Pensioennotitie Mei 2016 Steven van Weyenberg Lid Tweede Kamer voor D66

Transcriptie

1 Pensioennotitie Mei 2016 Steven van Weyenberg Lid Tweede Kamer voor D66

2 Baas over eigen pensioen: 10 bouwstenen voor een nieuw pensioenstelsel Het Nederlandse pensioenstelsel werd lange tijd beschouwd als het beste van de wereld, maar is nu dringend aan vernieuwing toe. De financiële crisis heeft grote tekortkomingen, die al langer aanwezig waren, blootgelegd. Zo bleken gedane beloftes slechts dure schijnzekerheden die niet meer kunnen worden waargemaakt. Het niet kunnen waarmaken van deze beloftes wordt verergerd, doordat de eigendomsrechten nooit helder waren, en de spelregels voor verdeling zeer complex zijn. Daarom voelt eigenlijk iedereen zich bestolen. Ook past het huidige stelsel niet bij de veranderde arbeidsmarkt. Het stelsel gaat namelijk uit van een arbeidsmarkt waar mensen hun leven lang bij dezelfde werkgever werken, terwijl mensen tegenwoordig vaak van baan en sector wisselen. Daarnaast kent het stelsel nauwelijks keuzemogelijkheden, wat onvoldoende recht doet aan de verschillen tussen mensen. D66 wil het huidige stelsel vervangen door een systeem met persoonlijke pensioenpotten, waarin mensen meer ruimte krijgen voor eigen keuzes en flexibiliteit. Dat vergroot de kans op een goed pensioen en maakt het pensioenstelsel duidelijker, eerlijker, en eenvoudiger. Bij deze hervorming moeten de sterke elementen van het huidige stelsel in stand behouden blijven. Zo is in Nederland oud niet synoniem voor arm, omdat de meeste mensen werkelijk sparen voor de oude dag en dat zal als het aan D66 ligt, zo blijven. Daarnaast moeten we risico s die we collectief beter kunnen opvangen dan individueel met elkaar blijven delen. In deze notitie schetst D66 de noodzakelijke hervorming en bouwstenen voor een nieuw pensioenstelsel. Uitgangspunt hierbij is dat mensen baas worden over hun eigen pensioen.

3 Het Nederlandse pensioenstelsel geldt, ondanks haar problemen, als één van de beste van de wereld. Dit komt door haar opzet. Naast de AOW (eerste pijler), sparen alle werknemers verplicht via pensioenfondsen voor hun pensioen (tweede pijler). Dit heeft ervoor gezorgd dat Nederland de laagste armoede onder ouderen ter wereld kent. Ook zijn de Nederlandse pensioenfondsen goed gevuld: zij bevatten op dit moment meer dan 1250 miljard euro. Toch is ons pensioenstelsel minder robuust dan veel mensen denken. De financiële crisis van 2008 heeft veel zwakke kanten, die al langer aanwezig waren, blootgelegd. De risicobeheersing van pensioenfondsen was bijvoorbeeld flink ondermaats, waardoor zij de klappen van de crisis nog lang niet te boven zijn. Vele onder hen zagen zich de laatste paar jaar gedwongen pensioenen niet te indexeren, of zelfs te korten, terwijl de premiedruk het afgelopen decennium fors is gestegen. Doordat niet helder is vastgelegd welk deel van de pensioenpot van wie is, leidde dit tot heftige generatiediscussies. Ouderen voelen zich bestolen van pensioen waar zij jaren voor hebben gewerkt, en jongeren vrezen dat van hun ingelegde pensioenpremie later niets meer over is.. Daarnaast sluit het stelsel niet meer aan op de arbeidsmarkt. Sinds de oprichting van het stelsel, in de jaren 50, is er in de basis maar weinig aan veranderd. De arbeidsmarkt is daarentegen wel enorm veranderd. Zodoende lopen werkende Nederlanders continu tegen de grenzen van het stelsel op. Het stelsel is gemaakt voor mensen die hun leven lang bij dezelfde baas werken, terwijl dit tegenwoordig amper meer voorkomt. Bovendien kent het stelsel geen goede plek voor flexwerkers of ZZP ers. Van maatwerk is ook amper sprake. Je mag geen keuzes maken, en aanpassing aan je levensstijl is onmogelijk. Zodoende zit iedereen opgescheept met een one-size-fits-all pensioen, dat in de praktijk bijna niemand past. De afgelopen jaren is er rondom pensioen al het nodige veranderd. Zo is de AOWleeftijd verhoogd, en zijn de VUT en het prepensioen afgeschaft. Ook hebben we de financiële spelregels aangepast, om de pijn van de fondsen eerlijker over de generaties te verdelen. Met deze veranderingen zijn we er echter nog lang niet: in de basis is het systeem nog precies hetzelfde als zestig jaar geleden. Daarom pleit D66 voor een ambitieuze hervorming van ons stelsel. We staan daarbij niet alleen: uit de nationale pensioendialoog die het kabinet (op ons verzoek) in 2014 startte blijkt een breed gevoelde urgentie, van jong tot oud, en van leek tot professor, om het stelsel bij de tijd te brengen. Het kabinet heeft tot op dit moment helaas weinig met deze urgentie gedaan. Zo zijn de kansen voor verandering die de afgelopen jaren aanwezig waren niet benut. Het is de hoogste tijd dat we koers bepalen en de pensioenhervorming eindelijk serieus in gang zetten. Hierbij gebruiken we het plan van drie politieke jongerenpartijen (Jonge Democraten, Jonge Socialisten en JOVD) als inspiratie.

4 De leidraad van D66 bij de hervorming is dat de mens zich niet moet schikken naar instituties, zoals nu het geval is, maar andersom: maak mensen baas over eigen pensioen. Ook moet de kans op een geïndexeerd pensioen worden vergroot door te stoppen met de schijnzekerheid van een zogenaamd nominale pensioentoezegging, waarbij inflatie niet in acht wordt genomen. We vervangen we de collectieve pensioenpotten met hun complexe verdelingsregels door individuele pensioenpotten. Zo wordt het stelsel duidelijker, eerlijker, en eenvoudiger. De doorsneesystematiek, die nu ieder die geen standaard loopbaan volgt dupeert en de mogelijkheden voor meer keuzevrijheid en flexibiliteit belemmert, wordt afgeschaft. Tenslotte moet er voor iedere werkende Nederlander een plaats in het pensioenstelsel komen, en moeten mensen veel meer eigen regie en keuzevrijheid krijgen. Mensen kunnen dan kiezen voor een pensioenambitie en een pensioenfonds dat het beste bij hen past. Bij deze verandering is het belangrijk, dat we het goede aan het huidige stelsel behouden. Zo handhaven we de AOW als basisoudedagsvoorziening. De pensioenambitie houdt ook hetzelfde uitgangspunt: koopkrachtbescherming. Hoewel het stelsel van de toekomst meer op het individu gericht zal zijn, nemen we geen afscheid van de goede delen van collectiviteit: we blijven collectief beleggen en de risico s delen waarvan is aangetoond dat het meerwaarde heeft en de kans op een beter pensioen vergroot. Tenslotte blijven werknemers net als nu verplicht aangesloten bij een pensioenregeling. Om tot deze stelselherziening te komen, zullen we over grote transitievraagstukken moeten beslissen. Sommigen zullen hiervan misschien terugschrikken. Voor D66 zijn dergelijke argumenten echter nooit een reden geweest om dan maar niets te doen.

5 De 10 bouwstenen voor een nieuw pensioenstelsel volgens D66 A. De basis: individuele pensioenpotten 1. Individueel pensioenvermogen in individuele pensioenpotten. D66 kiest voor individuele pensioenpotten. Op dit moment zit het Nederlandse pensioengeld in grote, collectieve potten. Hierdoor is het geld van iedereen, en tegelijk, van niemand. Bij elke tegenvaller is het onduidelijk hoe deze verdeeld wordt, met grote onvrede als gevolg. Daarom moeten we over naar individuele potten. Zo is het voor iedere deelnemer transparant hoe veel pensioenvermogen hij heeft opgebouwd. Ook wordt het zo inzichtelijk hoe met mee- en tegenvallers wordt omgegaan. We zetten zo definitief te stap naar regelingen gebaseerd op de ingelegde premiegelden ( premieovereenkomst ) in plaats van uitkeringsregelingen die slechts nominale schijnzekerheid bieden 2. Collectieve uitvoering en risicodeling. Pensioenfondsen gaan, net zoals nu, collectief beleggen. Dit biedt schaalvoordelen en houdt kosten laag. Ook delen we collectief de risico s, waarvan is aangetoond dat delen meerwaarde oplevert. Zo schuiven we rekeningen niet door naar de toekomst. Onder de risico s die we wel blijven delen vallen het langlevenrisico en de risico s die gepaard gaan met arbeidsongeschiktheid of vroegtijdig overlijden (zodat er ook iets overblijft voor nabestaanden). 3. Pensioenambitie: een koopkrachtbestendig pensioen. Bij het opbouwen van pensioen blijft een geïndexeerd pensioen het doel. De kwaliteit van pensioen wordt immers bepaald door de toekomstige koopkracht daarvan, niet door de nominale waarde. Een concreet voorbeeld hiervan is gemakkelijk te vinden: waar je vroeger voor een dubbeltje een ijsje kon kopen, is vijf eurocent tegenwoordig amper een knikker waard. De kans op geïndexeerd pensioen wordt verhoogd omdat pensioenfondsen door invoering van individuele pensioenpotten kunnen gaan beleggen volgens een lifecyclebeleggingsbeleid in zowel opbouw- als uitkeringsfase. Door een dergelijk beleid zal in het algemeen uit de beleggingsopbrengsten een zeker tegenwicht kunnen ontstaan tegen inflatie. Deze kan versterkt worden door op ruime schaal te beleggen in geïndexeerde beleggingsvormen, zoals inflatiegerelateerde obligaties, die de Nederlandse overheid ook zou moeten uitgeven. 4. Doorbeleggen na pensioendatum. Na pensioendatum leeft iemand gemiddeld nog 20 jaar. Om een goed pensioenresultaat te behalen moet er ook in deze jaren rendement behaald worden. Recent is door de wet Verbeterde Premieovereenkomst de mogelijkheid gecreëerd om door te beleggen na pensionering. Deze systematiek zal bij de invoering van individuele pensioenpotten de norm worden.

6 B. Baas over eigen pensioen(fonds): flexibiliteit en keuzevrijheid 5. Zelf kiezen beleggings- en risicoprofiel. D66 wil dat mensen baas zijn over hun eigen pensioen. Dat betekent vrijheid om te kiezen voor een pensioenopbouw die past bij jouw wensen, voorkeuren en levensstijl. Mensen moeten kunnen kiezen uit een aantal verschillende gestandaardiseerde pensioenregelingen met uiteenlopende beleggings- en risicoprofielen. Zo kan een deelnemer de voorkeur hebben voor duurzame beleggingen, of juist voor een ouderwetse mix van grote bedrijven gaan. Door de gestandaardiseerde pensioenregelingen zijn de producten van verschillende pensioenfondsen onderling goed vergelijkbaar. Deelnemers kunnen zo een geïnformeerde keuze maken. Goed toezicht is daarbij noodzakelijk. En voor wie niet wil of kan kiezen, zijn er goede 'default'-opties. 6. Kiezen eigen pensioenfonds. Het idee dat deelnemers zelf hun pensioenfonds niet mogen kiezen, is zeer verouderd. In de toekomst zitten mensen niet meer vast aan het verplichte pensioenfonds van hun werkgever of sector. Zo wordt het mogelijk dat mensen die van baan wisselen bij hetzelfde, door hen gekozen pensioenfonds kunnen blijven en niet te maken krijgen met ingewikkelde vraagstukken zoals het al dan niet kiezen van waardeoverdracht. Kortom: de mens moet zich niet schikken naar de instituties, maar andersom. Om voor een gezonde markt van pensioenfondsen te zorgen, komt er een goede regulering, waarbij de toezichthouders een grote rol spelen. 7. Meer maatwerk in pensioenopbouw. Zoveel mensen, zoveel verschillende pensioenwensen. Toch kent ons systeem op dit moment vooral een one-size-fits-all aanpak. Door de veranderde arbeidsmarkt past dit kader nagenoeg niemand. Hierdoor zijn er zowel grote groepen mensen die te veel voor hun pensioen sparen (de ouderen van nu hebben na pensionering veelal zelfs een hoger besteedbaar inkomen dan in de meeste jaren van hun werkzame leven) en mensen die veel te weinig voor hun pensioen sparen. Daarom is meer keuzevrijheid op zijn plaats. D66 denkt hierbij in het bijzonder aan het verlagen van het maximum waaronder men verplicht pensioen moet sparen (bijvoorbeeld door dit te verlagen tot de hoogte van het huidige maximum dagloon in de sociale zekerheid) en aan een 5-jarige premievakantie. Deze premievakantie, die aansluit bij eerdere voorstellen van de Reformatorische Maatschappelijke Unie (RMU), biedt iedere werkende de kans om 5 jaar lang geen pensioen op te bouwen, en dit geld te besteden aan een ander financieel doel, zoals het aflossen van een hypotheek. Dit is goed te verdedigen, omdat een afgelost huis na pensionering lagere woonlasten betekent. Ook kunnen zo de lasten in het spitsuur van het leven beperkt worden. Daar het goed mogelijk is dat iemand door bijvoorbeeld werkloosheid of een sabbatical op enig moment minder premie inlegt, wordt het tevens mogelijk gemaakt om later inhaalpremie te betalen. D66 kiest hiermee voor meer maatwerk, maar wel met duidelijke grenzen zodat werknemers voldoende pensioen blijven opbouwen voor later.

7 8. Meer maatwerk in de uitkeringsfase. Ook in de uitkeringsfase is pensioen op dit moment een one-size-fits-all. Afgezien van de hoog-laagconstructies, waar men vlak na pensionering meer geld krijgt dan twintig jaar later, is er weinig keuze. D66 wil de flexibiliteit vergroten door naast hoog-laag constructies (die wel begrensd worden zodat ook op latere leeftijd voldoende pensioen wordt ontvangen) mensen op het moment van pensionering toe te staan eenmalig maximaal 10% van hun pensioenvermogen op te nemen. Ook hier kiest D66 dus voor meer maatwerk, maar met zodanig begrens dat mensen voldoende pensioen overhouden. C. Pensioen voor alle werkenden bereikbaar 9. Meer ruimte voor pensioenopbouw voor zelfstandigen en werkenden in de witte vlek. Op dit moment bouwen zelfstandigen en werknemers bij bedrijven zonder pensioenregeling (de witte vlek) maar beperkt, of soms zelfs geen, pensioen op. D66 wil hen verleiden dat wel te doen. In het huidige stelsel is maar beperkt plaats voor hen: bij sectorwisseling moet men ook wisselen van pensioenfonds. Dit levert zelfstandigen grote problemen op: zij wisselen vaak van sector, en van werkverband. Door de mogelijkheden om pensioen op te bouwen bij het oude pensioenfonds te verruimen, wordt het al eenvoudiger pensioen te sparen voor zelfstandigen. Dit wordt nog makkelijker, als zij zelf hun eigen pensioenfonds kunnen kiezen, en hierin gebruik kunnen maken van de keuzevrijheid en maatwerk die er voor hen beschikbaar is. Het voorgaande geldt overigens niet alleen voor zelfstandigen, maar voor een grotere groep werkenden. Steeds meer jongeren en ouderen hebben geen vaste baan, en wisselen veel van werkverband. Ook werkenden uit de witte vlek zouden door individuele pensioenpotten en de eigen keuze van een pensioenfonds makkelijker pensioen kunnen opbouwen. D. Afschaf doorsneesystematiek: de eerste transitiehorde 10. Afschaf doorsneesystematiek. De doorsneesystematiek, waarin jong en oud dezelfde premie betalen en hiervoor dezelfde rechten terugkrijgen klinkt in eerste instantie eerlijk, totdat je beseft dat geld van jongeren veel langer kan renderen dan van ouderen. Door dezelfde rechten toe te kennen, schuif je geld van jong naar oud. Op individueel niveau kleeft er een naar risico aan: zodra je niet een klassiek carrière-pad doorloopt, maar na een tijd besluit (tijdelijk) voor jezelf te gaan werken, of parttime te gaan werken, ben je een dief van je eigen portemonnee. Je hebt dan immers toen je jonger was geld ingelegd, dat je later niet terugkrijgt. Zo kan je tienduizenden euro s mislopen. Ook leidt de doorsneesystematiek volgens het CPB voor iedere werkende tot een 8% lager pensioen. Verder legt deze systematiek een ongewenst slot op vernieuwing van het pensioenstelsel: het maakt meer keuzevrijheid en individuele pensioenpotten onmogelijk.

8 D66 kiest voor individuele pensioenpotten, waardoor de doorsneesystematiek automatisch verdwijnt. Zo ontstaat er een situatie waarin iedere pensioendeelnemer een bepaald percentage van zijn inkomen inlegt, dat voor jonge deelnemers langer kan renderen dan voor oudere, zodat een deelnemer op jonge leeftijd meer pensioen opbouwt per ingelegde euro.