MUTLIPLE SCLEROSE STAND VAN DE WETENSCHAP. Bart Van Wijmeersch, MD, PhD
|
|
- Irma de Jong
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MUTLIPLE SCLEROSE STAND VAN DE WETENSCHAP Bart Van Wijmeersch, MD, PhD
2 Pathofysiologie Anatomopathologisch onderzoek Etude anatomique et clinique sur la sclérose en plaques J. Babinski 1885 Perivasculaire cuffs met inflammatie Inflammatie = T, B, Mφ Demyelinisatie (remyelinisatie) Atrofie (axonaal verlies)
3 Pathofysiologie MS is an auto-immune demyeliniserende ziekte van het centrale zenuwstelsel MS vertoont ook eigenschappen van een neurodegeneratieve aandoening van het CZS
4 Pathofysiologie 1 pathogenese, verschillende uitingen?! relapses inflammatie progressie atrofie symptomen Klinische drempel time
5 Pathofysiologie 1 pathogenese, verschillende uitingen?! relapses inflammatie progressie atrofie symptomen Klinische drempel time
6 Pathofysiologie Verschillende MS verloopsvormen Relapsing-Remitting Secondary progressive Primary progressive (15%) Symptomen tijd
7 Pathofysiologie de opflakkering relapse demyelinisatie ontsteking inflammatie
8 Inflammatie & neurodegeneratie? - focale inflammatie demyelinisatie) groen (demyelinisatie witte stof) oranje & blauw (grijze stof letsels) - diffuse inflammatie Zwarte stippen (géén demyelinisatie) = basis van neurodegeneratie Kutzelnigg A, Lucchinetti CF, et al. Brain nov 8
9 9
10 10
11 Belang van corticale letsels Komt beter overeen met de klinische aantasting Geheugen-problemen Aantal letsels vs klinische graad van aantasting Klassieke MRI beelden tonen slechts 20% van de corticale lestels: nieuwe MRI technieken! (DIR en PSIR)
12 Belang van corticale letsels Rol van meningeale inflammatie in deze letsels Hoe meer letsels, hoe meer atrofie (afsterven zenuwcellen)
13 Hersen-atrofie? Toch ook zonder inflammatie mogelijk? innate immune system immuunsysteem aanwezig in de hersenen Het natuurlijke afweersysteem in de hersenen MICROGLIA - In rust = protectief - geactiveerd bij gevaar = opruim activiteit
14 Hersen-atrofie? Toch ook zonder inflammatie mogelijk? steuncellen in de hersenen beschermen en voeden van zenuwcellen Component van de bloed-hersen-barrière ASTROCYTEN - In rust = protectief - geactiveerd bij gevaar = mogelijk schadelijk
15 Hersen-atrofie? Toch ook zonder inflammatie mogelijk? zenuwcellen of neuronen worden metabool beschadigd Herstelbaar of onherstelbaar na stopzetten van ziekte? NEURONEN
16 Pathofysiologie focale én diffuse ontsteking corticale demyelinisatie atrofie neurodegeneratie
17 RRMS S/PPMS MS behandeling WBC WBC
18 DMD s : disease modifying drugs Tegen inflammatie Immunomodulation Immunosuppressie Tegen neurodegeneratie Indirect: vroegtijdig schade voorkomen Indirect: door vroeg neuro-inflammatie te behandelen Direct: Neuroprotectiva? Endogeen herstel bevorderen?
19 EERSTE-LIJNS THERAPIE Interferon beta (1a,b) (Avonex, Betaferon/Extavia, Rebif) Glatirameer acetaat (Copaxone) Gemiddeld 30% ARR reductie? Voor de patiënt telt de Response rate 1/3: non responder 1/3: partial-responder 1/3: full-responder
20 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Indicatie: 1. Falen van eerste-lijnstherapie (IFNbeta + relapse) 2. Ernstige RRMS: 2 opflakkeringen in 1 jaar + MRI activiteit 20
21 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Wanneer? symptomen Window of Opportunity klinische drempel tijd 21
22 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Natalizumab (Tysabri) - Blokkeren van migratie van lymphocyten over de BHB
23 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Natalizumab (Tysabri) - gemiddeld 68% reductie in ARR (AFFIRM: 2j studie vs placebo) Natalizumab symptomen klinische drempel 23 tijd
24 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Natalizumab (Tysabri) - 42% reductie van het risico op invaliditeitsprogressie na 2jaar onder natalizumab vs placebo
25 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Natalizumab (Tysabri) 92% 83% 76% Gd+ letsels T2-hyperintense letsels T1-hypo-intense letsels
26 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Natalizumab (Tysabri) - PML (Progressive Multifocal Leucoencephalopathy) - JC-virus encephalitis
27 International TYSABRI Update SRL January Data on file -
28 2-3% /jaar Sørensen P S et al. Mult Scler 2012;18:
29 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Fingolimod (Gilenya) H O Sphingosine N H 2 O H Fingolimod H O N H 2 O H
30 S1P 1 R S1P 3 R S1P 4 R S1P 5 R Lymphocytes, neural cells, EC atrial myocytes, SMC Neural cells, EC, atrial myocytes, SMC Lymphocytes (low expression) CNS, oligodendrocytes, natural killer cells Effects Lymphocyte egress from lymph nodes Endothelial cell function, vasomotor tone and heart rate CNS cell function and migration
31 TWEEDE-LIJNS THERAPIE A) No drug B) Fingolimod treatment High endothelial venules Lymph Node S1P Lymphatic endothelium High endothelial venules Lymph Node S1P Lymphatic endothelium CCR7 T n S1P1 CCR7 T n Blood Loss of CCR7 T CM Efferent lymph Blood Loss of CCR7 T CM Efferent lymph T EM T EM No requirement for S1P signal No requirement for S1P signal
32 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Fingolimod (Gilenya) TRANSFORMS trial FREEDOMS trial ARR 54% tov placebo 30% 53%
33 TWEEDE-LIJNS THERAPIE Fingolimod (Gilenya) Neveneffecten /Risico s Cardiale SP1P receptor leidt tot bradycardie (nadien internalisatie receptoren op myocard waardoor slechts tijdelijk neveneffect) Richtijnen: Minimaal 6u cardiale monitoring met ECG voor én na Cave andere bradycardiserende medicatie Bloeddruk stijgt met 2mmHg gemiddeld Ophtalmologische controle na 3 maanden ter uitsluiting maculair oedeem (vnl bij risico-patiënten: diabetes, iritis,..) Bloedcontroles op maand 1, 3, 6, 9, 12 enz (leverfunctie en lymphocyten vnl) Infecties (vnl herpesviridae: VZV, HSV, CMV, )
34 TOEKOMST Nieuwe Orale and IV therapie
35 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) Anti-CD52 monoclonal Ab Depletie van T en B lymfocyten (NK, mono s) CD52 T&B lymphocytes Heropvoedings-hypothese en Tijdelijk Treg overwicht 1x per jaar IV (12mg/d 5 dagen; 2e jaar 3dagen )
36 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) CD19 + B cells Recovery at ~6 months CD4 + T cells LLN by ~12 months
37 Randomized 2:1 Alemtuzumab 12 mg IV IFNB-1a 44 µg SC Daily x 5 Study duration (months) Daily x 3 3x/week Treatment group Prior therapy, % SC IFNB-1a (22 or 44 µg) IM IFNB-1a SC IFNB-1b Glatiramer acetate Natalizumab CARE-MS I N=581 SC IFNB-1a Alem 12 mg/d CARE-MS II N=840 SC IFNB-1a Alem 12 mg/d Duration of prior therapy, mo (23.7) 35 (25.0) EDSS score 2.0 (0.8) 2.0 (0.8) 2.7 (1.2) 2.7 (1.3) Disease duration, yr 2.0 (1.3) 2.1 (1.4) 4.7 (2.9) 4.5 (2.7)
38 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) CARE-MS II Adjusted ARR (95% CI) Years % p< Percentage of Patients with SAD SC IFNB-1a Alem 12 mg HR: 0.58 p= Follow-up Month 21.1% 42 % 12.7%
39 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) Risico s - Infectieus - Secundaire auto-immuniteit: - Schildklierlijden (meestal hyper, soms hypo) - Idiopathische Trombocytopene Purpura (ITP) - Goodpasture s syndrome (anti GBM nefropathie)
40 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) Risico s Infecties Meestal mild tot matig, beantwoorden aan conventionele therapie Viraal (HSV, VZV, CMV) en soms oppervlakkig fungaal
41 TOEKOMST Alemtuzumab (Lemtrada) Risico s Secundaire Auto-immuniteit Schildklier 16-30% Graves Type Hyperthyroïdie R/ conventioneel ITP VERPLICHTE MAANDELIJKSE BLOEDAFNAME: complet + formule, lever- en nierfunctie, schildklierfunctie 3% auto-immuun, traag, transiënt R/ conventioneel Goodpasture Zeldzaam: 1 casus in Fase II, geen in Fase III, 2 casussen buiten studies
42 TOEKOMST Teriflunomide (Aubagio) Teriflunomide blokkeert proliferatie en functie van geactiveerde T en B cellen, door selectief en reversiebel Dihydroorotate Dehydrogenase (DHODH) te inhiberen, en zo de novo pyrimidine synthese te stoppen. Traag delende, rustende lymphocyten worden niet beïnvloed.
43 TOEKOMST TERIFLUNOMIDE (Aubagio)
44 TOEKOMST Teriflunomide (Aubagio) TEMSO trial TENERE trial Time to treatment failure Non superior vs IFNb Non inferior vs IFNb
45 TOEKOMST Teriflunomide (Aubagio) Neveneffecten en Risico s Alopecia (dunner worden van haar) Diarrhee Stijging van transaminasen Gestegen urinezuur klaring: acute urinezuur nefropathie (zeldzaam) Polyneuropathie (zeker bij risicopatiënten : vb diabetes) maar zeldzamer dan bij leflunomide (Arava) TERATOGEEN (zowel vrouw als man!!) Eliminatie is traag door lange T ½ wash out door cholestyramine active kool
46 TOEKOMST Dimethyl Fumaraat
47 TOEKOMST DEFINE study n = Placebo BG mg t.d.s. (720 mg/day) BG mg b.d. (480 mg/day) CONFIRM study n = Placebo BG mg t.d.s. (720 mg/day) BG mg b.d. (480 mg/day) GA 20 mg SC o.d. (Reference arm; not powered for statistical comparisons of non-inferiority or superiority) Randomization 1 year 2 years
48 TOEKOMST Dimethyl Fumaraat CONFIRM trial DEFINE trial 34-38%
49 TOEKOMST Dimethyl Fumaraat Neveneffecten en Risico s Diarrhee Flushing 20-30% van de patiënten in de eerste maand na start! Gemiddelde lymphocyten-aantal in bloed daalt met 28-32% (nog boven LLN)
50 Besluit Relapsing Remitting MS Meer en betere medicatie Op maat afhankelijk van ernst Vroegtijdig starten Belang van corticale letsels nieuwe technieken Streven naar zero tolerance Progressieve MS Begint al subklinisch Inflammatie gebonden, maar mogelijk ook zonder Rol van corticale/meningeale inflammatie Rol van natuurlijk afweersysteem (microglia, astrocyten) FOCUS van toekomstig onderzoek naar behandelingen
51
Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014
Nieuwe therapieën bij MS Freek Verheul 5 november 2014 (klassieke) eerste lijn medicatie Interferonen (avonex, betaferon, rebif ) Glitiramer acetaat (copaxone ) (klassieke) eerste lijn medicatie effectiviteit
Nadere informatieTherapie bij MS: update 2014. Dr. Philippe Tack Dienst Neurologie St-Andriesziekenhuis 8700 Tielt
Therapie bij MS: update 2014 Dr. Philippe Tack Dienst Neurologie St-Andriesziekenhuis 8700 Tielt Aandoening van het CZS : hersenen en ruggenmerg Aantasting vd myelineschede, in 2de instantie ook axonen,
Nadere informatieMS en medicatie Brigit de Jong neuroloog
MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog Inhoud Uw vragen! Multiple Sclerose Verschijnselen van MS Medicamenteuze behandeling van MS Multiple Sclerose Definitie: harde plekken die op meerdere plaatsen
Nadere informatieMultiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011
Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Nadere informatieMultiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden
Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden MS Centrum St Antonius ziekenhuis Nieuwegein - Utrecht Erwin Hoogervorst 15-04-2013 Multiple Sclerose Behandeling: Heden en toekomst Momenteel
Nadere informatieBijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen
Bijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen Bob van Oosten, neuroloog MS Centrum Amsterdam VUmc MSMS 2013 Disclosures Geen VUmc MS centrum Amsterdam ontvangt financiële ondersteuning voor onderzoeksactiviteiten
Nadere informatieONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL
ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL Therapie in Neurologie: Multiple Sclerose Immuun component Relapsing Progressive Neurodegeneratieve component Prof. dr. Bénédicte Dubois Expanded Disability Status
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling van MS
Medicamenteuze behandeling van MS MS anno 2013 Symposium voor zorgprofessionals Dorine Siepman, neuroloog Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)
Nadere informatieA two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once
A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once daily versus interferon beta-1a i.m. once weekly in
Nadere informatieBehandeling. Schub behandelen
Behandeling Schub behandelen Wat is een schub Men spreekt van een schub bij het optreden van duidelijke nieuwe verschijnselen van uitval die in de loop van uren tot dagen ontstaan, minstens 24 uur duren
Nadere informatieBehandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden
MS Centrum Amsterdam Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden Er is een aantal middelen beschikbaar die de kans op nieuwe schubs verkleint en mogelijk ook de kans op verdere blijvende verslechtering.
Nadere informatieLeven met MS. De behandelmogelijkheden
3 Leven met MS De behandelmogelijkheden bij RRMS Inhoud 1. Inleiding 4 2. Doel van de behandeling 7 3. Vroeg en effectief behandelen 9 4. Geneesmiddelen gericht op het afremmen van het ziekteproces (immunomodulatie)
Nadere informatieMULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers
MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers INLEIDING De behandeling van relapsing-remitting vormen van multiple sclerose (MS) heeft
Nadere informatieMultiple Sclerose Informatieavond - Therapie
Multiple Sclerose Informatieavond - Therapie St. Antonius MS Centrum Nieuwegein - Utrecht STFM Frequin 26-10-2011 Concept of MS Preclinical CIS RRMS SPMS Cerebral Volume Relapses and Disability T2- Lesionload
Nadere informatieMULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers
MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers INLEIDING De behandeling van relapsing-remitting vormen van multiple sclerose (MS) heeft
Nadere informatieOnderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose
Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen.
Nadere informatieChronische Cerebrospinle Veneuze Insufficiëntie (CCSVI) E.A.C.M. Sanders, neuroloog 19 maart 2011
Chronische Cerebrospinle Veneuze Insufficiëntie (CCSVI) E.A.C.M. Sanders, neuroloog 19 maart 2011 Paolo Zamboni (2006) Chronic CerebroSpinal Venous Insufficiency CCSVI CCSVI Vasculaire stoornis als oorzaak
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014026090 College voor zorgverzekeringen Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014097328 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieDokter, is het M(i)S?
Dokter, is het M(i)S? Jan Meilof, neuroloog Martini Ziekenhuis UMC Groningen MS: Multiple Sclerose casus Man, 38 jaar Blanco voorgeschiedenis Last van aanvallen: Plots moeite met praten/zingen en gebruik
Nadere informatieOnderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose
Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij
Nadere informatieMultipele Sclerose (MS)
Multipele Sclerose (MS) MS is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg, die vooral bij jonge volwassenen voorkomt. In de eerste jaren komen de verschijnselen vaak in aanvallen, ook wel Schub of relapse
Nadere informatieDutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis
Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een ingrijpende aandoening van het centraal zenuwstelsel en de meest voorkomende oorzaak van niet-trauma gerelateerde invaliditeit
Nadere informatieMultiple sclerose en Kwaliteit van Leven
Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze
Nadere informatieniet heeft gereageerd op een behandeling met interferon β en glatirameer, of
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Zorginstituut Nederland Pakket Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ S-GRAVENHAGE 0530.2016088937 Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2015030029 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieHandleiding voor zorgprofessionals. Gebruik van LEMTRADA (alemtuzumab) bij patiënten met actieve relapsing remitting multiple sclerose (RRMS)
Handleiding voor zorgprofessionals Gebruik van LEMTRADA (alemtuzumab) bij patiënten met actieve relapsing remitting multiple sclerose (RRMS) Inhoudsopgave 1> LEMTRADA 03 2> Mogelijke risico s bij het gebruik
Nadere informatieMULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH
MULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH BESCHRIJVING VAN TOEN Generally one of the lower limbs is first and solely affected. The other limb is
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 129 Multiple Sclerose (MS) is een chronisch aandoening van het centraal zenuwstelsel, welke gekenmerkt wordt door inflammatoire demyelinisatie en axonale degeneratie. Alle huidige
Nadere informatieOLIJFdag 3 oktober 2015
OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening
Nadere informatieEen rem op Relapsing Remitting Multiple Sclerose (RRMS) Kan een aangepaste behandeling voor meer en langer leefcomfort zorgen?
Een rem op Relapsing Remitting Multiple Sclerose (RRMS) Kan een aangepaste behandeling voor meer en langer leefcomfort zorgen? BE1506352271-30/06/2015 Chris, 35 jaar heeft sinds 6 jaar MS Johan, echtgenoot
Nadere informatieStamcellen bij MS. Wetenschap, werkelijkheid en fictie. Joep Killestein
Stamcellen bij MS Wetenschap, werkelijkheid en fictie Joep Killestein Juni 2018 Inhoud Medicamenteuze behandeling van MS Stamceltherapie bij MS Verschillen stamceltherapie en geregistreerde behandelingen
Nadere informatieUniversity of Groningen. Fluoxetine as disease modifying treatment in multiple sclerosis Mostert, Jop Pieter
University of Groningen Fluoxetine as disease modifying treatment in multiple sclerosis Mostert, Jop Pieter IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieAxonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light
Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light Multiple sclerose (MS) is een ziekte van het centrale zenuwstelsel (CZS). Het CZS bestaat uit onze hersenen,
Nadere informatieWaarde van MRI bij diagnose en behandeling
Waarde van MRI bij diagnose en behandeling Dr. P.J. Jongen, neuroloog Afd. Sociale Geneeskunde UMCG, Groningen MS4 Research Institute, Nijmegen www.ms4ri.nl Belangenverstrengeling Niet betrokken bij MRI
Nadere informatieHandleiding voor patiënten. Belangrijke informatie voor patiënten die beginnen aan een behandeling met LEMTRADA
Handleiding voor patiënten Belangrijke informatie voor patiënten die beginnen aan een behandeling met LEMTRADA Inhoudsopgave 1> Wat is LEMTRADA en hoe werkt het? 03 2> Bijwerkingen 04 3> Planning van uw
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2011 Farma-3072889 9 februari 2012
Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s Gravenhage Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2011 Farma-3072889 9 februari 2012 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Nadere informatieHoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027
Post-ECTRIMS Nascholing Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Disclosures Definitie ziekteprogressie Healthy CIS CIS CDMS RRMS SPMS Voorspellende factoren Kliniek Gender EDSS Genetica CSF Relapsen
Nadere informatieMeer mensen met MS, beter helpen
Meer mensen met MS, beter helpen De progressie van de zenuwslopende ziekte multiple sclerose (MS) stoppen door het voorkomen van beschadiging aan de hersencellen bij mensen MS. Achtergrond MS werd tot
Nadere informatieTysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds
Tysabri Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds ms Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Multiple Sclerose Multiple Sclerose (MS) is een ernstige chronische, inflammatoire aandoening van het centrale zenuwstelsel (CZS). Wereldwijd lijden er meer dan 2 miljoen mensen
Nadere informatiepathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam ErasMS
MS pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam MS lesie ruggenmerg stoornissen bij MS gevoel motoriek zien oogbewegingen cognitie continentie moeheid pijn wat hoort
Nadere informatieHet Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad
Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie
Nadere informatieJe gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff)
Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 6 Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een neuro-inflammatoire en neurodegeneratieve
Nadere informatieDatum 24 maart 2016 Betreft alemtuzumab (Lemtrada ) bij multiple sclerose (MS) voldoet aan de stand van de wetenschap en praktijk
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s GRAVENHAGE 0530.2016005308 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieHodgkin lymfoom 2014. Dr. A. Van Hoof, hematologie Brugge
Hodgkin lymfoom 2014 Dr. A. Van Hoof, hematologie Brugge Wat is Hodgkin lymfoom? Waarom bij mij? Diagnose en stadiumbepaling Behandeling Laattijdige verwikkelingen Lymfomen Ziekte van Hodgkin of Hodgkin
Nadere informatieNederlandse samenvatting
1 Nederlandse samenvatting MS is één van de meest voorkomende neurologische aandoeningen bij jongvolwassenen en begint vaak tussen het 20e en 40e levensjaar. Het ziekteverloop kan sterk variëren, maar
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Chapter 7 3D en Subtractie MRI bij MS: Verbeterde detectie van spatiotemporele ziekteactiviteit Multiple sclerosis (MS) is een inflammatoire, demyeliniserende
Nadere informatieOver multiple sclerose. Appendix. Over multiple sclerose. Nederlandse samenvatting Dankwoord List of publications Curriculum vitae
Over multiple sclerose Appendix Over multiple sclerose Nederlandse samenvatting Dankwoord List of publications Curriculum vitae Appendix 258 Over multiple sclerose Over multiple sclerose Multiple sclerose
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 177 Nederlandse samenvatting De ironie van ijzer Multipele sclerose (MS) is met een prevalentie van ongeveer 1 op 1000 een relatief veel voorkomende chronische aandoening van het
Nadere informatie1. CIS + + Diagnostiek en behandeling MS. Versie juni 2015. I.A. Ketelslegers, T.A.M. Siepman, R.Q. Hintzen. 2. Zo nodig MP kuur
1. CIS 2. Zo nodig MP kuur MRI hersenen, zn. myelum 3. McDonald 2010: DIS-, DIT-? 3. McDonald 2010: DIS+ en DIT-? DIS- en DIT+? 3. McDonald 2010: DIS+, DIT+? + + + 4. Verder aanvullend onderzoek 4. Verder
Nadere informatieZiektemodulerende behandeling van multipele sclerose
6 Ziektemodulerende behandeling van multipele sclerose J. Killestein, B.W. van Oosten, B.M.J. Uitdehaag, C.H. Polman De afgelopen decennia is er vooruitgang geboekt in de behandeling van relapsing-remitting
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieSummary in dutch / Nederlandse samenvatting
Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies
Nadere informatieZorgtraject Multiple Sclerose
Zorgtraject Multiple Sclerose Het traject dat een patiënt met Multiple Sclerose doorloopt Zorgtraject MS, april 2017 1 Universitair Medisch Centrum Groningen Martini Ziekenhuis Ommelander Ziekenhuis Groep
Nadere informatiePlaats van biologicals in reumatisch lijden. AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie
Plaats van biologicals in reumatisch lijden AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie Welke aandoeningen? Plaats van deze biologicals? Welke biologicals? Specifieke aandachtspunten bij patiënt behandeld
Nadere informatieBehandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG
Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy
Nadere informatieSIMVASTATINE VOOR VERBETERING VAN SYMPTOMEN, DENKVERMOGEN, METABOOL SYNDROOM EN BEWEGINGSSTOORNISSEN BIJ PATIËNTEN MET RECENT ONTSTANE PSYCHOSE
PETER MARTENS WORKSHOP BRABANT ACADEMIE - 31-05-2018 SIMVASTATINE VOOR VERBETERING VAN SYMPTOMEN, DENKVERMOGEN, METABOOL SYNDROOM EN BEWEGINGSSTOORNISSEN BIJ PATIËNTEN MET RECENT ONTSTANE PSYCHOSE SCHIZOFRENIE
Nadere informatieFORMULIER VOOR START VAN DE BEHANDELING MET TYSABRI
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van TYSABRI. Het verplichte plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie deel uitmaakt,
Nadere informatienatalizumab (tysabri)
patiënteninformatie natalizumab (tysabri) behandeling en werking medicijn Uw neuroloog heeft u het medicijn natalizumab (Tysabri) geadviseerd. Hoe werkt dit medicijn? Hoe wordt natalizumab toegediend?
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieHandleiding voor zorgprofessionals. Gebruik van LEMTRADA (alemtuzumab) bij patiënten met actieve relapsing remitting multiple sclerose (RRMS)
Handleiding voor zorgprofessionals Gebruik van LEMTRADA (alemtuzumab) bij patiënten met actieve relapsing remitting multiple sclerose (RRMS) Inhoudsopgave 1> LEMTRADA 03 2> Mogelijke risico s bij het gebruik
Nadere informatie(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer)
BIJLAGE A : Model van het formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker Formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker voorafgaandelijk aan de facturatie van de specialiteit TYSABRI ( 4410000 van hoofdstuk
Nadere informatieAutologe Stamcel therapie voor MS: een doorbraak? Uitleg vanuit MS Centrum Rotterdam Erasmus MC (vervolg op facebookpagina 22 januari 2016)
Autologe Stamcel therapie voor MS: een doorbraak? Uitleg vanuit MS Centrum Rotterdam Erasmus MC (vervolg op facebookpagina 22 januari 2016) -Stamceltransplantatie (HSCT) nu is in wezen niet anders dan
Nadere informatieWAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB)
(RMA gewijzigde versie 01/2016) WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Toon deze kaart aan elke arts
Nadere informatieAfbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak. Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019
Afbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019 Dr. E. Triau Dr. S. Buggenhout DEMENTIE : medicatie «Alzheimer-medicatie» = inwerkend op de cognitieve verschijnselen
Nadere informatieMarianne van Walderveen. Hypo-intense laesies ( Black holes ) op T 1 -gewogen SE MR-beelden in multipele sclerosis
Marianne van Walderveen Hypo-intense laesies ( Black holes ) op T 1 -gewogen SE MR-beelden in multipele sclerosis Magnetic resonance imaging (MRI) is sensitief voor het visualiseren van de afwijkingen
Nadere informatieAppendix. Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden
I Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden Inleiding Het centraal zenuwstelsel Het centraal zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het is opgebouwd uit miljarden cellen. Het
Nadere informatieUpdate. Neurologie. De relevantie van MRI bij behandelbeslissingen bij MS. Optimaliseren van de behandeling bij MS;
November 2013 nummer 3 jaargang 2 Update Neurologie Een uitgave van Van Zuiden Communications B.V. De relevantie van MRI bij behandelbeslissingen bij MS Met Magnetic Resonance Imaging (MRI) kunnen afwijkingen
Nadere informatieLipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan?
Lipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan? Dr. Mike Peters Internist VU medisch centrum Amsterdam mjl.peters@vumc.nl Ouderen passen niet in een richtlijn 1. Dhr S, 89 jaar,
Nadere informatieNieuwsbrief. Woord van de voorzitter. Nummer 36 I November 2014 Multiple sclerose overwinnen door het onderzoek
Nieuwsbrief Nummer 36 I November 2014 Multiple sclerose overwinnen door het onderzoek Woord van de voorzitter Charcot leerstoel Multiple sclerose (MS) is vandaag een van de meest bestudeerde neurologische
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieINFO. nr. mei 2015 INFO. Medisch-wetenschappelijk magazine van MS-Liga Vlaanderen WOMS. Bijlage MS-Link mei 2015
Woms Info nr. 26, 2015.qxp_Opmaak 1 3/04/15 11:00 Pagina 1 WOMS Medisch-wetenschappelijk magazine van MS-Liga Vlaanderen nr. 26 mei 2015 nr. 26 mei 2015 Medisch-wetenschappelijk magazine van MS-Liga Vlaanderen
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) en amyotrofische laterale sclerose (ALS)
Multiple sclerose (MS) en amyotrofische laterale sclerose (ALS) MS/ALS 1/5 1/4 Multiple sclerose en amyotrofische laterale sclerose zijn, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, geen spierziekten.
Nadere informatieFarmacotherapeutisch rapport natalizumab (Tysabri )
Farmacotherapeutisch rapport natalizumab (Tysabri ) 1. Samenvatting De Commissie Farmaceutische Hulp heeft een farmacotherapeutisch rapport vastgesteld voor het geneesmiddel natalizumab (Tysabri ) concentraat
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014071645 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieWat is MS? MS en leeftijd. Nieuwe ontwikkelingen bij MS
Nieuwe ontwikkelingen bij MS B. Jelles, neuroloog Gelre ziekenhuizen lokatie Zutphen Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte met ontsteking Sterk wisselend beloop MS
Nadere informatieWerkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)
Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende
Nadere informatieInterferon-Beta. Interferon-Beta. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds
Interferon-Beta Interferon-Beta Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail: info@nationaalmsfonds.nl internet: www.nationaalmsfonds.nl
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Sinds de eerste pathologische beschrijving van multiple sclerose (MS) door Jean-Martin Charcot (1868) zijn er bijna twee eeuwen gepasseerd. Vandaag de dag worden patiënten en artsen
Nadere informatiePRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten
PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard
Nadere informatieinzake uitingen van Biogen over de geneesmiddelen Tysabri (natalizumab) en Tecfidera (dimethylfumaraat).
Citeerwijze: CGR 2 maart 2015, LS&R 1080; K14.012 (Merck tegen Biogen Idec) www.lsenr.nl 2 maart 2015 De Codecommissie (Kamer I) heeft het navolgende overwogen en beslist naar aanleiding van de klacht
Nadere informatieKlinische implicaties van de EVOLVE studie
ASN Review 2012 Klinische implicaties van de EVOLVE studie Marc Vervloet, internist-nefroloog VU medisch centrum Associatie PTH met mortaliteit Kalantar-Zadeh, Kidney Int 2007 Welke evidence? Associatie
Nadere informatieSamenvatting 160 Het centraal zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. In deze structuren onderscheidt men de grijze en witte sto
Samenvatting Samenvatting 160 Het centraal zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. In deze structuren onderscheidt men de grijze en witte stof. De grijze stof bevat voornamelijk zenuwcellen
Nadere informatieInformatieserie Leven met Multiple Sclerose. Na de diagnose MS
Informatieserie Leven met Multiple Sclerose Na de diagnose MS 1 INHOUD Inleiding 4 Ineens heb je MS 5 Wat is MS? 6 MS en het centrale zenuwstelsel 10 Is de oorzaak bekend? 13 Verloopsvormen van MS 16 Behandeling
Nadere informatieDe puzzel MS oplossen
De puzzel MS oplossen Een korte inleiding in MS Wat is het VUmc MS Centrum Amsterdam Wat voor MS-onderzoek wordt er gedaan Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte,
Nadere informatieFundamentele inzichten in dementie
Fundamentele inzichten in dementie Guus Smit Center for Neurogenomics and Cogni2ve Research CNCR Vrije Universiteit & VU Medical Center, Amsterdam, The Netherlands Diermodellen kunnen worden gebruikt om
Nadere informatieHet thema van deze nieuwsbrief van de Charcot Stichting slaat op twee aparte, maar
CHARCOT STICHTING MULTIPLE SCLEROSE OVERWINNEN DOOR HET ONDERZOEK Nummer 38 November 2015 Multiple sclerose, kind, adolescent, vrouw NIEUWSBRIEF Charcot Stichting Stichting van openbaar nut Onder de Hoge
Nadere informatiedagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri
dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri Inhoud Tysabri 3 Firma Privigen 3 Multipele Sclerose 3 Maatregelen en uitzonderingen bij gebruik 4 Allergie 5 Combinatie met andere geneesmiddelen 5 Gebruik
Nadere informatieProgramma. Inleiding Casus 1 en 2 Plenaire bespreking Casus 3, 4, 5 en 6 Plenaire bespreking Conclusie
Programma Inleiding Casus 1 en 2 Plenaire bespreking Casus 3, 4, 5 en 6 Plenaire bespreking Conclusie Inleiding Veelheid aan laboratoriumtests -> niet eenvoudig om er je weg in te vinden Niet altijd op
Nadere informatieHeart and Soul. Cardiovasculair en Depressie
Heart and Soul Cardiovasculair en Depressie Ten leading causes of DALY s 2030 - high income countries (in %) - Unipolar depressive disorder 9.8 Ischaemic heart disease 5.9 Alzheimer and other dementias
Nadere informatieHandleiding voor patiënten
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in handel brengen van het geneesmiddel LEMTRADA. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie
Nadere informatieOverbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling. Sterfte en HbA1c. ACCORD-studie. HbA1c en gezondheidstoestand
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling Is de NHG-Standaard nog up-to-date? MONITORING VAN ONDERBEHANDELING! Simon Verhoeven en Daniel Tavenier MAAR HOE ZIT HET MET OVERBEHANDELING? Sterfte
Nadere informatieM studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker
M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).
Nadere informatieOm het risico op PML te verminderen wordt aanbevolen om de volgende acties te ondernemen:
Datum: 20 november 2015 Betreft: belangrijke risico-informatie: nieuwe maatregelen voor het minimaliseren van het risico op PML bij gebruik van Tecfidera (dimethylfumaraat) verbeterde regels voor monitoren
Nadere informatieBack to lipids lange termijn effecten van sta6nes
Back to lipids lange termijn effecten van sta6nes Prof Dr Johan De Su.er Universiteit Gent AZ Maria Middelares Gent Sta:ne gebruikers in België : 2005-2015 CM rapport 2015 ZIV uitgaven voor sta:nes: 2005-2015
Nadere informatieMultipel myeloom 2012
Multipel myeloom 2012 Op weg naar genezing? Prof. Dr. R Schots MYELOOMKLINIEK UZ Brussel Mijlpalen in de geschiedenis 1969 2008 1996 Mijlpalen in de behandeling van multipel myeloom Autologe stamceltransplantatie
Nadere informatieBELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE
Aanbevelingen Neem de volledige medische voorgeschiedenis van de patiënt in overweging, inclusief enig eerder of gelijktijdig gebruikte biological BELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE Er is geen ervaring
Nadere informatie