kort bestuurslid van ons pensioenfonds. Zij vertellen in deze nieuwsbrief over de zorg en aandacht

Nadere informatie

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli De weg naar het nieuwe pensioencontract Stichting Pensioenfonds OWASE Martijn Leppink Versie 2. 10 september 2013 Inhoud Samenvatting Conclusies Aanbevelingen

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke combinatie van pensioenexpertise en vastgoedexpertise

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen Syntrus Achmea Real Estate & Finance is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke

Nadere informatie

APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45

APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45 APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45 1 Agenda Introductie APF Wat is een Algemeen Pensioenfonds? Het nut van een APF Wat zijn de belangrijkste bouwstenen van De Nationale APF?

Nadere informatie

Nieuws. Gezond maar alert. Pensioenfonds IN DIT NUMMER: Verkort jaarverslag. De financiële situatie van het pensioenfonds verbeterde in 2017.

Nieuws. Gezond maar alert. Pensioenfonds IN DIT NUMMER: Verkort jaarverslag. De financiële situatie van het pensioenfonds verbeterde in 2017. Pensioenfonds Verkort jaarverslag Gezond maar alert De financiële situatie van het pensioenfonds verbeterde in 2017. Nieuws IN DIT NUMMER: Augustus 2018 Hierdoor was het mogelijk de opgebouwde pensioenen

Nadere informatie

Kamervragen van de leden Omtzigt en Van Hijum (beiden CDA)

Kamervragen van de leden Omtzigt en Van Hijum (beiden CDA) De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Telefoon (070) 333 44 44 Fax (070) 333 40 33

Nadere informatie

Toespraak Frank Elderson over prioriteiten pensioentoezicht in 2015

Toespraak Frank Elderson over prioriteiten pensioentoezicht in 2015 Toespraak Frank Elderson over prioriteiten pensioentoezicht in 2015 Rotterdam, De Doelen, 11 december 2014 - Frank Elderson, lid van de directie van De Nederlandsche Bank (DNB), heeft een toespraak gehouden

Nadere informatie

Uw mening over pensioen

Uw mening over pensioen Uw mening over pensioen Onderzoek naar de risicohouding van pensioenopbouwers en pensioenontvangers van Philips Pensioenfonds mei / juni 2013 Philips Pensioenfonds Inhoud Aanleiding onderzoek Opzet onderzoek

Nadere informatie

Pensioencommunicatie start bij de werkgever

Pensioencommunicatie start bij de werkgever Pensioencommunicatie start bij de werkgever Artikel Senior adviseur collectieve pensioenen J. Arts (Pon) Pensioencommunicatie start bij de werkgever Welke maatregelen kan de werkgever nemen om het pensioenbewustzijn

Nadere informatie

Terugblik 2011 in cijfers

Terugblik 2011 in cijfers Terugblik 2011 in cijfers U vindt hier een samenvatting van het jaarverslag 2011. Het volledige jaarverslag kunt u downloaden via www.pensioenfondsricohnederland.nl. Financiële situatie Door de kredietcrisis

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015 Stand van zaken SVG 1 van 19 Programma Pensioenfonds SVG Financiële positie SVG Terugblik 2014 Vooruitblik 2015 Vragen 2 van 19 Pensioenfonds SVG

Nadere informatie

UW PENSIOEN BIJ SPUN. Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 22 mei 2018

UW PENSIOEN BIJ SPUN. Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 22 mei 2018 UW PENSIOEN BIJ SPUN Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 22 mei 2018 Gezien op tv op 7 mei? Zwarte Zwanen schetst eenzijdig, negatief beeld

Nadere informatie

2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG

2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het jaarverslag legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN

STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN 22 september 2016 Beleggingsbeginselen De beleggingsbeginselen van het pensioenfonds zijn de uitgangspunten ten aanzien van beleid en uitvoering,

Nadere informatie

Pensioeninformatiebijeenkomst over herstelplan 2009

Pensioeninformatiebijeenkomst over herstelplan 2009 Pensioenbijeenkomst herstelplan 2009 Pensioenfonds voor de Grafische Bedrijven (PGB) over herstelplan 2009 juli 2009 Inleiding Waarom 5 pensioenbijeenkomsten? ernstige situatie met grote gevolgen voor

Nadere informatie

Investeren in vertrouwen. Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015

Investeren in vertrouwen. Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015 Investeren in vertrouwen Samenvatting Meerjarenbeleidsplan 2011-2015 1 Pensioenfonds Zorg en Welzijn: het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn Het meerjarenbeleidsplan 2011-2015 beschrijft welke

Nadere informatie

Nederland had en heeft nog steeds het beste pensioensysteem ter wereld

Nederland had en heeft nog steeds het beste pensioensysteem ter wereld Het verdwenen pensioengeld De uitzending van Zembla van 5 februari 2011 heeft veel stof doen opwaaien in de pensioensector. Ortec Finance is in bezit van het achterliggende rapport dat is opgesteld door

Nadere informatie

Asset & Liability Management

Asset & Liability Management Asset & Liability Management Verder gaan is de juiste balans vinden. ALM: inzicht in risico s Zorgen voor balans tussen pensioenverplichtingen en de opbouw van het pensioenvermogen. Het is een kerntaak

Nadere informatie

1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen?

1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? 1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? Het pensioenfonds staat er financieel niet goed voor. De twee belangrijkste oorzaken: 1. Nederlanders worden steeds ouder. Met name de laatste

Nadere informatie

Algemene Ledenvergadering Vereniging (VeLP) 17 februari 2011

Algemene Ledenvergadering Vereniging (VeLP) 17 februari 2011 Algemene Ledenvergadering Vereniging (VeLP) 17 februari 2011 Agenda Welkom Notulen vergadering 2 november Performance SPLB Het pensioengebouw en juridisch advies Financiën Communicatie en LinkedIn groep

Nadere informatie

Klant. Pensioen life cycle indicators

Klant. Pensioen life cycle indicators Pensioen life cycle indicators Klant Rapport om een gefundeerde keuze te maken tussen verschillende premiepensioenproducten. Gebaseerd op analyses op het gebied van beleggingsbeleid, duurzaamheid, rendement

Nadere informatie

Kwartaalbericht 2e kwartaal 2009

Kwartaalbericht 2e kwartaal 2009 Kwartaalbericht 2e kwartaal 2009 Dekkingsgraad 100% Belegd vermogen 74,7 miljard Rendement tweede kwartaal 8,4% Herstelplan goedgekeurd In het tweede kwartaal heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn een rendement

Nadere informatie

Algemene Ledenvergadering VG SABIC IP

Algemene Ledenvergadering VG SABIC IP Algemene Ledenvergadering 15 april 2016 VG SABIC IP Gerard Rutten Algemeen Directeur DPS 2016-000103 In vogelvlucht. 1.DPS even voorstellen 2.Pensioenontwikkelingen in Nederland 2 DSM Pension Services

Nadere informatie

KWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 EERSTE KWARTAAL 2019

KWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 EERSTE KWARTAAL 2019 KWARTAALVERSLAG EERSTE KWARTAAL 2019 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 31 maart 2019 bedroeg 118,7%. Het rendement van 1 januari tot en met 31 maart 2019 bedroeg 7,1%. Het pensioenvermogen per

Nadere informatie

Pensioenactualiteiten en ontwikkelingen bij PGB

Pensioenactualiteiten en ontwikkelingen bij PGB Presentatie voor ledenraad KVGO Ruud Degenhardt 29 mei 2013 Pensioenactualiteiten en ontwikkelingen bij PGB Inhoud Inhoud PGB Financieel Pensioenactualiteiten Wet Versterking Pensioenfondsbestuur Ontwikkeling

Nadere informatie

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli De weg naar het nieuwe pensioencontract Stichting Pensioenfonds OWASE 18 juli 2013 1/10/2014 Inhoud Samenvatting Conclusies Aanbevelingen Resultaten - per vraag

Nadere informatie

Vermogen opbouwen voor later

Vermogen opbouwen voor later BeleggingsRekening U wilt geld opzij zetten voor later en een vermogen opbouwen. Omdat uw kinderen nog gaan studeren, u graag die verre reis wilt maken, een tweede huis wilt kopen, eerder wilt stoppen

Nadere informatie

Mijn Pensioen. Pensioen is meer! Onderwerpen van vandaag 23/11/2015. Mijn Pensioen (1) Hoe ziet mijn pensioen eruit?

Mijn Pensioen. Pensioen is meer! Onderwerpen van vandaag 23/11/2015. Mijn Pensioen (1) Hoe ziet mijn pensioen eruit? Mijn Pensioen Pensioen is meer! Oktober / november 2015 Onderwerpen van vandaag Mijn Pensioen (1) Hoe ziet mijn pensioen eruit? Mijn Pensioenfonds (2) Jaarverslag 2014 Hoe is het pensioenfonds georganiseerd?

Nadere informatie

APF: klinkt goed, maar heb je nu echt een business case?

APF: klinkt goed, maar heb je nu echt een business case? APF: klinkt goed, maar heb je nu echt een business case? Het wetsvoorstel voor het nieuwe Algemeen Pensioen Fonds heeft na een lange hobbelige weg eindelijk de Tweede Kamer bereikt. Bij de invoering van

Nadere informatie

Wat gebeurt er met uw Heinz pensioen? Arthur Theunissen

Wat gebeurt er met uw Heinz pensioen? Arthur Theunissen Wat gebeurt er met uw Heinz pensioen? Arthur Theunissen Voorzitter Stichting Pensioenfonds Heinz in liquidatie Bunnik 15 juni / Elst 16 juni 2015 MIJN HEINZ PENSIOEN gaat binnenkort stoppen Deze slides

Nadere informatie

2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico.

2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico. Beleggingsbeginselen Spoorwegpensioenfonds 1. Rendement wordt behaald door het nemen van risico. Om de ambitie van SPF waar te maken is rendement op het belegd vermogen nodig. Sparen levert onvoldoende

Nadere informatie

Kwartaalbericht 4e kwartaal 2008

Kwartaalbericht 4e kwartaal 2008 Kwartaalbericht 4e kwartaal 2008 Dekkingsgraad 92% Belegd vermogen daalt naar 71,5 miljard Geen indexering in 2009 In het vierde kwartaal heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn een verlies op beleggingen

Nadere informatie

Te behalen uitkering varieert bij DC-pensioen sterker dan bij DB

Te behalen uitkering varieert bij DC-pensioen sterker dan bij DB date: 23.06.2014 place: Amsterdam Te behalen uitkering varieert bij DC-pensioen sterker dan bij DB Frank van Alphen, FD media Het verschil tussen de uitkering in een pessimistisch en een optimistisch scenario

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

2. Uitwerking Investment beliefs De investment beliefs zijn onderstaand als volgt uitgewerkt.

2. Uitwerking Investment beliefs De investment beliefs zijn onderstaand als volgt uitgewerkt. 1. Inleiding Investment beliefs zijn de overtuigingen waarop Bpf MITT het beleggingsbeleid wil baseren. De investment beliefs zijn voor het pensioenfonds belangrijke uitgangspunten en dienen als kader

Nadere informatie

Uw pensioenbulletin juli 2011. Beleggingsbeleid doorgelicht. Algemeen Mijnwerkersfonds

Uw pensioenbulletin juli 2011. Beleggingsbeleid doorgelicht. Algemeen Mijnwerkersfonds Uw pensioenbulletin juli 2011 Beleggingsbeleid doorgelicht Algemeen Mijnwerkersfonds Externe deskundigen hebben in opdracht van het bestuur een zogenaamde ALM-studie (Asset Liability Management) uitgevoerd.

Nadere informatie

Hans Kennis 18 & 20 september Het optimale bedrijfsmodel

Hans Kennis 18 & 20 september Het optimale bedrijfsmodel Hans Kennis 18 & 20 september 2018 Het optimale bedrijfsmodel Wat gaan we vandaag met u bespreken? Voor bestuurders zijn kosten altijd een belangrijk onderdeel geweest van de discussie over het bedrijfsmodel

Nadere informatie

Presentatie Vereniging voor Pensioenrecht: Vormgeving en kansen door nieuwe pensioenvehikels. 9 juni 2009, Wilfried Mulder

Presentatie Vereniging voor Pensioenrecht: Vormgeving en kansen door nieuwe pensioenvehikels. 9 juni 2009, Wilfried Mulder Presentatie Vereniging voor Pensioenrecht: Vormgeving en kansen door nieuwe pensioenvehikels 9 juni 2009, Wilfried Mulder Inhoud 1. Introductie APG 2. Vormen samenwerking pensioenfondsen 3. Werking IORP

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013 Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden Oktober 2013 1 Pensioenstelsel Individueel Pensioen fonds Overheid Lijfrente Pensioen AOW B E L A S T I N G 2 Programma bestuur en taken bestuur

Nadere informatie

Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur

Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur Agenda Stand van zaken PPF APG: kerngegevens, beleggingsresultaten dekkingsgraadontwikkeling Deelnemerstevredenheidsonderzoek Effecten

Nadere informatie