Vademecum mondarts. H.H. Bruins

Transcriptie

1 Vademecum Mondarts

2

3 Vademecum mondarts H.H. Bruins Houten, 2010

4 Uitgave: Prelum Uitgevers, Houten Vormgeving omslag en binnenwerk: beeldvorm, Pijnacker Tekeningen: Ron Slagter, Voorschoten en Bianca Adriaanse, Middelburg ISBN NUR Prelum Uitgevers, Houten. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de samenstellers/uitgever te wenden. De inzichten in de geneeskunde en de farmacie zijn voortdurend aan verandering onderhevig als gevolg van onderzoek en ervaring. De auteurs en redacteuren zijn uiterst zorgvuldig te werk gegaan, om ervoor te zorgen dat de in dit boek verstrekte informatie, in het bijzonder wat betreft de toepassing, dosering en ongewenste bijwerkingen, in overeenstemming is met de huidige kennis van zaken. Dit ontslaat de gebruiker van het boek echter niet van de verplichting om aan de hand van de bijsluiter van de preparaten te controleren of de daar verstrekte informatie afwijkt van de gegevens in dit boek, en op eigen verantwoording een aanbeveling te doen.

5 voorwoord Voorwoord v

6 vi vademecum mondarts

7 voorwoord vii

8

9 inhoud Inhoud Voorwoord v Inhoud ix A De mens als geheel A1 Acromegalie A2 Acuut coronair syndroom A3 adhd A4 Allergie A5 Anemie A6 Angststoornissen A7 Artritis, acute A8 Artrose, algemeen A9 Astma A10 Autisme A11 Bipolaire stoornissen A12 Bloedingsneiging, verhoogde A13 Cerebrovasculair accident (cva) A14 Chronische inflammatoire darmziekten A15 Chronisch obstructieve longziekte (copd) A16 Chronische vermoeidheidssyndroom (cvs) A17 Coeliakie A18 Coma A19 Delier, wisselende stoornis van bewustzijn en cognitie A20 Dementie A21 Depressieve stoornissen A22 Diabetes mellitus A23 Downsyndroom A24 Duizeligheid A25 Epilepsie A26 Fibromyalgie A27 Guillain-barrésyndroom (gbs) A28 Hartfalen A29 Hartgeruis A30 Hartritmestoornissen ix

10 vademecum mondarts x A31 Hiv en aids A32 Hoge bloeddruk A33 Huiselijk geweld herkennen A34 Hyperthyreoïdie A35 Hyperventilatiesyndroom A36 Hypothyreoïdie A37 Jicht A38 Leren en gedrag, ontwikkelingsstoornissen A39 Leukemie A40 Leukocytose A41 Leverziekten A42 Lupus erythematodes, systemische (sle) A43 Lymeziekte A44 Lymfklieren, gegeneraliseerd vergroot A45 Lymfklier in de hals, solitair vergroot A46 Lymfatisch en hematopoëtisch weefsel, maligniteiten A47 Maligne lymfomen A48 Ménière, ziekte van A49 Migraine A50 Multipele sclerose A51 Multipel myeloom (ziekte van Kahler) A52 Myasthenia gravis A53 Neutropenie en agranulocytose A54 Nierziekten A55 Obesitas A56 Obstructieve slaapapneusyndroom (osas) A57 Orgaantransplantatie A58 Osteoporose A59 Parkinson, ziekte van; parkinsonisme A60 Pemphigus vulgaris A61 Polymyalgia rheumatica A62 Polyneuropathie A63 Reumatoïde artritis A64 Sarcoïdose A65 Sclerodermie A66 Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s) A67 Sinusitis A68 Sjögrensyndroom

11 inhoud A69 Stridor, piepende ademhaling A70 Transient ischaemic attack (tia) A71 Vaatlijden, perifeer arterieel A72 Verslaving A73 Zwangerschap en borstvoeding B Orofaciaal B1 Indeling van orofaciale afwijkingen B2 Aangezichtsverlamming ( facial palsy ), uitval van de n. facialis. 231 B3 Afwijkende gebitsontwikkeling B4 Bewegingsstoornissen B5 Bloeding B6 Botlaesies B7 Congenitale/erfelijke afwijkingen B8 Droge mond B9 Gebitselementen B10 Kaakfracturen B11 Mond- en tongbranden B12 Mondkanker B13 Motorische stoornissen B14 Orale manifestaties van ziekten B15 Orofaciale pijn B16 Sensibiliteitsstoornissen B17 Slijmvliezen B18 Slechte adem (ademgeur, halitose, foetor ex ore) B19 Smaakstoornissen B20 Speekselvloed B21 Uitbreidingsvormen van kaakontstekingen B22 Voorkeurslokalisaties pathologie B23 Wekedelenzwellingen, indeling C Acuut en alert C1 Inleiding C2 Oorzaken verminderd bewustzijn en verwardheid C3 Acuut onwel worden C4 Basale reanimatie C5 Luchtweg vrijhouden bij bewusteloosheid C6 Intramusculaire injectie xi

12 vademecum mondarts C7 Acute maatregelen bij bekende medische diagnose C8 Benodigde hulpmiddelen en medicijnen C9 Endocarditisprofylaxe C10 Profylaxe bij risicopatiënten met gewrichtsprothesen C11 Stress-schema corticosteroïden C12 Prikaccident C13 Advies voor mondverzorging bij een verhoogd risico op aandoeningen van het mondslijmvlies D Repertorium D1 Antibiotica D2 Lokale anesthetica D3 Mond- en keelmiddelen D4 Pijnbestrijding D5 Referentiewaarden E Appendix Belangrijke begrippen Ethiek: een praktische benadering Kerntaken en competenties mondartsen Klinische beslissingen Klinische valkuilen Gezondheidsvragenlijsten Morbiditeit, comorbiditeit en multimorbiditeit Tuchtrecht xii

13 De mens als geheel A

14

15 Acromegalie A1 Acromegalie Occlusie- en articulatiestoornis bij acromegalie Acromegalie, gelaatskenmerken Omschrijving Acromegalie ontstaat door overproductie van groeihormoon; begin en verloop zijn sluipend. De belangrijkste symptomen zijn vergroving van de gelaatstrekken, groei van handen en voeten, overmatig transpireren, gezichtsvelduitval, hoofdpijn, prikkelingen in de handen en gewrichtsklachten. Bij kinderen en adolescenten bij wie de epifysairschijven nog niet gesloten zijn, staat overmatige lengtegroei op de voorgrond. Pathofysiologie Groeihormoonoverproductie ontstaat in 98% van de gevallen op basis van een adenoom van de hypofysevoorkwab; in minder dan 1% van de gevallen op basis van een tumor elders. Acromegalie leidt tot cardiovasculaire morbiditeit (coronairlijden, cardiomyopathie, aritmieën, hypertensie en decompensatio cordis), tot luchtwegproblemen (obstructie, slaapapneusyndroom) en tot diabetes mellitus (als gevolg van het direct diabetogene effect van groeihormoon). 3

16 De mens als geheel Epidemiologische gegevens De incidentie van acromegalie in Europa bedraagt 3-4 personen per 1 miljoen inwoners per jaar. De prevalentie bedraagt personen per 1 miljoen inwoners. De gemiddelde leeftijd bij het stellen van de diagnose is 40 jaar. Ongeveer 30% van de patiënten met acromegalie ontwikkelt cardiovasculaire comorbiditeit (coronairlijden, cardiomyopathie, aritmieën, hypertensie en decompensatio cordis), 60% krijgt op den duur luchtwegproblemen (obstructie, slaapapneusyndroom) en 25% ontwikkelt diabetes mellitus. De sterfte bij acromegaliepatiënten, vergeleken met die van de algemene populatie, is tot driemaal verhoogd. Acromegalie hangt samen met een verhoogd risico op colonpoliepen en coloncarcinoom. Klinische kenmerken O.a. uiterlijke veranderingen van gezicht (grove gelaatstrekken, voorhoofd, vooruitstekende kaak), handen en voeten (vlezige, klamme handpalmen), overmatig transpireren, moeheid, gewrichtsklachten, hoofdpijn, prikkelingen in handen, visusklachten, kaakklachten, macroglossie, hypercementose, vette huid, dorst, polyurie, klachten van decompensatio cordis en luchtwegobstructie. Bij vrouwen: cyclusstoornissen, hirsutisme. Bij kinderen: overmatige lengtegroei. Zie ook... XXX 4

17 Acuut coronair syndroom A2 Acuut coronair syndroom Omschrijving Coronaire of ischemische hartziekten is een verzamelnaam voor aandoeningen die worden veroorzaakt door het tekortschieten van de bloedvoorziening naar het hartweefsel (zuurstoftekort); hiertoe behoren angina pectoris, het dreigend hartinfarct (onstabiele angina pectoris), het hartinfarct en de acute hartdood. Klachten worden veroorzaakt door een verschil tussen zuurstofvraag en -aanbod en kunnen dus ook optreden bij ziekten als anemie of hyperthyreoïdie. Pijn op de borst Acute pijn op de borst is een veel voorkomend verschijnsel bij deze hartaandoeningen, maar komt ook bij andere aandoeningen voor. Op basis van het karakter, de lokalisatie en de duur van de pijn en aan de hand van begeleidende verschijnselen kan dikwijls een onderscheid worden gemaakt tussen pijn van cardiale en pijn van niet-cardiale oorsprong. Acuut coronair syndroom (acs) is de naam voor het optreden van acute myocardischemie. Het belangrijkste symptoom is progressieve of acute pijn of beklemmend gevoel op de borst. Het syndroom omvat zowel instabiele angina pectoris (in korte tijd in ernst toenemende angina pectoris) als het myocardinfarct. Pathofysiologie acs ontstaat door ernstige coronaire ischemie ten gevolge van een discrepantie tussen vraag naar en aanbod van zuurstof. Bij instabiele angina pectoris is er progressieve ischemie door atheromateuze plaques, bijkomende trombusvorming en vasoconstrictie. Bij de meeste patiënten met instabiele angina pectoris is dit het gevolg van coronairsclerose. Er is nog voldoende coronaire bloedvoorziening om een infarct te voorkomen. Het risico van progressie tot myocardinfarct gedurende de eerste 30 dagen bedraagt ongeveer 20%. Het myocardinfarct ontstaat door trombotische (meestal totale) afsluiting van een grote coronairarterie, waardoor de bloedtoevoer van het achterliggende myocard wordt verhinderd, hetgeen leidt tot ernstige ischemie en necrose. 5

18 De mens als geheel Tabel A2.1 Indeling pijn op de borst lokalisatie karakter opmerkingen overwegend mediane pijn angina pectoris ( xx) hartinfarct ( xx) pericarditis aortadissectie acute, knellende, drukkende pijn bij inspanning en emotie, uitstralend naar keel, kaken en armen acute, hevige, knellende, drukkende pijn, treedt ook in rust op subacute of meer chronische, scherpe pijn die verergert bij ademhaling en beweging peracute, ernstige verscheurende pijn die uitstraalt naar de maagstreek en rug vermindert in rust of na toediening nitrobaat reageert niet op nitrobaat vermindert bij vooroverbuigen gaat gepaard met hypovolemische shock en neurologische uitvalsverschijnselen gastro-oesofagale reflux ( heartburn ) hernia overwegend laterale pijn pulmonale, pleurale pijn: longinfarcering longontsteking pneumothorax bewegingsapparaat: ribben (costalgie): fractuur, slipping rib spieren (myalgie) veelal wisselende, brandende pijn, evt. uitstralend naar nek, verergert bij vooroverbuigen of achteroverliggen (in behandelstoel) (sub)acute, diepe, goed te lokaliseren pijn met uitstraling, verergert bij beweging, sensibiliteits- en motorische stoornissen mogelijk (sub)acute, scherpe of stekende, goed te lokaliseren pijn, verergert bij inademing, hoesten en beweging (sub)acute of meer chronische, scherpe, goed te lokaliseren pijn (veelal aan de flanken), die verergert bij bewegen en bij palpatie van de thorax/ribben zuurbindende middelen (antacida) geven verlichting veelal vergelijkbare klachten in het verleden, dikwijls ook chronische klachten die af en toe verergeren gaat dikwijls gepaard met kortademigheid, cyanose veelal vergelijkbare klachten in het verleden, dikwijls ook chronische klachten die af en toe verergeren 6

19 Acuut coronair syndroom lokalisatie karakter opmerkingen huid/sensorische zenuwen: herpes zoster neuralgie pijn en sensibiliteitsstoornissen, in een vrij scherp begrensd gebied; verergert bij wrijven of bij aanraken triggerpoint bij herpes zoster ontstaan de karakteristieke blaasjes, enkelzijdig, dus niet over de mediaanlijn Epidemiologische gegevens Het myocardinfarct is de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland. Per jaar treden ongeveer hartinfarcten op en jaarlijks sterven Nederlanders aan de gevolgen van ischemische hartziekten. De ziekte komt voornamelijk vanaf het 35e jaar voor; mannen zijn gemiddeld tien jaar jonger dan vrouwen. Bij patiënten met acute pijn of beklemmend gevoel op de borst wordt uiteindelijk bij 9-15% een myocardinfarct gediagnosticeerd en bij 30-50% instabiele angina pectoris. Risicofactoren voor coronairsclerose zijn roken, verhoogde serum-ldlconcentratie, lage serum-hdl-concentratie, hypertensie, diabetes mellitus, obesitas, hogere leeftijd, mannelijk geslacht, voorgeschiedenis met hart- of vaatziekte, positieve familieanamnese, hyperhomocysteïnemie, cocaïnegebruik, slecht omgaan met stress. Alternatieve diagnoses cardiovasculair: aortadissectie, pericarditis, myocarditis, coronairspasme, tachycardieën pulmonaal: longembolie, pneumothorax bovenbuikklachten: oesofagusspasmen, oesofagitis, oesofagusruptuur, ulcus pepticum, gastritis, pancreatitis, cholecystitis, miltruptuur gewrichtsklachten en myalgie van de schoudergordel thoracale kraakbeen- en botklachten: syndroom van Tietze aspecifieke klachten, hyperventilatie, paniekstoornissen Myocardinfarct Een hartinfarct is het plaatselijk afsterven van hartspierweefsel door zuurstoftekort als gevolg van afsluiting van een of meer kransslagaders; hierbij kunnen zich levensbedreigende complicaties voordoen. Door de toegenomen overleving na een hartinfarct is er een toename van het aantal patiënten met potentieel hartfalen. 7

20 De mens als geheel Het is beter geen reguliere tandheelkundige/mondhygiënische behandeling te geven binnen zes maanden na hartinfarct, omdat er in deze periode nog late complicaties kunnen optreden. Een spoedeisende behandeling in overleg met hoofdbehandelaar, en (na zes weken) gebitscontroles en mondhygiënische behandelingen zijn wel toegestaan. Afhankelijk van complicaties of restverschijnselen: overleg plegen met hoofdbehandelaar contra-indicatie lokale anesthetica met adrenaline/epinefrine Indien geen of weinig complicaties: na zes maanden is tandheelkundige/mondhygiënische behandeling toegestaan: geen langdurige behandelingen (gefaseerde behandeling) stress voorkomen Medische behandeling Opname op de afdeling hartbewaking. In de acute fase geneesmiddelen: pijnbestrijding: fentanyl tegen acute ritmestoornissen: lidocaïne nitroglycerine trombolyse: streptokinase, urokinase antistollingstherapie: coumarinederivaten (Sintrom, Marcoumar), salicylaten bètablokker revalidatietherapie Behandeling van eventuele complicaties: xx. Algehele complicaties vroege complicaties (binnen 2-3 dagen): ritmestoornissen, acuut hartfalen, hartstilstand, pericarditis, hartspierruptuur, embolie late complicaties: klepafwijkingen, hartfalen, ritmestoornissen, pericarditis (postmyocardinfarctsyndroom) 8 Maatregelen bij (dreigend) hartinfarct xx

21 Acuut coronair syndroom Stabiele angina pectoris Angina pectoris (pijn op de borst) is het ziektebeeld waarbij er in de klassieke vorm pijn op de borst is bij inspanning en stress, die in rust verdwijnt. Angina pectoris die optreedt in rust is een zeer alarmerend symptoom (dreigend hartinfarct of hartinfarct). Nader onderzoek (o.a. ecg) in het ziekenhuis is noodzakelijk. Bij klachten die vooral bij inspanning en stress optreden: geen langdurige behandelingen (gefaseerde behandeling) stress voorkomen, adequate lokale anesthesie nb Parodontitis kan een nadelig effect hebben op de gezondheid van hart en bloedvaten. Maatregelen bij angina-pectorisaanval xx Orale manifestaties Soms orale bijwerkingen van geneesmiddelen: mondbranden: nitroglycerine (Nitrobaat), isosorbinedinitraat (Cedocard) ulceratie: nicorandil tandvleeszwellingen en/of plotselinge roodheid gelaat en hals ( flush ): calciumantagonisten Pathofysiologie atherosclerose van kransslagaders spasme van kransslagaders toegenomen zuurstofbehoefte van hartspier Klinische kenmerken knijpende of drukkende pijn op de borst (zie tabel op p. xx) pijn kan uitstralen naar armen, kaken, keel, rug of buik Klachten ontstaan bij inspanning, (emotionele) stress/opwinding, plotselinge overgang van warme naar koude omgeving, overvloedige maaltijd. Algehele complicaties hartinfarct acute hartdood 9

22 De mens als geheel Medische behandeling beperken/opheffen van risicofactoren geneesmiddelen: nitraten, bètablokkers, calciumantagonisten operatieve behandeling: ballondilatatie (dotteren), eventueel in combinatie met het plaatsen van vaatstents aanleggen vaatanastomosen (bypasses) Zie ook... XXX 10

23 adhd A3 adhd Omschrijving Kinderen met adhd (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) hebben vaker en sterker dan gemiddeld last van: aandachts- en concentratieproblemen: moeite om de aandacht blijvend op een taak te richten, allerlei prikkels uit de omgeving hebben ernstige gevolgen voor de concentratie impulsiviteit: doen vóór denken; het ontbreekt aan een innerlijke controle die de remfunctie van het gedrag regelt (nb bij orale sedatie met bijvoorbeeld benzodiazepinen kan impulsiviteit worden versterkt) hyperactiviteit: ze zijn vooral op jongere leeftijd, voortdurend in beweging, vaak snel opgewonden en gefrustreerd, voelen vaak ook zelf een grote onrust van binnen; stilzitten en rustig zijn vraagt van hen ongewoon veel energie concentratieproblemen: kinderen met adhd kunnen zich wel concentreren, maar hebben daar veel sterkere prikkels voor nodig en het kost hen veel meer inspanning dan andere kinderen Indeling adhd met voornamelijk aandachts- en concentratiestoornissen (vaak add genoemd) adhd met voornamelijk hyperactiviteit en impulsiviteit adhd met de combinatie van de hierboven genoemde typen (komt het meest voor) Kenmerken Kinderen met adhd vallen vooral op omdat zij: moeilijk kunnen blijven zitten snel zijn afgeleid wiebelen, draaien en veel friemelen moeilijk op hun beurt kunnen wachten antwoord geven voordat de vraag is gesteld moeilijk instructies kunnen volgen moeilijk blijvend de aandacht kunnen richten van de ene activiteit naar het andere hollen 11

24 De mens als geheel niet rustig kunnen spelen overdreven veel praten anderen in de rede vallen niet luisteren naar wat anderen zeggen veel kwijtraken of vaak wat verliezen zich vaak in gevaarlijke situaties storten Veel van deze kenmerken komen bij alle kinderen in meer of mindere mate voor. Bij kinderen met adhd gaat het om een aantal kenmerken die in ernstige mate voorkomen en de ontwikkeling van het kind belemmeren. Epidemiologische gegevens adhd komt in alle landen en culturen voor. Gemiddeld worden er percentages van 3-10% genoemd. In Nederland spreekt de Gezondheidsraad over een percentage van 2-4% van de schoolgaande kinderen tot 14 jaar, waarbij 2% zeer ernstige symptomen heeft en het bij 4% van de kinderen in lichtere mate voorkomt. Alternatieve diagnoses pervasieve ontwikkelingsstoornissen, waaronder pdd-nos agressieve gedragsstoornissen (odd en cd) hechtingsstoornis ernstige verwaarlozing angst- of stemmingsstoornis misbruik van verslavende middelen syndroom van Gilles de la Tourette Ritalin is het meest gebruikte medicijn in de behandeling van adhd. Het wordt veelvuldig toegepast bij zeer jonge kinderen. 12

25 adhd Behandeling informatie en inzicht geven in de stoornis medicatie methylfenidaat: Ritalin (kortwerkende vorm), Concerta, Equasym en Medikinet (langwerkende vormen) begeleiding thuis begeleiding op school Zie ook... XXX 13

26 De mens als geheel A4 Allergie Omschrijving Allergie is een overgevoeligheid op basis van een immunologisch proces voor een stof, het allergeen, die van buiten het menselijk lichaam afkomstig is. Indien het een lichaamseigen stof of weefsel betreft spreekt men van een auto-immuunreactie. Door Gell en Coombs zijn de verschillende vormen van allergie ingedeeld in vier typen: 1 Type I allergie (atopische allergie): door specifieke IgE-antistoffen bepaalde directe vorm van allergie met mediator-release (histamine en verwante stoffen) uit mestcellen, waarbij de verschijnselen in korte tijd na contact met het antigeen zichtbaar worden. Een voorbeeld hiervan is de acute anafylactische reactie. Allergisch astma, atopisch eczeem en pollinosis behoren tot de ziektebeelden waaraan type I allergie ten grondslag ligt. 2 Type II allergie (cytotoxische allergie): door specifieke IgM- of IgGantistoffen bepaalde vorm van allergie waarbij reactie optreedt met cel- of membraangebonden allergenen. 3 Type III allergie (immuuncomplexallergie): door immuuncomplexen (IgG) van allergeenantistof bepaalde vorm van allergie, veelal leidend tot weefselschade (serumziekte). 4 Type IV allergie (cellulaire allergie): door specifieke T-lymfocyten bepaalde vorm van allergie. Een voorbeeld hiervan is contacteczeem, b.v. door blootstelling aan latex. 14 Mestcellen

27 Allergie Allergische reacties in de tandheelkunde betreffen vooral type I en type IV allergie. De vasovagale en/of sympathische reacties na toediening van een lokaal anestheticum (b.v. door het per ongeluk intravasaal injecteren) worden vaak ten onrechte aangezien voor een allergische reactie. De bij een overgevoeligheidsreactie optredende symptomen en verschijnselen zoals urticaria, zwelling en huiduitslag zijn bij deze psychomotore reacties niet waarneembaar. Meestal betreft het: tachycardie (vasoconstrictor) hyperventilatie syncope, vasovagale reactie: bewustzijnsdaling, bradycardie, bleekheid en klamme huid, spierslapte, in elkaar zakken sympathische reactie (angst, agitatie, tachycardie, bloeddrukstijging, roodheid) interactie van vasoconstrictor met andere geneesmiddelen Deze reacties hebben niets te maken met de hierboven beschreven echte overgevoeligheidsreacties. Veel patiënten menen echter na een dergelijke onprettige ervaring dat ze overgevoelig zijn voor lokale verdoving. Echte overgevoeligheid voor een lokaal anestheticum van het amidetype komt voor, maar is vrij zeldzaam. Overgevoeligheid voor conserveringsmiddelen in verdovingsvloeistof (b.v. sulfiet) komt veel vaker voor. Acute anafylactische reacties Verschijnselen (meestal acuut) roodheid (maculopapulaire rash), acute jeuk urticaria (netelroos, galbulten) angio-oedeem larynxoedeem rinitis/bronchoconstrictie misselijkheid/braken lage bloeddruk/shock/collaps Anafylactische reacties zijn acute, binnen seconden tot minuten optredende, gegeneraliseerde allergische reacties die zich buiten de plaats van het aller- 15

28 De mens als geheel geencontact afspelen: type I allergie, gebaseerd op massale vrijzetting van histamine en andere ontstekingsmediatoren. Ze worden vaker gezien bij patiënten met bekende allergie, hooikoorts, constitutioneel eczeem. Angio-oedeem Urticaria Pathofysiologie Door overgevoeligheid voor specifiek agens, zoals: chemische stoffen, o.a.: latex, röntgencontrastmiddelen, conserveringsmiddelen (o.a. in lokale anesthetica: sulfiet), brandnetels, kwallen geneesmiddelen, o.a.: bloedproducten, insulinen, nsaid s, penicillinen, cefalosporinen, procaïne, sulfonamiden eiwitten: enzymen, insectengif plantaardige stoffen: stuifmeel, pollen voedingsmiddelen en voedseladditivia, zoals noten, aardbeien, kiwi, vis en schaaldieren, kleurstoffen Eerste symptomen van een anafylactische reactie tongbranden jeuk aan oren, handpalmen, voetzolen, genitaalstreek zwelling van de slijmvliezen van ogen, neus, mond en lippen misselijkheid en/of aandrang voor toiletbezoek (mictie- en/of defecatiedrang) huid en slijmvliezen: jeuk, acute roodheid van o.a. gelaat en hals, urticaria (netelroos), bultjes, vluchtige papels op de huid (galbulten) angio-oedeem 16

29 Allergie keel en luchtwegen: zwelling van tong, epiglottis, larynx, en vernauwing van de onderste luchtwegen, heesheid, slikproblemen, piepend geluid bij inademing (inspiratoire stridor), kortademigheid, verlengde uitademingsfase maag en darmen: braken en buikkrampen hart en bloedsomloop: hartkloppingen, ritmestoornissen, bloeddrukverlaging, shock De anafylactische shock kan tijdens of direct in aansluiting op blootstelling aan allergeen ontstaan (b.v. na injectie van medicament) of pas na een aantal minuten tot een half uur na het begin van de anafylactische reactie optreden. Symptomen van een anafylactische shock Naast de symptomen van de anafylactische reactie (zie hierboven) tevens: bewustzijnsverlies (kan zeer acuut verlopen!) transpiratie, klam voorhoofd, koude neuspunt oppervlakkige ademhaling circulatie- en ademstilstand Maatregelen bij acute anafylactische reactie xx 17

30 De mens als geheel Constitutioneel eczeem Constitutioneel eczeem Constitutioneel eczeem (atopie) is een jeukende huiduitslag met roodheid, zwelling, schilfers, puistjes, blaasjes, kloofjes of korstjes. Bij kinderen jonger dan twee jaar treedt het eczeem op in het gezicht (behalve rond de neus en mond) en op het behaarde hoofd (dauwworm). Ook op de ellebogen, de knieën en het bovenlichaam kan het voorkomen. Vanaf het derde levensjaar zit het eczeem vooral in de elleboog- en knieholten en op de polsen en de enkels. De aanleg voor allergie is erfelijk bepaald en kan bij andere familieleden voorkomen. De allergie kan zich ook uiten in de vorm van hooikoorts of astma, of voedselallergie. 18 Urticaria en angio-oedeem Urticaria (netelroos, galbulten) is een huidaandoening met scherpomschreven, bleke, oedemateuze, jeukende verhevenheden van de huid, omgeven door erytheem. Sterk variërend in grootte, kan conflueren tot grote plaques. De urtica is vluchtig: zij verdwijnt binnen minuten tot uren, per definitie binnen uur. Tegelijkertijd kunnen zich weer nieuwe afwijkingen ontwikkelen. Acute urticaria: aanvallen < 6 weken. Bij regelmatig terugkeren van de klachten > 6 weken is er sprake van chronische urticaria. Bij 10-20% wordt aandoening chronisch. Angio-oedeem is de variant van urticaria waarbij het oedeem in de diepe dermis en subcutis voorkomt. Komt in sommige families meer voor, soms is stress een etiologische factor. Bij alle vormen van urticaria kan de reactie zich uitbreiden naar andere orgaansystemen, zoals de tractus circulatorius, respiratorius en gastrointestinalis. Urticaria kan een teken zijn van lupus erythematosus en andere