Accountantsverslag Op naar de decentralisaties

Transcriptie

1 Accountantsverslag 2014 Op naar de decentralisaties Accountantsverslag 2014 voor Gemeente Waalwijk 28 mei 2015

2 Gemeente Waalwijk T.a.v. de gemeenteraad Postbus GB Waalwijk 28 mei 2015 Referentie: DvB/e /AK/ab Accountantsverslag met betrekking tot de controle van de jaarrekening 2014 Geachte raadsleden, Met genoegen presenteren wij u ons accountantsverslag met betrekking tot de controle van de jaarrekening 2014 van gemeente Waalwijk. Onze controle is uitgevoerd conform onze opdrachtbevestiging van 29 september Dit verslag gaat in op de belangrijkste bevindingen uit de controle van de jaarrekening van gemeente Waalwijk. Deze bevindingen zijn besproken met het college van burgemeester en wethouders en de directeur bedrijfsvoering van gemeente Waalwijk. Hun standpunten zijn eveneens samengevat in dit verslag. Ons accountantsverslag bestaat uit drie delen. In deel 1 worden de belangrijkste waarnemingen besproken die zijn voortgekomen uit onze controle. In deel 2 wordt een update gegeven over onze eerdere communicatie. Deel 3 geeft een overzicht van de ontwikkelingen die naar onze mening in de nabije toekomst voor gemeente Waalwijk relevant zullen worden. Graag willen we de inhoud van dit verslag bespreken tijdens de vergadering van het auditcomité op 3 juni Mocht u in de tussentijd vragen hebben, dan kunt u uiteraard contact met ons opnemen. Wij willen graag van deze gelegenheid gebruikmaken om u en uw medewerkers te bedanken voor de medewerking die we ervaren hebben tijdens onze werkzaamheden. Met vriendelijke groet, PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door drs. T.A.G. van Boxtel RA director PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Flight Forum 840, 5657 DV Eindhoven, Postbus 6365, 5600 HJ Eindhoven T: , F: , PwC is het merk waaronder PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Compliance Services B.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Pensions, Actuarial & Insurance Services B.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK ) en andere vennootschappen handelen en diensten verlenen. Op deze diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin onder meer aansprakelijkheidsvoorwaarden zijn opgenomen. Op leveringen aan deze vennootschappen zijn algemene inkoopvoorwaarden van toepassing. Op treft u meer informatie over deze vennootschappen, waaronder deze algemene (inkoop)voorwaarden die ook zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam.

3 Managementsamenvatting 1. Belangrijkste controlebevindingen 1.1. Evaluatie van controleverschillen, waarderingsgrondslagen en toelichtingen leidt tot een goedkeurende verklaring 1.2. Door het college gemaakte schattingen zijn op een evenwichtige wijze tot stand gekomen 1.3. Belangrijke risico s zijn onderkend binnen uw grondexploitaties 1.4. Overige kernpunten uit onze controle 1.5. Rapportage over de afgestemde speerpunten 1.6. Wijzigingen in wet- en regelgeving zijn verwerkt in uw jaarrekening Het jaarverslag en paragrafen voldoen aan de gestelde eisen 1.8. De financiële positie van gemeente Waalwijk vraagt aandacht 2. Update over onze eerdere communicatie 2.1. Controlerisico s zijn niet gewijzigd ten opzichte van het controleplan 2.2. Samenwerking met interne accountantsfunctie 2.3. Huidige niveau van interne beheersing is van voldoende niveau 2.4. IT-omgeving laat verbeterpotentieel zien 2.5. Wij zijn onafhankelijk 2.6. Geen aanwijzingen van fraude geconstateerd en verder 3.1. Informatievoorziening decentralisaties niet voldoende om op te kunnen sturen 3.2. Extra lasten vakantiegeld in Vennootschapsbelasting komt eraan 3.4. Werkkostenregeling is verplicht vanaf 1 januari Wet Normering Topinkomens is in beweging Ons accountantsverslag is uitsluitend opgesteld voor gebruik door de raad en het college van burgemeester en wethouders van gemeente Waalwijk. U mag dit verslag zonder onze toestemming vooraf niet aan derden verstrekken. Als gevolg hiervan accepteren wij geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid tegenover enige andere persoon die dit verslag in handen of ter inzage krijgt.

4 1. Belangrijkste controlebevindingen Dit onderdeel bevat de belangrijkste bevindingen die zijn voortgekomen uit onze controle en die in onze professionele oordeelsvorming van belang zijn voor degenen die toezien op de financiële verslaggeving van gemeente Waalwijk. PwC Pagina 4 van 33

5 1.1. Evaluatie van controleverschillen, waarderingsgrondslagen en toelichtingen leidt tot een goedkeurende verklaring Uw jaarrekening geeft een getrouw en rechtmatig beeld Wij hebben onze controle van de jaarrekening 2014 van gemeente Waalwijk afgerond en hebben een goedkeurende controleverklaring verstrekt op de aspecten getrouwheid en rechtmatigheid, onder voorbehoud van goedkeuring van deze jaarrekening door de raad op 18 juni Jaarrekeningproces is een intensief traject geweest De jaarrekeningcontrole 2014 is ondanks de constructieve samenwerking een intensief traject gebleken. Dit wordt veroorzaakt door de nieuwe financiële administratie en door het feit dat onderbouwingen niet aansloten op de conceptjaarrekening. Tevens hebben wij in de uitvoering van onze werkzaamheden aanvullende aandacht moeten geven aan specifieke dossiers, zoals grondexploitaties, RKC en waarderingselementen van financiële vaste activa. Paragraaf over controlebevindingen Tijdens onze controle en tot de datum van dit verslag hebben wij één nietgecorrigeerd controleverschil geconstateerd boven onze rapportagedrempel van Het verschil heeft betrekking op de classificatie van een vordering van onder de kortlopende vorderingen, terwijl deze vordering als langlopend classificeert. Het cumulatieve financiële effect van het niet-gecorrigeerde verschil is kleiner dan onze totale materialiteit van en heeft dus geen gevolgen voor onze controleverklaring op het aspect getrouwheid. Ten aanzien van het aspect rechtmatigheid zijn geen materiële fouten en/of onzekerheden geconstateerd Jaarlijks voert gemeente Waalwijk rechtmatigheidsonderzoeken uit volgens een met PwC afgestemd intern controleplan. Op basis van deze onderzoeken en de door ons uitgevoerde controlewerkzaamheden, concluderen wij dat de verantwoorde baten, lasten en balansmutaties van gemeente Waalwijk tot stand zijn gekomen conform het door de raad vastgestelde normenkader en de wettelijke regels. De geconstateerde fouten en onzekerheden blijven binnen de door u vastgestelde grenzen. Daarom hebben wij ten aanzien van het aspect rechtmatigheid een goedkeurend oordeel verstrekt. Er zijn geen fouten en onzekerheden in de SiSa-bijlage geconstateerd Jaarlijks is de SiSa-bijlage een onderdeel van uw jaarrekening. Via deze bijlage worden diverse rijks- en provinciale uitkeringen verantwoord. Daarmee vormt de SiSa-bijlage de basis voor afwikkeling van deze uitkeringen. Wij hebben de SiSa-bijlage gecontroleerd met inachtneming van de specifieke instructies die door de rijksoverheid zijn vastgelegd in de Nota verwachtingen accountantscontrole Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden ( Bado ) gelden voor de SiSa-bijlage andere en zwaardere rapporteringstoleranties dan u als raad in uw controleprotocol hebt opgenomen. Dit om ministeries in staat te stellen de specifieke uitkeringen vast te kunnen stellen en de Algemene Rekenkamer van informatie te voorzien. Wij hebben bij onze controle van de SiSa-bijlage bij de jaarrekening 2014 geen afwijkingen geconstateerd. In bijlage A.1 gaan wij nader in op de bevindingen per regeling. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling en het normenkader voor rechtmatigheid zijn aanvaardbaar De jaarrekening is opgesteld door het college van burgemeester en wethouders van gemeente Waalwijk in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten ( BBV ). Als onderdeel van onze controle en met betrekking tot de jaarrekening hebben wij: de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving beoordeeld; de juistheid en de volledigheid van de toelichtingen beoordeeld; en de geschiktheid van het gebruikte normenkader voor rechtmatigheid beoordeeld. Wij hebben de toepassing van de BBV-wijzigingen beoordeeld en hebben hierbij geen onjuistheden geconstateerd. Wij zijn van mening dat de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling die het college van burgemeester en wethouders heeft gehanteerd bij het opstellen van de jaarrekening 2014 aanvaardbaar zijn. Voor een verdere toelichting verwijzen wij naar paragraaf 1.4. PwC Pagina 5 van 33

6 Wijzigingen in het BBV zijn op een juiste wijze als stelselwijziging verwerkt in de jaarrekening 2014 Op 25 juni 2013, 13 december 2013 en 16 juli 2014 zijn wijzigingsbesluiten genomen ten aanzien van het BBV, die verplicht moeten worden toegepast in uw jaarrekening over Deze wijzigingen hebben invloed op de benaming van onder andere de balansposten in uw jaarrekening, de diepgang van de vereiste toelichtingen van uw verbonden partijen en de rubricering van de balansposten materiële en financiële vaste activa, vlottende activa, voorzieningen, vaste schulden en vlottende passiva. Deze wijzigingen dienen als stelselwijziging in de jaarrekening 2014 verwerkt te worden, waarbij ook de vergelijkende cijfers over het boekjaar 2013 aangepast dienen te worden. In uw jaarrekening 2014 is dit adequaat verwerkt en is ook een adequate toelichting gegeven op de aard van de stelselwijziging en het effect daarvan op het vermogen en resultaat over het boekjaar Voor verdere toelichting verwijzen wij naar paragraaf 1.4. De toelichtingen in de jaarrekening zijn in overeenstemming met de vereisten Wij hebben de toelichtingen in de jaarrekening beoordeeld en zijn van mening dat deze in overeenstemming zijn met hetgeen is opgenomen in het BBV. PwC Pagina 6 van 33

7 1.2. Door het college gemaakte schattingen zijn op een evenwichtige wijze tot stand gekomen Bij het opstellen van de jaarrekening dient het college belangrijke schattingen aangaande de verslaggeving toe te passen en toe te lichten. We hebben de schattingen die het college heeft gemaakt bij het opstellen van de jaarrekening 2014 beoordeeld en hebben geconcludeerd dat deze zijn gebaseerd op controle-informatie en evenwichtige schattingen. De onderstaande tabel geeft een overzicht van onze bevindingen met de bijbehorende motivering. Belangrijkste schattingen Afschrijvingen Waardering vastgoed Waardering financiële vaste activa Bevindingen 2014 Toelichting We hebben vastgesteld dat de afschrijvingstermijnen zijn aangepast conform de nota afschrijvingen Deze verwerkingswijze is conform de voorschriften uit het BBV. Waardering stadion RKC De boekwaarde van het RKC-stadion bedraagt ultimo In de controle hebben wij samen met de gemeente gekeken naar de waardering van het stadion. Gezien de totale omvang en de afhankelijkheid van RKC Waalwijk hebben wij de waardering als optimistisch geschat. Voor een verdere toelichting verwijzen wij naar paragraaf 1.4. Waardering overig vastgoed Tijdens de jaareindecontrole hebben we besproken dat er momenteel geen concrete plannen zijn om de maatschappelijke functie van het geactiveerde vastgoed van de gemeente te wijzigen. Hiermee hebben we vastgesteld dat het niet noodzakelijk is om een bijzondere waardevermindering toe te passen op het vastgoed van de gemeente per 31 december Wij adviseren de gemeente om de aanbevelingen uit het rapport van de Rekenkamercommissie Komt vast goed? van 29 september 2014 verder te borgen in de organisatie. Belangrijkste startpunten hierbij zijn het vastleggen van de gemeentelijke vastgoedvisie en het periodiek monitoren van de vastgoedportefeuille. De financiële vaste activa ( 35 miljoen ultimo 2014) bestaan uit: Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen 5 miljoen. Leningen aan woningbouwcorporaties 13 miljoen. Leningen aan deelnemingen 4 miljoen. Overige langlopende leningen 13 miljoen. De kapitaalverstrekking aan deelnemingen bestaat met name uit de deelneming Parkmanagement ad 4,4 miljoen. Het doel van Parkmanagement is het beheren van het industrieterrein Haven 7. Op basis van de laatste cijfers van Parkmanagement is er geen aanleiding tot afwaardering. De nettovermogenswaarde ultimo 2014 bedraagt 4,4 miljoen; daarbij is Parkmanagement in de opstartfase en zijn de toekomstige resultaten positief. De leningen aan de woningbouwcorporaties worden gedekt door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Op dit moment acht het college de risico s ten aanzien van deze leningen vooralsnog beperkt. Tot nu toe zijn ook nog geen aanspraken op de garantie gemaakt. Wij zien echter de laatste jaren dat hier wel steeds meer aanspraak op wordt gemaakt. In dit kader is het van belang om uw garantstellingen systematisch te bewaken en hierop een risicoanalyse uit te voeren, waarbij aandacht wordt geschonken aan de mogelijke toekomstige aanspraken hierop. De leningen aan deelnemingen betreffen de deelname aan de startersleningen samen met de Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten (SVn). De overige langlopende leningen bevatten een lening aan RKC ( 2,1 miljoen) en een lening aan het Willem van Oranje College ( 10,1 miljoen). Voor de lening aan RKC verwijzen wij naar paragraaf 1.4. De lening aan het Willem van Oranje College is verstrekt ter financiering van de schoolgebouwen. Wij hebben vastgesteld dat deze lening wordt verrekend met de financiering van de school. Wij adviseren echter wel deze lening middels een overeenkomst vast te leggen en de positie met het Willem van Oranje College formeel af te stemmen. PwC Pagina 7 van 33

8 [] Belangrijkste schattingen Grondexploitaties Overlopende activa en passiva Voorzieningen Bevindingen 2014 Toelichting Wij zijn van mening dat de schattingen met betrekking tot de grondexploitaties een betrouwbaar beeld geven van de waardering van uw grondexploitaties. Voor een uiteenzetting hiervan verwijzen wij naar paragraaf 1.3 van deze rapportage. De schattingen met betrekking tot de op te nemen overlopende activa en passiva komen op een evenwichtige wijze tot stand en zijn onderbouwd. Voorziening voor dubieuze debiteuren De bepaling van de voorziening per 31 december 2014 is getoetst en hierbij hebben wij geen bevindingen geconstateerd. Onderhoudsvoorziening schoolgebouwen De resterende onderhoudsvoorziening schoolgebouwen bestaat uit de afrekeningen van het onderhoud door de scholen uit Vanuit de overdracht is de gemeente met de scholen overeengekomen dat het afgesproken onderhoud in 2014 nog bij de gemeente gedeclareerd kan worden. Het gaat hierbij om een totale positie van Controleverschil Voorzichtig Evenwichtig Optimistisch Controleverschil Aanvaardbare bandbreedte gebaseerd op materialiteitsoverwegingen PwC Pagina 8 van 33

9 1.3. Belangrijke risico s zijn onderkend binnen uw grondexploitaties De grondexploitaties vormen 20% van uw balanstotaal. Landelijk is er veel aandacht voor de waardering van de grondposities. Grondexploitaties komen veel in het nieuws, verkopen vallen veelal tegen en het risicoprofiel van projecten neemt toe. Ook gemeente Waalwijk ziet veel ogen op zich gericht en besteedt zorgvuldig aandacht aan adequate interne procedures, bijsturing van projecten en het bepalen van een gepaste financiële waardering. In deze paragraaf gaan wij in op onze bevindingen en aandachtspunten naar aanleiding van onze controle. Uw grondexploitaties geven het volgende beeld (x 1.000): december december 2013 Figuur 1: Ontwikkeling waarde voorraden Grondexploitatie bruto investering Reeds gedekte verliezen Grondexploitatie netto waarde Hieruit blijkt dat de reeds gedekte verliezen ten opzichte van de totale post grondexploitaties beperkt zijn toegenomen. De verliezen zijn gevormd voor het project De Rugt ( ) en Begraafplaats Sint-Antonis ( ). De voorziening voor project De Rugt is in 2014 verhoogd met Waardering is onder meer afhankelijk van schattingen De waardering van uw grondexploitaties is voor een groot deel afhankelijk van schattingen. Om inzicht te krijgen in de financiële risico s stelt de gemeente exploitatieoverzichten op, waarin een schatting is opgenomen van de te maken kosten en opbrengsten. Aan deze schattingen liggen diverse parameters en uitgangspunten ten grondslag. Hierbij dient te worden gedacht aan het inflatiecijfer waartegen toekomstige kosten en opbrengsten worden gecorrigeerd, gehanteerde rentepercentages, de looptijd van het project (inclusief moment van geplande opbrengsten en kosten) en de uitgifteprijs. Deze parameters bepalen in hoge mate het verwachte financiële resultaat. De inschatting van de genoemde parameters en uitgangspunten heeft een belangrijke plaats in onze controle. In de volgende paragrafen gaan wij in op de belangrijkste bevindingen vanuit onze controle die betrekking hebben op uw grondexploitaties. Wij kunnen instemmen met de gehanteerde parameters Bij het actualiseren van de grondexploitaties, maar ook bij het toetsen van de waardering van de niet in exploitatie genomen gronden maakt het college schattingen op basis van verschillende uitgangspunten en parameters. Wij hebben de gehanteerde uitgangspunten en parameters beoordeeld. In de tabel op pagina 12 zijn onze bevindingen weergegeven. De programmering woningbouw past binnen provinciale opgave Een belangrijk onderdeel van de grondexploitaties is een inschatting van de in de grondexploitaties opgenomen programmering. Dit wil zeggen de omvang van het verwachte aantal te bouwen woningen in de komende jaren. Voor gemeente Waalwijk geldt dat dit betrekking heeft op woningbouw en bedrijventerreinen. De gemeente beoordeelt jaarlijks de programmering in samenspraak met de provincie Noord-Brabant. In 2014 heeft de provincie Noord-Brabant het woningbouwcontingent voor gemeente Waalwijk vastgesteld op 2160 woningen. Vanuit de vastgestelde plannen blijft gemeente Waalwijk ruim binnen het woningbouwcontingent. PwC Pagina 9 van 33

10 Naast de programmering is ook de schatting van wanneer kosten en opbrengsten worden gerealiseerd (fasering) een belangrijk element. Uit onze controle blijkt dat gemeente Waalwijk bij de actualisering van de grondexploitaties opbrengsten (maar ook corresponderende kosten) naar latere jaren heeft doorgeschoven. Hiermee wordt ingespeeld op de huidige situatie op de vastgoedmarkt, waarbij verkopen van kavels (maar bijvoorbeeld ook van bestaande woningen) niet geheel volgens de begroting worden gerealiseerd. Op basis hiervan is het verwachte resultaat van de complexen bijgewerkt. Het nemen van een aanvullend verlies is hierbij aan de orde voor project De Rugt. Voor gemeente Waalwijk geven wij onderstaande belangrijkste ontwikkelingen weer: Landgoed Driessen Tot en met 2014 zijn er voor Landgoed Driessen 1280 woningen gerealiseerd. In 2015 zijn er 52 woningen in aanbouw en zijn er 21o woningen van de verschillende fases in voorbereiding. In de actualisering van de exploitatie in het voorjaar 2015 is ook het vastgestelde bestemmingsplan in 2013 meegenomen en gaat de gemeente uit van een afronding van het plan in Het gecalculeerde positieve resultaat komt uit op Gezien de omvangrijke boekwaarde ad en de omvang van de nog te realiseren opbrengsten van is het resultaat van het gehele plan weliswaar positief, maar wij raden u hierbij aan om de vinger aan de pols te houden aangezien een vertraging in de geplande uitgifte of een nadelig aanbestedingsresultaat voor een negatief resultaat kunnen zorgen. Afbouw haven 1 t/m 6 De voorbereidingen om aan de oostzijde van haven 1 t/m 6 gronden in exploitatie te nemen zijn gestart. Dit om het volledige complex haven 1 t/m 6 af te maken. In 2014 is het bestemmingsplan door de raad vastgesteld. De hoge boekwaarde van komt voort uit de verwervingskosten, het bouwrijp maken, plankosten en toegeschreven rente. Grondverkopen zijn voor dit deelproject nog niet gerealiseerd. Wel is het de verwachting van het college dat de grondverkopen de reeds gemaakte kosten goedmaken. De Rugt In 2014 heeft voor de exploitatie van De Rugt met name bijstelling van de verwachte uitgifte en verwachte opbrengsten plaatsgevonden. Reeds in eerdere jaren was een verliesvoorziening op deze exploitatie opgenomen. In 2014 is deze met verhoogd naar De toevoeging is te verklaren doordat het grondprijzenbeleid is bijgesteld en de exploitatieperiode is verlengd naar Ontwikkelingen niet in exploitatie genomen gronden De totale boekwaarde van de niet in exploitatie genomen gronden komt ultimo 2014 uit op (2013: ). De grootste mutatie wordt verklaard doordat afbouw haven 1 t/m 6 in 2014 door het vaststellen van het bestemmingsplan is overgegaan naar de in exploitatie genomen gronden. Ultimo 2013 was de boekwaarde van dit plan Middels de nota grondexploitaties heeft de raad de intentie tot ontwikkeling van de plannen in de niet in exploitatie genomen gronden bekrachtigd. De gemiddelde boekwaarde per m 2 van de gronden is 25,28. Op basis van deze waardering hebben wij geen aanleidingen tot nadere afwaardering geconstateerd in Fonds Bovenwijkse Voorzieningen; acties nodig om huidige werkwijze voort te kunnen zetten Gemeente Waalwijk werkt met een reserve Fonds Bovenwijkse Voorzieningen en in de exploitatieopzetten wordt de (toekomstige) bijdrage aan de reserve meegerekend. Op basis van het BBV is het niet toegestaan om gedurende de looptijd van een project een bijdrage aan de reserve Fonds Bovenwijkse Voorzieningen toe te schrijven. Volgens het BBV is het wel toegestaan deze bijdrage toe te rekenen aan een voorziening Fonds Bovenwijkse Voorzieningen. Om hieraan te kunnen voldoen heeft de gemeente een nota bovenwijkse voorzieningen en een structuurvisie nodig. Wij hebben begrepen dat deze in 2015 vastgesteld zal worden. PwC Pagina 10 van 33

11 Consequentie voor 2014 is dat de projectresultaten te laag zijn weergegeven doordat de toekomstige bijdrage aan de reserve al is meegerekend. Ook zou dan een verliesvoorziening te hoog zijn. Wij hebben de impact bepaald voor het project De Rugt en geconcludeerd dat de impact hierop beperkt is. Echter adviseren wij u wel om vanaf 2015 deze verwerkingswijze niet meer toe te passen en te gaan werken met een voorziening Fonds Bovenwijkse Voorzieningen. Erfpachtgronden zijn juist gewaardeerd en gepresenteerd In 2013 heeft de commissie BBV een notitie met betrekking tot de verwerking van erfpachtgronden uitgebracht. De commissie heeft in deze notitie stellige uitspraken opgenomen ten aanzien van de verwerking van erfpacht. Uw gemeente beschikt over gronden die in erfpacht zijn gegeven. Wij hebben vastgesteld dat de waardering en presentatie van deze gronden zijn verwerkt in overeenstemming met het door de commissie BBV gestelde in de notitie Erfpacht. PwC Pagina 11 van 33

12 Belangrijkste schattingen Gehanteerde rekenrente Kostenstijging Opbrengstenstijging Gehanteerde programmering Waardering NIEGG Bevindingen 2014 Toelichting De gemeente rekent met een rekenrente van 3,5% voor 2015 en 3,25% voor de jaren na 2015 (2013: 4%). Dit percentage sluit aan met de gehanteerde omslagrente in de jaarrekening. Het renteresultaat op basis van de omslagrente over 2014 in de jaarrekening bedraagt en is daarmee gezien de totale omvang van de gemeente beperkt. Wij hebben het college geadviseerd het renteresultaat meerjarig in kaart te brengen en indien nodig de omslagrente te herzien. Voor de kostenstijging hanteert de gemeente een percentage van 1% vanaf Tevens vindt jaarlijks actualisatie van de exploitaties plaats, waarmee ook rekening wordt gehouden met aanbestedingsresultaten. De gemeente rekent met een opbrengstenstijging van 0% (in lijn met voorgaand jaar) en 1% vanaf Het gemeentelijke uitgiftebeleid is voorzichtigheidshalve niet geïndexeerd. Gezien de ontwikkelingen in de lopende exploitaties en de bijgestelde opbrengstenramingen adviseren wij u te oordelen hoe realistisch opbrengstenstijgingen in de grondexploitaties vanaf 2019 zijn. Dit ook in samenhang met het daadwerkelijke verloop van de uitgifte. Voor de toelichting op de programmering zie bovenstaande paragraaf. Voor de toelichting op de waardering NIEGG zie bovenstaande paragraaf. Controleverschil Voorzichtig Evenwichtig Optimistisch Controleverschil Aanvaardbare bandbreedte gebaseerd op materialiteitsoverwegingen Wij kunnen instemmen met de in de jaarrekening toegepaste waarderingsgrondslagen en de door het college gemaakte afwegingen en schattingen. PwC Pagina 12 van 33

13 1.4. Overige kernpunten uit onze controle Tijdens onze controle van de jaarrekening van gemeente Waalwijk hebben wij naast de grondexploitaties zoals opgenomen in paragraaf 1.3 de volgende kernpunten in de controle geconstateerd. Dit zijn onderdelen van de controle die een belangrijke invloed hebben op de jaarrekening. Onderstaand hebben wij de belangrijkste kernpunten toegelicht. RKC-stadion aangemerkt als maatschappelijk vastgoed De raad heeft het RKC-stadion aangemerkt als maatschappelijk vastgoed. Kenmerken van maatschappelijk vastgoed zijn volgens de notitie vastgoed van de commissie BBV dat het vastgoed niet wordt gehouden om bewust winst en/of waardestijgingen te realiseren. Onder het BBV is het niet noodzakelijk vastgoed met een maatschappelijke functie af te waarderen naar marktwaarde en/of directe opbrengstwaarde als de bestuurlijke intentie bestaat om het vastgoed duurzaam te exploiteren. Gezien de huidige intentie van de raad met het RKC-stadion kunnen wij instemmen met de huidige waardering tegen WOZ-waarde. Daarbij is het van belang het risico te onderkennen dat wanneer de maatschappelijke functie wijzigt, er niet meer wordt gekozen voor een duurzame exploitatie of vanwege mogelijke andere ontwikkelingen met betrekking tot het stadion, een mogelijke afwaardering wel aan de orde is. Uit een recente taxatie (voorjaar 2015) blijkt een actuele waarde van het stadion van Wij adviseren u deze waarde ook toe te lichten in de jaarrekening. Daarbij heeft de gemeente in de paragraaf weerstandsvermogen het risico met betrekking tot de waardering van het stadion uiteengezet. Daarnaast heeft de gemeente een lening van uitstaan bij RKC. De financiële resultaten van RKC kunnen mogelijk in de toekomst ook leiden tot een aanpassing in de waardering van de lening. Beheersing kasgelden oppakken in 2015 Wij hebben geconstateerd dat er ultimo 2014 geen kastellingen hebben plaatsgevonden voor de kassen bij de publieksbalie en de belastingen. Wij adviseren hierbij periodiek de kassen te laten tellen door onafhankelijke medewerkers en deze ook te documenteren, daar het werken met contante geldstromen verhoogde risico s met zich meebrengt. De kasverschillen met de eerste kastellingen waren dat er meer gelden in kas waren dan opgenomen in de administratie. Derhalve is het belangrijk om ook de registratiefunctie onder de loep te nemen. Wij hebben geconstateerd dat de kassen op externe locaties wel consequent geteld zijn Rapportage over de afgestemde speerpunten In het controleplan zijn wij speerpunten overeengekomen. In deze paragraaf rapporteren wij over de opvolging. Hoe stelt de gemeente bij uitbesteding vast dat social-returnvoorwaarden uitgevoerd worden? Het Sociaal Economisch Team heeft in 2014 een beleid rondom social return opgesteld. Vooruitlopend op dit beleid is bij enkele projecten reeds social return toegepast. Het bewaken van de social-returnvoorwaarden ligt bij de concerninkoper. Deze gebruikt een toetsingsplaat om vast te stellen of de partij aan de voorwaarden heeft voldaan. Ook wordt aanvullende informatie van de inkopende partij opgevraagd. Ter borging van het social-returnbeleid adviseren wij u om het beleid gemeentebreed vast te stellen. Stelt de gemeente vast dat SLEM de gemaakte afspraken bij de huur/exploitatie nakomt? Ultimo 2014 heeft SLEM een betalingsachterstand met betrekking tot de huur richting de gemeente. In het verleden is er discussie geweest over de hoogte van de energienota s die de gemeente factureert aan SLEM. De reguliere huurpenningen worden echter wel voldaan door SLEM. In april 2015 zijn er plannen tot nadere samenwerking tussen het Nederlands Leder en Schoenenmuseum en SLEM. Bij het verstrekken van eventuele nieuwe kredieten zal de gemeente rekening houden met eventuele betalingsachterstanden van SLEM. Op welke wijze houdt de gemeente grip op de exploitatie van sportaccommodaties? Voor het beheer van de inkomsten en uitgaven van sportaccommodaties maakt gemeente Waalwijk gebruik van het programma Recreatex. Recreatex bevat een reserveringsmodule voor alle sportaccommodaties. Deze reserveringsmodule wordt door de beheerders van de sportaccommodaties gevuld. Op basis van de reserveringsmodule vindt de facturatie plaats (koppeling met de financiële administratie). Er vinden binnen gemeente Waalwijk geen verdere controles plaats om te beoordelen of deze facturatie op basis van de reserveringen volledig is. Hierbij wordt aangegeven dat wanneer reserveringen niet zouden worden ingevoerd in Recreatex, dubbelplanningen zouden kunnen ontstaan. PwC Pagina 13 van 33

14 Met betrekking tot de horeca is er een kassasysteem BORK (horeca aanwezig bij drie sporthallen en de zwembaden). Middels deze kassa s worden de horecaverkopen en de toegang tot de zwembaden aangeslagen en op basis daarvan wordt de omzet bepaald. Contant geld wordt bewaard in een kluis die wordt geteld door medewerkers van gemeente Waalwijk. De inkopen vinden door de beheerders van de sportaccommodaties zelf plaats. De facturen komen binnen bij de gemeente en worden via het reguliere inkoopproces verwerkt. Autorisatie loopt via de beheerders omdat zij beschikken over de pakbonnen. Middels de administratie in Recreatex en betrokkenheid van de gemeente in het proces, wordt op hoofdlijnen grip gehouden op de exploitatie van de sporthallen. Wel adviseren wij de gemeente om procedures in te richten ter volledigheid van de facturatie van reserveringen Wijzigingen in wet- en regelgeving zijn verwerkt in uw jaarrekening 2014 In 2014 is diverse wet- en regelgeving gewijzigd wat een impact heeft op uw jaarrekening Wij hebben vastgesteld dat deze wijzigingen juist en volledig zijn verwerkt in de definitieve jaarrekening Wijzigingen in het BBV zijn goed verwerkt Deze wijzigingen hebben invloed op de benaming van balansposten in uw jaarrekening, de diepgang van de vereiste toelichtingen van uw verbonden partijen en de rubricering van de balansposten materiële en financiële vaste activa, vlottende activa, voorzieningen, vaste schulden en vlottende passiva. De stelselwijziging met betrekking tot de rioolheffing had u reeds in uw jaarrekening 2013 verwerkt, buiten de overheveling van de reserves rioolheffing en afvalstoffenheffing naar de voorziening. Deze wijzigingen zijn als stelselwijziging verwerkt. Verder is dit jaar voor het eerst een toelichting op schatkistbankieren opgenomen in de jaarrekening en is inzicht gegeven in de incidentele baten en lasten per programma en de structurele reservemutaties per programma. Notitie riolering leidt tot aanpassingen in vermogen en voorzieningen In november 2014 is er een nieuwe notitie riolering van de commissie BBV verschenen. Essentie van de notitie is dat de wetgever beter wil borgen dat de via de rioolheffing ontvangen gelden beschikbaar blijven voor het doel waarvoor ze geheven zijn. Zo komen de gelden van een onvoldoende voorziening groot onderhoud rioleringen en de opgehaalde gelden die per balansdatum niet zijn besteed door later investeren en uitvoeren voortaan in een voorziening. Alleen efficiency- en aanbestedingsvoordelen kunnen toegevoegd worden aan een bestemmingsreserve riolering waarover de raad vrij mag beschikken. Bestaande reserves moeten per 31 december 2014 voor zover ze niet zijn ontstaan uit bovengenoemde verschillen omgezet worden naar een voorziening. De commissie BBV adviseert drie voorzieningen: Voorziening groot onderhoud (artikel 44 lid 1c). Spaarbedragen voor toekomstige vervangingsinvesteringen (artikel 44 lid 1d). Voorziening voor niet bestede van derden verkregen middelen (artikel 44 lid 2). Op grond van de nieuwe notitie heeft gemeente Waalwijk de egalisatiereserve voor riolering en afvalstoffenheffing overgeboekt naar een voorziening voor niet bestede van derden verkregen middelen voor Gemeente Waalwijk heeft de overboeking verwerkt conform de uitgangspunten van de notitie van de commissie BBV. Dit houdt in via een stelselwijziging met een rechtstreekse vermogensmutatie voor de mutaties in De nieuwe notitie riolering schrijft ook voor dat investeringen in de riolering afzonderlijk in de balans dienen te worden opgenomen als investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven. Dit onderdeel heeft gemeente Waalwijk reeds in 2013 opgenomen in de jaarrekening. Aandacht voor verbonden partijen neemt toe In november 2014 is ook een nieuwe notitie verbonden partijen van de commissie BBV verschenen. In deze notitie zijn een aantal aspecten van verbonden partijen nader uitgewerkt, zoals de definities van een verbonden partij (een financieel en bestuurlijk belang), de verwerkingswijze in de jaarrekening, rechtmatigheidsaspecten en governance. Hieruit blijkt de toegenomen aandacht voor verbonden partijen. In de paragraaf verbonden partijen heeft gemeente Waalwijk de vereisten uit de notitie verwerkt. PwC Pagina 14 van 33

15 1.7. Het jaarverslag en paragrafen voldoen aan de gestelde eisen Het jaarverslag voldoet aan de gestelde eisen Als uw accountant dienen we op grond van de wettelijke verplichtingen ingevolge het Burgerlijk Wetboek - voor zover wij hiertoe in staat zijn - vast te stellen of het jaarverslag zoals opgenomen op pagina 1 tot en met 200 van het jaarverslag en jaarrekening 2014 is opgesteld in overeenstemming met het BBV. Verder dienen wij te rapporteren - voor zover wij dat kunnen beoordelen - of het jaarverslag verenigbaar is met de jaarrekening. Op basis van de uitgevoerde werkzaamheden hebben wij geen tekortkomingen of inconsistenties te melden op dit gebied. Opzet van het jaarverslag is transparant Tevens hebben wij de mate van transparantie van het jaarverslag getoetst. Hierbij hebben wij onder meer gekeken naar de leesbaarheid van uw jaarrekening. Worden belangrijke doelstellingen die de raad heeft beoogd ook gerealiseerd? Geeft de jaarrekening voldoende inzicht in het behaalde resultaat voor en na bestemming? Dat zijn vragen die bij u als raadslid leven. Daarbij komt dat het BBV in 2013 is aangescherpt ten aanzien van de toelichting op de paragraaf verbonden partijen en de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Deze toelichtingen zijn van kracht vanaf het verslaggevingsjaar Wij hebben beoordeeld of de toelichtingen in uw jaarrekening voldoen aan de gestelde eisen volgens het BBV. In de tabel op de volgende pagina gaan wij nader in op een aantal constateringen en aanbevelingen in uw jaarverslag en de daarbij behorende paragrafen. PwC Pagina 15 van 33

16 Constatering Doelstellingen en realisatie per programma worden transparant toegelicht. Duidelijk inzicht aanwezig in resultaatanalyse voor en na bestemming. De paragraaf verbonden partijen voldoet aan het BBV. Aanbeveling Doelstellingen worden consequent toegelicht volgens de drie-w-systematiek. In de analyse geeft het college inzicht in de afwijkingen met de begroting na resultaatbestemming. Wij zijn van mening dat de analyse voldoende inzicht geeft in de afwijkingen ten opzichte van de begroting. De paragraaf verbonden partijen voldoet aan de gestelde eisen uit het BBV. Volgens artikel 15 van het BBV bevat de paragraaf betreffende de verbonden partijen ten minste: de visie op verbonden partijen in relatie tot de realisatie van de doelstellingen die zijn opgenomen in de begroting; de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen; de lijst van verbonden partijen. In de lijst van verbonden partijen wordt ten minste de volgende informatie opgenomen: de naam en de vestigingsplaats; het openbaar belang dat op deze wijze behartigd wordt; het belang dat de provincie onderscheidenlijk de gemeente in de verbonden partij heeft aan het begin en de verwachte omvang aan het einde van het begrotingsjaar; de verwachte omvang van het eigen vermogen en het vreemd vermogen van de verbonden partij aan het begin en aan het einde van het begrotingsjaar; de verwachte omvang van het financiële resultaat van de verbonden partij in het begrotingsjaar. De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft voldoende inzicht. Voor de toelichting verwijzen wij naar paragraaf 1.6. Volgens artikel 11 lid 2 bevat de paragraaf betreffende het weerstandsvermogen en risicobeheersing ten minste: een inventarisatie van de weerstandscapaciteit; een inventarisatie van de risico s; het beleid omtrent de weerstandscapaciteit en de risico s. PwC Pagina 16 van 33

17 1.8. De financiële positie van gemeente Waalwijk vraagt aandacht Langs de lijnen van financiële stabiliteit, wendbaarheid, weerbaarheid en wettelijke kaders hebben wij de financiële positie eind 2014 van gemeente Waalwijk op hoofdlijnen geanalyseerd. Om een beeld te krijgen van de ontwikkelingen van de financiële positie hebben wij deze uiteengezet in onderstaande kengetallen. Domeinen De financiële positie op basis van de opgenomen domeinen vraagt de aandacht van gemeente Waalwijk. De solvabiliteit is afgenomen door de verwerking van de BBV-wijziging zoals toegelicht in paragraaf 1.4. De afgenomen liquiditeit is het gevolg van de afname van de banksaldi en de netto vlottende schulden. De afwijking in het resultaat na bestemming wordt in 2014 met name verklaard door de afwaardering van de boekwaarde van het oud-gemeentehuis Sprang Capelle. Stabiliteit Solvabiliteit 30% 32% Liquiditeit (current ratio) 3,00 2,86 Vaste activa economisch nut + BIE in verhouding tot langlopende schulden 1,24 1,25 Resultaat na bestemming in relatie tot de totale lasten 2,15% 2,53% Materieel begrotingsevenwicht (structurele baten/structurele lasten) Wendbaarheid n.v.t. Vrije reserves x 1 miljoen 7,1 8,0 Brutoschuld als aandeel van de exploitatie 67% 72% Afschrijvingslasten in % van de totale lasten voor bestemming 3,90% 5,55% Personeelslasten in % van de totale lasten voor bestemming 17% 15% Weerbaarheid A. Weerstandscapaciteit B. Beleidsrisico s en bedrijfsrisico s Verhouding risico s tot de capaciteit (A/B) 1,58 2,75 Wettelijke kaders Referentiewaarde EMU-saldo (tekort) x 1 miljoen (4.122) Werkelijk (tekort) (8.198) De wendbaarheid van gemeente Waalwijk wordt verklaard door de afname van de reserves vanuit de BBV-wijziging. De brutoschuld bestaat uit de totale schulden in verhouding tot de totale lasten en beperkt de mogelijkheden van de gemeente om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. De afschrijvingslasten zijn lager in 2014 doordat in 2013 incidentele afschrijvingen op riolering (conform de BBV-wijzigingen) hebben plaatsgevonden. De omvang van de vrije reserves, in combinatie met de beschikbare liquide middelen, de aangetrokken langlopende financiering en de omvang van de gelden die de gemeente vast heeft zitten in de financiële vaste activa en de voorraden maken de gemeente verminderd wendbaar en vragen om actieve liquiditeitenplanning. Deze observaties komen overeen met de over 2014 uitgevoerde stresstest. Risico s in paragraaf weerstandsvermogen inzichtelijk gemaakt In de paragraaf weerstandsvermogen zijn de mogelijke risico s die op de gemeente afkomen inzichtelijk gemaakt. Tevens zijn hierin in de toelichting de kans van optreden en de genomen beheersmaatregelen meegenomen. De verhouding risico s tot de capaciteit is afgenomen in 2014 door bijstelling van de risico s (met name uit de decentralisaties) en de bijstelling van de stille reserves. Van de panden in de stille reserves zijn de boekwaarden afgezet tegen de WOZ-waarden. In de weerstandscapaciteit wordt er tevens vanuit gegaan dat de OZB met 100% verhoogd kan worden. Wij vragen u te overwegen of dat een realistisch uitgangspunt is, wanneer dit op basis van de geconstateerde risico s noodzakelijk zou zijn. Ook als de onbenutte belastingcapaciteit uit de weerstandscapaciteit zou worden gelaten, is de capaciteit voldoende om de geconstateerde risico s in 2014 af te dekken. PwC Pagina 17 van 33

18 2. Update over onze eerdere communicatie Tijdens de eerdere fases van onze controle hebben wij u geïnformeerd over diverse bevindingen en andere waarnemingen. Voorbeelden hiervan zijn de controleaanpak en de rapportage interim-bevindingen controle. Dit deel bevat geactualiseerde conclusies over die bevindingen of andere waarnemingen voor zover deze relevant worden geacht. PwC Pagina 18 van 33

19 2.1. Controlerisico s zijn niet gewijzigd ten opzichte van het controleplan In dit deel geven wij een samenvatting van de belangrijkste geconstateerde controlerisico s, zoals ook aan u gecommuniceerd in ons controleplan In het algemeen is onze risicoanalyse ongewijzigd gebleven ten opzichte van de risico s zoals samengevat in onze controleaanpak, zoals blijkt uit onderstaande tabel: Geconstateerde controlerisico s Overwegingen voor verhoogd risico Interne beheersing gemeente Waalwijk Uitgevoerde werkzaamheden Tijdige inrichting interne beheersing decentralisaties Financiële risico s als op 1 januari 2015 de voorbereidingen niet gereed zijn Vertaling beleid van uitvoeringsnota s/verordeningen Opzet interne beheersing Voor de uitgevoerde werkzaamheden verwijzen wij naar paragraaf 3.1 Doorbreken van beheersmaatregelen door het management Geen specifiek hoger risico maar wel een inherent Aanwezige AO/IC Gedragscodes Journaalposten beoordeeld door het gebruik van data-analyse Detailcontrole op niet-standaardboekingen en schattingsposten Naleving van integriteitsprotocollen besproken Verscherpte regelgeving internal audit functie (IAF) Niet voldoen aan minimale vereisten IAF Deskundigheid Objectiviteit Systematische en gedisciplineerde benadering (waaronder kwaliteitstoetsing) Kwaliteitsplan en uitgevoerde werkzaamheden IAF beoordeeld; op basis hiervan kunnen wij vaststellen dat de gemeente heeft voldaan aan de minimale vereisten om als IAF aangemerkt te worden Naleving nieuwe/gewijzigde wet- en regelgeving WNT, aanbestedingswet en WM&O Hoger risico op rechtmatigheidsfouten Implementatie beheersmaatregelen ter preventie Toets op naleving Opzet beheersing besproken WNT-gegevens in detail gecontroleerd aan de hand van het controleprotocol Europese aanbestedingsrichtlijn en aanbestedingswet Rechtmatigheidsfouten als gevolg van niet naleven van de EAR of aanbestedingswet Maatregelen in de procedures door afdeling inkoop ter naleving van EAR en aanbestedingswet Opzet, bestaan en werking beoordeeld Volledigheidstoets EAR en eigen deelwaarnemingen uitgevoerd; hieruit zijn geen bevindingen geconstateerd Beheersing bouwgrondexploitatie en vastgoed Onjuiste waardering van gronden en onjuiste toepassing van parameters Risicobeheersing op projecten Voldoende checks and balances in het primaire proces Voor de uitgevoerde werkzaamheden verwijzen wij naar paragraaf 1.3 PwC Pagina 19 van 33

20 Geconstateerde controlerisico s Overwegingen voor verhoogd risico Interne beheersing gemeente Waalwijk Uitgevoerde werkzaamheden Beheersing verbonden partijen Financiële tegenvallers bij verbonden partijen Sterke beheersing verbonden partijen (naleving afspraken, P&Ccyclus, monitoring afspraken en financiële positie) Tussentijdse monitoring van verbonden partijen is georganiseerd vanuit de periodieke overleggen De beoordeling van de waardering laat geen bijzonderheden zien Vastgesteld dat BBV-wijzigingen juist zijn toegepast SiSa en inkomende subsidies Oplevering en kwaliteitsborging blijven een aandachtspunt Centrale coördinatie en interne kwaliteitstoetsing Aandacht voor specifieke regelingen Beheersing proces inkomende subsidies beoordeeld Totstandkomingsproces SiSabijlage beoordeeld en uitkomsten in detail gecontroleerd Vastgesteld dat uitgaven betreffende participatie juist en rechtmatig zijn verantwoord middels uitvoeren deelwaarnemingen PwC Pagina 20 van 33